lek. med. Adam Wysokiński

Klinika Psychiatrii Dorosłych

Wstęp



Zaburzenia afektywne („affective disorders”)

= zaburzenia nastroju („mood disorders”)



jest to grupa zaburzeń psychicznych, w których

dominują zaburzenia nastroju



zgodnie z tradycją psychiatrii europejskiej mają

one podłoże enodgenne

Wstęp



Uczucie – krótkotrwała emocja.



Nastrój – subiektywnie doświadczany stan

emocjonalny, utrzymujący się przez dłuższy czas.



Afekt



Potocznie: afekt = emocja



W psychiatrii: afekt to zewnętrzna ekspresja emocji
(obserwowana na poziomie zachowania, mimiki,
gestów, wypowiedzi)



A. nieadekwatny – niezgodny z nastrojem



A. stępiony/spłycony – o zmniejszonym zakresie

Klasyfikacja ICD-10



F30 – Epizod maniakalny



F31 – Zaburzenia afektywne dwubiegunowe



F32 – Epizod depresyjny



F33 – Zaburzenia depresyjne nawracające



F34 – Uporczywe zaburzenia nastroju



F38 – Inne

Klasyfikacja DSM-IV



Epizody zaburzeń nastroju (epizod dużej

depresji, epizod maniakalny, epizod mieszany,
epizod hipomanii)



Zaburzenia depresyjne (duże zaburzenie

depresyjne, zaburzenie dystymiczne)



Zaburzenia dwubiegunowe (typ I, typ II,

zaburzenie cyklotymiczne)



Inne – egzogenne

Klasyfikacja zaburzeń
nastroju



Zaburzenia depresyjne nawracające – obecnie

epizod depresji, w przeszłości epizody depresji, w

przeszłości nie występowały epizody

manii/hipomanii/mieszane



Zaburzenie afektywne dwubiegunowe – obecnie

epizod manii/hipomanii/mieszany, w przeszłości

występowały epizody

depresji/manii/hipomanii/mieszane



Typ I – zespoły depresyjne i maniakalne



Typ II – zespoły depresyjne i hipomaniakalne



Cyklotymia – łagodne wahania nastroju



Dystymia – przewlekła łagodna depresja



SAD (seasonal affective disorder) – depresja sezonowa

Zaburzenia depresyjne –
klasyfikacja

1.

Epizod depresyjny

1.

Łagodny

2.

Umiarkowany

3.

Ciężki bez objawów psychotycznych

4.

Ciężki z objawami psychotycznymi

2.

Nawracające zaburzenia depresyjne

Etiologia zaburzeń
depresyjnych



Czynniki biologiczne (depresje endogenne –

melancholijne)



Teoria monoaminowa (niedobór 5HT, NA, DA)



Udział innych transmiterów i modulatorów (m.in. GABA,

neuropeptydy)



Zmiany strukturalne mózgu



Dysregulacja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza



Czynniki genetyczne – dziedziczenie predyspozycji



Czynniki egzogenne



Choroby somatyczne



Leki i inne substancje (alkohol)



Czynniki psychologiczne



Zaburzenia osobowości



Sytuacje życiowe (rozwód, utrata pracy, żałoba)

Objawy depresyjne

1.

Nastrój depresyjny

2.

Lęk – głównie lęk „wolnopłynący”

3.

Poznawcze

4.

Biologiczne

5.

Psychotyczne

6.

Suicydalne – samobójstwo, samouszkodzenie

(depresja jest jednym z najważniejszych

czynników ryzyka samobójstwa)

7.

Ruchowe – osłupienie, mutyzm, akineza

Nastrój depresyjny



Uczucie smutku, przygnębienia,

nieszczęśliwości



Niemożność uwolnienia się od tego stanu



Nasilenie nieproporcjonalne do sytuacji i

stresorów



Anhedonia – niemożność przeżywania

szczęścia, zadowolenia



Anergia – brak energii, sił, poczucie

zmęczenia, osłabienia

Objawy poznawcze
depresji



Osłabienie pamięci, koncentracji uwagi



Niska samoocena



Poczucie winy



Poczucie beznadziejności

Objawy biologiczne
depresji



Anhedonia



Zmniejszona reaktywność emocjonalna



Zaburzenia snu



Typowe: zaburzenia III fazy snu



Nietypowe: hipersomnia



Wahania dobowe nastroju – typowo gorszy nastrój

w godzinach porannych



Zahamowanie lub pobudzenie



Spadek apetytu – typowo; wzmożony apetyt –

objaw nietypowy



Spadek masy ciała (5% w ciągu 1 miesiąca)



Osłabienie libido

Objawy psychotyczne
depresji



Urojenia i/lub omamy



Poczucie winy lub grzeszności



Przekonanie, że części ciała są martwe lub, że

ich nie ma



Głosy oskarżycielskie, oszczercze



Zapach zgnilizny, spalenizny



Typowo: treściowo zgodne z nastrojem

Depresje maskowane



Są to zaburzenia depresyjne o (zwykle) niewielkim

nasileniu i nietypowej symptomatologii:



Zaburzenia lękowe



OCD



Jadłowstręt



Bezsenność/nadmierna senność



Maski bólowe (bóle głowy, neuralgie)



Maski wegetatywne (ze strony przewodu

pokarmowego, układu oddechowego, świąd skóry)



Maski behawioralne (okresowe nadużywanie

alkoholu, leków)



Brak przyczyn somatycznych, nawrotowość,

skuteczność leków przeciwdepresyjnych

Zaburzenia depresyjne -
diagnostyka



Badanie psychiatryczne i psychologiczne

(pytania o nastrój, anhedonię, anergię, myśli
samobójcze, osłabienie libido, zaburzenia
snu/apetytu).



Skale: BDI, MADRS, HAMD



Badania dodatkowe (rutynowe badania

laboratoryjne + ew. ocena czynności tarczycy,
[Ca

2+

]), EKG, EEG

Zaburzenia depresyjne -
leczenie



Psychoterapia – CBT, psychodynamiczna, interpersonalna



Farmakoterapia



TLPD (np. amitryptylina, klomipramina)



SSRI (fluoksetyna, citalopram, escitalopram, sertralina,

paroksetyna, fluwoksamina)



SNRI (wenlafaksyna)



NRI (reboksetyna)



DARI (bupropion)



NASSA (mirtazapina)



IMAO (moklobemid)



Inne (tianeptyna, trazodon, nefazodon, neuroleptyki,

potencjalizacja)



ECT (electroconvulsive therapy), TMS (transcranial

magnetic stimulation), VNS (vagus nerve stimulation),

fototerapia, deprywacja snu

Zaburzenia depresyjne -
farmakoterapia



Skuteczność leków przeciwdepresyjnych (szczególnie
w pierwszym epizodzie depresji) jest zbliżona (60-
70% w porównaniu do 30% w przypadku placebo).



Różnice w zakresie działań niepożądanych (SSRI >
TLPD).



Ryzyko przedawkowania (TLPD > SSRI)



Większa skuteczność TLPD w nasilonych
zaburzeniach depresyjnych.



Wybór leczenia w oparciu o zaburzenia
współtowarzyszące (np. zaburzenia lękowe).



Długość leczenia: od 6 miesięcy do wielu lat.

Samobójstwa,
samouszkodzenia



Rozmyślne samouszkodzenie – zatrucia, zranienia.



Samobójstwo – zamierzone i skuteczne działanie

powodujące śmierć.



Parasamobójstwo – usiłowanie samobójstwa,

nieskuteczna próba popełnienia samobójstwa.



Tendencje samobójcze – poważne i intensywne

pragnienie zakończenia życia



Planowanie samobójstwa



Podjęcie kroków uniemożliwiających odratowanie



Wybór gwałtownej metody



Brak poszukiwania pomocy po podjętej próbie



Zastosowanie nieskutecznej metody – nie wyklucza

tendencji samobójczych, może wynikać z niewiedzy

Czynniki ryzyka
samobójstwa

Zaburzenia maniakalne



Etiologia:



Czynniki biologiczne ( przekaźnictwa NA, 5HT)



Czynniki genetyczne



Czynniki psychologiczne (stresory i wydarzenia

życiowe)



Leczenie:



Ambulatoryjne



Hospitalizacja (pobudzenie, objawy

psychotyczne, upośledzony krytycyzm,
zachowania (auto-)agresywne)

Zaburzenia maniakalne –
podział

1.

Hipomania

2.

Mania bez objawów psychotycznych

3.

Mania z objawami psychotycznymi

4.

Epizody mieszane (depresyjno-maniakalne) –
szybkie naprzemienne występowanie
objawów manii i depresji

Zaburzenia maniakalne –
objawy



Nastrój maniakalny/hipomaniakalny



Nastrój podwyższony (euforia) lub drażliwy (dysforia)



Niski poziom tolerancji frustracji, niepowodzeń – nasilenie

gniewu



Objawy biologiczne



Zwiększona energia



Zmniejszona potrzeba snu



Objawy poznawcze



Zawyżona samoocena = postawa wielkościowa



Zaburzenia uwagi (nadmierna przerzutność)



Przyspieszony tok myślenia (gonitwa myśli, słowotok)



Objawy psychotyczne – częściej niż w zaburzeniach

depresyjnych – gł. formalne zaburzenia myślenia (gonitwa

myśli, uskokowość myślenia, rozkojarzenia) oraz urojenia

wtórne (zgodne z nastrojem)

Zaburzenia maniakalne -
różnicowanie



Zaburzenia pierwotne



Hipomania, mania, epizod mieszany (depresyjno-

maniakalny)



Cyklotymia



Depresja z nastrojem dysforycznym



Zaburzenia psychotyczne (schizofrenia,

zaburzenia schizoafektywne)



Zaburzenia wtórne



Choroby somatyczne (np. nadczynność tarczycy)



Leki i substancje psychoaktywne (np. amfetamina)



Majaczenie

Zaburzenia maniakalne –
leczenie



Leki normotymiczne (= stabilizatory nastroju)



Sole litu – konieczność kontroli stężenia we krwi



Walproinian sodu, kwas walproinowy (Depakine)



Karbamazepina (Amizepin, Tegretol)



Inne leki przeciwpadaczkowe (lamotrygina (Lamictal) –

ma również działanie przeciwdepresyjne)



Leki przeciwpsychotyczne (np. olanzapina (Zolafren,

Olzapin), kwetiapina (Seroquel, Ketrel))



Pochodne benzodiazepiny (np. diazepam (Relanium),

lorazepam (Lorafen), klorazepat(Tranxene))



ECT

Dystymia i cyklotymia



Podobieństwa neurobiologiczne i genetyczne

do zaburzeń depresyjnych (dystymia) i
afektywnych dwubiegunowych (cyklotymia)



Powolny przebieg.



„Podwójna depresja” – dystymia, na którą

nakładają się zaburzenia depresyjne



Leczenie:



Dystymia – leczenie zaburzeń depresyjnych



Cyklotymia – leczenie zaburzeń afektywnych

dwubiegunowych