Zarządzanie
Zarządzanie
współczesną
współczesną
organizacją
organizacją
w perspektywie
w perspektywie
holistycznej
holistycznej
Marian Krupa
University of Information
Technology and Management in
Rzeszow
2003
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
1. Zarządzanie firmą - w
poszukiwaniu definicji
2. Zarządzanie jako proces
podejmowania decyzji
3. Nauka o zarządzaniu organizacjami
– swoistość teorii organizacji i
zarządzania
4. Zarządzanie holistyczne –
podsumowanie
5. Teoria i praktyka zarządzania –
dylematy kształcenia menedżerów?
AGENDA
AGENDA
1.
1.
Zarz
Zarz
ą
ą
dzanie firm
dzanie firm
ą
ą
–
–
w
w
poszukiwaniu
poszukiwaniu
definicji
definicji
Zarządzanie
Zarządzanie
w
ujęciu
klasycznym
rozumiemy jako proces:
planowania,
organizowania,
przewodzenia,
kontrolowania
działalności członków organizacji
oraz wykorzystania wszystkich jej
zasobów dla osiągnięcia
ustalonych celów
.
[J. A.F. Stoner, Ch. Wankel (1996), Kierowanie, s. 23.]
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
W prakseologii
(nauka o sprawnym działaniu)
określamy zarządzanie jako
działanie
umożliwiające człowiekowi
gospodarowanie zgodnie z
zasadą efektywności i
skuteczności
.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
1. Planowanie (Planning) - określenie celów dla firmy/
przedsiębiorstwa
2. Organizowanie (Organizing) -
określenie różnych stanowisk, zakres kompetencji i
ich odpowiedzialności oraz relacje czy też
powiązania pomiędzy nimi
3. Kierowanie (Directing) - wydawanie odpowiednich
poleceń, rozkazów
4. Kontrolowanie (Controlling) - sprawdzanie poprzez
kontrole budżetów, raportów, wizytacje oraz
przegląd sytuacji obejmującej wykonywanie
wydawanych poleceń służbowych i osiąganych
wytyczonych wcześniej celów
5. Zatrudnianie (Staffing) -rekrutacja i szkolenie
personelu
Bardziej rozbudowane zestawienie
głównych
funkcji
zarządzania
proponuje M. Archer
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
M.P. Follet stwierdza, że istotą
zarządzania jest to, że:
Menedżerowie osiągają cele
organizacji
powodując
wykonanie potrzebnych
zadań przez innych
, nie zaś
drogą wykonania ich przez
nich samych
[1]
.
[1] J. A.F. Stoner, Ch. Wankel (1996), op. cit., s. 23.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
W szerszym wymiarze możemy
przedstawić zarządzanie jako:
proces osiągania
celów
organizacyjnych
z ludźmi, poprzez
ludzi
i dla ludzi
[1]
.
[1] J. A.F. Stoner, Ch. Wankel (1996), op. cit., s. 23.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Zarządzanie jest to
sztuka
wytworzenia towarów i usług
z pomocą zasobów ludzkich i
materialnych
[1]
.
Henry M. Boettinger: zarządzanie jest sztuką,
„porządkowaniem chaosu”. Według niego,
malarstwo czy poezja (albo jakakolwiek inna
dziedzina sztuki i literatury) wymaga trzech
składników: wizji artysty, znajomości rzemiosła,
skutecznego komunikowania się. Pod tymi
względami zarządzanie jest sztuką, gdyż
wymaga tych samych składników
[2]
.
[1] M. Archer (1982), op. cit., s. 450.
[2] J. A.F. Stoner, Ch. Wankel (1996), op. cit, s. 39.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Innym wyznacznikiem
istoty zarządzania jest
umiejętność tworzenia
tzw.
wartości dodanej
.
To co stanowi o istocie pojęcia
„zarządzanie biznesem” jest to
działalność tworząca wartość dodaną,
zysk. Inaczej, różne przejawy ludzkiej
działalności w społeczeństwie
wytwarzałyby znacznie mniej niż to co
uzyskujemy obecnie
[1]
.
[1] Ibid.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Zarządzanie - wędrówkę
przez chaos...
[Koźmiński]
lub procesem
porzadkowania chaosu...
[Kuc]
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Panowaniem nad
różnorodnością
i
przekształcaniem potencjalnego
konfliktu we współpracę
[Koźmiński],
Dyrygowanie
wielkimi orkiestrami
symfonicznymi [Deming],
Inspirowaniem
i wzbudzaniem
zaufania
[Waters], zapewnieniem
satysfakcji [Levitt],
Dostarczeniem
jakości
[Feigenbaum].
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
...czy też jako proces
umożliwiający
tworzenie się
synergii
organizacyjnej
.
2+2
= 5
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Pewność, ryzyko i
Pewność, ryzyko i
niepewność
niepewność
w zarządzaniu
w zarządzaniu
Zarządzanie organizacją stanowi
proces decyzyjny występujący zawsze
w warunkach
pewności, ryzyka i
niepewności
.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
2.
2.
Zarz
Zarz
ą
ą
dzanie
dzanie
jako
jako
proces
proces
podejmowania
podejmowania
decyzji
decyzji
Na pytanie, czym jest
Na pytanie, czym jest
zarządzanie padają różne
zarządzanie padają różne
odpowiedzi
odpowiedzi
[1]
[1]
:
:
dla cybernetyka zarządzanie to sterowanie
procesami zachodzącymi w organizacji
dla socjologa - to przede wszystkim władza nad
osobami wewnątrz i na zewnątrz przedsiębiorstwa,
urzędu itp.
w klasycznej teorii organizacji zarządzanie widziane
jest jako zbiór „funkcji kierowniczych”, spośród
których najczęściej wymienianymi są: planowanie,
organizowanie, koordynacja, motywowanie i kontrola.
Jednak na pytanie: co robią zarządzający, wszyscy
zgodnie odpowiadają:
podejmują decyzje
.
[1] A, K. Koźmiński, W. Piotrowski, Zarządzanie. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1996, s. 88.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Decyzje...
Decyzje...
W literaturze z zakresu zarządzania role
decyzyjne menedżera uważa się za
najważniejsze. Występują one przed rolami
informowania (komunikowania) i rolami
interpersonalnymi. (...)
Nowoczesne zarządzanie można więc
bez większego uproszczenia
rozpatrywać jako jeden ciąg
decydowania i tworzenia warunków
skutecznej realizacji decyzji
[1]
.
[1] J. Penc, Decyzje w zarządzaniu, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu,
Kraków 1995, s. 126-127.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Decyzje...
Decyzje...
Decydowanie jest istotną
powinnością każdego kierownika.
Często wręcz utożsamia się je
z zarządzaniem.
Taką opinię wyraził H. Simon,
laureat nagrody Nobla za prace o
zarządzaniu
[1]
.
[1] Z. Mikołajczyk, K. Zimniewicz,: B. Piasecki (red.), Ekonomika i zarządzanie
małą firmą, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Łódź 1998, s. 157.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Decyzje...
Decyzje...
„Management” należy traktować jako
formę praktycznej działalności związanej
z procesem podejmowania decyzji
dotyczących jak najlepszego
wykorzystania posiadanych zasobów
rzeczowych, kapitałowych i ludzkich w
celu realizacji założonych zadań,
zapewniających stały rozwój firmy
[1]
.
[1] L.H. Haber, Management. Zarys zarządzania małą firmą,
Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1995 ,
s. 19.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Definicja
Definicja
Podejmowanie decyzji należy
zdefiniować jako:
wybór
jednej z co najmniej dwu
możliwości, dwu rozwiązań (wariantów),
dróg czy kierunków postępowania,
pożądanych z punktu widzenia interesu
(potrzeb) systemu, w ramach którego
wybór ten jest dokonywany
[1]
.
[1] J. Penc, Decyzje w zarządzaniu, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków
1995, s. 126-127.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Decyzje menedżerskie a ryzyko
Decyzje menedżerskie a ryzyko
Menedżerowi nigdy nie uda się
ustalić wszystkich faktów, które
powinien znać. Większość decyzji
musi opierać się na wiedzy
niepełnej:
albo
z
powodu
niedostępności
informacji,
albo
dlatego, że jej zdobycie wymagałoby
za dużo czasu i pieniędzy
[1]
.
P. Drucker
[1] A. Peszko, A. Gazda, Podstawy zarządzania, WSIiZ, Rzeszów
2000, s. 81.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
P
P
roces podejmowania decyzji
roces podejmowania decyzji
[1]
1. Rozpoznanie problemu
(P)
,
2. Ustalenie wariantów
rozwiązania problemu
(wariantów wyboru)
(W)
oraz
rozwiązań alternatywnych
(A)
,
3. Przewidywanie i ocenę
ewentualnych wyników każdego
z wariantów
(O)
,
4. Wybór ostatecznej decyzji
(D)
,
5. Wydanie decyzji.
[1] J. Tragalski: A. Stabryła, J. Trzcieniecki (red.), Organizacja i zarządzanie, PWN, Warszawa
1986, s. 204.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
P
P
roces podejmowania decyzji
roces podejmowania decyzji
[1]
[1] J. Tragalski: A. Stabryła, J. Trzcieniecki (red.), Organizacja i zarządzanie, PWN, Warszawa
1986, s. 204.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
P
P
roces podejmowania decyzji
roces podejmowania decyzji
[1]
1. Obserwacja – Proces decyzyjny
zaczyna się w momencie
uświadomienia sobie potrzeb, które
trzeba zaspokoić. Może to być
wynik intuicji, szczęśliwego zbiegu
okoliczności lub żmudnej pracy
analitycznej czy badawczej.
2. Formalne rozpoznanie –
Sformułowanie zadania lub celu,
który ma być osiągnięty. Jest to
wynik uświadomienia sobie, że
problem nie może być zignorowany.
[1] W.T. Bielecki, Informatyzacja zarządzania, PWE, Warszawa 2001, s. 18-19.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
3. Interpretacja-diagnoza –
Sformułowanie zadania lub celu,
który ma być osiągnięty. Jest to
wynik uświadomienia sobie, że
problem może być zignorowany.
4. Definiowanie – Na tym etapie
następuje wyjaśnienie wszystkich
niejasności, określenie ograniczeń i
próba formalizacji opisu sytuacji
decyzyjnej.
P
P
roces podejmowania decyzji
roces podejmowania decyzji
[1]
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
[1] M. Bielski, Organizacje. Istota. Struktury. Procesy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997, s. 253.
5. Określenie celu(ów) – Ustalenie,
co ma zostać osiągnięte w wyniku
realizacji decyzji.
6. Określenie wariantów –
Rozważenie różnych sposobów
podejścia do rozwiązywania sytuacji
problemowej.
7. Oszacowanie poszczególnych
wariantów – Dokonuje się tego pod
kątem stopnia osiągnięcia celu i
wynikającej stąd satysfakcji.
P
P
roces podejmowania decyzji
roces podejmowania decyzji
[1]
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
8. Wybór wariantu – Proces oparty na
indywidualnym, często
subiektywnym wartościowaniu. W
przypadku podmiotu decyzyjnego
wybór wariantu jest rezultatem
dyskusji, negocjacji itp.
9. Realizacja – Etap decydujący o
ostatecznym powodzeniu wdrożenia;
jego skuteczność zależy przede
wszystkim od umiejętności i
możliwości decyzyjnych decydenta.
P
P
roces podejmowania decyzji
roces podejmowania decyzji
[1]
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
10. Monitorowanie – Pozwala ocenić
trafność podjętych decyzji i
ewentualne bieżące ich
korygowanie, a w przypadku
niedostatecznych wyników –
wycofanie się.
P
P
roces podejmowania decyzji
roces podejmowania decyzji
[1]
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Model procesu podejmowania
Model procesu podejmowania
decyzji
decyzji
Sschemat procesu podejmowania decyzji. Źródło: M. Bielski, Organizacje. Istota.
Struktury. Procesy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997, s. 253.
Schemat
Schemat
procesu
procesu
decyzyjnego
decyzyjnego
prowadząceg
prowadząceg
o do aktu
o do aktu
zakupu.
zakupu.
SPP, Rzeszów. Cyt za: M. Sołtysiak, Proces podejmowania
decyzji przez konsumenta na przykładzie zakupu
samochodu, w: K. Jaremczuk, Człowiek w procesie
gospodarowania, Rzeszów 1998, s. 285.
Zarządzanie firmą jest
Zarządzanie firmą jest
procesem podejmowania decyzji
w warunkach pewności, ryzyka i
niepewności
w celu realizacji założeń
strategicznych przedsiębiorstwa
(celów organizacyjnych)
poprzez funkcje planowania,
organizowania, przewodzenia
i kontrolowania.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
3. Nauka o zarządzaniu
3. Nauka o zarządzaniu
organizacjami –
organizacjami –
swoistość teorii
swoistość teorii
organizacji i
organizacji i
zarządzania
zarządzania
Nauka o zarządzaniu organizacjami
Nauka o zarządzaniu organizacjami
:
:
Nurty i kierunki w teorii naukowej organizacji. Źródło: B. Kożuch (red.), Wstęp do teorii zarządzania, Nauka-
Edukacja, Warszawa 1999, s. 21.
Inter-
Inter-
dyscyplinarno
dyscyplinarno
ść
ść
Źródło: M. Bielski, Organizacje. Istota. Struktury. Procesy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego,
Łódź 1997, s. 254-260.
T e o r i a
o r g a n iz a c ji
i
z a r z ą d z a n i a
S o c jo l o g ia
P r a w o
E k o n o m i a
P r a k s e o lo g i a
T e o r i a
s y s te m ó w
i c y b e r n e ty k a
T e c h n i k a
M a te m a ty k a
P s y c h o lo g i a
F iz jo lo g i a i
e r g o n o m ia
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
4.
4.
Zarz
Zarz
ą
ą
dzanie
dzanie
holistyczne -
holistyczne -
podsumowanie
podsumowanie
Zarz
Zarz
ą
ą
dzanie
dzanie
holistyczne
holistyczne
Pomimo istnienia różnych
perspektyw, szkół badawczych,
dyscyplin naukowych,
nurtów/kierunków historycznych,
poziomów, czy też obszarów
funkcjonalnych, jakość zarządzania
współczesną organizacją jest
zdeterminowana umiejętność
spojrzenia na organizację oraz
kluczowe procesy w niej zachodzące
w sposób
integralny
.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
Zarz
Zarz
ą
ą
dzanie
dzanie
holistyczne
holistyczne
IN
T
E
R
E
S
A
R
IU
S
Z
E
IN
T
E
R
E
S
A
R
IU
S
Z
E
otoczenie
polityczno-
prawne
Perspektywa
funkcjonalna
Generator
raportów
Generator
raportów
Konsolidacja
koncernu
Konsolidacja
koncernu
Środki
trwałe
Środki
trwałe
Księga
należności
Księga
należności
Księga
zobowiązań
Księga
zobowiązań
Księga
główna
Księga
główna
Reguły
księgowe
Reguły
księgowe
IFS
Finanse
IFS
IFS
Finanse
Finanse
Dokumentacja
Dokumentacja
Zamówienia
klientów
Zamówienia
klientów
Fakturowanie
Fakturowanie
Zakupy
Zakupy
Magazyn
Magazyn
Reguły
księgowe
Reguły
księgowe
Dokumentacja
Dokumentacja
IFS
Dystrybucja
IFS
IFS
Dystrybucja
Dystrybucja
Raportowanie
czasu pracy
Raportowanie
czasu pracy
Wydajność
urządzeń
Wydajność
urządzeń
Monitorow.
urządzeń
Monitorow.
urządzeń
Ewidencja
produkcji
Ewidencja
produkcji
Kwalifikacje
Kwalifikacje
Interfejs
syst. płac
Interfejs
syst. płac
Zarządzanie
czasem
Zarządzanie
czasem
Reguły
księgowe
Reguły
księgowe
IFS zarządza-
-nie zasobami
IFS zarządza
IFS zarządza
-
-
-
-
nie zasobami
nie zasobami
Dokumentacja
Dokumentacja
Harmonogra-
mowanie
Harmonogra-
mowanie
Profilaktyka
Profilaktyka
Zlecenia
robocze
Zlecenia
robocze
Wyposażenie
Wyposażenie
Zakupy
Zakupy
Magazyn
Magazyn
Reguły
księgowe
Reguły
księgowe
IFS
Remonty
IFS
IFS
Remonty
Remonty
Dokumentacja
Dokumentacja
Ewidencja
produkcji
Ewidencja
produkcji
CRP-planow.
zdolności prod
CRP-planow.
zdolności prod
MPR-planow.
potrzeb mater.
MPR-planow.
potrzeb mater.
Zlecenie
produkcyjne
Zlecenie
produkcyjne
Plan
główny
Plan
główny
Reguły
księgowe
Reguły
księgowe
Dokumentacja
Dokumentacja
IFS
Produkcja
IFS
IFS
Produkcja
Produkcja
Harmonogra-
mowanie prod.
Harmonogra-
mowanie prod.
Koszty
Koszty
Konfiguracja
projektu
Konfiguracja
projektu
Konfiguracja
produktu
Konfiguracja
produktu
IFS
Projektowanie
IFS
Projektowanie
Dokumentacja
Dokumentacja
Perspektywa
holistyczna
P
e
rs
p
e
k
ty
w
a
a
n
tro
p
o
lo
g
ic
z
n
a
Perspektywa
kulturowa
Wartość
ekonomiczna
Wartość
kulturowa
INTERESARIUSZE
otoczenie
konkurencyjne
otoczenie
społeczno-
kulturowe
otoczenie
makroekonomic
zne
otoczenie
ekologiczne
otoczenie
techniczn
e
OTOCZENIE
Podsystem
ZARZĄDZANIA
ZINTEGROWANEGO
WARTOŚĆ
WARTOŚĆ
KLIENCI
PARTNERZY
PRACOWNIC
Y
ZARZĄD
DOSTAWCY
SPOŁECZNO
ŚĆ
URZĘDY
MEDIA
AKCJONARIUSZ
E
ORG.
CHARYT.
P L A N
s tr a te g ic z n y
M I S J A
( c e le )
P r o c e s y
S t r u k t u r a
S y s t e m
k o n tr o li
m e n e d ż e r s k ie j
K s z t a łto w a n ie
k u ltu r y
z m ia n
O to c z e n ie p r a w n e , k u lt u r o w e , t e c h n ic z n e
Zintegrowany
Zintegrowany
m
m
odel
odel
zarządzania
zarządzania
1. Misja organizacji, drzewo celów (cele główne, funkcje, zadania)
2. Mapa kluczowych procesów (reengineering, normy ISO)
3. Elastyczna struktura organizacyjna
4. Plan strategiczny na poziomie strategicznym, taktycznym i
operacyjnym
5. System kontroli menedżerskiej (controlling, zintegrowane systemy
informatyczne)
6. Kształtowanie kultury (np. kultura zmian, postawa innowacyjno-
partycypacyjnej itd.)
7. Otoczenie organizacyjne (prawo, koniunktura, kultura narodowa,
technologia itd.)
J
J
akość
zarządzania
akość
zarządzania
marketingowego,
finansami,
marketingowego,
finansami,
produkcją, zasobami ludzkimi
produkcją, zasobami ludzkimi
itd. jest tak naprawdę
itd. jest tak naprawdę
określona
określona
po
po
przez
jakość
wzajemnej
przez
jakość
wzajemnej
integracji
integracji
-
-
zarządzania
zarządzania
holistycznego
holistycznego
.
.
Zarz
Zarz
ą
ą
dzanie
dzanie
holistyczne
holistyczne
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
LITERATURA
H. Steinmann, G. Schreyögg, Zarządzanie, Oficyna
Wydawnicza
Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1995.
L.H. Haber, Management. Zarys zarządzania małą firmą,
Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków
1995.
A. Peszko, A. Gazda, Podstawy zarządzania, WSIiZ,
Rzeszów 2000.
A, K. Koźmiński, W. Piotrowski, Zarządzanie. Teoria i
praktyka,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1996.
A.K. Koźmiński, K. Obłój, Zarys teorii równowagi
organizacyjnej,
PWE, Warszawa 1989.
J.
Penc,
Decyzje
w
zarządzaniu,
Wydawnictwo
Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1995.
A. Stabryła, J. Trzcieniecki (red.), Organizacja i
zarządzanie, PWN,
Warszawa 1986.
M. Bielski, Organizacje. Istota. Struktury. Procesy,
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997.
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow
1. Przedstaw różne perspektywy definicyjne
pojęcia „zarządzanie”. Opisz znany ci
przykład firmy zarządzanej w sposób
profesjonalny – dlaczego?
2. Opisz dowolny model procesu
podejmowania decyzji. Uzasadnij związek
pomiędzy podejmowanymi decyzjami przez
zarząd a uzyskiwanymi rezultatami.
3. Który kierunek, szkoła funkcjonująca w
ramach naukowej organizacji i zarządzania
określa najpełniej istotę „organizacji” i
„zarządzania”.
4. Różnorodność nurtów i kierunków w
naukowej organizacji i zarządzania jest
bogactwem czy też raczej „dżunglą teorii
organizacji”- uzasadnij?
5. Przedstaw istotę zarządzania
zintegrowanego.
PYTANIA PROBLEMOWE
Zarządzanie holistyczne
dr Marian Krupa – University of Information Technology and Management in Rzeszow