W

ydział

P

sychologii

Uniwersytetu Warszawskiego

Wpływ utajonych informacji na

zachowanie

Efekty poprzedzania i zachowanie

Ewa Rawska

Natalia Trzeciak

2

Efekt poprzedzania

•

Wpływ wcześniejszej ekspozycji bodźca na
późniejszą aktywność z nią związaną



poprzedzanie pozytywne (torowanie) –
prezentowanie bodźca poprzedzającego, który
ułatwia przetwarzania bodźca właściwego (np.
wykonywanie lepiej jakiegoś zadania, ocenianie
wyżej bodźca właściwego)



poprzedzanie negatywne – prezentowanie bodźca
poprzedzającego, który utrudnia przetwarzanie
bodźca właściwego (wykonywanie gorzej jakiegoś
zadania, ocenianie niżej bodźca właściwego)

3

Zachowanie

•

Są to wszelkie reakcje organizmu na bodźce z

otoczenia

•

W większości przypadków zachowanie się jest

bardziej zdeterminowane właściwościami

osobowości, zaś zachowanie sytuacyjne ma

miejsce dopiero wówczas, gdy sytuacja je

wymusza, gdy stosunkowo małe są szanse wpływu

jednostkowych zachowań na bieg wydarzeń.

•

W codziennym działaniu ludzi są więc zachowania,

które są uwarunkowane przede wszystkim

sytuacją, jak i takie, które są uwarunkowane

głównie dyspozycjami psychicznymi.

4

Drogi pośredniczące między bodźcem a
zachowaniem (wg LeDoux)

5

•

System podkorowy (droga dolna) – jest niezbędny
do wyzwalania podstawowych afektywnych reakcji

•

System korowy (droga górna) – jest niezbędny, by
powstało świadome afektywne doświadczenie

CZYLI

by świadomie doświadczać emocji, system korowy

potrzebuje otrzymywać i przetwarzać informacje z
systemu podkorowego

6

Tak więc możliwe jest występowanie
emocjonalnych reakcji (które są
odzwierciedlane poprzez reakcje
fizjologiczne i zachowanie) bez
doświadczania świadomych emocji.

7

Mechanizm dzięki któremu afekt wpływa
na zachowanie nie wywołując
świadomych uczuć

•

Nieświadomy afekt bezpośrednio reguluje
możliwość obiektu (na który skierowane jest
zachowanie) do wyzwalania afektywnych i
motywacyjnych reakcji przez mechanizm
percepcyjno-uwagowy.

•

Czyli zamiast wzbudzać uczucia, afekt może
zmieniać pozycję ważności owego obiektu
wśród innych obiektów występujących w danym
środowisku, które dla organizmu stanowią
źródło podniet.

8

Eksperyment Winkielmana i
współpracowników

•

Eksperyment wykazuje bezpośredni wpływ
nieuświadomionego afektu na zachowanie.

•

Oceniane były zachowania konsumpcyjne,
wymagające spożycia nieznanego napoju po
podprogowej ekspozycji badanym twarzy
nacechowanych emocjonalnie (twarze wesołe,
neutralne, z wyrazem złości).

•

Podprogowe bodźce były maskowane neutralną
twarzą, której płeć badani mieli za zadanie
określić.

9

•

Natychmiast po tym zadaniu:



część badanych najpierw oceniała swoje
uczucia (nastrój i pobudzenie) i potem pili napój



reszta badanych odwrotnie - najpierw pili napój,
a potem oceniali swoje uczucia

10

Badanie składało się z dwóch warunków

•

1) Zachowanie
konsumpcyjne badanych
obejmowało nalewanie
sobie kubka nieznanego
napoju z pojemnika i
potem wypicie go

•

2) Badani byli proszeni o
wzięcie małego łyka
napoju i ocenienie go na
różnych wymiarach (np.
cena napoju).

W obu przypadkach nie było dowodu na
jakąkolwiek zmianę w świadomym nastroju czy
pobudzeniu.

11

Jednak na zachowania konsumpcyjne badanych i
oceny napojów wpłynęły owe afektywne bodźce
podprogowe, zwłaszcza gdy badani byli
spragnieni

•

1) Spragnieni badani
wystawieni na działanie
podprogowych twarzy o
wesołym wyrazie nalewali
znacząco więcej napoju z
pojemnika i pili więcej ze
swojego kubka niż badani
wystawieni na działanie
podprogowych twarzy
wyrażających złość.

•

2) Spragnieni badani byli
bardziej skłonni do
zapłacenia ok. dwa razy
więcej za napój po
pozytywnym
poprzedzaniu w
porównaniu do
poprzedzania
negatywnego.

12

•

Tak więc podprogowa ekspozycja twarzy
nacechowanych emocjonalnie powoduje
afektywne reakcje, które zmieniają zachowania
konsumpcyjne badanych i ich ocenę napoju.
Jednak nie wywołuje ona zmiany w
subiektywnych odczuciach badanych w
momencie wywoływania reakcji afektywnych.

13

Zasada działania ideomotorycznego

•

Postulat istnienia silnych związków między
percepcyjnymi i behawioralnymi reprezentacjami tej
samej czynności (Bandura, Hilgard, James, Koffka,
Lashley)

•

Akt spostrzegania zachowania innej osoby wywołuje
tendencję do naśladowania go

•

James: zasada działania ideomotorycznego -
zastanawianie się nad działaniem aktywizuje tendencję
do zaangażowania się w nie

•

Berkowitz: wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia
agresji u widzów ze względu na przemoc prezentowaną
w mediach

14

•

Carver, Ganełlen, Froming, Chambers:
wpływ sugerujących agresję wskazówek na
wystąpienie agresji w zachowaniu

1.

Aktywizowanie pojęcia wrogości przy użyciu

słów

2.

Dostarczanie szoków elektrycznych „innemu

uczestnikowi”

Wynik: torowanie wrogości → dłuższe szoki

15

Automatyczny wpływ percepcji na
zachowanie

•

Czy zachowania społeczne
mogą być wywoływane
całkowicie automatycznie
(tj. nieświadomie)?

•

Czy badani zachowaliby
się agresywnie, gdyby nie
udzielono im instrukcji
(brak świadomych celów i
intencji)?

•

Czy wystarczy wydarzenie
zewnętrzne stanowiące
bodziec wyzwalający?

16

Aktywizacja pojęć odnoszących się do
cech

•

Bargh, Chen, Burrows:

1.

„Test językowy”- torowanie przy użyciu słów związanych
z nieuprzejmością bądź z uprzejmością

2.

Odnalezienie eksperymentatora pogrążonego w
rozmowie

Wyniki: 67% „nieuprzejmych” przerwało rozmowę,

tylko 16% „uprzejmych”

Ocena uprzejmości eksperymentatora – brak różnic

między grupami

Badani nie zdawali sobie sprawy z wpływu zadania

torującego

17

Aktywizacja stereotypu

Bargh i Chen:

•

Automatyczna aktywizacja stereotypów → wzrost

prawdopodobieństwa wystąpienia zachowań zgodnych z ich treścią

•

Stereotyp ludzi starych (spowolnienie i słabość fizyczna)

•

Torowanie przy użyciu innych elementów stereotypu (np.

zapominalski, Floryda, bingo) – żadne ze słów nie odnosiło się do

spowolnienia ani do słabości fizycznej

•

Po teście współpracownik po kryjomu mierzył czas przejścia

korytarza

Wyniki: w grupie poddanej torowaniu dłuższy czas przejścia niż w

grupie kontrolnej

Badani nie zdawali sobie sprawy z wpływu testu na ich

zachowanie

Wykluczono wpływ pogorszenia nastroju

18

Czy dotyczy to wszystkich stereotypów i
aktywizacji podprogowej?

Bargh, Chen i współpracownicy:

•

Podprogowa prezentacja twarzy Afro-Amerykanów

lub przedstawicieli rasy białej

•

Zadanie: ocenić czy liczba punktów parzysta czy

nieparzysta

•

Stereotyp Afro-Amerykanina u białych (wrogość)

•

Stopień wrogości w odpowiedzi na prowokację:

„trzeba powtórzyć badanie”

Wyniki: osoby, którym prezentowano podprogowo

twarze Afro-Amerykanów reagowały w znacznie

bardziej wrogi sposób na prowokację

19

Implikacje

•

Spostrzeganie zachowania, emocji u innych
ludzi → wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia
podobnych zachowań u nas samych (możliwe
wyjaśnienie reakcji empatycznych)

•

Samospełniająca się natura stereotypów

20

•

Bargh, Gollwitzer, Barndollar:

•

Torowanie przy użyciu słów

•

Praca w parze ze współpracownikiem
eksperymentatora (zadanie: wyszukać jak najwięcej
słów w układance)

•

Konflikt celów – wysoki wynik czy niesprawienie
przykrości

•

Wyniki: u mężczyzn torowanie potrzeby osiągnięć →
więcej odnalezionych słów w układance

•

Możliwość znoszenia efektu torowania przez sytuację
promującą zachowania afiliacyjne.

Torowanie potrzeby osiągnięć vs
potrzeby afiliacji

21

Efekt kontrastu w automatycznych
zachowaniach

•

Stapel, Koomen i
współpracownicy:

1. Stereotyp modelki

2. Stereotyp profesora

3. Claudia Shiffer

4. Albert Einstein

Test wiedzy ogólnej:

•

1 i 2 – efekt asymilacji

•

3 i 4 – efekt kontrastu

22

Jak bronić się przed działaniem
nieuświadomionego afektu?

•

Niwelowanie utajonych wpływów może zależeć
zarówno od uwarunkowań sytuacyjnych jak i od
pewnych predyspozycji osobniczych, które
wpływają na aktywizowanie procesów
refleksyjnych.

•

Przede wszystkim chodzi o to, by poprzez
procesy refleksyjne uświadamiać sobie źródło
własnych odczuć i zmodyfikować dzięki temu
swoje reakcje, co jednak w wypadku
oddziaływań bodźców podprogowych może
okazać się trudne, ale nie niemożliwe.

23

•

Aktywizacja procesów refleksyjnych jest
łatwiejsze u osób, które posiadają złożone
standardy wartościowania, przez co nawykowo
korzystają z przesłanek refleksyjnych w
procesach oceniania i dzięki temu są oni mniej
podatni na nieświadome oddziaływanie.

•

Aktywizacja procesów refleksyjnych może
również nastąpić w określonych sytuacjach, które
niejako motywują człowieka do poszukiwania
racjonalnych przesłanek własnych ocen i dzięki
czemu uniezależniają go od utajonych wpływów.

24

Bibliografia

•

J. A. Bargh, Automatyzmy dnia powszedniego,
Czasopismo Psychologiczne (3) 1999

•

Dijksternhuis, Spears, Postmes, Diederik, Stapel, Koomen,
Knippenberg, Sheepers, Seeing one thing and doing
another: contrast effects in automatic behaviour, Journal
of Personality and Social Psychology 1998

•

Ohme R.K. (2007) Nieuświadomiony afekt – najnowsze
odkrycia. Gdańsk:GWP.

•

Winkielman, P., Berridge, K. C., & Wilbarger, J. L. (2005).
Unconscious affective reactions to masked happy versus
angry faces influence consumption behavior and
judgments of value.Personality and Social Psychology
Bulletin, 1, 121-135.

25

Dziękujemy za uwagę