W-X

(12/13. XII. 2007)

• AFEKTYWNE a

REFLEKSYJNE
mechanizmy
wartościowania

• OCENIANIE
• Przesłanki

oceniania:
WARTOŚCI, IDEAŁY
STANDARDY

Funkcjonuje potocznie dychotomia SERCE i

ROZUM

- jej analizowanym tu odpowiednikiem jest

rozróżnienie funkcji AFEKTU i INTELEKTU

ZAŁOŻENIA WSPÓLNE (potoczne i naukowe)

(1) Istnieją dwa odrębne systemy wartościowania

(2) Kierują się one odmiennymi racjami (ALE: jakimi?)

(3) Operują wg. odmiennych zasad
SERCE: reakcje spontaniczne, niekontrolowalne

(„serce nie sługa”, de gustibus non est

disputandum)
ROZUM: zachowania oparte o namysł, wiedzę,

myślenie

racjonalne

(4) Są względem siebie konkurencyjne

(5) Jeden z systemów może zdominować drugi

ZAŁOŻENIA NAUKOWE SPECYFICZNE

dotyczące dwóch systemów wartościowania

(1) Pierwszy to system

AUTOMATYCZNY

* oparty o NIEKONTROLOWANE
reakcje AFEKTYWNE

* wartościowania zależą od afektów
pierwotnych –
ZŁE to, co PRZYKRE
DOBRE to, co PRZYJEMNE

* operuje niezależnie od udziału
świadomości

* i głównie poza świadomością

* nieświadome - UTAJONE - mogą być

(a) źródła emocji (zewnętrzne bądź

wewnętrzne),
(b) same emocje,
(c) ich wpływ na myślenie i zachowanie

(2) Drugi system wartościowania to system

REFLEKSYJNY

* oparty o myślenie - o udział INTELEKTU
w przetwarzaniu informacji:

o rozumienie, pojmowanie dobra i zła

* operuje świadomie - JAWNIE: podstawą sądów są
wyartykułowane pojęcia i standardy oceniania

* DOBRO i ZŁO to oceny stanów rzeczy zgodne
z rozumieniem znaczeń, niezależnie od odczuwanej
przyjemności czy przykrości

(3) Systemy te mają odmienne
a- podłoże anatomiczne
b- genezę: system automatyczny jest wcześniejszy i
„tworzy się sam”, a system refleksyjny wymaga
celowej aktywności podmiotu

STEREOTYPY jako system przekonań
pochodnych od afektywnych
UPRZEDZEŃ

UPRZEDZENIA

-

wzorce automatycznego, afektywnego reagowania - na
dowolny (nawet minimalny, „mikroekspresyjny”) sygnał
wzbudzający reprezentację obiektu
(

sygnał podprogowy lub nadprogowy: zmysłowy, etykietka słowna, symbol

)

STEREOTYPY – definicja węższa (Jarymowicz 2001)

schematy wiedzy sztywne, nie podlegające zmianom pod
wpływem nowych informacji

UPRZEDZENIA A STEREOTYPY

Uprzedzenia wyzwalają reakcję na obiekt wyprzedzające
przetwarzanie informacji o nim - w konsekwencji wyznaczają
przebieg procesów poznawczych:
- narzucają jednorodność i zgodność afektywną i tym samym
- powodują usztywnienie się schematu

STANDARDY OCENIANIA

STANDARDY OCENIANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

Definicja

Definicja

Standardy oceniania to wyartykułowane kryteria wartościowania
rzeczywistości.

Funkcje

Funkcje

Standardy takie leżą u podstaw formułowania przez nas s ą d ó w
o rzeczywistości (o świecie i o sobie samym).

Geneza

Geneza

Standardy mogą mieć genezę afektywną bądź intelektualną:

w uzasadnianiu ocen odwołujemy się do kryteriów, które uprzednio
wyartykułowaliśmy kierując się:

(1) emocjonalnym doświadczeniem bądź

(2) wiedzą i przemyśleniami.

OCENA

OCENA

to forma wartościowania, wyrażająca się w postaci sądu opartego

o przesłanki zwerbalizowane.

EMOCJE

EMOCJE

to procesy wartościowania, przejawiające się

AUTOMATYCZNYMI REAKCJAMI AFEKTYWNYMI lub

OCENAMI i AFEKTAMI WTÓRNYMI

względem stymulacji wszelkiego rodzaju,

pochodzących ze źródeł

zmysłowych bądź symbolicznych – doraźnych, pamięciowych lub
antycypowanych.

EMOCJE to procesy mające atrybuty

:

- fizjologiczne
- afektywne
- ekspresyjne (utajone lub jawne)
- poznawcze (utajone lub jawne)
- behawioralne

W obszarze TRWAŁYCH DYSPOZYCJI emocje mają postać wzorców reagowania

afektywnego i przekonań, dotyczących tego co w rozmaitych obiektach i
stanach rzeczy (aktualnych, przeszłych i przyszłych) pozytywne, a co
negatywne.

INTELEKT W PROCESACH

INTELEKT W PROCESACH

WARTOŚCIOWANIA

WARTOŚCIOWANIA

PIAGET Jean (1967

):

intelekt – przejawiający się m. in. zdolnością

 różnicowania (pojęć, perspektyw),

 decentracji (przenoszenia uwagi, zmiany punktu widzenia),

 rozumienia

jest podstawą rozwoju społecznego i uczuciowości.

“ Na pierwszy rzut oka wydaje się, że życie afektywne ma charakter czysto intuicyjny
i że jego spontaniczność wyklucza wszystko, co przypominałoby operowanie inteligencją.

W rzeczywistości jednak, ta romantyczna teza jest prawdziwa jedynie dla okresu
wczesnego dzieciństwa. Uczuciowość jest niczym bez inteligencji, która podsuwa jej
środki i rozjaśnia cele”.

KOHLBERG Laurence (1969) –

koncepcja stadiów rozwoju zdolności

ROZUMOWANIA moralnego (oparta o koncepcję Piageta stadiów rozwoju
intelektualnego)

WARTOŚCI, IDEAŁY i

STANDARDY OCENIANIA

• WARTOŚCI – aksjomaty: nadrzędne,

niepodważalne

, oczywiste dobra

[piękno, prawda, dobro]

• IDEAŁY – wizje stanów rzeczy

uznanych za

zgodne

z wartościami

[demokracja, partnerstwo, modele estetyczne]

• STANDARDY OCENIANIA – kryteria oceny

spójności rzeczywistości ( w tym własnego
postępowania) z wartościami i ideałami

KOŁOWY MODEL

KOŁOWY MODEL

STRUKTURY WARTOŚCI

STRUKTURY WARTOŚCI

wg. wielokulturowych badań S.

wg. wielokulturowych badań S.

Schwartza (1994)

Schwartza (1994)

Pozycja
społeczn
a

Własne
sprawstwo

Porządek
społeczny

Autonomia
emocjonalna

Harmonia

Autonomia
intelektualna

Więzi
partnerskie

PRZYKŁADY:

• Porządek społeczny

(dyscyplina, wzajemność usług)

• Pozycja społeczna

(być zamożnym, mieć wpływy)

• Własne sprawstwo

(być sprawnym, mieć sukcesy)

• Autonomia emocjonalna

(ekscytujące życie, radość życia)

• Autonomia intelektualna

(otwarty umysł, kreatywność)

• Więzi partnerskie

(odpowiedzialność, lojalność)

• Harmonia

(pokój na świecie, ochrona środowiska)

KOŁOWY MODEL

KOŁOWY MODEL

STRUKTURY WARTOŚCI

STRUKTURY WARTOŚCI

wg. wielokulturowych badań S.

wg. wielokulturowych badań S.

Schwartza (1994)

Schwartza (1994)

Oparte są o osobiste doświadczenia

-

Wykraczają poza

doświadczenie

o to, co człowiek widział, słyszał są oparte o wiedzę o
stanach czy dotykał itd. oraz odczuł
możliwych sytuacjach jako przyjemne bądź przykre,
o rozumienie dobra i zła
normalne bądź nienormalne

Język doznań i odczuć:

Język z użyciem pojęć

abstrakcyjnych

dobre to, co smaczne,

pachnące, dobre to, co np. postępowe, sensowne,
wygodne, akceptowane przez opinię, twórcze, konstruktywne,
szlachetne,
typowe, dające siłę, moc, wpływy demokratyczne,
wynegocjowane

STANDARDY OCENIANIA

STANDARDY OCENIANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

Podstawowe różnice

Podstawowe różnice

STANDARDY O GENEZIE

STANDARDY O GENEZIE

AFEKTYWNEJ INTELEKTUALNEJ

KATEGORIE

KATEGORIE

STANDARDÓW OCENIANIA

STANDARDÓW OCENIANIA

(na podstawie: Reykowski 1985)

(na podstawie: Reykowski 1985)

GENEZA

GENEZA

STANDARDY

STANDARDY

AFEKTYWNA INTELEKTUALNA

AFEKTYWNA INTELEKTUALNA

I. FUNKCJONOWANIE

ORGANIZMU:

ORGANIZMALNO

-

(1) (2)

HEDONISTYCZNE

II. FUNKCJONOWANIE
SPOŁECZNE:

NORMATYWNE

(3) (4)

III. FUNKCJONOWANIE
POZNAWCZE:

A .

POZNAWCZO

-

(5) (6)

PRAGMATYCZNE

B.

AKSJOLOGICZNE

(7) (8)

(7)

(8)

AFEKTYWNE vs

AFEKTYWNE vs

INTELEKTUALNE

INTELEKTUALNE

PODSTAWY

PODSTAWY

STANDARDÓW OCENIANIA:

STANDARDÓW OCENIANIA:

kryteria uznawania stanów rzeczy za dobre

kryteria uznawania stanów rzeczy za dobre

I.

I.

ORGANIZMALNO- HEDONISTYCZNE

ORGANIZMALNO- HEDONISTYCZNE

(1)

doznania

zmysłowe i odczucia

(smaczna potrawa, ładny samochód, przystojny partner)
(2)

wiedza

o organizmie i świecie materialnym

(zdrowa potrawa, samochód ekologiczny, partner

bez uzależnienia nikotynowego to w przyszłości...)

II.

II.

NORMATYWNE

NORMATYWNE

(3) wzorce zachowań społecznych i doświadczenia związane ze

wzmocnieniami - uwewnętrznione

spoleczne zakazy i nakazy

(należy pościć w Wielki Piątek, okazywać szacunek starszym)

(4)

przemyślenia dotyczące norm społecznych

(wiązanie norm społecznych z wartościami: poszczenie to trening

powściągliwości, ascezy; na wielki szacunek zasługuje ktoś
kto…)

III.

III.

POZNAWCZE

POZNAWCZE

PODSTAWY STANDARDÓW

PODSTAWY STANDARDÓW

OCENIANIA

OCENIANIA

A. POZNAWCZO-PRAGMATYCZNE

(5)

zapis napływających informacji

(tego, co naoczne)

(Słońce kręci się wokół Ziemi, ktoś zachowuje się „dziwacznie” - bo
nietypowo)

(6)

koncepcje: wyjaśnienia, przewidywania

(Ziemia kręci się wokół Słońca, ów człowiek zachowuje się niekonwencjonalnie, z
fantazją)

B. AKSJOLOGICZNE

7)

poczucia dotyczące wartości

: wiązanie wartości z odczuciami

(dobry człowiek bo mi współczuł, wolność - bo mogę zawsze robić to, co chcę)

8)

pojęcia moralne i wyartykułowane ideały

(dobry człowiek, bo rozumie sens sprawiedliwości;
wolność - to niezależność od własnych popędów)