Reprezentacje umysłowe

Reprezentacje umysłowe

u osób dwujęzycznych

u osób dwujęzycznych

Magdalena Jóźwik

Główny temat: stopień, w jakim
oba języki funkcjonują niezależnie
lub we wzajemnej zależności w
rozmaitych zadaniach.

W latach 50. XX wieku, Uriel Weinreich (1954) oraz Susan Ervin

i Charles Osgood postawili hipotezę o dwóch typach

dwujęzyczności:

1.

dwujęzyczność WSPÓŁRZĘDNA, czyli czysta (coordinate) - języki

nie pozostają ze sobą w kontakcie (odrębne systemy znaczeń

dla słów w każdym z języków i użycie w odmiennych

kontekstach sytuacyjnych);

2.

Dwujęzyczność ZŁOŻONA, czyli mieszana (compound) - słowom

z obu języków odpowiada jeden wspólny system znaczeń lub

jeden język ma dostęp do znaczeń tylko za pośrednictwem

drugiego

Hipoteza ta powstała na podstawie badania stopnia

identyczności/odmienności

znaczeń

odpowiedników

tłumaczeniowych w dwu językach (dla mieszanych są one takie

same, dla współrzędnych – odmienne). Wynikiem tych badań

było stwierdzenie, że dwa języki mogą funkcjonować bardziej

niezależnie u dwujęzycznych współrzędnych niż u mieszanych.

Ponadto, postawiono tezę, że różnice te zależą od podobieństw

lub różnic w kontekście przyswajania; przykładem mogą być

badania, które w 1958r. przeprowadzili Lambert, J. Havelka i C.

Crosby: badali oni osoby dwujęzyczne francusko-angielskie,

zaliczając ich do jednego z dwóch typów na podstawie różnic w

przyswajaniu każdego języka.

Wynik: osoby dwujęzyczne, które uczyły się dwóch języków w

różnych kontekstach, wykazały większe różnice w ocenach

przedstawionych im pojęć na dyferencjale semantycznym i

większą niezależność skojarzeniową dla słów równoważnych

znaczeniowo niż osoby, które uczyły się języków w kontekście

nazwanym przez nich „łączonym”.

Były to pierwsze dane świadczące o tym, że różne sposoby

przyswajania dwu języków mogą prowadzić do ich większej lub

mniejszej odrębności i niezależności funkcjonalnej.

Pamięciowy system

Pamięciowy system

przechowywania

przechowywania

informacji u osób

informacji u osób

dwujęzycznych

dwujęzycznych

Paul Kolers (1963) przeformułował problem niezależność –
wzajemna zależność na kategorie dwujęzycznych magazynów
pamięci.
Faworyzowane przez niego stanowisko niezależności głosiło, że
dwujęzyczna

pamięć

reprezentowana

jest

w

dwóch

funkcjonalnie niezależnych systemach przechowywania danych
i ich odszukiwania, które wchodzą w interakcje jedynie poprzez
procesy tłumaczenia (hipoteza odrębnych magazynów).
Według alternatywnego stanowiska wzajemnej zależności
wszystkie informacje znajdują się w pojedynczym magazynie,
który ma dostęp do różnych systemów językowych na wejściu i
wyjściu
(hipoteza

ogólnego

magazynu).

Ze stanowiska wzajemnej zależności wynika, że wykonanie
danego zadania będzie porównywalne bez względu na to, czy
odpowiednia zmienna przybiera różne wartości w obrębie
jednego języka, czy międzyjęzykowo, natomiast niezależność
implikuje odmienne efekty dla tych dwóch rodzajów warunków.

Kolers, opierając się na wynikach własnych badań nad

transferem wprawy i nad reakcjami skojarzeniowymi,

początkowo

opowiadał

się

za

stanowiskiem

niezależności. Stwierdził on, że badani dwujęzyczni,

którzy ćwiczyli wypowiadanie alfabetu wspak w jednym

języku, nie wykazali transferu tego doświadczenia na

drugi język. Zinterpretował to w taki sposób, że

kodowanie i przechowywanie informacji dokonuje się w

dwóch wzajemnie niezależnych systemach językowych.

W innych badaniach prosił badanych o reakcje skojarzeniowe
na słowa w jednym języku (L1) oraz na ich tłumaczeniowe
odpowiedniki w drugim (L2). Hipoteza wspólnego magazynu
przewiduje wysoki poziom takich samych skojarzeń
dla odpowiedników tłumaczeniowych w L1 i L2; natomiast
z hipotezy odrębnych magazynów wynika niski poziom
skojarzeń wspólnych dla dwóch języków. Kolers stwierdził
ogólnie niski poziom takich samych reakcji na odpowiedniki
tłumaczeniowe, zróżnicowaną jednak zależnie od kategorii
słowa
(rzeczownik konkretny - jagnię, rzeczownik abstrakcyjny –
wolność, nazwa emocji – ból). Zinterpretował te wyniki na
korzyść stanowiska niezależności, choć później dodał
uzupełnienie,
że informacje konkretne są przechowywane częściowo we
wspólnej formie z powodu podobnego sposobu manipulacji
desygnatami rzeczowników w konkretnych w różnych
kulturach, natomiast informacje abstrakcyjne ściślej wiążą się
z językiem, w którym są przechowywane w pamięci.

Model podwójnego

Model podwójnego

kodowania w

kodowania w

dwujęzyczności

dwujęzyczności

(Paivio i

(Paivio i

Desroches, 1980)

Desroches, 1980)

Model ten zakłada istnienie bezpośrednich połączeń między L1

i L2, a także systemu wyobrażeń niewerbalnych, który może

funkcjonować jako system pojęciowy wspólny dla obu języków.

Ukazuje on dwa systemy werbalne, odpowiadające każdemu z

dwóch języków osoby dwujęzycznej, i trzeci – niewerbalny

system wyobrażeniowy. Zakłada się, że te trzy systemy są

funkcjonalnie niezależne, ale też wzajemnie powiązane w taki

sposób, że w odpowiednich warunkach mogą wystąpić efekty

zgodne z wzajemną zależnością funkcjonalną.

Reprezentacje w systemie wyobrażeniowym („imageny”

– generatory obrazów) powiązane są z reprezentacjami

słów(„logogenami”) w obu systemach werbalnych (V1 i

V2),

w trybie jeden do wielu, w obu kierunkach.

Logogeny

odpowiadające

równoważnikom

tłumaczeniowym

w L1 i L2 mogą byś połączone z tymi samymi imagenami

lub imagenami powiązanymi z odmiennymi desygnatami

z tej samej kategorii, zależnie od historii przyswajania

języków przez osobę dwujęzyczną, analogicznie do

rozróżnienia złożone-współrzędne.

Połączenia V1-V2

Logogeny

słów

konkretnych

Logogeny

słów

abstrak-

cyjnych

Logogeny

słów

konkretnych

Logogeny

słów

abstrak-

cyjnych

Imageny

odnie-

sieniowe

Imageny

„bezimenne“

Po

łac

ze

nia

I-V

2

Połą

czen

ia V

1-I

Analiza sensoryczna

Systemy

wyjścia V1

Systemy

wyjścia V2

Niewerbalne systemy wyjścia

Systém wyobrażeń

Systém V1

Systém V2

Bodźce L1

Bodźce L2

Bodźce niewerbalne

S

ie

ć

sk

o

ja

rz

e

n

io

w

a

V

1

S

ie

ć

sk

o

ja

rz

e

n

io

w

a

V

2

W teorii podwójnego kodowania dwujęzyczny system werbalny

ma rozliczne połączenia z niewerbalnym systemem wyobrażeniowym,

a niektóre z nich zbiegają się we wspólnym zbiorze imagenów.

Dla pewnych osób dwujęzycznych i pewnych pojęć dominować mogą

połączenia zbieżne, dzięki czemu na przykład church i église mogą

wywoływać wyobrażenia budynków tego samego rodzaju, natomiast

dla innych mogą dominować osobne połączenia, wywołujące wyobrażenia

odmiennych typów kościołów. Jest to zasadniczo poznawcza interpretacja

przypuszczenia Lamberta i współpracowników (1958), że church i église

mogą mieć różne odniesienia dla dwujęzycznych współrzędnych,

ale te same dla mieszanych. Ponadto osoby dwujęzyczne mogą się różnić

w zakresie zróżnicowania i siły bezpośrednich skojarzeń między

reprezentacjami werbalnymi odpowiadającymi swoim równoważnikom

tłumaczeniowym.

1.

Bergen Richard Bugelski (1977) opisał osobistą obserwację, którą potwierdził na innych

osobach dwujęzycznych. Zanim przybył do Stanów Zjednoczonych, jako dziecko mówił

po polsku. Zalicza się on więc do takich dwujęzycznych współrzędnych, u których

dominujący jest język przyswojony później. Zauważył on, że słowa lub bodźce w tych

dwóch językach wywołują u niego zupełnie odmienne wyobrażenia. Słowa polskie

wywołują obrazy przedmiotów i scen z dzieciństwa, których nie wywołują słowa

angielskie wyuczone w otoczeniu północnoamerykańskim. Obserwacje te są zgodne z

hipotezą teorii podwójnego kodowania na temat osobnych połączeń słowno-

wyobrażeniowych.

2.

Allan Paivio: jego rodzice wyemigrowali z Finlandii do Stanów Zjednoczonych, a

następnie do Kanady. Mówili tylko po fińsku, więc nauczył się on tego języka jako

pierwszego, jednak jego rodzeństwo, a później koledzy, mówili często po angielsku,

więc szybko też nauczył się też tego języka. Powinien więc być zaliczony do

dwujęzycznych mieszanych na podstawie mieszanego kontekstu przyswajania i tylko

lekko współrzędnych na podstawie kryterium wcześniej-później. Mimo to, zauważył on

u siebie te same różnice co Bugelski: słowo church wywoływało obraz kanadyjskiego

kościoła, natomiast jego fiński odpowiednik, kirkko, wywoływał mgliście obraz białego,

drewnianego fińskiego kościoła w regionie Sudbury, gdzie mieszkał między czwartym a

ósmym rokiem życia.

Kontrast ten sugeruje, że warunki przyswajania i powstające za ich sprawą obrazy

mogą być zróżnicowane w sposób bardziej subtelny i probabilistyczny, niż to wynika z

pierwotnego rozróżnienia zależne-współrzędne.

Bibliografia:

Bibliografia:

Paivio, A.: Reprezentacje umysłowe u osób dwujęzycznych.

[w] Kurcz, I.(red), Psychologiczne Aspekty

Dwujęzyczności,  Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne, Gdańsk 2007.