ZABURZENIA AFEKTYWNE
ZABURZENIA AFEKTYWNE
Zaburzenia afektywne (nastroju)
Grupa zaburzeń, których dominującym
objawem jest zmiana nastroju (w postaci
depresji lub manii), z towarzyszącą
zazwyczaj zmianą aktywności złożonej
Zaburzenia te tradycyjnie łączono z
tzw.podłożem endogennym
Większość tych zaburzeń wykazuje
tendencję do nawracania
Zaburzenia afektywne w ICD-10
Epizod maniakalny/ hipomaniakalny
Zaburzenie afektywne dwubiegunowe
Epizod depresyjny
Zaburzenie depresyjne nawracające
Uporczywe zaburzenia nastroju
cyklotymia, dystymia
Zaburzenia afektywne
w innych rozdziałach ICD-10
Organiczne zaburzenia nastroju
Zaburzenie psychotyczne
spowodowane używaniem substancji
psychoaktywnych
Depresja poschizofreniczna
Zaburzenia adaptacyjne
(reakcja depresyjne)
Objawy depresji
Objawy podstawowe:
1.
obniżenie nastroju (przez większość część
dnia, prawie każdego dnia, nie podlegający
wpływowi wydarzeń zewnętrznych)
2.
utrata zainteresowań i / lub zdolności do
przeżywania przyjemności (
anhedonia
)
3.
zmniejszona energia lub zwiększona
męczliwość
Do rozpoznania niezbędne jest stwierdzenie co
najmniej dwóch objawów
czas trwania objawów: min. 2 tygodnie
Objawy poznawcze depresji
myślenie depresyjne:
niska samoocena
poczucie beznadziejności
pesymizm, rezygnacja
poczucie winy, bezwartościowości, bycia
ciężarem dla innych
myśli i tendencje samobójcze
spowolnienie toku myślenia
zaburzenia koncentracji, pamięci
trudności z podejmowaniem decyzji
Objawy biologiczne (somatyczne)
1. utrata zainteresowań i zadowolenia z
aktywności zwykle sprawiających
przyjemność
2. zmniejszona reaktywność emocjonalna
( osłabiona reakcja emocjonalna na
przyjemne wydarzenia)
3. wczesne budzenie się (co najmniej 2
godz. wcześniej niż zwykle)
4. zahamowanie lub pobudzenie
(agitacja) - zauważone przez innych;
nie jest to tylko subiektywne odczucie
pacjenta
Objawy biologiczne (somatyczne) cd.
5. wahania dobowe samopoczucia-
największe nasilenie objawów
depresji w godzinach porannych
6. wyraźna utrata apetytu
7. spadek masy ciała
8. wyraźny spadek libido
atypowe objawy: zwiększony
apetyt, zwiększona senność
Objawy psychotyczne
Urojenia zgodne z nastrojem-
tzw.urojenia depresyjne (winy,
kary, grzeszności, zubożenia,
hipochondryczne, nihilistyczne)
Omamy zgodne z nastrojem-np.
słuchowe, węchowe
Inne objawy depresji
lęk-
tzw. wolnopłynący, bezpostaciowy
lub
w postaci napadów paniki,
agorafobii, nasilenia lęku
społecznego, fobii
Epizod depresji
Objawy obecne codziennie przez co
najmniej
2 tygodnie
; obecne co najmniej
dwa z trzech objawów osiowych
W zależności od liczby i nasilenia
objawów epizod depresyjny może być:
łagodny,
umiarkowany
ciężki.
W ciężkich epizodach depresji mogą
wystąpić urojenia, omamy lub osłupienie
depresyjne; są to objawy psychotyczne
Depresje maskowane
Zaburzenia nastroju „maskowane”
przez dodatkowe objawy- czyli na
pierwszy plan wysuwają się objawy
inne niż obniżenie nastroju, np.:
rozdrażnienie (dysforia)
zaburzenia snu – bezsenność lub
nadmierna senność w ciągu dnia
Depresje maskowane (cd)
nasilenie wcześniej występujących
objawów lęku napadowego,
agorafobii, fobii, natręctw
zespoły bólowe np.: bóle głowy,
neuralgie (bóle dotyczące nerwów
obwodowych), parestezje
(drętwienie, cierpnięcie, pieczenie)
Objawy depresyjne mogą
występować w przebiegu
następujących zaburzeń:
Zaburzenia afektywne:
Epizod depresyjny/ Zaburzenie
depresyjne nawracające
Dystymia
Zaburzenie afektywne
dwubiegunowe
Zaburzenie schizoafektywne
Objawy depresyjne mogą
występować w przebiegu
następujących zaburzeń:
Organiczna depresja
(spowodowana
uszkodzeniem mózgu lub chorobą somatyczną)
Depresja spowodowana używaniem substancji
psychoaktywnych (np. alkohol,
psychostymulanty, benzodiazepiny)
Depresja adaptacyjna
- objawy depresyjne nie
wystąpiłyby bez określonej sytuacji stresowej
(np. rozwód, choroba, przejście na emeryturę,
utrata pracy itp)
Objawy depresyjne mogą być wtórne do innych
zaburzeń np.psychotycznych,
lękowych,osobowości, odżywiania
Zaburzenie depresyjne nawracające
tylko epizody depresji (co najmniej
2 ); nigdy nie występował epizod
hipomanii lub manii
średni czas trwania epizodu 6 m-cy
początek zwykle po 40 rż
częściej chorują kobiety (K:M=2:1)
ryzyko zachorowania: K 5-25%,
M2-15%
SAMOBÓJSTWO
Depresja jest przyczyną ok.1/2- 2/3
samobójstw
Ryzyko samobójstwa w depresji –15%
Inne zaburzenia psychiczne związane
z ryzykiem samobójstwa:
Schizofrenia
Zaburzenie osobowości (borderline)
Uzależnienie od alkoholu
samobójstwo
Objawy depresji, które mogą być
czynnikami zwiększonego ryzyka:
wysoki poziom lęku - niepokój
psychoruchowy, agitacja, z zaburzeniami
snu- czasami całkowitą bezsenności
poczucie beznadziejności, sytuacji bez
wyjścia, niemożność uzyskania pomocy
ze strony osób najbliższych
przekonania o obecności ciężkich
chorób, ich nieuleczalności, urojenia
nihilistyczne
Objawy depresji, które mogą być
czynnikami zwiększonego ryzyka:
silnie wyrażone poczucie winy, przekonanie
o dopuszczeniu się ciężkich grzechów,
przestępstw, dążenie do poniesienia kary
dolegliwości bólowe i obecność
przewlekłych schorzeń somatycznych
stałe rozważania dotyczące śmierci-
ruminacje samobójcze
Największa liczba samobójstw- na początku
depresji i w czasie jej ustępowania
Inne czynniki ryzyka samobójstwa:
wcześniej podejmowane próby samobójcze
płeć męska, samotność, trudności
materialne
wzory zachowań otoczenia (samobójstwa w
rodzinie)
brak celów życiowych
nadużywanie alkoholu
ostatnio niekorzystne wydarzenia życiowe
(strata osoby bliskiej, utrata pracy, rozwód)
schorzenia somatyczne
Oznaki wskazujące na zamiary
samobójcze:
rozważania ogólne na temat bezsensu
życia, sposobie popełnienia
samobójstwa
planowanie: wybranie metody
(szczególnie gwałtownej-np.
powieszenie, skok z wysokości),
miejsca (szcz. zmniejszające możliwość
odkrycia, odratowania); nie szukanie
pomocy po podjętej próbie
nagła zmiana zachowania (izolowanie
się lub szukanie kontaktu)
Mania
Charakteryzuje się podwyższonym
lub drażliwym nastrojem
Objawy manii
Objawy biologiczne:
zwiększona energia - początkowo
zwiększona celowa aktywność; w
ciężkich epizodach aktywność staje się
zupełnie bezcelowa, chaotyczna
zwiększona energia - początkowo
zwiększona celowa aktywność; w
ciężkich epizodach aktywność staje się
zupełnie bezcelowa, chaotyczna
zwiększony popęd seksualny- kontakty
seksualne z przygodnymi partnerami
(promiskuityzm)
zmniejszona potrzeba snu
Objawy manii (cd)
Objawy poznawcze:
zawyżona samoocena lub postawa
wielkościowa
trudności w koncentracji
przyspieszenie toku myślenia – do
gonitwy myśli; przymus mówienia
zaburzony krytycyzm i wgląd-
zachowania lekkomyślne, z
niedocenianiem ryzyka ( wydatki,
interesy, jazda, itp.); utrata normalnych
zahamowań społecznych- zachowania
niedostosowane, skracanie dystansu
Objawy manii (cd)
Objawy psychotyczne:
urojenia – zgodne z nastrojem;
typowe są urojenia wielkościowe,
posłannictwa religijnego,
prześladowcze
omamy (najczęściej głosy
zachęcające lub chwalące)
Hipomania
Mniej nasilone objawy maniakalne,
nie zakłócające wyraźnie
funkcjonowania pacjenta
Zaburzenie afektywne
dwubiegunowe
nawroty epizodów choroby z
wyraźnie zaburzonym nastrojem i
aktywnością
co najmniej 2 epizody (depresji i
manii lub hipomanii)
początek 20- 30 rż
epizody maniakalne zaczynają się
zwykle nagle, trwają 2 tyg- 4-5 m-cy;
depresje 3-6m-cy
K:M=1:1
Ryzyko zachorowania 1%
Dystymia
Przewlekłe obniżenie nastroju
co najmniej 2 lata stałego lub nawracającego
obniżenia nastroju, wyrównany nastrój nie
trwa dłużej niż kilka tygodni
nie spełnia kryteriów depresji łagodnej
inne objawy: zmniejszona energia, uczucie
zmęczenia, bezsenność, mało wiary w siebie,
trudności z koncentracją, płaczliwość,
zniechęcenie, poczucie bezradności,
zamartwianie się, pesymizm
Cyklotymia
utrzymujące się stale wahania
nastroju w postaci epizodów łagodnej
depresji i hipomanii, między nimi
mogą ale nie muszą występować
okresy prawidłowego nastroju
co najmniej 2 lata
nie spełnia kryteriów depresji
umiarkowanej lub ciężkiej lub manii
Zaburzenia afektywne- przyczyny
Etiologia wieloczynnikowa (czynniki
biologiczne, psychologiczne i
społeczne)
Czynniki biologiczne
genetyczne
biochemiczne (zaburzenia
neuroprzekaźnictwa)
hormonalne (zmiana regulacji
hormonalnej)
neuroimmunologiczne (zaburzenia
układu odpornościowego)
Czynniki genetyczne
ZAD- większy stopień dziedziczenia niż ZDN
ZAD - dziedziczenie choroby (nieokreślony
defekt metaboliczny)- prawd. model
dziedziczenia wielogenowy o niepełnej
penetracji
ZDN- dziedziczenie podatności na
zachorowanie (np.określonego typu
ukł.nerwowego, który determinuje sposób
reagowanie na stres
Czynniki genetyczne
ZAD:
Zgodność MZ ok. 40-70%, DZ-20%
Chory rodzic-ryzyko zachorowania
dziecka: 25%
ZDN:
Zgodność MZ ok. 30- 50%, DZ –5-20 %
Chory rodzic-ryzyko zachorowania
dziecka:10-13%
Zaburzenia neuroprzekaźnictwa
zmieniona aktywność układów
neuroprzekaźników: serotoniny,
noradrenaliny, dopaminy i
acetylocholiny
Teoria stresu
stres=reakcja organizmu na działanie
czynników zewn. i wewn. (stresory)
oś stresowa: ukł.limbiczny- podwzgórze-
przysadka-nadnercza
aktywacja osi: wydzielania kortyzolu i
adrenaliny, aktywacja ukł.sympatycznego
w depresji upośledzone mechanizmy
przerywające reakcję stresową (osłabione
hamowanie przez kortyzol osi p.p.n)
depresja przypomina stres przewlekły (m.in.
CRH, kortyzolu)
przewlekły stres uszkodzenie funkcji
neuronów (hipokamp)
Czynniki psychospołeczne
cechy osobowości
stresowe wydarzenia życiowe
(straty)-
utrata rodzica przed 11rż jest
wydarzeniem najsilniej związanym z
wystąpieniem depresji
Inne:
utrata bliskiej osoby, zdrowia,
poczucia bezpieczeństwa, poczucia
własnej wartości; zmiana
warunków życia
Etiologia depresji wg teorii uczenia
się
negatywne przeżycia, niedostateczny
poziom pozytywnych wzmocnień,
niezdolność do korzystania z
pozytywnych wzmocnień, nadwrażliwość
na bodźce negatywne
ubogi repertuar zachowań (brak
umiejętności społecznych, wadliwe
postawy i schematy postępowania)
depresja jako forma adaptacji do
warunków i wymagań
otoczenia(Liberman)
Koncepcja wyuczonej bezradności
wg Seligmana
Z powodu negatywnych doświadczeń
życiowych
przekonanie, że kara i
nagroda są niezależne od dokonanego
wyboru-
Trudności w kontrolowaniu bieżących
wydarzeń
bezradność w sytuacjach stresu,
trudności w wyborze właściwej
odpowiedzi na sytuację,
Teorie poznawcze
kognitywny model depresji Becka:
negatywny obraz siebie (niska
ocena, poczucie małej wartości,
brak wiary we własne siły)
negatywna ocena własnych
doświadczeń i postępowania
negatywna ocena przyszłości
Teorie integrujące
Wzajemne powiązanie różnych czynników
etiologicznych
Predyspozycja do zachorowania – czynniki
biologiczne (genetyczne) i psychiczne
(osobowościowe, poznawcze)
Czynniki egzogenne mogą inicjować lub
nasilać procesy patogenetyczne leżące u
podłoża zaburzenia
doświadczenia życiowe powodują zmiany
biochemiczne w oun wpływające na
psychiczne funkcjonowanie jednostki oraz
zmiany strukturalne (teoria zmian
neuroplastyczności)
procesy uczenia się zmieniają ekspresję genów
Historia leczenia depresji
W podręcznikach z XIXw zalecano:
zimne i gorące kąpiele, upust krwi,
środki przeczyszczające, wymiotne
przetwory maku
początek XXw:
kokaina, haszysz, opium
elektrowstrząsy (1938r. Cerletti i Bini)
śpiączki atropinowe, insulinowe
W leczeniu zaburzeń
afektywnych należy uwzględnić
różne aspekty zaburzenia:
biologiczne
psychologiczne
społeczne.
Metody leczenia
Biologiczne:
farmakoterapia
elektrowstrząsy (EW)
Psychologiczne
różne formy psychoterapii (terapia
poznawcza –behawioralna,
psychoterapia psychodynamiczna,
terapia rodzinna)
Farmakoterapia
Leczenie depresji: leki przeciwdepresyjne
leki psychotropowe, które wpływają na
objawy zespołu depresyjnego,
stosowane też w innych zaburzeniach
(np. zaburzenia lękowe, odżywiania)
stosowane we właściwej dawce, przez
wystarczająco długi czas (zwykle 4-6
tygodni) przynoszą poprawę u 60-70%
pacjentów
Leczenie manii: leki przeciwpsychotyczne
Farmakoterapia
Leczenie profilaktyczne
Zaburzenie depresyjne
nawracające- leki
przeciwdepresyjne
Zaburzenie afektywne
dwubiegunowe- leki stabilizujące
nastrój