W-XIII (07/08. I. 2009)

FORMY IDENTYFIKOWANIA SIĘ Z 

INNYMI: 

od popędowych do pojęciowych

 

podstaw więzi 
z innymi ludźmi

          
                          

 

 

Ile w nas wspólnego ze 

zdolnościami empatycznymi 

zwierząt?

• TU 

plansze z referatu dr Macieja 
Trojana
(z podziękowaniem za 
udostępnienie) - wygłoszonego na 
Wydziale Psychologii UW w 
grudniu 2007 (w ramach 
„naukowych” wtorków)

Eksperyment z 

dominantem

P

P

D

D

Eksperyment Adama 

Miklosi

 

 

Istota zróżnicowania 

zwierzęcych i specyficznie 

ludzkich form identyfikowania się 

z innymi 

• Dzięki zdolnościom intelektualnym, 

umożliwiającym rozwój coraz to nowych, 
wyartykułowanych pojęć, 

• możliwa staje się decentracja i „wchodzenie w 

cudzą perspektywę” w stosunku do coraz to 
nowych obiektów 

• - w tym, niedostępnych percepcyjnie (żyjących 

w oddali – w przestrzeni i czasie, co może 
dotyczyć także przyszłych pokoleń)

 

 

Zależność a 

identyfikowanie się 

Zależność psychologiczna

: 

tworzące się automatycznie 
powiązania 
z innymi ludźmi

Identyfikowanie się z innymi

:

poczucie, spostrzeganie, świadomość 
własnej indywidualności  i zarazem 
poczucie, spostrzeganie, 
świadomość więzi z innymi 

 

 

O podstawowych warunkach 

identyfikowania się podmiotu 

z innymi ludźmi

• (1) Poznawcze różnicowanie 

pomiędzy 
      JA a INNYMI

• (2) Rodzaj dostrzeganej wspólnoty

     [ Kim jest „bliźni?”:
       - jacy ludzie
       - ze względu na jakie kryteria   
             wybrani?

 

 

Faworyzowanie SWOICH

• O uniwersalności zjawiska

[paradygmat grupy minimalnej – 

Tajfel 1978]

• O myleniu zjawiska z 

dyskryminowaniem OBCYCH

• PYTANIE:

czy zjawisko faworyzowania 

swoich jest nieuchronne?

 

 

FORMY IDENTYFIKOWANIA 

SIĘ 

Z INNYMI LUDŹMI

• Formy PRZEDPOJĘCIOWE
• Rola zakresu i formy pojęcia MY:

- My-Grupowe
- My-Kategorialne
- My-Atrybucyjne
oraz
- JA społeczne autonomiczne

 

 

JA- społeczne DOŚWIADCZENIOWE

* U podstaw najbardziej pierwotnych 
społecznych więzi leżą 
   STRUKTURY afektywno-popędowe oraz 
   zdolność empatii emocjonalnej. 

* Struktury te, powiązane z reagowaniem 
afektywnym 
  - w postaci wstrętu czy przyjemności - 
   wywołują TENDENCJE awersyjne bądź 
afiliatywne: 
   do unikania bądź zbliżania się do innych ludzi.

* Takie „identyfikowanie się” dotyczy INNYCH
    z bezpośredniego otoczenia i przejawia 
pragnieniem 
    połączenia  się, wynikającym z nacisku 
popędów

 

 

JA-społeczne GRUPOWE

* U podstaw kolejnej formy społecznych 
identyfikacji leży sieć (STRUKTURA) 
emocjonalnych powiązań z grupą odniesienia, 
będących wynikiem otrzymywania od jej 
członków wzmocnień.
 * W wyniku pozytywnych i negatywnych 
wzmocnień, jakimi może oddziaływać grupa, 
wytwarza się 

psychologiczna zależność

. Z niej 

zaś wynika GOTOWOŚĆ do spełniania oczekiwań 
grupy i podporządkowywania się jej normom.
* Powstaje pojęcie MY, wiążące własne JA z 
grupą (tzw. My-grupowe) – to jest ze 
zbiorowością ludzi znanych z kontaktów “twarzą 
w twarz”. Dzięki temu normy grupy mogą zostać 
uwewnętrznione i powiązane z Ja-idealnym.

.

 

 

JA-społeczne KATEGORIALNE

* Wraz z rozwojem intelektualno-poznawczym powstaje 
możliwość odzwierciedlania w umyśle szerszych niż 
grupa zbiorowość - powstają SCHEMATY: poznawcze 
reprezentacje rozległych kategorii społecznych (typu 
kobiety, studenci, czy Polacy).

*  Zbiorowości te są tak szerokie, że niemożliwe jest 
bezpośrednie kontaktowanie się ze wszystkimi ich 
członkami. Ich dostępność percepcyjna jest więc 
ograniczona. Możliwe jest jednak uformowanie się 
pojęcia MY, wiążącego JA z daną kategorią (tzw. MY-
kategorialne).

* Dzięki temu możliwe staje się uwewnętrznienie norm 
i IDENTYFIKACJA z członkami i celami danej 
zbiorowości.
* Tego typu MY może być zdefiniowane tylko poprzez 
odróżnienie

 MY od INNYCH. Najbardziej użyteczne są 

dychotomizacje MY – ONI.

 

 

* 

Umysłowe kategoryzacje MY – ONI  powiązane są z 

następstwami pojawiającymi się automatycznie. 

* W interakcjach społecznych przejawia się to zjawiskami 
opisywanymi w teoriach społecznych kategoryzacji 
(por.Kwiatkowska 1999).

* Efekt szczególnie charakterystyczny przejawia się 
identyfikowaniem się ze swoimi i faworyzowaniem ich 
względem obcych. 

* Jest to zjawisko pojawiające się nawet wówczas, gdy 
podziały MY – ONI tworzone są sztucznie, w warunkach 
gry eksperymentalnej (nazwano to “paradygmatem grupy 
minimalnej” – por. Tajfel 1981).

[W  eksperymentach Tajfelowskich biorą udział nieznani 
ludzie - a to (jak zawsze w pierwszych kontaktach z 
nieznanymi ludźmi) wyznacza traktowanie ich jako 
reprezentantów jakichś społecznych kategorii].

 

 

* 

IDENTYFIKACJE społeczne dotyczą 

członków danej kategorii – bez względu na fakt, 
że większość z nich nie jest znana (i poznana być 
nie może). 

* Członkowie kategorii spostrzegani są 

nie 

personalnie, lecz kategorialnie

: jako 

reprezentanci kategorii. W związku z tym można 
angażować się na rzecz innych członków 
kategorii (np. w obronę praw kobiet czy 
zaprzeczanie możliwości dokonania zbrodni 
przez Polaków), bez względu na to, że określona 
osoba – spostrzegana personalnie – nie mogłaby 
zostać zaakceptowana (np. kobieta akceptująca 
dominującą pozycję mężczyzn czy Polak, który 
kogoś zamordował). 
* W tym typie Ja-społecznego ważne są także 
społeczne 

kontr-identyfikacje

. Członkowie 

kategorii ONI są wartościowani niżej, 
przeceniany jest dystans względem nich, 
niedoceniane podobieństwa.

 

 

JA-społeczne KONCEPTUALNE 

(ATRYBUCYJNE

)

* Umysł jest zdolny do tworzenia kategorii innego typu – 
na bazie 

kryteriów innych niż wspólna przynależność 

kryteriów innych niż wspólna przynależność 

społeczna

społeczna. Powstają STRUKTURY– schematy 
poznawcze, wiążące ludzi na zasadzie wspólnoty 
wybranych cech, a nie ich społecznej przynależności.

* Pojęcie MY nie odnosi się więc do istniejących 
podziałów społecznych (ani do grup, ani do kategorii) i – 
co więcej – odnosić się może zarówno do kategorii 
“swoich”, jak i “obcych” (w tym, “onych”). 

* MY, miłośnicy przyrody, sztuki, czy osoby walczące o 
prawa człowieka - to przykłady tzw. MY-atrybucyjnego, 
w zakres którego wchodzić mogą członkowie 
najrozmaitszych grup czy kategorii społecznych – na 
zasadzie wybiórczego kryterium, uważanego przez 
podmiot za ważne. 

* Kryteria mogą być konkretne (jak w przypadku My, 
amatorzy kuchni chińskiej) bądź abstrakcyjne (jak 
w przypadku My, optymiści czy My, ludzie pracowici, 
odpowiedzialni, uczciwi).

 

 

* 

Ponieważ identyfikacje społeczne powstają  

niezależnie od własnej społecznej przynależności i 
obejmują różnych ludzi o ile posiadają oni jakiś wybrany 
atrybut, to INNI spostrzegani są i traktowani 
personalnie. 

* Akceptacja SWOICH ma jednak charakter warunkowy 
– zależny od systemu znaczeń podmiotu i jego 
subiektywnych diagnoz co do cech danej osoby.

 

 

JA-społeczne AUTONOMICZNE

* STRUKTURĄ leżącą u podstaw wszelkich, w tym 
społecznych identyfikacji może być system wartości. 

* Nie musi powstać żadne specyficznie zdefiniowane 
pojęcie MY:
 JA-społeczne powiązane jest z nadrzędnymi wartościami 
a wspólnota może obejmować ludzi w ogóle 
(niezależnie od jakichkolwiek ich podziałów, opartych o 
kryteria realne czy abstrakcyjne) – przez odniesienie 
wartości do wszystkich ludzi. 

* Pojęcie MY może jednak ukształtować się (tzw. My-
autonomiczne): w wyniku rozpoznanie siebie i innych 
jako autonomicznych podmiotów,

 hołdujących tym 

samym wartościom.

 

 

* 

IDENTYFIKACJE społeczne nie muszą dotyczyć 

żadnych wyróżnionych kategorii ludzi – mogą przejawiać 
się kierowaniem się 
w stosunkach z wszystkimi ludźmi nadrzędnymi 
wartościami. 

* Specyficzne identyfikacje dotyczą wybranych osób – o 
ile dostrzeżona zostanie wspólnota celów i wartości. 

* Dzięki tej formie możliwa jest identyfikacja z każdym 
i przyjazne nastawienie do każdego człowieka.