Lek. Radosław Drozd

Zakład Prawa Medycznego Katedry Medycyny

Sądowej Akademii Medycznej we Wrocławiu

1. Zgoda w „opcji za” (gdy nie ma sprzeciwu

- zgoda odpowiedniego członka rodziny)
lub „bez opcji” (zgoda domniemana)

2. Lekarz stwierdzający śmierć nie jest

zaangażowany w transplantację

3. Pobrania raczej od osób zmarłych,

wyjątkowo – od żywych (szpik i inne tkanki
regeneracyjne). Pobranie od żywego – po
nieprzymuszonej zgodzie

4. Żaden organ nie powinien być pobrany z

ciała osoby niepełnoletniej

5. Ciało ludzie i jego części nie mogą być

przedmiotem obrotu handlowego

6. Ogłoszenia w sprawie obrotu organami są

zabronione

7. Nie wolno lekarzom angażować się w

czynności transplantacyjne przy

uzasadnionym podejrzeniu obrotu

handlowego organami

8. Przyjmowanie opłat przekraczających

uzasadnione honorarium jest zabronione

9. Organy powinny być dostępne dla

pacjentów według potrzeb zdrowotnych

Przesłanki legalnego pobrania od osoby żywej:



Korzyść terapeutyczna biorcy



Nieosiągalne od osoby zmarłej



Nie ma alternatywnej metody terapeutycznej

o podobnej skuteczności



Dawca został poinformowany



Dawca wyraził zgodę (swobodną, świadomą,

wprost i w sposób wyraźny na piśmie lub

ustnie przed właściwymi instytucjami

państwowymi)



Dawca ma zdolność do wyrażenia zgody

Przesłanki dopuszczalności pobrania od osoby

niezdolnej do wyrażenia zgody:



Nieosiągalny odpowiedni dawca zdolny



Biorcą jest rodzeństwo



Transplantacja jest niezbędna dla ratowania

życia biorcy



Zgoda i zezwolenie odpowiedniego organu

wyrażone wyraźnie, na piśmie zgodnie z

prawem i za zgodą właściwej instytucji

Opinia małoletniego – czynnik, którego znaczenie

wzrasta w zależności od wieku i stopnia jego

dojrzałości.

Generalna zasada – lojalność wobec dawcy



1991 r. – ustawa o Zakładach Opieki
Zdrowotnej regulująca tryb postępowania ze
zwłokami i przeprowadzania sekcji zwłok
osób zmarłych w szpitalach



1991 r. – Kodeks Etyki Lekarskiej (aktualny –
z 2004 r.)



1996 r. – Ustawa o pobieraniu i
przeszczepianiu komórek, tkanek i
narządów, w kolejnych latach - kilkanaście
rozporządzeń wykonawczych

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca
1997 r.):

Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna

godność człowieka stanowi źródło
wolności i praw człowieka i obywatela.
Jest ona nienaruszalna, a jej
poszanowanie i ochrona jest
obowiązkiem władz publicznych.

USTAWA O ZAKAŁADCH OPIEKI ZDROWOTNEJ
(Dz. U. nr 91 z 1991 r., poz. 91):

Art. 19. 1. Pacjent ma prawo do:

1) Świadczeń zdrowotnych
odpowiadających wymaganiom wiedzy
medycznej, a w sytuacji ograniczonych
możliwości udzielenia odpowiednich
świadczeń - do korzystania z rzetelnej,
opartej na kryteriach medycznych
procedury ustalającej kolejność dostępu
do tych świadczeń...



od 01.01.2006 r. - Ustawa o pobieraniu,
przechowywaniu i przeszczepianiu
komórek, tkanek i narządów (Dz. U.
2005. 169.1411)



od 31.07.2007 r. - Kryteria i sposób
stwierdzenia trwałego nieodwracalnego
ustania czynności mózgu, ustalone przez
specjalistów z dziedzin medycyny:
anestezjologii i intensywnej terapii,
neurologii, neurochirurgii oraz medycyny
sądowej (Monitor Polski 2007.46.547)

Art. 1

1. Ustawa określa zasady:

1) pobierania, przechowywania i przeszczepiania

komórek, w tym komórek krwiotwórczych szpiku,

krwi obwodowej oraz krwi pępowinowej; tkanek i

narządów pochodzących od żywego dawcy lub ze

zwłok

2) testowania, przetwarzania, przechowywania i

dystrybucji komórek i tkanek ludzkich

2. Przepisów ustawy nie stosuje się do:

1) pobierania i przeszczepiania komórek rozrodczych i

gonad, tkanek embrionalnych i płodowych oraz

narządów rozrodczych i ich części

2) pobierania, przechowywania, przetaczania i

dystrybucji krwi

Art. 4.
1.Komórki, tkanki i narządy mogą być

pobierane ze zwłok ludzkich w celach
diagnostycznych, leczniczych, naukowych i
dydaktycznych.

2.Komórki, tkanki lub narządy ze zwłok

ludzkich mogą być pobierane również w
czasie sekcji zwłok dokonywanej na
podstawie odrębnych przepisów.

Zarzuty wobec pobierania narządów ze zwłok:



niebezpieczeństwo przyspieszenia śmierci dawcy

lub przynajmniej niecierpliwego czekania na nią,



niebezpieczeństwo eutanazji,



ukryta komercjalizacja handlu narządami,



brak zaufania do kryteriów medycznych, w oparciu

o które określa się śmierć człowieka,



zbyt mała troska o ratowanie człowieka,



traktowanie zwłok ludzkich jako surowca,

materiału do dalszego wykorzystania (recykling),



żerowanie na trupach, nowoczesne ludożerstwo,

neokanibalizm.

Art. 5.

1. Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok

ludzkich w celu ich przeszczepienia można

dokonać,

jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia

sprzeciwu

.

2. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która

nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,

sprzeciw może wyrazić za ich życia przedstawiciel

ustawowy

.

[A co po osiągnięciu pełnoletniości? – może o tym

nie wiedzieć]

1. W przypadku

małoletniego powyżej lat szesnastu

sprzeciw może wyrazić również ten małoletni.

2. Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się w przypadku

pobierania komórek, tkanek i narządów w celu

rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie

sekcji zwłok postępowania leczniczego.

Tzw. zgoda domniemana – została w polskiej

rzeczywistości przyjęta ze względów medycznych

(dla zapewnienia dostępności transplantacji).

Prawnicy prezentują pogląd, że z uwagi na niską

świadomość społeczeństwa w kwestii transplantacji

warunek sprzeciwu „zdaje się być fikcją”.

Powody:



Niski stan świadomości społecznej,



Erozja zaufania do lekarzy i szpitali,



Poczucie zagrożenia (kradną narządy)

Zgoda domniemana dotyczy każdego celu

transplantacyjnego (w innych krajach np. cel

naukowy lub dydaktyczny wymaga zgody rodziny).

Art. 6.

1.Sprzeciw wyraża się w formie:

  1)

wpisu

w centralnym rejestrze sprzeciwów na

pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich;

2)

oświadczenia pisemnego

zaopatrzonego we

własnoręczny podpis;

3)

oświadczenia ustnego

złożonego w obecności co

najmniej dwóch świadków, pisemnie przez nich

potwierdzonego.

2.Przepisy ust. 1 stosuje się również do sprzeciwu

wyrażanego przez przedstawiciela ustawowego.

3.Sprzeciw

jednego

przedstawiciela ustawowego lub

osoby, o której mowa w art. 5 ust. 3,

jest skuteczny w

stosunku do pozostałych

.

4.Sprzeciw

może być cofnięty w każdym czasie

w formach,

o których mowa w ust. 1.

Czy należy informować pacjentów o możliwości

wyrażenia sprzeciwu na pobranie komórek, tkanek i

narządów po ich śmierci?

Według prawników – nie, chociaż niektórzy uważają to

za naruszenie zasady lojalności.

Konstrukcja zgody domniemanej bazuje na

nieświadomości

społeczeństwa co do swoich praw

– dzięki temu liczba potencjalnych dawców jest

duża. Cel ogólny – dostępność transplantacji –

przeważa nad celem jednostki – ochroną

integralności ciała po śmierci.

Ponadto eksplantacja narządów po śmierci nie jest

świadczeniem zdrowotnym dla dawcy i nie ma

obowiązku informowania go o tym prawie tak, jak o

prawach pacjenta.

Z drugiej strony – „Czy należy wprowadzać drogą

prawną obowiązki moralne?” „Czy człowiek ma

prawo do organów innego człowieka”?

Art. 8.

1.Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że

zgon nastąpił w wyniku czynu zabronionego

stanowiącego przestępstwo, pobrania komórek,

tkanek i narządów można dokonać po uzyskaniu

od właściwego prokuratora informacji, że nie

wyraża sprzeciwu wobec zamiaru pobrania

komórek, tkanek i narządów, a gdy

postępowanie jest prowadzone przeciwko

nieletniemu - stanowiska sądu rodzinnego.

Nie został natomiast ustanowiony obligatoryjny

obowiązek przeprowadzenia sekcji zwłok osoby,

od której pobrano narządy do transplantacji.

Art. 9.

1. Pobranie komórek, tkanek lub narządów do

przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu

trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu

(śmierci mózgu).

2. Kryteria i sposób stwierdzenia trwałego

nieodwracalnego ustania czynności mózgu ustalają

powołani przez ministra właściwego do spraw

zdrowia specjaliści odpowiednich dziedzin medycyny

przy uwzględnieniu aktualnej wiedzy medycznej.

3. Minister właściwy do spraw zdrowia ogłasza, w

drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym

Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski", kryteria i

sposób stwierdzenia trwałego nieodwracalnego

ustania czynności mózgu.

Art. 9. c.d.

4. Trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu stwierdza

jednomyślnie

, na podstawie kryteriów, o których mowa w

ust. 3, komisja złożona z trzech lekarzy, posiadających

specjalizację, w tym co najmniej jednego specjalisty w

dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego

specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii.

5. Komisję, o której mowa w ust. 4, powołuje i wyznacza jej

przewodniczącego kierownik zakładu opieki zdrowotnej lub

osoba przez niego upoważniona.

6. Lekarze wchodzący w skład komisji, o której mowa w ust.

4, nie mogą brać udziału w postępowaniu obejmującym

pobieranie i przeszczepianie komórek, tkanek lub

narządów od osoby zmarłej, u której dana komisja

stwierdziła trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu.

Definicje śmierci:

1.Definicja klasyczna

– nieodwracalne ustanie

krążenia krwi oznacza śmierć człowieka jako

całości. Niekoniecznie oznacza ono

natychmiastową śmierć wszystkich komórek

jego ciała.

2.Definicja nowa

– nieodwracalne ustanie funkcji

mózgu oznacza śmierć człowieka jako całości.

Niekoniecznie oznacza to natychmiastową

śmierć innych układów.

3.Definicja nowa zmodyfikowana

– nieodwracalne

ustanie funkcji pnia mózgu oznacza śmierć

mózgu jako całości. Niekoniecznie oznacza to

natychmiastową śmierć wszystkich komórek

mózgu.

Procedura:

1.

Wysunięcie podejrzenia śmierci mózgowej,

2.

Wykonanie badań potwierdzających śmierć pnia

mózgu.



Procedura opiera się na kolejnych

„stwierdzeniach” i „wykluczeniach”.



Dwukrotne, pozytywne wykonanie sekwencji

badań potwierdzających śmierć mózgową.



Podpisanie protokołu stwierdzenia śmierci

mózgowej – z tą chwilą następuje zgon, a

aparatura podtrzymuje życie już nie człowieka,

ale jego żyjących narządów i możliwe jest ich

pobranie.

Jest to tzw.

zdysocjowanie zjawiska śmierci

–

śmierć ogarnia tkanki i układy w różnym czasie.

Art. 10. Przed pobraniem komórek, tkanek

lub narządów od osoby zmarłej lekarz lub
osoba przez niego upoważniona:

1)zasięgają informacji

, czy nie został

zgłoszony sprzeciw w formie określonej w
art. 6 ust. 1 pkt 1;

2)ustalają istnienie

sprzeciwu wyrażonego

w formach, o których mowa w art. 6 ust. 1
pkt 2 i 3, na podstawie dostępnych
informacji lub dokumentów.

Art.12.

Komórki, tkanki lub narządy mogą być pobierane od

żywego dawcy

w celu przeszczepienia innej osobie, przy

zachowaniu następujących warunków:

1) pobranie następuje

na rzecz krewnego w linii prostej,

rodzeństwa, osoby przysposobionej lub małżonka

oraz, z

zastrzeżeniem art. 13,

na rzecz innej osoby

, jeżeli

uzasadniają to

szczególne względy osobiste

2) w odniesieniu do pobrania szpiku lub innych

regenerujących się komórek lub tkanek, pobranie może

nastąpić również

na rzecz innej osoby

niż wymieniona w

pkt. 1;

3) zasadność i celowość pobrania i przeszczepienia

komórek, tkanek lub narządów od określonego dawcy

ustalają lekarze

pobierający i przeszczepiający je

określonemu biorcy na podstawie aktualnego stanu

wiedzy medycznej;

Art.12. c.d.
4) pobranie zostało poprzedzone niezbędnymi badaniami

lekarskimi ustalającymi, czy ryzyko zabiegu nie wykracza poza
przewidywane granice dopuszczalne dla tego rodzaju zabiegów
i nie upośledzi w istotny sposób stanu zdrowia dawcy;

5) kandydat na dawcę został przed wyrażeniem zgody

szczegółowo,

pisemnie poinformowany

o rodzaju zabiegu,

ryzyku związanym z tym zabiegiem i o dających się przewidzieć
następstwach dla jego stanu zdrowia w przyszłości przez
lekarza wykonującego zabieg oraz przez innego lekarza
niebiorącego bezpośredniego udziału w pobieraniu i
przeszczepieniu komórek, tkanek lub narządu;

6)

kobieta ciężarna

może być kandydatem na dawcę jedynie

komórek i tkanek; ryzyko, o którym mowa w pkt 4 i 5, określa
się w tym przypadku również dla mającego się urodzić dziecka
przy udziale lekarza ginekologa-położnika i neonatologa;

Art. 12 c.d.
7) kandydat na dawcę ma

pełną zdolność do czynności prawnych

i

wyraził dobrowolnie przed lekarzem pisemną zgodę na pobranie

komórek, tkanek lub narządu w celu ich przeszczepienia

określonemu biorcy; wymóg określenia biorcy przeszczepu nie

dotyczy pobrania szpiku lub innej regenerującej się komórki i

tkanki;

8) kandydat na dawcę został przed wyrażeniem zgody

uprzedzony

o skutkach dla biorcy wynikających z wycofania zgody na

pobranie komórek, tkanek lub narządu, związanych z ostatnią

fazą przygotowania biorcy do dokonania ich przeszczepienia;

9) kandydat na biorcę został

poinformowany o ryzyku

związanym z

zabiegiem pobrania komórek, tkanek lub narządu oraz o

możliwych następstwach pobrania dla stanu zdrowia dawcy, a

także

wyraził zgodę na przyjęcie

komórek, tkanek lub narządu

od tego dawcy; wymóg wyrażenia zgody na przyjęcie

przeszczepu od określonego dawcy nie dotyczy szpiku lub

innych regenerujących się komórek i tkanek.

Art. 12 c.d.
2. W przypadku gdy zachodzi bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, a

niebezpieczeństwa takiego nie można uniknąć w inny sposób niż przez

dokonanie przeszczepu szpiku lub komórek krwiotwórczych krwi

obwodowej, dawcą na rzecz rodzeństwa może być również

małoletni

,

jeżeli nie spowoduje to dającego się przewidzieć upośledzenia sprawności

organizmu dawcy.

 3. Pobranie szpiku lub komórek krwiotwórczych krwi obwodowej od

małoletniego, który nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych,

może być dokonane za zgodą

przedstawiciela ustawowego

po

uzyskaniu zgody

sądu opiekuńczego

, właściwego ze względu na

miejsce zamieszkania kandydata na dawcę. W przypadku gdy dawcą

szpiku jest

małoletni powyżej lat trzynastu

, wymagana jest także

jego zgoda.

4. Sąd orzeka na wniosek przedstawicieli ustawowych kandydata na dawcę,

po wysłuchaniu małoletniego i zasięgnięciu opinii biegłego psychologa, a

w przypadku

małoletniego powyżej lat szesnastu

- również na jego

wniosek. Do wniosku należy dołączyć orzeczenie lekarskie stwierdzające,

że pobranie szpiku nie spowoduje dającego się przewidzieć upośledzenia

organizmu dawcy.

5. Rozpoznanie wniosku, o którym mowa w ust. 4, następuje w terminie 7 dni.

(…)

Art. 13.
1. Pobranie komórek, tkanek lub narządu od żywego dawcy na

rzecz

osoby niebędącej krewnym

w linii prostej,

rodzeństwem, osobą przysposobioną lub małżonkiem, wymaga

zgody sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce

zamieszkania lub pobytu dawcy, wydanego w postępowaniu

nieprocesowym, po wysłuchaniu wnioskodawcy oraz po

zapoznaniu się z opinią Komisji Etycznej Krajowej Rady

Transplantacyjnej.

2. Przepis ust. 1 nie dotyczy pobrania szpiku i innych

regenerujących się komórek lub tkanek.

3. Sąd wszczyna postępowanie

na wniosek kandydata na dawcę

.

Do wniosku dołącza się:

1) pisemną zgodę biorcy na pobranie komórek, tkanek lub

narządu od tego dawcy;

2) opinię Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej;
3) orzeczenie kierownika zespołu lekarskiego mającego dokonać

przeszczepienia o zasadności i celowości wykonania zabiegu.

4. Rozpoznanie wniosku, o którym mowa w ust. 3, następuje w

terminie 7 dni.

Art. 19.
1. Dane osobowe dotyczące dawcy i biorcy

przeszczepu są objęte tajemnicą i podlegają
ochronie przewidzianej w przepisach o tajemnicy
zawodowej i służbowej oraz w przepisach
dotyczących dokumentacji medycznej
prowadzonej przez zakłady opieki zdrowotnej.

2. Jeżeli narząd ma być pobrany od żywego dawcy,

przepis ust. 1 nie dotyczy ujawnienia danych
osobowych o dawcy i o biorcy odpowiednio tym
osobom.

Art. 20. [Przeszczepienia odzwierzęce]

1. Dopuszcza się przeszczepienie w celach leczniczych

ludziom komórek, tkanek lub narządów pochodzących

od

zwierząt

.

2. Przeszczepienie, o którym mowa w ust. 1, wymaga

uzyskania pozytywnej opinii Krajowej Rady

Transplantacyjnej.

3. Do przeszczepienia, o którym mowa w ust. 1, stosuje się

przepisy dotyczące

eksperymentów medycznych

.

Art. 21. [Inne okoliczności pobrań]

Komórki, tkanki lub narządy mogą być pozyskane w celu

przeszczepienia z narządów lub ich części

usuniętych

z innych przyczyn

niż w celu pobrania z nich

komórek, tkanek lub narządów, po uzyskaniu

zgody na ich użycie od dawcy lub jego

przedstawiciela ustawowego.

Art. 43. [Rozpowszechnianie ogłoszeń]

Kto rozpowszechnia ogłoszenia o odpłatnym zbyciu,

nabyciu lub o pośredniczeniu w odpłatnym zbyciu lub

nabyciu komórki, tkanki lub narządu w celu ich

przeszczepienia, podlega grzywnie, karze ograniczenia

wolności lub karze pozbawienia wolności do roku.

Art. 44. [Zbycie w celu uzyskania korzyści majątkowej]

1. Kto w celu uzyskania korzyści majątkowej nabywa lub

zbywa cudzą komórkę, tkankę lub narząd, pośredniczy w

ich nabyciu lub zbyciu bądź bierze udział w

przeszczepianiu pozyskanych wbrew przepisom ustawy

komórek, tkanek lub narządów, pochodzących od

żywego dawcy lub ze zwłok ludzkich, podlega karze

pozbawienia wolności od lat 3.

2. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełnienia przestępstwa

określonego w ust. 1 stałe źródło dochodu, podlega

karze pozbawienia wolności od lat 5.

Art. 45. [Brak zezwolenia na działalność]

Kto prowadzi działalność przewidzianą przepisami

ustawy dla banku komórek i tkanek, bez

wymaganego pozwolenia, podlega grzywnie,

karze ograniczenia wolności albo pozbawienia

wolności do roku.

Art. 46. [Brak pozwolenia na pobór lub

przeszczep]

Kto, bez wymaganego pozwolenia, pobiera

komórkę, tkankę lub narząd w celu ich

przeszczepienia albo je przeszczepia, podlega

grzywnie, karze ograniczenia wolności albo

pozbawienia wolności do lat 3.

Odpowiedzialność za nie zapewnienie nadania zwłokom

należytego wyglądu po śmierci:



cywilna – naruszenie sfery uczuciowej związanej z

kultem osoby zmarłej (art. 23 i 24 k.c.)



karna – znieważenie zwłok (art. 262 k.k.)

„Ograbienie zwłok” – pobranie narządów do celów innych

niż dopuszczone w przepisach - brak odpowiedzialności

(ewentualnie art. 262 § 2 k.k.). Zwłoki ludzkie, jak i ich

części nie stanowią „rzeczy” w rozumieniu art. 45 k.c.

Wadliwa diagnoza „śmierci mózgowej” – nieumyślne

spowodowanie śmierci (art. 155 k.k.)

Pobranie narządu od „innej osoby bliskiej” bez zgody

odpowiedniego Sądu – do 2001 r. wykroczenie, obecnie –

luka prawna.

Potencjalna możliwość komercjalizacji

przeszczepień ex vivo.

„Eutanazja” w celu przeszczepienia narządów osobie

bliskiej (?) – art. 150 k.k.

Brak zgody biorcy – zabieg leczniczy bez

zgody pacjenta (art. 192 k.k.).

Przeszczepieni zainfekowanych komórek, tkanek i

narządów – narażenie (art. 160 k.k.), nie musi

być skutku!

Świadome narażenie przez dawcę na zarażenie

(lekarza lub biorcy) – art. 161 k.k.

Przeszczepienie narządu nieprzydatnego,

schorzałego – błąd lekarski, odpowiedzialność

zależna od skutku:



nieumyślne spowodowanie śmierci - art. 155

k.k.,



narażenie – art. 160 k.k.,



spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

– art. 156 k.k.

Zgoda na zabieg eksplantacji ex vivo musi być:

• dobrowolna – spontaniczna, nie narzucona,

• konkretna – dotyczyć ściśle określonego dobra,

• wyrażona przed czynem,

• w każdej chwili odwołalna,

• wolna od przymusu i podstępu (np. przymus w

celu pobrania szpiku kostnego – McFall vs. Shimp),

• świadoma,

• rzeczywista – istotnie wypowiedziana, a nie

domniemana.

Ogólne przesłanki prawne

uniemożliwiające pobranie tkanek i
narządów:

• pobranie nie noże dotyczyć

komórek rozrodczych i gonad,
tkanek embrionalnych i płodowych
oraz narządów rozrodczych i ich
części,

• pobranie nie może nastąpić od osób nie

mających pełnej zdolności do czynności
prawnych (upośledzonych umysłowo
lub chorych psychicznie).

Pobranie tkanek lub narządów od żywego człowieka

stanowi uszkodzenie ciała, a nawet np. przy
pobraniu nerki - spowodowanie ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu w postaci innego
ciężkiego kalectwa w rozumieniu art. 156
par.1 pkt. 2 kk.

Lekarz, dokonujący pobrania tkanek lub narządu ex

vivo i działający z zachowaniem wymogów
podanych powyżej (pozytywnych i negatywnych)
nie będzie odpowiadał (karnie, cywilnie, zawodowo)
za uszkodzenie ciała dawcy (choć je przecież
umyślnie powoduje), nawet gdyby u dawcy
nastąpiły niekorzystne następstwa zdrowotne,
wykraczające poza granice przeciętnego ryzyka.

Brak zgody – czyli sprzeciw to szczególna

forma wyrażenia woli.

Ażeby takie oświadczenie było skutecznym

prawnie, musi spełniać następujące wymogi:

• osoba wyrażająca swa wole musi być

uprawniona do jej udzielenia tj. być prawnym
dysponentem określonych, chronionym
prawem „dóbr”,

• oświadczenie woli musi być wynikiem

integralnej i swobodnej decyzji,

• oświadczenie musi być wyrażone w stosownej

formie (wymóg formalny).

Druga i trzecia forma wyrażania sprzeciwu zmusza

lekarza do kontaktu z rodziną potencjalnego
dawcy. W świetle obowiązujących przepisów
rodzina nie ma prawa do decydowania o
postępowaniu z ciałem ich bliskiej osoby
(ciało zmarłego członka rodziny nie stanowi masy
spadkowej), ale formuła powyższych przepisów
umożliwia rodzinie pełnienie decydującej roli w
kwestii zgody na pobranie. Rodzina bowiem
dostarczyć może pisemne oświadczenie oraz
potwierdzić złożenie ustnego oświadczenia.

„Lekarz, który celowo nie pobiera np. serca ze zwłok z

uwagi na brak zgody rodziny zmarłego, a
jednocześnie mający świadomość tego, ze jest
zindywidualizowany biorca, który bardzo pilnie
oczekuje na implantację serca, musi się liczyć z
odpowiedzialnością karną przewidzianą np.
w art. 160 k.k.”

Wyjście radykalne (wypowiedź transplantologa W.

Rowińskiego):

„Skoro akceptujemy przymusowe szczepienia

ochronne dzieci i przymusową kwarantannę w
przypadku chorych zakaźnie, to czy dla dobra
oczekujących na przeszczepy nie należy uznać
organów zmarłych za wspólne dobro ludzkości?”

Komisja ustalająca śmierć pnia mózgu u potencjalnego

dawcy:

- art. 9.4 ustawy „transplantacyjnej” stanowi, że w skład

tej komisji wchodzą trzej lekarze posiadający
specjalizację z: anestezjologii i intensywnej terapii,
neurologii lub neurochirurgii oraz trzeci lekarz o
dowolnej specjalizacji. Przed nowelizacją ustawy
trzecim lekarzem był medyk sądowy.

- moim zdaniem nie było możliwym zapewnienie

obecności medyka sądowego w każdej Komisji (brak
takich specjalistów w terenie), jednakże należało
wprowadzić zapis, że „w razie możliwości członkiem
Komisji winien być medyk sądowy lub przeszkolony i
upoważniony przez Zakład Medycyny Sądowej lekarz”.

Pobranie narządów a sekcja zwłok dawcy:
Brak w ustawie, mimo nowelizacji, zapisu o

wymogu obligatoryjnego
przeprowadzenia sekcji zwłok osób, od
których pobrano narządy do
przeszczepów. Tylko badanie sekcyjne
ustalić może prawidłowość rozpoznania
śmierci pnia mózgu. W praktyce spotyka się
już zarzuty rodzin zmarłych , sugerujących
nieprawidłowe postępowanie lekarzy, mające
na celu uzyskanie narządów do przeszczepów.

Pobieranie tkanek i narządów podczas sekcji.

Ustawa wprowadziła konieczność dochodzenia zgody

domniemanej także w przypadkach pobierania tkanek i
narządów ze zwłok w czasie sekcji. Dotyczy to
pobierania wszelkich tkanek i narządów dla celów nie
tylko leczniczych ale także dydaktycznych i naukowych.

Bez ustalania „zgody domniemanej” można obecnie

pobierać ze zwłok „komórki, tkanki i narządy w celu
rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie sekcji
zwłok postępowania leczniczego”.

Taka nowelizacja spowodowała zaniechanie pobierania ze

zwłok tkanek i narządów do przeszczepów (rogówek,
kości, skóry). Kto ma bowiem rozmawiać z rodziną
zmarłego – medyk sądowy, czy klinicysta?

Pobieranie materiału biologicznego podczas sądowo-

lekarskiej sekcji zwłok:

-   krew lub inny materiał do ustalenia stany

trzeźwości denata,

-   krew lub gonady do badań identyfikacyjnych (DNA),
-   uszkodzone tkanki do badań mechanoskopijnych,
-   wycinki tkanek do badań balistycznych itp.
Pobieranie tych materiałów odbywa się na

polecenie prokuratora w oparciu o zapisy KPK.
Jest to działanie sprzeczne z zapisami ustawy
„transplantacyjnej”. Art. 5 punkt 4 ustawy winien
zawierać zapis „o ile inne ustawy nie stanowią
inaczej” co likwiduje sprzeczności między
równorzędnymi aktami prawnymi, jakimi są
ustawy.

Powyższe stanowisko uzasadnia fakt, że najczęściej

potencjalnymi dawcami narządów są ofiary wypadków
(działania gwałtownego), a takowi pozostają w kręgu
zainteresowania Wymiaru Sprawiedliwości. Medyk
sądowy jest zatem w pewnym sensie reprezentantem
interesów prokuratora, który w takim przypadku bez
żadnych wątpliwości nie wyrazi sprzeciwu co do
pobrania narządów.

- wypowiedź J. Szmidta: „(...) Zespół pobierający narząd

to jednak nie są medycy sądowi. Zatem stwierdzenie
obrażeń u ofiary przez „zwykłego” chirurga (dodajmy,
którego głównym celem działania nie jest dokonanie
oględzin zwłok) może być następnie w procesie
karnym kwestionowane przez obrońcę oskarżonego;
nie jest więc tak, by prokuratura nie miała
uzasadnionych powodów do obaw”.

Cel (pożądany i oczekiwany) uregulowań

prawnych, będących w zgodzie z aktualną
wiedzą medyczną:

Uchwalenie prawa, które spowoduje, że

wszczynanie procedur transplantacyjnych w
każdym potencjalnym przypadku stanie się
działaniem rutynowym, możliwym do
przeprowadzenia w sposób nie budzący
wątpliwości natury prawnej i etycznej.