W-XIV

(16/17. I. 2008

• Porównanie regulacji

AUTOMATYCZNEJ i
REFLEKSYJNEJ oraz
kilka słów na temat
interakcji obu
systemów

• O naturze konfliktów

„nierozwiązywalnych
”

EMOCJE:

EMOCJE:

PROCESY WARTOŚCIOWANIA

PROCESY WARTOŚCIOWANIA

ATRYBUTY

INDYWIDUALNE

ATRYBUTY

GATUNKOWE,

UNIWERSALNE

NIEŚWIADOME

ŚWIADOME

odczucia

Nieświadome pierwotnie:

reakcje afektywne

na bodźce podprogowe i

nadprogowe poza uwagą

oceny i sądy

Nieświadome wtórnie:

afekty – latentne, w

tym

wyparte, obronne,

oparte o

zniekształcenia

poznawcze

3 4

1 2

MOTYWACJE:

MOTYWACJE:

PROCESY KIERUNKOWANIA

PROCESY KIERUNKOWANIA

CZYNNOŚCI

CZYNNOŚCI

INDYWIDUALNE

UNIWERSALNE

OBRONNO-

ADAPTACYJNE

TRANSGRESYJNE

WZROSTOWE

deprywacyjne

wtórne:

potrzeby wyuczone

celowościowe

wolicjonalne

homeostatyczno -

popędowe:

pierwotne

podnietowo -

hedonistyczne

3 4

1 2

DWA SYSTEMY

DWA SYSTEMY

WARTOŚCIOWANIA

WARTOŚCIOWANIA

AUTOMATYCZNY - REFLEKSYJNY

AUTOMATYCZNY - REFLEKSYJNY

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Funkcjonalnie związane głównie z ośrodkami

podkorowymi i półkulą prawą - korowymi i półkulą lewą

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

samoczynny - przemyślany

trudny do werbalizacji - związany z

artykułowaniem

szybki - operujący dłużej
paralelny - sekwencyjny

holistyczny - analityczny

“czarno-biały” - złożony
subiektywnie pewny - pewność

stopniowalna

DWA SYSTEMY

DWA SYSTEMY

MOTYWACYJNE

MOTYWACYJNE

AUTOMATYCZNY - REFLEKSYJNY

AUTOMATYCZNY - REFLEKSYJNY

Samoczynny Przemyślany

Obywający się bez świadomości Wymagający świadomości

Oparty o afekt Oparty o oceny

Trudny do werbalizacji Oparty o werbalizacje

Szybki Wymagający czasu

dla sformułowania celu

Niejasność co do źródeł Pewność co do źródeł

własnych zachowań własnych zachowań

Silna determinacja zachowania Większa podatność na

samokontrolę

Silne napięcia w przypadku Zdolność

konfliktu motywów przedefiniowania celu

WŁAŚCIWOŚCI dwóch

WŁAŚCIWOŚCI dwóch

systemów REGULACJI

systemów REGULACJI

REGULACJA AUTOMATYCZNA

REGULACJA AUTOMATYCZNA

POZYTYWNE

POZYTYWNE

• Nacisk korzystny adaptacyjnie (przełamywanie pasywności)
• Uproszczony mechanizm: oszczędność energii
• Uproszczony mechanizm: szybkość reagowania
• Orientacja poza uwagą (uwalnianie zasobów uwagi)
• Intuicja (wiedza mimo woli, bezwysiłkowa)

NEGATYWNE

NEGATYWNE

• Dezorientacja (samooszukiwanie, nietrafne rozpoznania, mylne

intuicje)

• Holistyczność wartościowań: niemożność stopniowania,

relatywizowania

• Irracjonalność (myślenie nielogiczne, wyznaczone przez afekt i

intuicje)

• Ograniczenia w kontroli poznawczej (wglądów w przebieg procesów)
• Trudności w kontroli sprawczej (w panowaniu nad własnymi reakcjami)

REGULACJA REFLEKSYJNA

REGULACJA REFLEKSYJNA

POZYTYWNE

• Racjonalność (odwoływanie się do informacji i przetwarzanie logiczne)
• Orientacja precyzyjna + myślenie perspektywiczne, przewidywania
• Relatywność ocen (np. własnego nieszczęścia) + uniwersalizm

wartości

• Uprzedmiotowienie siebie (dystans, autokrytycyzm, samokontrola,

pokora)

• Przejmowanie perspektywy innego (rozumienie, tolerancja,

przebaczanie)

NEGATYWNE

• Energo- i czasochłonność
• Podatność na afekt (obniża racjonalność)
• Ograniczony dostęp do przesłanek (do wiedzy)
• Zależność od woli (gdy brak motywacji) i wartości (gdy są

destruktywne)

• Zależność od sprawności intelektu (w tym, chwilowej)

WŁAŚCIWOŚCI dwóch

WŁAŚCIWOŚCI dwóch

systemów REGULACJI

systemów REGULACJI

The intuitive mind is a sacred gift
And the rational mind is a faithful servant.
We have created a society that honors the

servant

And has forgotten the gift

/Albert Einstein/

PROBLEM INTERAKCJI

OBU SYSTEMÓW

REGULACJI

• CZY nagłe, niekontrolowane i naganne

czyny powinny być karane?

• Jak w przypadku opisanym ostatnio: ktoś w

knajpie rozlał benzynę, podpalił ją –

spłonęło 6 osób...

• Są karane – jednak łagodniej! DLACZEGO?
• PRZYWOŁAJ POJĘCIA:

- Niekontrolowany afekt

- Samokontrola prospektywna

• Jak wyjaśnić jej działanie?

INTERAKCJE OBU

SYSTEMÓW

• I. Wpływ systemu automatycznego na

funkcjonowanie jawne – w tym, refleksyjne
[dane z zastosowaniem paradygmatu
utajonego poprzedzania - por. Pochwatko
2004]

• II. Wpływ sytemu refleksyjnego na

przebieg procesów automatycznych
[dane z zastosowaniem paradygmatu
utajonego poprzedzania: Dobrenko 2005,
Damnjanović 2002, Anisimowicz 2006,
Samarcew 2005]

Konflikty NIEROZWIĄZYWALNE:

skrajne przypadki destrukcji i
niemożności jej opanowania

 W postaci najbardziej skrajnej (Bałkany,

Izrael):

 wielopokoleniowe
 wszechobecne
 przejawiające się skrajną agresją

(konfliktem zbrojnym)

Pojęcia kluczowe

 konflikty nierozwiązywalne
 pętla strachu, wrogości i agresji
 standardy otwartości
 interakcje systemów afektywnego

i refleksyjnego

Dwie kwestie:

(1) DLACZEGO NIEROZWIĄZYWALNE?

(2) JAKIE POTENCJE PSYCHICZNE

MOGĄ SPRZYJAĆ ICH ROZWIĄZANIU

?

• Ad. 1 – PĘTLA STRACHU,

WROGOŚCI I AGRESJI

• Agresja jako forma obrony

• MECHANIZM neurobiologiczny

braku kontroli nad strachem

i

agresją

Co dzieje się niemal bezustannie

w warunkach owładnięcia konfliktem?

• Najdrobniejsze nawet sygnały, denotujące wroga,

automatycznie wzbudzają afekty oraz

niekontrolowane zachowania w ich następstwie,

B0:

• Droga DOLNA przebiegu impulsów, biegnąca

bezpośrednio ze wzgórza do ciała migdałowatego,

jest krótsza,

a zatem przekaz informacji jest SZYBSZY niż

wtedy, gdy impuls przebiega przez korę.

Zanim człowiek zdąży pomyśleć - reaguje

A co z myśleniem?

• Gdy impulsy ze wzgórza biegną równocześnie do ciała

migdałowatego i do kory, dochodzi do interakcji

procesów powstających na obu drogach:

(1) gdy afekt pierwotny (powstający drogą dolną)

jest silny, to – jako szybszy - wpływa na procesy

poznawcze,

• (2) gdy zaś afekt pierwotny jest słaby, to afekt wtórny

- powstający po ocenie świadomej - zależy od tejże

oceny bodźca.

• ALE: czy afekt pierwotny może być w warunkach

silnego konfliktu słaby???

• Może!

• Co może osłabić siłę strachu w warunkach

trwającego zagrożenia?

• Ad. 2 – MECHANIZMY OTWARTOŚCI

• Otwartość - na kontakt, negocjacje,

ugodę – nie może objawić się w
warunkach wzbudzonego strachu,

• ani też jako prosty skutek jego redukcji…
• Może zrodzić się w obrębie innego niż

afektywny systemu wartościowania

• Otwartość na wroga jest możliwa

• Gdy zostaną spełnione pewne warunki

psychologiczne, wszystko może wydać
się zupełnie proste,

• ALE - spełnienie tych warunków nie jest

łatwe…

• Chodzi o właściwości, których rozwój

jest potencjalnie możliwy, ale faktycznie
osiągany tylko przez nielicznych ludzi…

INTELEKT W PROCESACH WARTOŚCIOWANIA

To intelekt jest warunkiem decentracji i

„wchodzenia w cudzą perspektywę”

Mechanizm otwartości na wroga oparty jest o koniunkcję

warunków

(1)ukształtowanie się w umyśle danego człowieka

specyficznych pojęć aksjologicznych (jak: równość,

lojalność, szacunek)

(2)ukształtowanie się wyartykułowanych standardów

wartościowania (jak: należy dać innym prawo…)

(3)subiektywne uznanie wybranych standardów za własne

(bez zaangażowania ego system wartości nie wpływa na

zachowanie!)