

Choroba alkoholowa, alkoholizm i zespół

uzależnienia od alkoholu są pojęciami

równoznacznymi. W skład tego zespołu

wchodzą zaburzenia somatyczne,

behawioralne i psychologiczne, w których

picie alkoholu góruje nad innymi

zachowaniami. Uzależnienie od alkoholu

charakteryzuje jeden z trzech sposobów picia:



Codzienne picie alkoholu w celu utrzymania

zadawalającego funkcjonowania



Regularne, ale ograniczone do weekendów

picie dużych ilości alkoholu



Ciągi picia występujące naprzemiennie z

okresami trzeźwości.



Silna chęć lub czucie przymusu picia alkoholu



Upośledzona (zwykle trwale) zdolność kontrolowania

picia alkoholu (rozpoczęcia, zakończenia lub ilości)



Picie alkoholu w celu złagodzenia objawów

abstynencyjnych



Osiąganie głębokich stanów upicia z późniejszą

niepamięcią



Wzrost tolerancji na alkohol w celu uzyskania skutku

wywołanego poprzednio mniejszym ilościami



Picie alkoholu w taki sam sposób w dni robocze i

wolne oraz nieliczenie się ze społeczną dezaprobatą

sposobu picia.



I. Faza wstępna prealkoholowa.



II. Faza ostrzegawcza.



III. Faza krytyczna.



IV. Faza przewlekła.



I. Faza wstępna prealkoholowa
trwająca od kilku miesięcy do kilku lat,
zaczyna się od konwencjonalnego stylu
picia. Człowiek zaczyna odkrywać, że
alkohol, prócz dawania przyjemności,
potrafi uśmierzać różne przykre stany
emocjonalne, wzrasta jego tolerancja na
alkohol.



II. Faza ostrzegawcza zaczyna się w

momencie pojawienia się luk

pamięciowych – palimpsestów. Ma to

miejsce wtedy, gdy człowiek, nie tracąc

przytomności, nie może przypomnieć

sobie swojego postępowania oraz

okoliczności związanych z piciem. Dla

diagnozy uzależnienia ważne jest

powtarzanie się takich sytuacji oraz fakt

pojawiania się ich nawet po spożyciu

niewielkiej ilości alkoholu. Faza ta

charakteryzuje się koncentracją na

alkoholu, piciu po kry-jomu, tworzeniu

sytuacji do wypicia, poczuciem winy z

powodu picia.



III. Faza krytyczna rozpoczyna się od

utraty kontroli nad piciem. Człowiek

wyszukuje prze-różne argumenty na

usprawiedliwienie swojego picia, pojawiają

się stany agresji zamiennie ze stanami

wyrzutów sumienia. Podejmowane są próby

uzyskania kontroli nad piciem, przez

wyznaczanie sobie okresów czasu całkowitej

abstynencji. Pojawia się użalanie nad sobą,

koń-czące się często próbami samobójczymi.

Dezorganizacji ulegają stosunki z

otoczeniem, prze-rwany zostaje kontakt z

przyjaciółmi, problemy w pracy, a często jej

utrata. Pojawia się coraz więcej kłopotów ze

zdrowiem, spowodowanych przez alkohol.

Obserwuje się poranne picie alkoholu, tzw.

„klin”.



IV. Faza przewlekła zaczyna się wraz z
wystąpieniem wielodniowych ciągów.
Narastają konflikty z otoczeniem, utrata
rodziny, pracy, zmniejsza się tolerancja
na alkohol. Występują problemy ze
zdrowiem: nasilone objawy
abstynencyjne, zaburzenia snu, psychozy
alkoholo-we. Niepodjęcie leczenia na
tym etapie może doprowadzić do
śmierci.



Alkoholizm od dawna jest w naszym

kraju największą plagą społeczną.

Największe spożycie alkoholu w Polsce

odnotowano w latach 1978-1980. Na

jednego mieszkańca przypadło wtedy 8,5

litra czystego etanolu rocznie. 40%

wypijanego alkoholu było spożywane

podczas pracy. W kolejnych latach

spożycie spadło do 6,5-6,8 litra na

mieszkańca, jednak szacowano, że gdyby

uwzględnić alkohol pochodzący z

produkcji nielegalnych, wartość ta

zwiększyłaby się o około 30%.



W latach 90. spożycia alkoholu znowu
zaczęło wzrastać. I chociaż produkcja
nielegalna nie jest już tak duża, to
znaczne ilości nielegalnego alkoholu
sprowadza się zza granicy. Nie pije się
już w czasie pracy tyle, co dawniej,
gdyż stanowi to ryzyko utraty
zatrudnienia, a bezrobocie jest
wysokie. Mimo tego wskaźnik spożycia
alkoholu podczas pracy nadal
kształtuje się dość wysoko. Obecne
oceny wskazują na to, że przeciętny
mieszkaniec Polski wypija około 10
litrów czystego etanolu rocznie.



Polska przoduje w statystykach jeśli

chodzi o spożywanie alkoholu

wysokoprocentowego - ponad 70%

wypijanych napojów alkoholowych to

wódka. Całość rozkłada się w

społeczeństwie nierównomiernie -

szacuje się, że 2/3 alkoholu jest wypijane

przez 6-8-milionową grupę mężczyzn w

wieku produkcyjnym, w większości są to

osoby pracujące, ale i bezrobotne. W

statystykach rośnie liczba uzależnionych

od alkoholu kobiet. Kiedyś stanowiły one

zaledwie 3% wszystkich uzależnionych,

teraz jest to 8-10%.



U kobiet szybciej dochodzi do
uzależnienia niż u mężczyzn i zwykle
dochodzi do tego w młodszym wieku.
Elementem pozytywnym w statystykach
jest wzrost odsetka osób niepijących,
szczególnie wśród młodzieży. Obecnie w
Polsce około 4,5 mln mieszkańców to
osoby nadużywające alkoholu, z czego
600-900 tys. to osoby uzależnione,
wymagające leczenia odwykowego.



Alkoholizm jest chroniczną, ciągle
rozwijającą się chorobą, często
prowadzącą do śmierci. Można ją jednak
powstrzymać, przez podjęcie przez
osobę uzależnioną odpowiedniej terapii
odwykowej. Dodatkową pomoc można
znaleźć w różnego rodzaju grupach
wzajemnej pomocy, takich jak Wspólnota
Anonimowych Alkoholików czy Klub
Abstynenta.



Jednak mechanizmy tej choroby działają

tak, że znaczna większość osób

uzależnionych nie chce poddawać się

leczeniu. Tylko wyjątkowo zagrożenie

silna presja ze strony najbliższych, lub

inne okoliczności zewnętrzne mogą,

choć z trudem, nakłonić alkoholika do

podjęcia trudów wyjścia z nałogu.

Jedynym sposobem jest całkowita

abstynencja i nauczenie alkoholika, jak

powstrzymać się od picia, aby

zapobiegać nawrotom nałogu.



dotyczy osób przewlekle

spożywających alkohol, u których na

skutek przerwania ciągu alkoholowego

i spadku jego poziomu występują

objawy zespołu abstynencyjnego, nie

dotyczy natomiast usunięcia alkoholu z

organizmu. Postępowaniem leczniczym

jest tu uzupełnianie niedoborów

elektrolitowych, podawanie witamin z

grupy B, uzupełnienie niedoborów

pokarmowych oraz leczenie objawowe,

dotyczące takich symptomów zespołu

abstynencyjnego, jak lęk, drżenie, a w

znacznie nasilonym przebiegu -

zaburzeń świadomości.



Objawy zespołu abstynencyjnego (zespołu

odstawienia) pojawiają się w okresie

pierwszych 24–36 godzin po zaprzestaniu

picia, więc wówczas, kiedy w trakcie „ciągu”

picia lub podczas próby jego przerwania

dojdzie do obniżenia poziomu alkoholu we

krwi.



Na spadek poziomu alkoholu we krwi organizm

reaguje najczęściej objawami ze strony:



układu pokarmowego (brak łaknienia,

nudności, wymioty, biegunki),



układu krążenia (przyspieszenie akcji serca,

zaburzenia rytmu, podwyższone ciśnienie

krwi),



układu wegetatywnego (wzmożona potliwość,

rozszerzone źrenice, suchość śluzówek jamy

ustnej).



Ponadto:



objawami „grypowymi” i przypominającymi
przeziębienie (ogólnie złe samopoczucie,
osłabienie, podwyższona ciepłota ciała,
bóle mięśniowe i bóle głowy),



silnym drżeniem (tremor) rąk a
niejednokrotnie całego ciała,



obecność tzw. „głodu alkoholowego”.



Majaczenie alkoholowe (majaczenie drżenne,

biała gorączka)

Jest najczęstszą psychozą alkoholową.Objawy

pojawiają się w czasie do 72 godzin od zaprzestania

picia, kiedy poziom alkoholu we krwi gwałtownie

spada. Zawsze towarzyszą one innym objawom

zespołu abstynencyjnego:



niepokój i lęk,



zaburzenia świadomości (dezorientacja co do miejsca i

czasu),



urojenia, iluzje, omamy – głównie wzrokowe,



bezsenność oraz nasilanie się objawów w nocy, (kiedy

jest ciemno i pogarsza się widoczność),



ciężki stan somatyczny z wysoką temperaturą

zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej oraz

regulacji wegetatywnej.



Ostra halucynoza alkoholowa (ostra omamica)

Jest drugą, co do częstości psychozą alkoholową i

towarzyszy innym objawom zespołu abstynencyjnego.

Przez niektórych uważana jest za odmianę majaczenia.

Charakteryzuje się następującymi objawami:



początek jest z reguły nagły,



najczęściej występują głosy, które grożą, wymyślają,

czasami, oskarżają, a kiedy indziej żywo dyskutują na

temat chorego bądź doradzają, co ma robić. Zdarza się, że

nakazują popełnienie samobójstwa bądź np. odcięcie ręki

(„albo sobie utniesz rękę, albo ci urżniemy łeb”),



w miarę trwania choroby mogą dołączyć się

usystematyzowane urojenia, często prześladowcze, ściśle

związane z zasłyszanymi treściami, np. przekonanie, że

wrogowie organizują zamach na życie chorego, dysponują

aparaturą podsłuchową, a nawet oddziałują na niego

poprzez ściany, sufit, czy podłogę,



urojeniom towarzyszy na ogół niepokój, lęk, obniżenie

nastroju,



zdarzają się zachowania agresywne i autoagresyjne,



nierzadkie są halucynacje czuciowe, np. chodzące po ciele

robaki bądź mrówki, albo też kasza czy włosy w jamie

ustnej.



Przewlekła halucynoza alkoholowa
(halucynoza Wernickego)

Jest stanem psychotycznym
utrzymującym się po ustąpieniu objawów
ostrej psychozy. Może trwać miesiącami,
a nawet latami. Zaostrzenia choroby
mogą następować zarówno w wyniku
przerwania abstynencji, jak i w stanach
gorszego samopoczucia fizycznego oraz
psychiczne-go.



Encefalopatia Wernickego

Stwierdza się ją u ok. 5–10% osób uzależnionych od

alkoholu. W 1881 roku Wernicke opisał jako pierwszy

trzy przypadki zespołu nazwanego później jego

nazwiskiem. Wkrótce ustalono, że schorzenie to

związane jest ściśle z niedoborami pokarmowymi, a

konkretnie z niedoborem tiaminy (Vitamina B1).

Objawami jej są:



zaburzenia przytomności,



splątanie,



zaburzenia gałkoruchowe,



oczopląs, drżenia, niezborność,



niedowłady spastyczne kończyn,



polineuropatia,



napady drgawkowe.



U około 80% pacjentów, którzy przeszli ostrą fazę

encefalopatii Wernickego rozwijają się objawy zespołu

amnestycznego Korsakowa.



Psychoza Korsakowa (alkoholowy zespół

amnestyczny, choroba Korsakowa, zespół

Wernickego-Korsakowa)

Pojawia się po wielu latach intensywnego picia jako przejaw

ciężkich zaburzeń metabolicznych. Istotną rolę w jej

powstaniu odgrywa niedobór witamin z grupy B. Pierwsze

doniesienia opisujące związek różnych zaburzeń psychicznych

z polineuropatią (zapaleniem wielonerwowym) opublikował

Korsakow w latach 1887–1891. Ścisły związek między

encefalopatią Wernickego a zespołem Korsakowa zauważono

w pierwszych latach XX wieku.
Główne objawy psychozy Korsakowa to:



zaburzenia pamięci spowodowane uszkodzeniem ciał

suteczkowatych mózgu, polegające na występowaniu

poważnych trudności lub na całkowitej niezdolności do

przyswojenia sobie nowego materiału; konfabulacje

(zmyślone wydarzenia wypełniające luki pamię-ciowe),



dezorientacja w czasie i miejscu,



zafałszowane poznawanie osób.



Objawom tym towarzyszy zapalenie wielonerwowe

(polineuropatia). W około 20% przypadków psychoza

Korsakowa przechodzi w głębokie otępienie. Obserwowano

też znaczącą poprawę pamięci u osób, które utrzymywały

abstynencję przez okres od kilku miesięcy do kilku lat.



Paranoja alkoholowa (alkoholowy obłęd

zazdrości, obłęd opilczy, „zespół Otella”)

Stwierdza się go u mężczyzn, zwykle po 40 r.ż. Pojawienie

się wyraźnych sygnałów choroby poprzedzone jest na ogół

nadmierną podejrzliwością wobec partnerki. Spotykana u

wszystkich prawie alkoholików niepewność, co do wierności

partnerki nabiera stopniowo cech urojeń. Z czasem

narastają nieporozumienia z powodu zadręczających pytań

odnośnie niewierności seksualnej, żądanie wyjaśnień,

śledzenie, sprawdzanie bielizny osobistej i pościelowej,

szukanie śladów kontaktów seksualnych na ciele. Dość

częste są pogróżki, agresja wobec partnerki i jej

domniemanych kochanków oraz wymuszanie przyznania się

do winy. Argumentem przemawiającym za zdradą jest

praktycznie każde zachowanie partnerki, je zły i dobry

humor, obecność mężczyzn w miejscu pracy, a każde

wyjście z domu może stanowić do-wód, że spotyka się z

kochankami. W rozwiniętej chorobie dochodzi do zawężenia

wszelkich zainteresowań, zaniedbania pracy i koncentracji

na poszukiwaniu dowodów winy partnerki. Partnerka lub

domniemany kochanek stają się niejednokrotnie ofiarami

czynów agresywnych, a nawet zabójstwa. Schorzenie to

przebiega przewlekle i jest na ogół dość oporne na leczenie



Ważnym elementem pracy pielęgniarki w oddziale uzależnień jest

postawienie diagnozy pielęgniarskiej poprzedzonej gromadzeniem

danych o pacjencie i środowisku oraz analizowaniem i

systematyzowaniem danych, dzięki czemu pielęgniarka może

zdiagnozować, zarówno problemy zdrowotne pacjenta, jak i

psychiczne, których źródłem może być sam pacjent, jak i najbliższe

otoczenie – rodzina.



Kontrolowanie stanu pacjenta poprzez obserwacje pod kontem

wystąpienie objawów zespołu abstynencyjnego oraz powikłań

psychotycznych’



Kontrola podstawowych parametrów życiowych (RR, tętno,

temperatura ciala)



Podawanie leków



Rozmowa terapeutyczna



Udzielanie wsparcia i pomoc



Udzielanie informacji o zasadach, sposobach terapii, regulaminie

panującym na oddziale



Pomoc pacjentom w postawieniu autodiagnozy



Tworzenie atmosfery bezpieczeństwa



Współpraca z zespołem terapeutycznym



Współpraca z rodziną



Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa



Dostarczenie wiedzy i umiejętności życia z chorobą



A. Bilikiewicz, Psychiatria. Podręcznik dla

studentów, PZWL, Warszawa 2003



D. A. Tomb, Psychiatria, Urban & Partner,

Wrocław 1998



Harald J. Freyberger, Wolfgang Schneider,

Rolf-Dieter Stieglitz, red. wyd. pol. Adam

Bilikiewicz, Kompendium psychiatrii,

psychoterapii, medycyny psychosomatycznej,

PZWL, Warszawa 2005



K. Kimak, Zbiór standardów przyjęcia, opieki,

socjalizacji i wypisu chorego, Czelej, Lublin

2002



C. Ugniewska, Pielęgniarstwo psychiatryczne

i neurologiczne, PZWL, Warszawa 1997