Metody nauczania

w edukacji przyrodniczej i
społecznej

mgr Marek Banaszak

PODAJĄCE
- Pogadanka,
- Wykład,
- Opis,
- Opowiadanie, narracja,
- Praca z książką,
- Pokaz,
- Wyjaśnienie,

Metody

SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO WIEDZY
- Klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków,

metoda sytuacyjna,

- Gry i zabawy dydaktyczne,
- Dyskusja,

Metody

WALORYZACYJNE
- Impresja,
- Ekspresja,

Metody

PRAKTYCZNE
- Metody ćwiczebne,
- Metody realizacji zadań wytwórczych,
- Pomiar,

Metody

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Rozpoznanie
wiedzy
wejściowej z

danego zakresu;
służy
zainteresowaniu
zajęciami;
możliwość
powtórzenia
materiału.

Rozdrobnienie
zagadnienia;
niejasny temat

zajęć, jeśli
pytania będą
zbyt
szczegółowe;
poczucie
niższości
uczniów, którzy
nie znają

odpowiedzi na
pytania; brak
możliwości
nadążania
wszystkich za
wywodem kolegi
lub nauczyciela.

Przed
rozpoczęciem
zajęć – w celu

rozpoznania
posiadanej
wiedzy; po
zakończeniu
zajęć, jako
rekapitulacja
zagadnień

PODAJĄCE

POGADANKA

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Przekazanie

usystematyzowane

j i uporządkowanej

wiedzy na

określony temat;

ekonomiczna

metoda –

przekazywanie

dużej ilości

informacji

równocześnie.

Wymaga

koncentracji uwagi,

śledzenia wywodu

wykładowcy;

jednostronny

przekaz informacji;

nie pobudza

wielostronnej

aktywności;

wymaga

opanowania języka

naukowego.

Nie może być

stosowany w

edukacji

przedszkolnej i

wczesnoszkolnej

(oraz w klasach IV-

VI) ze względu na

brak umiejętności

koncentracji uwagi

uczniów na tak

długim wywodzie

słownym oraz

umiejętności

selekcjonowania i

notowania

wiadomości.

PODAJĄCE

WYKŁAD

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Słowna

charakterystyka

budowy, funkcji czy

sposobu działania,

przebiegu zjawiska;

zwięzłe

uporządkowanie,

uogólniające

wymienienie cech lub

faz pozwala uczniom

opanować wzór opisu.

Monotonny,

lakoniczny,

wykorzystywane do

opisu jakiejś cechy

nazwy są najczęściej

niezrozumiałe dla

dziecka, jeśli nie

odnoszą się do

poznawanych

zmysłami obiektów;

brak odniesień

opisywanej cechy do

konkretnej prezentacji

lub wyobrażenia

wiąże się jego

niezrozumiałością.

Podczas

charakterystyki

elementów

środowiska

społecznego,

przyrodniczego,

geograficznego;

powinien się odbywać

wyłącznie na

podstawie obserwacji

opisywanego obiektu

(w naturalnych

warunkach, podczas

poznawania

bezpośredniego);

należy wykorzystać

barwny przekaz

słowny.

PODAJĄCE

OPIS

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Ukazuje przebieg

wydarzenia, które

łatwo sobie

wyobrazić; omawia

przeżycia

bohatera;

umożliwia

emocjonalne

zaangażowanie;

pomaga ustalić

związki

przyczynowo-

skutkowe.

Sposób przekazu

zależny od kultury

nauczyciela;

długość oraz liczba

wątków zależna od

wieku oraz

możliwości

percepcji dziecka.

Przy opisie

wydarzeń

społecznych,

zachowań dzieci i

dorosłych, które są

podstawą dyskusji;

przy wprowadzaniu

pojęć (metoda

fabularyzacji); do

pobudzania

zaciekawienia

tematem; przy

przekazywaniu

informacji i

zachowaniach

zwierząt, życiu

przyrody…

PODAJĄCE

OPOWIADANIE, NARRACJA

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Możliwe
wykorzystanie do

wprowadzania
informacji, ich
utrwalania,
systematyzowania,

uogólnienia,
sprawdzania,
zapamiętywania;
przygotowuje do

samokształcenia;
umożliwia poznanie
różnych sposobów

przekazu informacji
(tekst, ilustracja,
wykres…).

Wymaga
opanowania

umiejętności
czytania ze
zrozumieniem oraz
wyszukiwania

informacji;
umiejętność wyboru
źródeł przez
nauczyciela;

umiejętność
samokontroli oraz
samodzielnego

uczenia się, które
dziecko dopiero
utrwala.

Możliwa do
wykorzystania w

realizacji różnych
celów
edukacyjnych;
wymaga

przygotowania
ucznia do
samodzielnej pracy;
specjalnie

przygotowane
teksty
programowane (lub

programy
multimedialne),
które dotyczą
zjawisk

przyrodniczych.

PODAJĄCE

PRACA Z KSIĄŻKĄ (z tekstem)

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Umożliwia

demonstrację
wykonania

czynności;
kolejne fazy

jakiegoś
procesu; cechy

obserwowanego
obiektu

połączone z
objaśnieniem;

ułatwia
zrozumienie

przekazywanych
informacji.

Wymaga

koncentracji
uwagi uczniów,

nie każda faza
wykonywanej

czynności jest
uchwytna dla

dzieci, jeśli
demonstrowany

obiekt jest zbyt
małych

rozmiarów, opis
wykonania jest

powierzchowny
…

Niezbędny w

trakcie
objaśniania

wykonywania
czynności, np.

sadzenia,
posługiwania się

narzędziami;
występuje

wspólnie z
metodami

słownymi.

PODAJĄCE

POKAZ

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Pobudza ciekawość
poprzez pokazanie

nieznanego;
rozbudza aktywność
uczniów; wdraża do
rozwiązywania

problemów; budzi
wiarę we własne
możliwości;
pobudza

pomysłowość,
inwencję, rozwija
operacje myślowe

(analiza,
wnioskowanie,
ustalanie przyczyn i
skutków).

Działanie może być
tak atrakcyjne dla

dziecka, że nie
uchwyci wniosków –
konieczne jest
podsumowanie

doświadczenia;
może występować
dezorganizacja na
zajęciach;

niebezpieczeństwo
przy posługiwaniu
się różnego rodzaju

narzędziami i
materiałami.

Wymaga wysokiego
kunsztu ze strony

nauczyciela
(umiejętności
organizacyjne,
dobór środków…);

wykorzystywana do
analizy problemów
teoretycznych oraz
praktycznych;

wyjaśniania
przyczyn przebiegu
zjawisk

pogodowych,
fizycznych,
technicznych.

SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO
WIEDZY

KLASYCZNA METODA PROBLEMOWA; SYTUACYJNA

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Sprawiają
przyjemność;

atrakcyjna formuła;
rozbudza
zaangażowanie
emocjonalne;

wprowadza do
przestrzegania
norm, przepisów i
zasad;

przygotowuje do
przeżywania
porażek i sukcesów,

współpracy,
współdziałania,
rywalizacji…

Wykazanie się
pomysłowością

nauczyciela w
tworzeniu własnych
zabaw i gier; dzieci
nieśmiałe nie chcą

brać udziału

Najlepszy sposób
systematyzowania,

porządkowania oraz
utrwalania i
zastosowania
wiadomości;

SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO
WIEDZY

GRY I ZABAWY DYDAKTYCZNE

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Umiejętność oraz

kontrola

opanowania

wymiany

poglądów, sądów,

wiedzy; włączanie

uczniów do

dzielenia się

przemyśleniami;

ćwiczenie

umiejętności

wysłuchiwania oraz

wypowiadania się;

analiza wypowiedzi

innych.

Uczniowie

nieśmiali nie biorą

udziału w dyskusji;

brak kultury

dyskusji; odejście

od tematu, jeśli

nauczyciel nie jest

animatorem

dyskusji.

Przy omawianiu

różnego rodzaju

tematów i

problemów. Przy

poszukiwaniu

możliwych

rozwiązań,

zachowań działań

ekologicznych…

SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO WIEDZY

DYSKUSJA

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Pobudza przeżycia,

rozwija wrażliwość;

zapoznaje z

rozmaitymi

wytworami innych

ludzi oraz ich

emocjonalnym

bogactwem; uczy

dostrzegać w

otoczeniu wytwory

i je oceniać.

Nie zawsze

wywołuje takie

uczucia o jakie

chodzi

nauczycielowi;

trudność

zbiorowego

omawiania

wywołanych

przeżyć.

Przy wprowadzaniu

zagadnień

związanych z

ochroną

środowiska,

relacjami z

otoczeniem

społecznym,

wprowadzaniem

tradycji,

zwyczajów…

METODY WALORYZACYJNE

IMPRESJA

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Umożliwia dziecku

wyrażanie emocji

różnymi sposobami

(gestem, słowem,

śpiewem,

rysunkiem);

pomaga poznać

dziecko i jego

przeżycia;

umożliwia

poznanie relacji

dziecka na

wydarzenia;

działanie

terapeutyczne.

Trudności w

rozpoznawaniu

reakcji dzieci, jeśli

nauczyciel nie zna

swoich

wychowanków;

trudności dzieci

młodszych w

wyrażaniu emocji

w sposób

respektowany oraz

akceptowany przez

otoczenia.

Ważne przeżycia

dziecka związane z

życiem

społecznym,

poznawaniem

przyrody oraz

tradycji, historii

znajdują swój

wyraz w postaci

rysunku, odegranej

scenki,

zaśpiewanej

piosenki.

METODY WALORYZACYJNE

EKSPRESJA

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Przez wielokrotne
powtarzanie dziecko

nabywa wprawy
oraz biegłości w
posługiwaniu się
konkretną

umiejętnością;
zapamiętanie
sekwencji
czynności;

opanowanie
nawyków.

Monotonne,
wyczerpujące,; nie

pobudzają
motywacji dziecka;
nuda; brak
widocznych efektów

zniechęca dziecko;
ćwiczona jedna
umiejętność przez
wielokrotne

powtarzane.

Niezbędna przy
opanowaniu

czynności
higienicznych,
związanych z
podstawowymi

umiejętnościami
praktycznymi (siew,
sadzenie,
posługiwanie się

narzędziami) i
społecznymi
(czytanie rozkładów

jazdy, instrukcji).

PRAKTYCZNE

ĆWICZEBNE (ĆWICZENIOWE)

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Działanie dziecka
nakierowane na
konkretny cel –

pobudza
motywację,
emocjonalne

zaangażowanie; w
trakcie
wykonywania

dziecko ćwiczy
wiele
umiejętności;

twórcze podejście
do zadania.

Zadanie musi być
dla dziecka
atrakcyjne;

koniczne jest
podanie celu
działania – sposób

wykonania
pozostawia się
dziecku.

Na przykład
założenie ogródka
skalnego

(planowanie
pracy,
przypomnienie

informacji o
roślinach, analiza
oraz

rozmieszczenie,
przygotowanie
gleby…);

PRAKTYCZNE

REALIZACJI ZADAŃ TWÓRCZYCH

ZALETY

WADY

ZASTOSOWANIE

Umożliwia
posługiwanie się
różnego rodzaju

narzędziami
pomiarowymi;
uczy dokładności,

doboru sposobu
pomiaru do
mierzonej

wielkości; rozwija
umiejętności
praktyczne.

Aby był
skuteczny, każdy
uczeń musi

wykonać pomiar –
konieczność
zapewnienia

odpowiedniej
liczby narzędzi;
konieczność

czuwania nad
bezpieczeństwem;
Jeśli wykonywany

jest jako pokaz –
mniejsza wartość
dydaktyczna.

W trakcie
wykonywania
doświadczeń;

prowadzenia
hodowli roślin
(mierzenie

długości…);
umożliwia
zastosowanie

opanowanej
wiedzy.

PRAKTYCZNE

POMIAR

Bibliografia

Budniak A., Edukacja społeczno-przyrodnicza dzieci w wieku

przedszkolny i młodszym wieku szkolnym, Podręcznik dla

studentów, Kraków 2010.

[e-mail]