W-XIII (07/08. I. 2009)

FORMY IDENTYFIKOWANIA SIĘ Z

INNYMI:

od popędowych do pojęciowych

podstaw więzi
z innymi ludźmi

Ile w nas wspólnego ze

zdolnościami empatycznymi

zwierząt?

• TU

plansze z referatu dr Macieja
Trojana
(z podziękowaniem za
udostępnienie) - wygłoszonego na
Wydziale Psychologii UW w
grudniu 2007 (w ramach
„naukowych” wtorków)

Eksperyment z

dominantem

P

P

D

D

Eksperyment Adama

Miklosi

Istota zróżnicowania

zwierzęcych i specyficznie

ludzkich form identyfikowania się

z innymi

• Dzięki zdolnościom intelektualnym,

umożliwiającym rozwój coraz to nowych,
wyartykułowanych pojęć,

• możliwa staje się decentracja i „wchodzenie w

cudzą perspektywę” w stosunku do coraz to
nowych obiektów

• - w tym, niedostępnych percepcyjnie (żyjących

w oddali – w przestrzeni i czasie, co może
dotyczyć także przyszłych pokoleń)

Zależność a

identyfikowanie się

Zależność psychologiczna

:

tworzące się automatycznie
powiązania
z innymi ludźmi

Identyfikowanie się z innymi

:

poczucie, spostrzeganie, świadomość
własnej indywidualności i zarazem
poczucie, spostrzeganie,
świadomość więzi z innymi

O podstawowych warunkach

identyfikowania się podmiotu

z innymi ludźmi

• (1) Poznawcze różnicowanie

pomiędzy
JA a INNYMI

• (2) Rodzaj dostrzeganej wspólnoty

[ Kim jest „bliźni?”:
- jacy ludzie
- ze względu na jakie kryteria
wybrani?

Faworyzowanie SWOICH

• O uniwersalności zjawiska

[paradygmat grupy minimalnej –

Tajfel 1978]

• O myleniu zjawiska z

dyskryminowaniem OBCYCH

• PYTANIE:

czy zjawisko faworyzowania

swoich jest nieuchronne?

FORMY IDENTYFIKOWANIA

SIĘ

Z INNYMI LUDŹMI

• Formy PRZEDPOJĘCIOWE
• Rola zakresu i formy pojęcia MY:

- My-Grupowe
- My-Kategorialne
- My-Atrybucyjne
oraz
- JA społeczne autonomiczne

JA- społeczne DOŚWIADCZENIOWE

* U podstaw najbardziej pierwotnych
społecznych więzi leżą
STRUKTURY afektywno-popędowe oraz
zdolność empatii emocjonalnej.

* Struktury te, powiązane z reagowaniem
afektywnym
- w postaci wstrętu czy przyjemności -
wywołują TENDENCJE awersyjne bądź
afiliatywne:
do unikania bądź zbliżania się do innych ludzi.

* Takie „identyfikowanie się” dotyczy INNYCH
z bezpośredniego otoczenia i przejawia
pragnieniem
połączenia się, wynikającym z nacisku
popędów

JA-społeczne GRUPOWE

* U podstaw kolejnej formy społecznych
identyfikacji leży sieć (STRUKTURA)
emocjonalnych powiązań z grupą odniesienia,
będących wynikiem otrzymywania od jej
członków wzmocnień.
* W wyniku pozytywnych i negatywnych
wzmocnień, jakimi może oddziaływać grupa,
wytwarza się

psychologiczna zależność

. Z niej

zaś wynika GOTOWOŚĆ do spełniania oczekiwań
grupy i podporządkowywania się jej normom.
* Powstaje pojęcie MY, wiążące własne JA z
grupą (tzw. My-grupowe) – to jest ze
zbiorowością ludzi znanych z kontaktów “twarzą
w twarz”. Dzięki temu normy grupy mogą zostać
uwewnętrznione i powiązane z Ja-idealnym.

.

JA-społeczne KATEGORIALNE

* Wraz z rozwojem intelektualno-poznawczym powstaje
możliwość odzwierciedlania w umyśle szerszych niż
grupa zbiorowość - powstają SCHEMATY: poznawcze
reprezentacje rozległych kategorii społecznych (typu
kobiety, studenci, czy Polacy).

* Zbiorowości te są tak szerokie, że niemożliwe jest
bezpośrednie kontaktowanie się ze wszystkimi ich
członkami. Ich dostępność percepcyjna jest więc
ograniczona. Możliwe jest jednak uformowanie się
pojęcia MY, wiążącego JA z daną kategorią (tzw. MY-
kategorialne).

* Dzięki temu możliwe staje się uwewnętrznienie norm
i IDENTYFIKACJA z członkami i celami danej
zbiorowości.
* Tego typu MY może być zdefiniowane tylko poprzez
odróżnienie

MY od INNYCH. Najbardziej użyteczne są

dychotomizacje MY – ONI.

*

Umysłowe kategoryzacje MY – ONI powiązane są z

następstwami pojawiającymi się automatycznie.

* W interakcjach społecznych przejawia się to zjawiskami
opisywanymi w teoriach społecznych kategoryzacji
(por.Kwiatkowska 1999).

* Efekt szczególnie charakterystyczny przejawia się
identyfikowaniem się ze swoimi i faworyzowaniem ich
względem obcych.

* Jest to zjawisko pojawiające się nawet wówczas, gdy
podziały MY – ONI tworzone są sztucznie, w warunkach
gry eksperymentalnej (nazwano to “paradygmatem grupy
minimalnej” – por. Tajfel 1981).

[W eksperymentach Tajfelowskich biorą udział nieznani
ludzie - a to (jak zawsze w pierwszych kontaktach z
nieznanymi ludźmi) wyznacza traktowanie ich jako
reprezentantów jakichś społecznych kategorii].

*

IDENTYFIKACJE społeczne dotyczą

członków danej kategorii – bez względu na fakt,
że większość z nich nie jest znana (i poznana być
nie może).

* Członkowie kategorii spostrzegani są

nie

personalnie, lecz kategorialnie

: jako

reprezentanci kategorii. W związku z tym można
angażować się na rzecz innych członków
kategorii (np. w obronę praw kobiet czy
zaprzeczanie możliwości dokonania zbrodni
przez Polaków), bez względu na to, że określona
osoba – spostrzegana personalnie – nie mogłaby
zostać zaakceptowana (np. kobieta akceptująca
dominującą pozycję mężczyzn czy Polak, który
kogoś zamordował).
* W tym typie Ja-społecznego ważne są także
społeczne

kontr-identyfikacje

. Członkowie

kategorii ONI są wartościowani niżej,
przeceniany jest dystans względem nich,
niedoceniane podobieństwa.

JA-społeczne KONCEPTUALNE

(ATRYBUCYJNE

)

* Umysł jest zdolny do tworzenia kategorii innego typu –
na bazie

kryteriów innych niż wspólna przynależność

kryteriów innych niż wspólna przynależność

społeczna

społeczna. Powstają STRUKTURY– schematy
poznawcze, wiążące ludzi na zasadzie wspólnoty
wybranych cech, a nie ich społecznej przynależności.

* Pojęcie MY nie odnosi się więc do istniejących
podziałów społecznych (ani do grup, ani do kategorii) i –
co więcej – odnosić się może zarówno do kategorii
“swoich”, jak i “obcych” (w tym, “onych”).

* MY, miłośnicy przyrody, sztuki, czy osoby walczące o
prawa człowieka - to przykłady tzw. MY-atrybucyjnego,
w zakres którego wchodzić mogą członkowie
najrozmaitszych grup czy kategorii społecznych – na
zasadzie wybiórczego kryterium, uważanego przez
podmiot za ważne.

* Kryteria mogą być konkretne (jak w przypadku My,
amatorzy kuchni chińskiej) bądź abstrakcyjne (jak
w przypadku My, optymiści czy My, ludzie pracowici,
odpowiedzialni, uczciwi).

*

Ponieważ identyfikacje społeczne powstają

niezależnie od własnej społecznej przynależności i
obejmują różnych ludzi o ile posiadają oni jakiś wybrany
atrybut, to INNI spostrzegani są i traktowani
personalnie.

* Akceptacja SWOICH ma jednak charakter warunkowy
– zależny od systemu znaczeń podmiotu i jego
subiektywnych diagnoz co do cech danej osoby.

JA-społeczne AUTONOMICZNE

* STRUKTURĄ leżącą u podstaw wszelkich, w tym
społecznych identyfikacji może być system wartości.

* Nie musi powstać żadne specyficznie zdefiniowane
pojęcie MY:
JA-społeczne powiązane jest z nadrzędnymi wartościami
a wspólnota może obejmować ludzi w ogóle
(niezależnie od jakichkolwiek ich podziałów, opartych o
kryteria realne czy abstrakcyjne) – przez odniesienie
wartości do wszystkich ludzi.

* Pojęcie MY może jednak ukształtować się (tzw. My-
autonomiczne): w wyniku rozpoznanie siebie i innych
jako autonomicznych podmiotów,

hołdujących tym

samym wartościom.

*

IDENTYFIKACJE społeczne nie muszą dotyczyć

żadnych wyróżnionych kategorii ludzi – mogą przejawiać
się kierowaniem się
w stosunkach z wszystkimi ludźmi nadrzędnymi
wartościami.

* Specyficzne identyfikacje dotyczą wybranych osób – o
ile dostrzeżona zostanie wspólnota celów i wartości.

* Dzięki tej formie możliwa jest identyfikacja z każdym
i przyjazne nastawienie do każdego człowieka.