Choroby nerwów

czaszkowych

Nerw węchowy- I

• Anatomia

- I neuron – komórki dwubiegunowe
- II neuron – komórki mitralne opuszki węchowej
- III neuron– zakręt hipokampa

Objawy uszkodzenia n.I

• Hyposmia/anosmia

– zmiany miejscowe błony

śluzowej(także palenie tytoniu), urazy głowy,

zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,

polineuropatia, cukrzyca, oponiak, guz

przerzutowy, tętniak przedniego dołu czaszki,

guz płata czołowego, choroba Parkinsona,

choroba Alzheimera.

• Hyperosmia

– podłoże psychiczne.

• Parosmia/dysosmia

– uszkodzenia płata

skroniowego, opuszki i drogi węchowej.

• Cacosmia

– padaczka – aura lub napad częściowy

prosty.

Nerw wzrokowy –II

• Nie jest „prawdziwym” nerwem wzrokowym, lecz

pęczkiem istoty białej międzymózgowia.

• Anatomia:

- I neuron– wypustki komórek wzrokowych
siatkówki →

pasmo wzrokowe

- II neuron– ciało kolankowate boczne →
promienistość

wzrokowa

- III neuron– okolica bruzdy ostrogowej (p.17, 18,
19)

Zaburzenia widzenia

Objawy:

•Zamazane widzenie – obniżenie ostrości wzroku.
•Zamglenie i zaciemnienie obrazu – pogorszenie
postrzegania barw.
•Zmiany w polu widzenia.
•Osłabiona reakcja źrenic na światło.

Uszkodzenie nerwu

wzrokowego

i siatkówki

Przyczyny:

•Urazy.

•Toksyny – tytoń, alkohol, chinina, arsen, tal, ołów.

•Choroby układowe, np. cukrzyca.

•Choroby wrodzone np. zwyrodnienie barwnikowe

siatkówki.

•Choroby demielinizacyjne.

•Zmiany miejscowe (zapalenia, guzy, zmiany

zakrzepowe i zatorowe).

•Wzmożone ciśnienie śródczaszkowe, rzekomy guz

mózgu.

Zapalenie nerwu

wzrokowego

• Uszkodzenie nerwu wzrokowego z

towarzyszącym upośledzeniem ostrości widzenia,
bólem za gałką oczną, zaburzeniami pola
widzenia.

Przyczyny:

- procesy zapalne
- demielinizacyjne
- toksyny

Nerw okoruchowy,

bloczkowy

i odwodzący -III, IV i VI

Uszkodzenie nerwów gałkoruchowych:

•Podwójne widzenie.
•Nieprawidłowe ustawienie gałki ocznej/powieki.
•Upośledzenie ruchów gałki ocznej.

Nerw okoruchowy -III

Zakres unerwienia n. III:

•Cześć odśrodkowa

somatyczna

- mięśnie zewnątrzgałkowe (za

wyjątkiem mięśnia prostego bocznego i skośnego

górnego), mięsień dźwigacz powieki górnej.

trzewna

– jądro Westphala i Edingera→ zwój

rzęskowy→ aksony komórek przywspółczulnych→

mięsień zwieracz źrenicy(zwężenie) i mięsień

rzęskowy(akomodacja).

Uszkodzenie n. III

Objawy:

•Ustawienie gałki ocznej w zezie rozbieżnym i ku
dołowi.
•Rozszerzenie źrenicy i porażenie akomodacji.
•Opadanie powieki.
•Podwójne widzenie.

Przyczyny:

•Mononeuropatia cukrzycowa.
•Tętniak tętnicy łączącej tylnej.
•Guzy.
•Urazy.
•Przyczyny naczyniowe.

Nerw bloczkowy -IV

Zakres unerwienia :

•Odśrodkowy nerw somatyczny unerwiający
mięsień skośny górny.
•Rozpoczyna się w jądrze nerwu bloczkowego w
śródmózgowiu.

Objawy uszkodzenia:

•Niemożność obrotu gałki do wewnątrz oraz
osłabienie spojrzenia w dół.
•Pionowy zez rozbieżny, nasilający się przy
spojrzeniu ku dołowi.
•Kompensacyjnie- skręt oraz pochylenie głowy w
stronę porażonego mięśnia umożliwiające
kompensacyjny obrót na zewnątrz oka
przeciwnego.

Najczęstsze przyczyny

uszkodzenia n.IV

• Urazy
• Przyczyny naczyniowe
• Guzy

Nerw odwodzący -VI

Zakres unerwienia:

•Nerw odśrodkowy somatyczny unerwiający
mięsień prosty boczny oka.
•Powstaje w jądrze nerwu odwodzącego w moście.

Objawy uszkodzenia:

•Najczęstszy izolowany niedowład mięśniowy.
•Zez zbieżny z niezdolnością do odwiedzenia oka.
•Poziome podwójne widzenie.

Najczęstsze przyczyny

uszkodzenia n.VI

• Zapalenie
• Wzrost ciśnienia śródczaszkowego
• Uraz
• Stwardnienie rozsiane
• Przyczyny naczyniowe

Nerw trójdzielny -V

Zakres unerwienia:

•Część dośrodkowa

somatyczna

– twarz, błona śluzowa jamy ustnej i

nosowej, zatok czołowych, zębów,

podniebienia twardego i głębiej położonych

struktur głowy (propriocepcja z mięśni i stawu

skroniowo-żuchwowego).

- opona twarda przedniego i środkowego

dołu czaszki.

•Część odśrodkowa

trzewna

– mięśnie żwacze,

napinacz błony bębenkowej, dźwigacz

podniebienia, mięsień żuchwowo-gnykowy,

przedni brzusiec mięśnia dwubrzuścowego.

Uszkodzenie nerwu V

• Niedoczulica twarzy oraz błon śluzowych jamy

ustnej i nosowej (dotyk, ból, temperatura).

• Brak odruchu rogówkowego i kichania.
• Porażenie wiotkie mięśni żwaczy→ zbaczanie

żuchwy w stronę porażoną (przewaga działania

przeciwległego mięśnia skrzydłowego bocznego).

• Porażenie mięśnia napinacza błony bębenkowej→

częściowa głuchota na niskie tony.

Przyczyny uszkodzenia

nerwu V

• Uraz
• Nowotwór
• Tętniak
• Infekcje (herpes zoster, zapalenie opon

mózgowo-rdzeniowych).

Neuralgia nerwu

trójdzielnego

• Napadowe, krótkotrwałe, ostre bóle, zwykle w

obrębie jednej gałęzi.

• Trigger zone

• Przyczyna?
• Leczenie – karbamazepina i inne leki

przeciwpadaczkowe, leczenie operacyjne.

Nerw twarzowy -VII

Zakres unerwienia:

•Włókna dośrodkowe

- tylna pow. ucha zewn., kubki smakowe 2/3

przednich języka.
•Włókna odśrodkowe

- mięśnie mimiczne twarzy, gruczoły łzowe

oraz ślinowe.

Nerw VII - rodzaje

uszkodzenia

• Porażenie nadjądrowe – bardziej zaznaczone w

dolnej części twarzy.

• Uszkodzenie jądra i pnia nerwu – porażenie

wszystkich mięśni twarzy.

Nerw VII – uszkodzenia

odwodowe

• Urazy – rany postrzałowe, pchnięcia nożem,

urazy okołoporodowe.

• Operacje wyrostka sutkowatego, ślinianki

przyusznej, nerwiaka n.VIII.

• Złamania kości skroniowej.
• Guz ślinianki przyusznej.

Nerw VII –

uszkodzenia w obrębie

czaszki

• Porażenie Bella
• Guz – mózgu, guz kąta mostowo-móżdżkowego,

kości, np. mięsak.

• Tętniak
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• Białaczka
• Zapalenie kości i szpiku
• Wirus Herpes zoster
• Choroba Pageta

Zajecie nerwu VII w

uogólnionym zapaleniu

nerwów

•Zespół Guillain-Barre (ZGB).
•Błonicze zapalenie nerwów.
•Trąd.

Obustronne porażenie

nerwu VII

• Borelioza
• ZGB
• Sarkoidoza
• Trąd
• Białaczka
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Porażenie Bella

• Po ekspozycji na

zimno.

• 3-5 dekada życia.
• Objawy obwodowego

porażenia nerwu
twarzowego.

• Leczenie – sterydy.

Zespół Melkerssona-

Rosenthala

•

Rzadki zespół
neurologiczny- łagodne,
nawracające
ziarniniakowe zapalenie
naczyń.

•

Nawracające niedowłady
nerwu VII.

•

Obrzęk warg,
pofałdowanie języka
(lingua plicata).

•

Niekiedy porażenie innych
nerwów czaszkowych.

•

Czasem polineuropatia
lub objawy ośrodkowe.

Połowiczy kurcz twarzy

• Kloniczne jednostronne skurcze mięśni twarzy-

zazwyczaj rozpoczynające się wokół oka i
następnie obejmujące połowę twarzy.

• Leczenie – karbamazepina, Iniekcje Btx, zabieg

operacyjny.

Nerw przedsionkowo-

ślimakowy VIII

Nerw przedsionkowy (część przedsionkowa):

•Jest nerwem narządu równowagi i reguluje

kompensacyjne ruchy gałek ocznych.
•Składa się z komórek dwubiegunowych zwoju

przedsionka:

- wypustki obwodowe → przedsionek
- wypustka dośrodkowe → jądra

przedsionkowe w moście i płat grudkowo-kłaczkowy

móżdżku.
•Uszkodzenie powoduje zaburzenia równowagi,

zawroty głowy i oczopląs.

Nerw przedsionkowo-

ślimakowy VIII

Nerw ślimakowy (część ślimakowa):

•Nerw narządu słuchu.
•Składa się z komórek dwubiegunowych zwoju

ślimaka:

- obwodowa wypustka → komórki włosowate

narządu Cortiego.

- dośrodkowa wypustka → jądro ślimakowe

grzbietowe i brzuszne w pniu mózgu.
•Uszkodzenie powoduje głuchotę i szum

(podrażnienie).

Najczęstsze przyczyny

uszkodzenia n.VIII

• Uraz narządu słuchu.
• Zapalenie neuronu przedsionkowego.
• Złamanie piramidy.
• Guzy.

Zapalenie nerwu (neuronu)

przedsionkowego

•Bardzo silne, układowe zawroty głowy.
•Nudności i wymioty.
•Brak zaburzeń słuchu.
•Oczopląs poziomo-obrotowy.
•Upośledzenie fiksacji wzroku.
•Brak innych objawów neurologicznych.
•Obniżenie/brak pobudliwości kalorycznej jednego
z błędników.

•Pomyślny przebieg

– rozwój w ciągu kilku godzin

 obecność przez kilka dni  wycofywanie się

objawów przez kilka tygodni.

Zapalenie nerwu (neuronu)

przedsionkowego

• Etiologia wirusowa?

- w ok. połowie przypadków poprzedzająca

infekcja

wirusowa.

- sezonowe występowanie.
- epidemie.
- klastery w rodzinach.
- badania post mortem – atrofia nerwu

przedsionkowego

podobna jak w odrze lub śwince.

Zapalenie nerwu (neuronu)

przedsionkowego

Leczenie:

- Antivertiginosa – początkowo i.m., i.v.,
następnie p.o. (betahistyna, cinnaryzyna,
flunaryzyna).
- Steroidy – metylprednisolon.

Zawroty pochodzenia

obwodowego i centralnego –

różnicowanie przyłóżkowe

• Imituje zapalenie nerwu przedsionkowego np.

udar kłaczka móżdżku.

Różnicowanie:

- oczopląs

o obwodowy (poziomy z komponentem

obrotowym, nie zmienia kierunku z ruchem

gałek ocznych).

o centralny (czysto poziomy, pionowy lub

obrotowy, zmienia kierunek z ruchem gałek

ocznych).
- obecność dodatkowych objawów

neurologicznych.

Guzy kąta mostowo-

móżdżkowego

Nerwiak osłonkowy nerwu VIII:

•Guz łagodny, wolno rosnący.
•M=K, 50-60 r.ż.
•Może być obustronny w NF II.
•T1 (wewnątrz przewodu słuchowego) T4 (guz

przemieszczający pień mózgu.
•Zaburzenia słuchu  porażenie n.VII, zaburzenia n.V

(parestezje twarzy, ubytki czucia), objawy móżdżkowe i

piramidowe, uszkodzenie nn. IX, X, XI (chrypka, dysfagia).
•Zawroty głowy –27% (<1 cm) – 10% (>3 cm).
•Leczenie operacyjne.

Inne guzy kąta

mostowo-móżdżkowego

• Oponiaki
• Perlaki
• Brodawczaki
• Malformacje tętniczo-żylne

Nerw językowo-gardłowy

(IX)

Zakres unerwienia n. IX:

Część dośrodkowa

somatyczna

– część ucha zewnętrznego i

przewód słuchowy zewnętrzny.

trzewna

– błona śluzowa i kubki smakowe tylnej

1/3 języka, migdałki, górna część gardła, jama
bębenkowa, trąbka słuchowa, zatoka szyjna, kłębek
szyjny.

Część odśrodkowa trzewna

- mięsień rylcowo-gardłowy.
- ślinianka przyuszna.

Uszkodzenie nerwu IX

• Brak odruchu gardłowego
(przerwanie ramienia dośrodkowego).

• Brak odruchu z zatoki szyjnej.
• Brak czucia smaku z 1/3 tylnej języka.
• Nerwoból językowo-gardłowy.

Najczęstsze przyczyny

uszkodzenia n. IX

• Zespół Wallenberga

(

uszkodzenie części opuszki - po stronie

ogniska występują: ataksja móżdżkowa, niedowład podniebienia, objaw
Hornera, zaburzenia czucia bólu w okolicy twarzy. Po przeciwnej od
ogniska: czucie na kończynach i tułowiu zostaje zaburzone, niedowład
połowiczy (objaw niestały).

• Nerwiak nerwu językowo-gardłowego.
• Guz kłębka szyjnego.
• Zabiegi na tętnicy szyjnej.
• Złamanie podstawy czaszki.
• Wycięcia migdałków.
• Nerwoból.

Nerw błędny -X

Zakres unerwienia n. X:

•Część dośrodkowa

somatyczna

– opona twarda podnamiotowa (z C2

i C3), tylna powierzchnia ucha zewnętrznego, przewód
słuchowy zewnętrzny i błona bębenkowa.

trzewna

– błona śluzowa gardła, krtani, przełyku,

tchawicy, trzewia klatki piersiowej i jamy brzusznej (do
zgięcia lewego okrężnicy), kubki smakowe nagłośni.
•Część odśrodkowa trzewna

- mięśnie gardła i krtani, poprzecznie prążkowane

mięśnie górnej części przełyku, mięśnie języczka,
mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego, mięsień
podniebienno-językowy.

- trzewia szyi, klatki piersiowej i jamy brzusznej

(do zgięcia lewego okrężnicy).

Uszkodzenie nerwu X

• Ucisk często spowodowany tętniakiem aorty,

guzem szyi lub klatki piersiowej.

• Jednostronne porażenie podniebienia miękkiego,

gardła i krtani → dysfonia, zaburzenia oddechu,

dyzartria, zaburzenia połykania.

• Brak odruchu gardłowego (uszkodzenie ramienia

odśrodkowego).

• Znieczulenie gardła i krtani → jednostronny brak

odruchu kaszlowego.

Najczęstsze przyczyny

uszkodzenia n. X

• Anomalie pogranicza czaszkowo-kręgowego.
• Zespół Wallenberga.
• Błonica.
• Polio.
• Zespół rzekomoopuszkowy.

• Uszkodzenie nerwu zwrotnego

operacje tarczycy

urazy szyi
powiększenie gruczołu tarczowego
nowotwory krtani
ucisk przez guzy szyi

Nerw dodatkowy -XI

Zakres unerwienia n. XI:

•Część czaszkowa (powstaje w jądrze dwuznacznym) –
mięśnie wewnętrzne krtani.
•Część rdzeniowa (powstaje w rogach brzusznych
segmentów szyjnych C1-C6) – mięsień mostkowo-
obojczykowo-sutkowy (C2) i mięsień czworoboczny (C3 i
C4).

Uszkodzenie n. XI:

•Porażenie mięśnia m-o-s – trudności w skręcie głowy w
stronę przeciwną do porażonej.
•Porażenie mięśnia czworobocznego – obniżenie ramienia,
niezdolność do uniesienia barku po stronie porażonej.

Najczęstsze przyczyny

uszkodzenia n. XI

• Biopsja węzłów chłonnych szyi.
• Zmiany na podstawie czaszki.
• Polio.
• Uszkodzenie uciskowe.

Nerw podjęzykowy -XII

Zakres unerwienia i uszkodzenie:

Nerw odśrodkowy somatyczny
•Powstaje w jądrze nerwu podjęzykowego.
•Unerwia mięśnie zewnętrzne i wewnętrzne języka.
•W uszkodzeniu – porażenie połowicze języka –
zbacza w stronę porażoną, gdyż przeważa działanie
mięśnia gnykowo-językowego strony przeciwnej.