Antropologia kulturowa

Wykład XII

Kulturowy aspekt środków odurzających

1. Odurzenie i jego znaczenie kulturowe

2. Sakralne zastosowanie środków

odurzających

3. Używki – od sacrum do profanum

1. Odurzenie a kultura

• Odurzenie jest stanem znanym ludziom

przynajmniej od czasów paleolitu

• Malowidła jaskiniowe znajdowane w

Europie i Afryce datowane na

okolice25000 – 20000 lat pne były

przypuszczalnie tworzone w stanie

odurzenia

• Mają na to wskazywać nierzeczywiste

postaci (np. istoty ludzko – zwierzęce)

oraz częste pojawianie się motywów

geometrycznych

1. Odurzenie a kultura

• Według przypuszczeń środki odurzające były

stosowane wówczas w praktykach

magicznych związanych z polowaniami (choć

to tylko przypuszczenia)

• Jednocześnie według niektórzy badacze

przypuszczają, że praktykowanie odurzania

się doprowadziło w tej epoce do

przekształceń neurologicznych

• Ich zdaniem wprowadzanie do organizmów

substancji psychoaktywnych miało

stymulować zagęszczanie sieci połączeń

neuronowych w mózgu oraz rozwój kory

mózgowej i ośrodków myślenia

1. Odurzenie a kultura

• Jednak przyjmowanie tego typu

środków nie było jedyną drogą

osiągania odmiennych stanów

świadomości (dziś najpopularniejszą)

• Poza nim wyróżnia się 7 metod

prowadzących do tego celu

stosowanych na całym świecie:

• 1. Modelowanie ciała
• 2. Ściskanie ciała
• 3. Deprywacja zmysłowa

1. Odurzenie a kultura

• 4. Obciążanie ciała
• 5. Oddziaływanie żarem
• 6. Penetracja
• 7. Podwieszanie
• Praktyki te, głównie poprzez

zadawanie bólu mają sprzyjać
odrywaniu świadomości od ciała i
osiąganiu stanów ekstatycznych

1. Odurzenie a kultura

• Wraz z neolityzacją i powstaniu

usystematyzowanych kultów

religijnych praktyki ekstatyczne

zostały włączone w obręb kultów

• Od tego czasu wiadomo o nich

stosunkowo dużo – korzystano z nich

w celach wróżbiarskich, kontaktu z

bóstwem, w czasie rytuałów przejścia,

także w działaniach medycznych, lub

para – medycznych oraz wojennych

1. Odurzenie a kultura

• W Europie

najpopularniejszymi

źródłami substancji

psychoaktywnych były:

• Bieluń dziędzierzawa

(Datura stramonium)

• Lulek czarny

(Hyoscyamus niger L) →

• Konopie (Cannabis

sativa)

• Mandragora

(Mandragora

officinarum)→

1. Odurzenie a kultura

• Mak (Papaver

somniferum L) ←

• Pokrzyk wilcza jagoda

(Atropa belladonna)

• Tojad mordownik

(Aconitum)

• Muchomor czerwony

(Amanita muscaria)←

• Dopiero później dołączyły

do nich substancje

wytwarzane syntetycznie

( głównie alkohol)

2. Sakralne wykorzystanie

środków odurzających

• Przez długi czas nie istniało nie

sakralne wykorzystywanie środków

odurzających

• Stan oszołomienia traktowano jako

stan boski i wprowadzanie się weń

było obłożone zdecydowanymi

sankcjami społecznymi

• Zbiór, wytwarzanie i przyjmowanie

substancji oszałamiających przebiegał

według określonych zasad, za których

złamanie groziły poważne sankcje

2. Sakralne wykorzystanie

środków odurzających

• Jednocześnie już w starożytności lekarze

uprzedzali przed nadużywaniem substancji
psychoaktywnych (przede wszystkim
opium) informując o ich negatywnych dla
zdrowia skutkach

• Jednak ograniczenia korzystania z tych

substancji nie miały charakteru wyłącznie
zdrowotnego, ale także metafizyczny

• Z reguły roślinom zawierającym opiaty

przypisywano charakter mediatyzacyjny –
wiązały się one z granicą między światami

2. Sakralne wykorzystanie

środków odurzających

• Tak było z makiem, który starożytni laczyli

ze światem zmarłych i bóstwami snu,
śmierci i zapomnienia

• Pola maku miały kwitnąć na brzegach

Styksu

• Jednocześnie mak był także symbolem

płodności i odradzania życia wiązanym z
Demeter

• Łączono go także ze śmiercią (zwłaszcza

niewinną), która miała stać się źródłem
odnowy i zmartwychwstania w przyszłości

2. Sakralne wykorzystanie

środków odurzających

2. Sakralne wykorzystanie

środków odurzających