W-XII

(02/03. I. 2008)

• JA – TY

MY - ONI – INNI:
motywacje
„pozaosobiste”

• Czy istnieje

„czysty”
ALTRUIZM?

Czy człowiek jest „z natury swej”
egoistyczny?

NATURA:

* egoistyczny charakter regulacji pierwotnej,
ALE i...

* pierwotne mechanizmy społeczne:
- wrodzona empatia
- tendencje afiliatywne
- zależność od innych

Rozwój zdolności pogłębiających wspólnotę
NATURA to także
predyspozycje do rozwoju zdolności rozumienia innych,
cieszenia się wspólnotą i angażowania się na rzecz
innych

Reykowski (1986)

Zarówno usunięcie szkody, jak i

zwiększenie

czyjegoś dobra

może dotyczyć różnych sfer i stanów innych osób

* sfery cielesnej i materialnej
-

nakarmić głodnego, opatrzyć ranę, wspomóc w

biedzie

- ugościć, wydać przyjęcie, obdarować, upiększyć

* sfery orientacyjnej
-

wskazać drogę, wyprowadzić z błędu, demaskować

kłamstwo

-

umożliwić wglądy, rozszerzyć wiedzę, wzbogacić

intelektualnie

* sfery emocjonalnej
-

pocieszyć, okazać litość czy współczucie, uspokoić

- uradować, rozbawić, zaciekawić, podziwiać

* sfery moralnej
-

bronić zniewolonych, skrzywdzonych, zwalczać

lekceważenie

-

głosić chwałę, podwyższać cudzy prestiż

DWA SYSTEMY REGULACJI PROSPOŁECZNEJ

I. System POPĘDOWO-AFEKTYWNY

automatyzmy angażowania się na rzecz innych:
* popędy niespecyficzne (np. potrzeba stymulacji)
* potrzeby afiliatywne
* empatia emocjonalna - syntonia:
- reagowanie napięciem na czyjeś napięcie („zarażanie
się emocjami”)
- działania na rzecz redukcji (własnego?) napięcia

II. System POZNAWCZO-INTELEKTUALNY

zdolności i wola angażowania się na rzecz innych
* zdolność decentracji, przejmowania cudzej perspektywy
* empatia poznawcza - rozumienie stanów innego
* standardy JA i poza-JA, poza-MY
* dostrzeganie rozbieżności i wola angażowania się

Emocjonalne i motywacyjne
MECHANIZMY
ZACHOWAŃ
PROSPOŁECZNYCH

Czynności PROSPOŁECZNE:
zachowania na rzecz innych ludz

i

Trzeba rozróżnić:

* POMAGANIE komuś w potrzebie

- w odpowiedzi

na
rozbieżność stan rzeczywisty a standard stanu
NORMALNEGO

* Wspieranie czyjegoś ROZWOJU

- w odpowiedzi

na
rozbieżność stan rzeczywisty a standard stanu
IDEALNEGO

DOSTRZEGANIE INNEGO

DOSTRZEGANIE INNEGO

(w tym, OBCEGO)

(w tym, OBCEGO)

* EGOCENTRYZM DZIECIĘCY

:

niezdolność

dostrzeżenia (nieświadomość istnienia) perspektyw
innych niż własna

* Stopniowy rozwój intelektu i zdolności do

DECENTRACJI:

- EGOCENTRYZM

–

koncentracja na JA

- ALLOCENTRYZM

–

koncentracja na INNYM

(SWOIM lub OBCYM)

• Główne pytanie o motywy tego typu czynności:
• DLA SIEBIE czy DLA INNYCH?

EGOIZM

–

przedkładanie interesu własnego nad

cudzy

(uwaga na zjawiska pochodne - jak egoism en deux,

etnocentryzm)

ALTRUIZM

–

przedkładanie interesu cudzego nad

własny

ZACHOWANIA PSEUDOPROSPOŁECZNE

–

zachowania na rzecz innych, poprzedzone
OCZEKIWANIEM za nie dla siebie jakiejś nagrody
zewnętrznej

ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE

–

zachowania na

rzecz innych, oparte o mechanizmy wewnętrzne

POZIOM ZACHOWAŃ

POZIOM ZACHOWAŃ

AFEKT, INTELEKT

AFEKT, INTELEKT

w relacjach

w relacjach

interpersonalnych

interpersonalnych

EMPATIA

*

EMOCJONALNA

–

reakcje AFEKTYWNE automatyczne:

syntoniczne (współodczuwanie)

Reakcje pojawiają się doraźnie w odpowiedzi na

bodźce percepcyjne lub wyobrażeniowe

*

POZNAWCZA

–

dostrzeganie i ROZUMIENIE

perspektywy (punktu widzenia, sytuacji, stanu)
innego człowieka

Wgląd w cudzą sytuację dotyczyć może

teraźniejszości, przeszłości bądź przyszłości drugiego
człowieka

EMPATIA

jako zdolność

instrumentalna

Empatia emocjonalna: syntonia

- potocznie: afektywna „przychylność” wobec

INNEGO, np. współczucie

- TU: współodczuwanie – automatyczne

reagowanie na stany rzeczy w podobny sposób,
jak inna osoba

- IMPLIKACJA: empatia emocjonalna jest

podstawowym instrumentem społecznego
uczenia się wartościowania („wysysanie
uprzedzeń z mlekiem matki” – to bardzo ważna
obserwacja!)

EMPATIA POZNAWCZA

jako podstawa

współodczuwania

• Potocznie: rozumieć - to wiedzieć i zarazem

akceptować INNEGO

• TU: rozumienie jako wiedza o INNYM
• i warunek uczuć takich, jak:

- dezaprobata, („rozumiem dlaczego tak
postąpiłeś, ale nie mogę się z tym zgodzić”)
- podziw, przebaczanie

• ROZUMIEĆ różni się od WIEM (swoje na

temat INNEGO)

MOTYWACJE WEWNĘTRZNE

MOTYWACJE WEWNĘTRZNE

ZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCH

ZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCH

(Jerzy KARYŁOWSKI 1982)

(Jerzy KARYŁOWSKI 1982)

1) dostrzeżeniem sytuacji innego - jako odbiegającej od pożądanej,

ENDOCENTRYCZNE

– poprzedzone:

EZGOCENTRYCZNE

- poprzedzone

1) dostrzeżeniem sytuacji innego - jako odbiegającej od pożądanej,

2) koncentracją na własnej wobec niego powinności,

3) wzbudzeniem motywacji powiązanej z oczekiwaniem dla siebie

nagrody wewnętrznej (w postaci spełnienia oczekiwań co do samego siebie)

2) wizją sytuacji dla innego lepszej i koncentracją na programie możliwych działań,

3) wzbudzeniem motywacji powiązanej z oczekiwaniem dla INNEGO
nagrody
w postaci poprawy jego sytuacji

MECHANIZMY ZACHOWAŃ

MECHANIZMY ZACHOWAŃ

PROSPOŁECZNYCH

PROSPOŁECZNYCH

(Anna SZUSTER 2004)

(Anna SZUSTER 2004)

• W przypadku mechanizmów

ENDO

uwaga

skoncentrowana jest

(1) na INNYM,
(2) na JA oraz
(3) na nagrodzie dla JA.
• W przypadku mechanizmów

EGZO

uwaga

skoncentrowana jest

(1) na INNYM
(2) na programie działań oraz
(3) na nagrodzie dla INNEGO.

W przypadku EZGZO oczekiwanie nagrody dla JA

nie jest warunkiem koniecznym wzbudzenia
motywacji
(nagroda taka może się pojawiać ex post - np.
jako satysfakcja z siebie).

ENDOCENTRYCZNE

:

EGZOCENTRYCZNE

:

Koncentracja na

sytuacjii

INNEGO

Koncentracja na

standardach

JA ( lub MY)

Koncentracja na

sytuacjii

INNEGO

Koncentracja na

standardach

POZA - JA

(lub poza - MY)

i

i

Zachowanie

prospołeczne

Zachowanie

prospołeczne

Badania Anny Szuster (2004)
- „rozpoznawanie” obcego
- spadek zaangażowania w warunkach deprywacji potrzeb ego

– Czy można być prezydentem

wszystkich Polaków?

– CZY MOŻNA „POKOCHAĆ”

WSZYSTKICH?

- Na ogół nie czuje się takiej potrzeby
- Takie aspiracje mogą się jednak

pojawić! Ale tylko pod pewnymi
warunkami…

- Decyduje o tym rozwój pojęć – w

tym pojęcia „człowiek”.