Prof. zw. dr hab. n. med.

Leszek Wdowiak

Nowe zdrowie publiczne

Jednym z większych paradoksów w historii polityki

zdrowotnej jest to, że pomimo wszystkich dowodów i

nagromadzonej wiedzy na temat czynników warunkujących

zdrowie i środków umożliwiających radzenie sobie z nim,

krajowa i światowa arena polityczna jest przepełniona

zupełnie czymś innym.

Olbrzymi postęp w zdrowiu i długowieczności, który
został osiągnięty w ciągu dwudziestego wieku
znacząco zmienił nasze społeczeństwo, system opieki
zdrowotnej i rozumienie zdrowia. Te osiągnięcia były
rezultatem

wzajemnego

oddziaływania

wielu

czynników: polepszenia warunków życia, postępów w
medycynie i praktyce klinicznej, wzrastającej wiedzy o
tym, jak chronić przed zakażeniami i chorobami
przewlekłymi

oraz

akceptacji

prozdrowotnych

zachowań jako części nowoczesnego stylu życia.

Na początku nowego stulecia dalszy wzrost wiedzy i
rozwój badań powoduje umieszczenie ochrony zdrowia
na bardziej zaawansowanym etapie (nauki biologiczne
wyznaczają nowe ścieżki dla prewencji i leczenia, a
nauki społeczne wnoszą swój wkład w rozwój
rozumienia i determinantów zdrowia i zachowań
prozdrowotnych).

Rewolucja biotechnologiczna jest dostosowana do tak

zwanej obecnie trzeciej rewolucji w zdrowiu publicznym i

razem przekształcają

zdrowie

publiczne,

politykę

zdrowotną, system ochrony zdrowia. Rosnące problemy

zdrowotne są kluczowym komponentem politycznej i

społecznej odpowiedzi na pytanie: Jak chcemy żyć?

„Stare” zdrowie publiczne koncentrowało się na

usuwaniu zanieczyszczeń środowiska, bezpieczeństwie

żywności, powietrza i wody oraz infekcyjnych,

toksycznych i traumatycznych przyczynach śmierci.

Zdrowie Publiczne

to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania
życia
i promocji zdrowia fizycznego poprzez:

wysiłek społeczności,
higienę środowiska,
kontrolę zakażeń,
nauczanie zasad higieny indywidualnej,
organizację służb medycznych i pielęgniarskich ukierunkowaną na
zapobieganie chorobom i wczesną diagnozę,
rozwój mechanizmów społecznych zapewniających każdemu
indywidualnie
i społeczności warunki życia pozwalające na utrzymanie zdrowia.

(C.E.A. Winslow, Uniwersytet Yale 1920r.)

Zdrowie Publiczne

„Nauka i sztuka zapobiegania chorobom,
przedłużania życia i promocji zdrowia poprzez
zorganizowany wysiłek
społeczeństwa„

(Definicja WHO)

Zdrowie Publiczne to

zorganizowany wysiłek społeczeństwa na rzecz
ochrony, promowania i przywracania zdrowia ludziom

.

Programy, świadczenia i instytucje z nim związane
ukierunkowane są na zapobieganie chorobom oraz na potrzeby
zdrowotne populacji jako całości. Działania z zakresu zdrowia
publicznego zmieniają się w miarę
zmian technologii i wartości społecznych, lecz cele pozostają te
same: zmniejszenie chorobowości i liczby przedwczesnych zgonów
oraz stanów powodujących cierpienia i niepełnosprawności„

Raport Komisji Fundacji Miłbank - 1975r.

Nowy paradygmat zdrowia publicznego oparty raczej na
zdrowiu niż na chorobie i na społecznych determinantach niż na
czynnikach ryzyka jest odpowiedzią na dwa główne dokonania w
zdrowiu publicznym końca XX wieku: epidemiologicznym
przesunięciu długości życia oraz wprowadzeniu stylu życia
związanego z problemami zdrowotnymi. Przykładowo, pomimo,
że dolegliwości sercowo-naczyniowe należą do najbardziej
zbadanych stanów chorobowych, te wykryte czynniki ryzyka
pozwalają nam wyjaśnić tylko od 40 do 60 % ich przyczyn. A
biomedyczne i genetyczne badania dostarczają ciągle ważnych
elementów wiedzy, uzupełniając te braki. Szacuje się, iż połowa
przypadków zgonów w nowoczesnych społeczeństwach jest
powiązana ze społecznymi i behawioralnymi czynnikami.

Szukając źródeł nowego zdrowia publicznego należy

sięgnąć do lat 70. ubiegłego wieku. W 1974 roku Marc

Lalonde (kanadyjski minister zdrowia) zlecił przedstawienie

raportu dotyczącego zdrowia Kanadyjczyków, w którym

wymieniono cztery zestawy czynników wpływających na

stan zdrowia populacji. Oto one:

ludzka biologia,

środowisko,

styl życia,

opieka zdrowotna.

-Pole biologii - obejmuje czynniki genetyczne każdej jednostki, procesy
dojrzewania i starzenia. Nie mamy na niego wpływu. Ok. 15%,

-Pole środowiska - czynniki działające w otoczeniu poza organizmem
człowieka, a wpływające na jego zdrowie. Jednostka działając w pojedynkę
nie
posiada nad nimi skutecznej kontroli. Ok. 20%

- Pole zachowań - czynniki całkowicie zależne od człowieka.
Kontrola jednostki lokowanymi w tym polu jest bardzo duża, w większości
przypadków wystąpienie czynników ryzyka jest związane z decyzją
jednostki.
W związku z tym pojawia się problem nie tylko odpowiedzialności każdego
za
stan jego zdrowia, ale także problem zawinionego złego stanu zdrowia. Ok.
50%.

- Pole opieki zdrowotnej - zasady i procedury działania instytucji
powołanych
celowo do działań na rzecz zdrowia. OK. 10%

Przekładając tezę Lalonda na język codzienności
można wskazać, że bieda, brak pracy, złe warunki
pracy, brak wykształcenia, złe warunki mieszkaniowe,
stres, nieracjonalne odżywianie, palenie tytoniu
warunkują stan zdrowia określonych społeczności.

Powszechne mniemanie o skuteczności wpływu

wysokości nakładów na system opieki zdrowotnej np.

na zmniejszenie stopnia umieralności czy zaspokojenie

potrzeb zdrowotnych w ogóle uznać należy, zgodnie z

opiniami specjalistów, za błędne.

że wydatki na system opieki zdrowotnej (medycynę naprawczą)
pochłaniają 90% całości nakładów na ochronę zdrowia, a ich
wpływ na zmniejszenie umieralności wynosi zaledwie 11%.

Wydatki na edukację prozdrowotną i kształtowanie stylu życia,
które sięgają zaledwie 1,5% ogółu nakładów, powodują
zmniejszenie umieralności aż do 43%.

Relacje nakład-efekt w przypadku biologii człowieka wynoszą
6,9% do 27%,

w przypadku środowiska 1,6% do 19%.

Sformułowana przez Devera teza zakłada:

Kolejnym etapem w rozwoju nowego zdrowia

publicznego –niektórzy uważają, że

najważniejszym – było opracowanie w 1986 r.

Karty Ottawskiej.

• Rozwój polityki zdrowia publicznego zależy od prywatnych
i
publicznych sektorów, leżących głównie poza konwencjonalnymi
interesami agencji zdrowia. Znajdują się one w ustawodawstwie
dotyczącym ochrony środowiska, polityce podatkowej,
zaopatrzeniowej,
warunkach pracy, prawie i jego egzekwowaniu w dziedzinie
bezpieczeństwa, prawie do ziemi, kontroli sprzedaży i dystrybucji
substancji takich jak alkohol czy papierosy.

Omawiała ona następujące tezy:

Kolejnym, niektórzy uważają, że i najważniejszym w rozwoju Nowego
Zdrowia Publicznego było opracowanie w 1986 r. Karty tzw. Ottawskiej
Omawiała ona następujące tezy:

• Kreowanie wspierającego środowiska w którym ludzie mogą
rozwijać
swój cały potencjał zdrowotny jednostek. Karta rozpoznaje istotność
socjalnych, ekonomicznych, i środowiskowych czynników w
budowaniu
ludzkiego doświadczenia zdrowotnego.

• Reorientacja służby zdrowia domaga się ona od systemu opieki
zdrowotnej zmiany jego nacisku z niemalże całkowitej koncentracji na
opiece szpitalnej i interwencyjnych działaniach na system oparty na
społeczeństwie, bardziej przyjazny dla pacjentów i dobrze kontrolowany,
który skupiony jest głównie na zdrowiu

• Zwiększanie aktywności społecznej odnosi się do tych czynności, które
potęgują zdolność społeczeństw do osiągania zmian w ich fizycznym
środowisku w celu budowania doświadczeń zdrowotnych.

• Rozwój osobistych zdolności uznając, że zachowanie i styl życia
odgrywają rolę w promowaniu zdrowia.

Poza Kartą Ottawską istniały dwie główne siły:

-Strategia „Zdrowie dla wszystkich do 2000 roku”,
która w momencie powstawania była nie do
zaakceptowania przez kraje uprzemysłowione.

- Zmiany w stylu życia i podejście behawioralne.
Stopniowo przekonywano się, że wymaga ono
konceptualizacji na rzecz promocji zdrowia.

Do końca lat osiemdziesiątych minionego stulecia

pomimo sukcesów istniały głosy sceptyczne dotyczące

nowych kierunków w zdrowiu publicznym. Niektórzy

pytali, czy nowe zdrowie publiczne jest naprawdę

„nowym” zdrowiem publicznym, czy po prostu starymi

ideami w nowym ubraniu. Ta krytyka może być nieco zbyt

surowa, jako że jedną z cech Karty Ottawskiej było to, że

nie ignorowała historii, ale raczej na niej powstawała.

Szerokie spojrzenie na działalność zdrowia

publicznego

łatwo

prowadzi

do

oskarżenia

o

„nieprecyzyjny zasięg”, ale ten zasięg jest dokładnie

taki, jaki zdrowie publiczne powinno mieć. Wyzwaniem

dla praktykujących w dziedzinie zdrowia publicznego

jest analiza stanu zdrowia ludności świata i narodów

oraz

wdrażanie

programów

zdrowia

publicznego

opartych na dowodach naukowych, obejmujących

czynniki specyficzne chorób i bardziej ogólne sprawy,

jak np. nierówność w dostępie do ochrony zdrowia.

PU

Reasumując

Nowe zdrowie publiczne

jest syntezą

klasycznego zdrowia publicznego wzajemnie oddziaływującego
z biomedycznymi, klinicznymi i socjologicznymi naukami,
ekonomiczną i technologiczną oceną oraz doświadczeniem
systemów zdrowotnych w kierunku uniwersalnej opieki
zdrowotnej, zarządzania zasobami ludzkimi i społecznym
działaniem w celu holistycznego podejścia do zdrowia, choroby
i czynników ryzyka chorób.

Dziękuje za uwagę