wykład 8/III r. s.: nowotwory I

wykład 8/III r. s.: nowotwory I

(prof. K.W. Zieliński)

(prof. K.W. Zieliński)

NOWOTWORY I

NOWOTWORY I

ZMIANY POSTĘPOWE

ZMIANY POSTĘPOWE

Pojęcia podstawowe:

Rozrost

(łac.

hyperplasia

◄[„υυ̉πέρ-” (hyper) –„nad, ponad, za

dużo” + „πλάσσω” (plasso) -

„tworzę, kształtuję”])

polega na

zwiększeniu liczby komórek, czyli ich proliferacji.

Przerost

(łac.

hypertrophia

◄

[„υυ̉πέρ-” (hyper) –„nad, ponad, za

dużo” +

„τροφή”

(trophe) - „pożywienie”)

polega na

zwiększeniu wymiarów

komórek.

Guz

(łac.

tumor

-

1. „obrzmienie”, 2. „guz”, 3. „wzgórek,

wzniesienie” 4.„duma, pycha,

megalomania”, 5. „gniew, zawziętość” 6.

„niepokój,

wrzenie, rozruchy” ◄[łac.

„tumeo” - 1. „nabrzmieć,

nadąć się”, 2.„napuszyć się” 3. „być w niepokoju, w gniewie”
◄indodoeurop.*„teue-/teu-/tume-” - „puchnąć, obrzmiewać, krzepnąć”])

Nazwa oznaczająca ogólnie każdą
patologiczną guzowatą zmianę
(uwypuklenie, opór przy obmacywaniu,
odgraniczone ognisko w badaniu
obrazowym, itp.) o nieznanym (tzn.
niezdiagnozowanym) pochodzeniu.

Zmiany postępowe:

grupa zjawisk i zmian

morfologicznych, których zasadniczą cechą jest
rozrost komórek. Do podstawowych typów tych
zmian należą:

• zapalenia wytwórcze

(łac. inflammationes

proliferative),

• naprawa i odnowa

(łac. reparatio et regeneratio),

• nowotwory

(łac. neoplasmata ◄

[„νέος” (neos) - 1.„nowy”, 2.

„młody, świeży”, 3.

„noworodek” + „πλάσσω”

(plasso) - „tworzę, kształtuję”])

*

łagodne

(łac. neoplasmata benigna)

*

półzłoslwe

(łac. neoplasmata semimaligna)

*

złośliwe

(łac. neoplasmata maligna, ang.

cancers), w tym

m.in.:
-

raki

(łac. carcinomata, ang.

carcinomas)

-

mięsaki

(łac. sarcomata, ang. sarcomas)

-

glejaki

(łac. glomata, ang. gliomas)

-

chłoniaki

(łac. lymphomata, ang.

lymphomas)

Nowotwór złośliwy

jest nowotworem w którym z

ogniska pierwot-nego powstają nowotwory wtórne
(przerzuty, łac.

metastases

). Szybkość powstawania

przerzutów to dynamika nowotworu

Nowotwór pólzłosliwy

jest nowotworem w którym

ognisko pier-wotne guza po usunięciu może
ulegać wznowom miejscowym (łac.

recidiva

), ale

nie powoduje przerzutów odległych.

Nowotwór łagodny

jest nowotworem, który nie

powoduje przerzutów odległych, a po usunięciu
nie wznawia się (ale nie usunięty ulega stałemu
wzrostowi).

Ang

. borderline maliganacy (łac. neoplasma

proliferans)

oznacza nowo-twór co do którego nie

można wypowiedzieć jaki będzie jego przebieg.

PODSTAWOWYM

kryterium złośliwości nowotworów

jest zacho-wanie się nieleczonego guza w ustroju

(złośliwość biologiczna).

Jest

to jednak ocena ex

post. Wszystkie inne podziały nowotworów (tzw.
złośliwość kliniczna, histologiczna i inne są
kryteriami wtórnymi)

Nowotwór złośliwy

jest nowotworem w którym z

ogniska pierwot-nego powstają nowotwory wtórne
(przerzuty, łac.

metastases

). Szybkość powstawania

przerzutów to dynamika nowotworu

PODSTAWOWYM

kryterium złośliwości nowotworów

jest zacho-wanie się nieleczonego guza w ustroju

(złosliwość biologiczna).

Jest

to jednak ocena ex

post. Wszystkie inne podziały nowotworów (tzw.
złośliwość kliniczna, histologiczna i inne są
kryteriami wtórnymi)

Choroba złośliwa

– w historycznym ujęciu –

oznaczało schorzenie, które nieubłaganie
prowadziło do śmierci, np.: anaemia pernicosa,
hypertensio arterialis maligana Fahr, hypertermia
maligna, etc.

W odniesieniu do chorób nowotworowych pojęcie
„złośliwości” jest rozpatrywane w następujących
kategoriach:

• biologicznej

– zdolności guza do powodowania

przerzutów, oraz:

• histologicznej/cytologicznej

– oszacowania

tej zdolności oraz dynamiki rozwoju guza na
podstawie budowy mikroskopowej

• klinicznej

– polegającej na ocenie

zagrożenia śmiercią wywołanymi skutkami
wzrostu guza, a związanym z jego
umiejscowieniem, czynnością wydzielniczą,
uszkodzeniem sąsiadujących struktur oraz
możliwościami leczenia (dostępność
chirurgiczna, promienio-wrażliwość, etc.)

Nowotwór złośliwy

Podstawą złośliwej przemiany nowotworowej
komórek somatycznych są nieletalne zmiany
genetyczne pojawiające się w genomie pojedynczej
komórki. Kancerogeza jest wieloetapowym
procesem zarówno na poziomie genetycznym jak i
fenotypowym.

Wyróżnia się 3 zasadnicze stadia rozwoju
nowotworów złośliwych:

promocji

(spontanicznie lub oddziaływanie

kancerogenów),

progresji

(spontanicznie lub oddziaływanie

kokancerogenów),

powstawania przerzutów

(metastases) z

objawami

choroby nowotworowej

(zmiany lokalne

w miejscach rozrostu + zmiany ogólne: np.
wyniszczenie, zmiany psychiczne, etc.)

Schemat powstawania nowotworu złośliwego

Mutacja

genomu

komórek somatycznych

Aktywacja onkogenów

inicjujących rozrost

Zmiany w genach

regulujących apoptozę

Inaktywacja genów

supresorowych rozrostu

Czynniki nabyte i środowiskowe:

 chemiczne,

 promieniowanie jonizujące

 wirusy

Czynniki wrodzone (genetyczne)

Ekspresja substancji powstałych ze zmienionego działania

genów (onkoproteiny) i utrata regulacji działania genów

N

OWOTWÓR ZŁOŚLIWY

Rozwój zmienionych klonów

komórkowych



waskularyzacja

Dodatkowe mutacje (progresja)



Heterogenność

Dynamika progresji nowotworów

masa guza 1kg

1g

1mg

1 g

10

20

40

30

najmniejszy,
klinicznie
wykrywalny guz

liczba podziałów

Diagram Gompertza wzrostu nowotworu złośliwego

kilkanaście
lat

kilka lat

kilkanaście
miesięcy

Zaburzenia w
mechanizmach
działania niektórych
genów i białek
supresorowych

tzw. „klonalność”

(wieloklonalność)

nowotworu złośliwego

Zaburzenia w mechanizmach

działania niektórych genów i

białek supresorowych

Białko Rb – „strażnik” fazy S

cyklu komórkowego

onkoproteiny niektórych
wirusów DNA wiążą
niefosforylowane białko Rb
i neutralizują jego
działanie

Zaburzenia w mechanizmach działania niektórych

genów i białek supresorowych

Białko p53 – „cenzor” genomu komórkowego