W-X

(03/04. XII. 2008)

• AFEKTYWNE a

REFLEKSYJNE

mechanizmy
wartościowania

• OCENIANIE

• Przesłanki

oceniania:

WARTOŚCI,
IDEAŁY
STANDARDY

SPRZĘŻENIE I ROZDZIELNOŚĆ

procesów emocjonalnych i

poznawczych

• W toku rozwoju, procesy przetwarzania

informacji autonomizują się względem
wpływu

afektów

: stają się

podporządkowane regułom

intelektualnym

• TU jeszcze o ważnych zjawiskach

związanych z wpływem afektów na
ocenianie świata ...

ASYMETRIA NEGATYWNO-POZYTYWNA

ASYMETRIA NEGATYWNO-POZYTYWNA

:

:

REAKCJE NA ZYSK I STRATĘ

REAKCJE NA ZYSK I STRATĘ

Użyteczność straty człowiek szacuje bardziej radykalnie

Użyteczność straty człowiek szacuje bardziej radykalnie

-100zł

+100
zł

Kahneman i Tversky, 1981

Kahneman i Tversky, 1981

strat

strat

y

y

zyski

zyski

użyteczno

użyteczno

ść

ść

• IAT: Implicit Association Test

(Greenwald i in. 1999)

• Zadanie ob.: bardzo proste kategoryzacje słów
• (1) słowa przykre vs przyjemne – jak

INSEKTY (np. pluskwa) i KWIATY (np. róża)

• (2) kategorie społeczne – jak imiona POLAKÓW

(np. Jędrek) vs imiona NIEMCÓW (np. Helmut)

• Gdy na ekranie widoczne jest zestawienie

etykietek tych czterech kategorii:

• POLACY i INSEKTY

vs

NIEMCY i KWIATY

to czasy kategoryzowania imion są

dłuższe

niż

przy zestawieniu:

• POLACY i KWIATY

vs

NIEMCY i INSEKTY

• Dyfuzyjność afektu: nie związany z obiektem

kategoryzacji afekt wpływa na proces przetwarzania

informacji (tu: na tempo)

SUBIEKTYWIZM POZNANIA:

AFEKTYWNE PODŁOŻE MYŚLENIA

Przykłady wyników badań:

* Sylwia BEDYŃSKA (2003)
Czytanie dowcipów o blondynkach obniża
u blondynek poziom wykonania zadań
(matematycznych)

* Tadeusz TYSZKA (2003)
Prawdopodobieństwo trafności własnych
diagnoz
medycznych jest zawyżane - pomimo faktów
wskazujących na wyższą trafność diagnoz
komputerowych (por. także „efekt PIP” JP
Codola)

STEREOTYPY jako system informacji
(przekonań) pochodnych od afektywnych
UPRZEDZEŃ

UPRZEDZENIA

-

wzorce automatycznego, afektywnego reagowania - na
dowolny (nawet minimalny, „mikroekspresyjny”) sygnał
wzbudzający reprezentację obiektu
(

sygnał podprogowy lub nadprogowy: zmysłowy, etykietka słowna, symbol

)

STEREOTYPY

– definicja węższa (Jarymowicz 2001)

schematy wiedzy sztywne, nie podlegające zmianom pod
wpływem nowych informacji

UPRZEDZENIA A STEREOTYPY

Uprzedzenia wyzwalają reakcję na obiekt wyprzedzające
przetwarzanie informacji o nim - w konsekwencji wyznaczają
przebieg procesów poznawczych:
- narzucają jednorodność i zgodność afektywną i tym samym
- powodują usztywnienie się schematu

MODEL SYSTEMU

MODEL SYSTEMU

MOTYWACYJNO-EMOCJONALNEGO

MOTYWACYJNO-EMOCJONALNEGO

(Buck 1999)

(Buck 1999)

MOTYWACJE

MOTYWACJE

potencjalne źródło zachowania, związane


z
zachodzącymi automatycznie procesami
regulacji neurochemicznej

PROCESY EMOCJONALNE –

PROCESY EMOCJONALNE –

prowadzące

do realizacji motywacji

•

EMOCJE I –

EMOCJE I –

reakcje systemu autonomicznego
/endokrynologicznego/immunologicznego.

Funkcje: ADAPTACYJNO- HOMEOSTATYCZNE



EMOCJE II –

EMOCJE II –

•

EMOCJE III

EMOCJE III

–

–

reakcje ekspresyjne

.

Funkcje: KOMUNIKACYJNE

subiektywne doznania (odczucia).

Funkcje:

REGULACJA PODMIOTOWA

Ale: EMOCJE I MOTYWACJE

„CYKLU II vs III"

•

EMOCJE

:

• reakcje na zaistniałe stany rzeczy – na

odchylenia od równowagi

•

vs

• reakcje na zdarzenia przewidywane
•

MOTYWACJE:

• Ukierunkowane na przywracanie

równowagi

vs

• Wyznaczające zachowania „poza

równowagą”

Dwa typy emocji

negatywnych i

pozytywnych

•

•

SEKWENCJA I TYPU

• (1) napięcie (-)

(2) redukcja napięcia
(3) ulga (+)

•

SEKWENCJA II TYPU

• (1) nadzieja (+)

(2) radość gdy zrealizowana (+)
(3) rozczarowanie gdy niezrealizowana (-)

• Napięcie (-)

vs

rozczarowanie, zawód (-)

• Ulga (+)

vs

nadzieja, radość (+)

Funkcjonuje potocznie dychotomia

SERCE i

ROZUM

- jej analizowanym tu odpowiednikiem jest
rozróżnienie funkcji

AFEKTU i INTELEKTU

ZAŁOŻENIA WSPÓLNE: potoczne i naukowe

(1) Istnieją dwa odrębne systemy wartościowania

(2) Kierują się one odmiennymi racjami (ALE: jakimi?)

(3) Operują wg. odmiennych zasad
SERCE: reakcje spontaniczne, niekontrolowalne

(„serce nie sługa”, de gustibus non est

disputandum)
ROZUM: zachowania oparte o namysł, wiedzę,

myślenie

racjonalne

(4) Są względem siebie konkurencyjne

(5) Jeden z systemów może zdominować drugi

ZAŁOŻENIA NAUKOWE, SPECYFICZNE

dotyczące dwóch systemów wartościowania

(1) Pierwszy to system

AUTOMATYCZNY

* oparty o NIEKONTROLOWANE
reakcje AFEKTYWNE

* wartościowania zależą od afektów pierwotnych –
ZŁE to, co PRZYKRE
DOBRE to, co PRZYJEMNE

* operuje niezależnie od udziału świadomości

* i

głównie

poza świadomością

(2) Drugi system wartościowania to system

REFLEKSYJNY

* oparty o myślenie - o udział INTELEKTU
w przetwarzaniu informacji:

o rozumienie, pojmowanie dobra i zła

* operuje świadomie - JAWNIE: podstawą sądów są
wyartykułowane pojęcia i standardy oceniania

* DOBRO i ZŁO to oceny stanów rzeczy zgodne
z rozumieniem znaczeń,

niezależnie

od

odczuwanej
przyjemności czy przykrości

(3) Systemy te mają odmienne
a- podłoże anatomiczne
b- genezę: system automatyczny jest wcześniejszy i
„tworzy się sam”, a system refleksyjny wymaga
celowej aktywności podmiotu

OCENA

OCENA

to forma wartościowania, wyrażająca się w postaci sądu opartego

o przesłanki zwerbalizowane.

EMOCJE

EMOCJE

to procesy wartościowania, przejawiające się

AUTOMATYCZNYMI

REAKCJAMI AFEKTYWNYMI

lub

OCENAMI i AFEKTAMI WTÓRNYMI

względem stymulacji wszelkiego rodzaju,

pochodzących ze źródeł

zmysłowych bądź symbolicznych – doraźnych, pamięciowych lub
antycypowanych.

EMOCJE to procesy mające atrybuty

:

- fizjologiczne
- afektywne
- ekspresyjne (utajone lub jawne)
- poznawcze (utajone lub jawne)
- ew. behawioralne

W obszarze TRWAŁYCH DYSPOZYCJI emocje mają postać wzorców reagowania

afektywnego i wiedzy ewaluatywnej: przekonań, dotyczących tego co w
rozmaitych obiektach i stanach rzeczy (aktualnych, przeszłych i przyszłych)
pozytywne, a co negatywne.

SKĄD WIADOMO CO

WARTOŚCIOWE?

Wartościowanie oparte o

poczucia,

intuicje

(tak mi się wydaje)

vs

Wartościowanie oparte o

wyartykułowane przesłanki,
uzasadnienia

(tak jest, bo...)

INTELEKT W PROCESACH

INTELEKT W PROCESACH

WARTOŚCIOWANIA

WARTOŚCIOWANIA

PIAGET Jean (1967

):

intelekt – przejawiający się m. in. zdolnością

 różnicowania (pojęć, perspektyw),

 decentracji (przenoszenia uwagi, zmiany punktu widzenia),

 rozumienia

jest podstawą rozwoju społecznego i uczuciowości.

“ Na pierwszy rzut oka wydaje się, że życie afektywne ma charakter czysto intuicyjny
i że jego spontaniczność wyklucza wszystko, co przypominałoby operowanie inteligencją.

W rzeczywistości jednak, ta romantyczna teza jest prawdziwa jedynie dla okresu
wczesnego dzieciństwa. Uczuciowość jest niczym bez inteligencji, która podsuwa jej
środki i rozjaśnia cele”.

KOHLBERG Laurence (1969) –

koncepcja stadiów rozwoju zdolności

ROZUMOWANIA moralnego (oparta o koncepcję Piageta stadiów rozwoju
intelektualnego)

STANDARDY OCENIANIA

STANDARDY OCENIANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

Definicja

Definicja

Standardy oceniania to wyartykułowane kryteria wartościowania
rzeczywistości.

Funkcje

Funkcje

Standardy takie leżą u podstaw formułowania przez nas s ą d ó w
o rzeczywistości (o świecie i o sobie samym).

Geneza

Geneza

Standardy mogą mieć genezę afektywną bądź intelektualną:

w uzasadnianiu ocen odwołujemy się do kryteriów, które uprzednio
wyartykułowaliśmy kierując się:

(1) emocjonalnym doświadczeniem bądź

(2) wiedzą i przemyśleniami.

KOŁOWY MODEL

KOŁOWY MODEL

STRUKTURY WARTOŚCI

STRUKTURY WARTOŚCI

wg. wielokulturowych badań S.

wg. wielokulturowych badań S.

Schwartza (1994)

Schwartza (1994)

Pozycja
społeczn
a

Własne
sprawstwo

Porządek
społeczny

Autonomia
emocjonalna

Harmonia

Autonomia
intelektualna

Więzi
partnerskie

PRZYKŁADY:

• Porządek społeczny

(dyscyplina, wzajemność usług)

• Pozycja społeczna

(być zamożnym, mieć wpływy)

• Własne sprawstwo

(być sprawnym, mieć sukcesy)

• Autonomia emocjonalna

(ekscytujące życie, radość życia)

• Autonomia intelektualna

(otwarty umysł, kreatywność)

• Więzi partnerskie

(odpowiedzialność, lojalność)

• Harmonia

(pokój na świecie, ochrona środowiska)

KOŁOWY MODEL

KOŁOWY MODEL

STRUKTURY WARTOŚCI

STRUKTURY WARTOŚCI

wg. wielokulturowych badań S.

wg. wielokulturowych badań S.

Schwartza (1994)

Schwartza (1994)

WARTOŚCI, IDEAŁY i STANDARDY

jako podstawa OCENIANIA

• WARTOŚCI

– aksjomaty:

nadrzędne, uniwersalne,

niepodważalne

,

oczywiste [piękno, prawda, dobro]

• IDEAŁY

– wizje stanów rzeczy

uznanych

za zgodne

z wartościami [jak demokracja,

partnerstwo, modele estetyczne]

• STANDARDY OCENIANIA

– kryteria oceny

spójności rzeczywistości ( w tym własnego
postępowania) z ideałami

Oparte są o osobiste doświadczenia

-

Wykraczają poza

doświadczenie

o to, co człowiek widział, słyszał są oparte o wiedzę o
stanach czy dotykał itd. oraz odczuł
możliwych sytuacjach jako przyjemne bądź przykre,
o rozumienie dobra i zła
normalne bądź nienormalne

Język doznań i odczuć:

Język z użyciem pojęć

abstrakcyjnych

dobre to, co smaczne,

pachnące, dobre to, co np. postępowe, sensowne,
wygodne, akceptowane przez opinię, twórcze, konstruktywne,
szlachetne,
typowe, dające siłę, moc, wpływy demokratyczne,
wynegocjowane

STANDARDY OCENIANIA

STANDARDY OCENIANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

Podstawowe różnice

Podstawowe różnice

STANDARDY O GENEZIE

STANDARDY O GENEZIE

AFEKTYWNEJ INTELEKTUALNEJ

KATEGORIE

KATEGORIE

STANDARDÓW OCENIANIA

STANDARDÓW OCENIANIA

(na podstawie: Reykowski 1985)

(na podstawie: Reykowski 1985)

GENEZA

GENEZA

STANDARDY

STANDARDY

AFEKTYWNA INTELEKTUALNA

AFEKTYWNA INTELEKTUALNA

I. FUNKCJONOWANIE

ORGANIZMU:

ORGANIZMALNO

-

(1) (2)

HEDONISTYCZNE

II. FUNKCJONOWANIE
SPOŁECZNE:

NORMATYWNE

(3) (4)

III. FUNKCJONOWANIE
POZNAWCZE:

A .

POZNAWCZO

-

(5) (6)

PRAGMATYCZNE

B.

AKSJOLOGICZNE

(7) (8)

(7)

(8)

AFEKTYWNE vs

AFEKTYWNE vs

INTELEKTUALNE

INTELEKTUALNE

PODSTAWY

PODSTAWY

STANDARDÓW OCENIANIA:

STANDARDÓW OCENIANIA:

kryteria uznawania stanów rzeczy za dobre

kryteria uznawania stanów rzeczy za dobre

I.

I.

ORGANIZMALNO- HEDONISTYCZNE

ORGANIZMALNO- HEDONISTYCZNE

(1)

doznania

zmysłowe i odczucia

(smaczna potrawa, ładny samochód, przystojny partner)
(2)

wiedza

o organizmie i świecie materialnym

(zdrowa potrawa, samochód ekologiczny, partner

bez uzależnienia nikotynowego to w przyszłości...)

II.

II.

NORMATYWNE

NORMATYWNE

(3) wzorce zachowań społecznych i doświadczenia związane ze

wzmocnieniami - uwewnętrznione

spoleczne

zakazy i

nakazy

(należy pościć w Wielki Piątek, okazywać szacunek

starszym)

(4)

przemyślenia dotyczące norm społecznych

(wiązanie norm społecznych z wartościami: poszczenie to

trening powściągliwości, ascezy; na wielki szacunek zasługuje
ktoś kto…)

III.

III.

POZNAWCZE

POZNAWCZE

PODSTAWY STANDARDÓW

PODSTAWY STANDARDÓW

OCENIANIA

OCENIANIA

A.

POZNAWCZO-PRAGMATYCZNE

(5)

zapis napływających informacji

(tego, co naoczne)

(Słońce kręci się wokół Ziemi, ktoś zachowuje się „dziwacznie” - bo
nietypowo)

(6)

koncepcje: wyjaśnienia, przewidywania

(Ziemia kręci się wokół Słońca, ów człowiek zachowuje się niekonwencjonalnie, z
fantazją)

B.

AKSJOLOGICZNE

7)

poczucia dotyczące wartości

: wiązanie wartości z odczuciami

(dobry człowiek bo mi współczuł, wolność - bo mogę zawsze robić to, co chcę)

8)

pojęcia moralne i wyartykułowane ideały

(dobry człowiek, bo rozumie sens sprawiedliwości;
wolność - to niezależność od własnych popędów)