W-VI.

(05/06. XI. 2008)

• Popędy i AFEKTY

PIERWOTNE

• Cechy emocji i

motywacji, wobec
których jesteśmy
bezradni

POPĘDY PIERWOTNE jako źródło

zachowań

• Płacz i krzyk noworodka powstają

automatycznie (jako reakcja na stan organizmu)
- bez czucia i woli, ale są skutecznym sposobem
wezwania pomocy otoczenia

• Zbliżanie się i unikanie może zachodzić

całkowicie bezwiednie (czasem przejawia się
w sposób nie możliwy do dostrzeżenia – por.
eksperymenty Pochwatko).

• Gdy popęd jest odczuwany, ma postać nacisku,

który „domaga się” redukcji: MUSI być
zredukowany.

Potrzeby biologiczne: popędy

wrodzone i nabyte

• Homeostaza biologiczna pierwotna vs

„zaprogramowana” przez doświadczenie

• Anomalie pierwotne i wtórne, prowadzące do zagrożeń

organizmu (np. anoreksja czy bulimia)

• Procesy powstawania UZALEŻNIEŃ biologicznych od

określonych stymulacji zewnętrznych, które wyznaczają

POCZUCIE RÓWNOWAGI

• Uwaga:

- nie mylić „równowagi” z „poczuciem równowagi”;

• Pytanie:

- Czym różni się UZALEŻNIENIE od PRZYWIĄZANIA?

KILKA WAŻNYCH INFORMACJI

KILKA WAŻNYCH INFORMACJI

O NATURZE POPĘDÓW

O NATURZE POPĘDÓW

 Są one źródłem nacisku, pod którego naporem pozostaje
organizm i/lub podmiot


Im bardziej pierwotny popęd (wrodzony czy wczesny
w ontogenezie),
tym większa siła nacisku i
tym mniejsza subiektywna chęć przeciwstawienia się naciskowi!



W przypadku popędów wtórnych, w tym popędów psycho-

biologicznych,
ich siła zależy od stanów świadomości i woli, która może
doprowadzać
do uniezależnienia się od popędu.



Ludzie różnią się stopniem w jakim potrafią uwalniać się od wpływu

nabytych UZALEŻNIEŃ. [NB. W przypadku niektórych definicji wolność
definiowana jest jako niezależność od nacisków wewnętrznych –
organizmalnych i psychicznych]

POPĘDY a AFEKTY

• Popęd to proces motywacyjny, który powstaje pod

wpływem negatywnego napięcia (związanego
niezaspokojeniem – „deprywacją” - potrzeb)

• Po zaspokojeniu – „gratyfikacji” – dochodzi do

redukcji negatywnego napięcia

• Może to prowadzić do emocji pozytywnych:

przywrócenia spokoju, poczucia bezpieczeństwa
czy emocji bardziej wyrazistej - w postaci poczucia
ULGI

•

ASYMETRIA NEGATYWNO-POZYTYWNA:

SYSTEM WARTOŚCIOWANIA

NEGATYWNEGO I POZYTYWNEGO

• Od negatywnego napięcia do równowagi

(spokoju)

• Od równowagi (spokoju) do ... ?

• ROZRÓŻNIĆ:

redukowanie zagrożeń

• „myślenie pozytywne” (CO TO TAKIEGO?)

UWAGA EKSPERYMENT!

• Zaobserwuj SWOJE WRAŻENIA
• na widok, który za moment

zobaczysz!

Co się w nas dzieje na widok

słonia?

• Powstają zupełnie inne EMOCJE, MYŚLI i ZACHOWANIA

wtedy, gdy

• (1) spotykamy nagle bezpośrednio w buszu czy lesie to

potężne zwierzę,

• (2) zbliżamy się i fotografujemy je w przekonaniu, że

jesteśmy chronieni przez cywilizację

• Innymi słowy: REAKCJA na ten sam BODZIEC zależy od

procesów pośredniczących

• W TYM SAMYM OBIEKCIE MOŻEMY WIDZIEĆ COŚ

CAŁKIEM INNEGO!

• I NIE BYĆ W STANIE DOSTRZEC CZEGOŚ INNEGO!

• Powstaje pytanie o to, jakie procesy to determinują?

DWIE DROGI powstawania EMOCJI

DWIE DROGI powstawania EMOCJI

wg. Wiliama JAMESA (1890)

wg. Wiliama JAMESA (1890)

1) BODZIEC ODCZUCIE POBUDZENIE

NIEDŹWIEDŹ STRACH UCIECZKA

----------------------------------------------------------------------------------------

2) BODZIEC POBUDZENIE ODCZUCIE

NIEDŹWIEDŹ UCIECZKA STRACH
-----------------------------------------------------------------------

James podważył tradycyjną tezę, zgodnie z którą to droga 1 trafnie opisuje
powstawanie emocji:
najpierw odczucia powstałe pod wpływem kontaktu z bodźcem, a potem
pobudzenie organizmu.

Według Jamesa trafna jest teza opisana wyżej jako droga 2: bodziec
wywołuje pobudzenie organizmu (NARZĄDÓW WEWNĘTRNYCH) i ono
odczuwane jest jako emocja.

Koncepcja ta - znana jako TEORIA JAMESA-LANGEGO - została
zmodyfikowana przez fizjologów

Już w XIX wieku poszukiwano fizjologicznego podłoża
powstawania odczuć emocjonalnych....

HIPOTEZA PSYCHOLOGA

William JAMES (1884, 1890)

Główna teza – znana jako Teoria Jamesa-Langego
Odbierany ze świata zewnętrznego bodziec wywołuje zmiany w
mięśniach
i narządach wewnętrznych, a “nasze odczucie tych zmian to
emocja”.
“Nie płaczę dlatego, że jest mi smutno – jest mi smutno,
ponieważ lecą
mi łzy” “Na widok niedźwiedzia drżą mi kolana, dlatego
odczuwam strach”

USTALENIA FIZJOLOGA

Walter CANNON (1929)

Główna teza – znana jako Teoria Cannona-Barda:
Warunkiem powstania emocji jest dotarcie impulsu do wzgórza,
skąd rozchodzą się pobudzenia do narządów wewnętrznych
(sensacje cielesne) i do kory (gdzie powstają odczucia).

ODCZUCIE

KORA MÓZGOWA

Podwzgórze

REAKCJA FIZJOLOGICZNA

BODZIEC

EMOCJONALNY

Wzgórze

Teoria mózgu emocjonalnego CANNONA-BARDA

Cannon i Bard uważali, że przetworzone przez wzgórze bodźce zewnętrzne
kierowane są do kory mózgowej (droga 2b) i do podwzgórza (droga 2a).
Podwzgórze z kolei wysyła impulsy zarówno do mięśni i narządów (droga 3a),
jak i do kory (droga 3b).
Wzajemne oddziaływanie impulsów docierających do kory - informujących
o tym, czym jest dany bodziec (droga 2b) i o jego znaczeniu emocjonalnym
droga 3b) - daje w wyniku świadome przeżycie emocji. ( LeDoux 2000, s. 97)

2b

2a

3a

3b

4

Joseph LeDOUX (1989)

Warunkiem powstania emocji jest dotarcie impulsu do ciała

migdałowatego,
mającego połączenia z innymi ośrodkami centralnego i obwodowego
układu
nerwowego.
Jeśli impuls nie dociera do kory, mogą pojawić się reakcje obwodowe
– ekspresyjne, behawioralne – pomimo braku odczucia.

Robert ZAJONC (1980, 1994)

Reakcje afektywne mogą powstawać bez udziału procesów

poznawczych, bądź
w następstwie poznania.
Innymi słowy, reakcje emocjonalne mogą
wyprzedzać świadome rozpoznanie bodźca bądź być wobec
rozpoznania
wtórne.

EMOCJE BEZ ŚWIADOMOŚCI

:

NIEŚWIADOMOŚĆ PIERWOTNA

(NIEMOŻNOŚĆ UŚWIADOMIENIA)

Źródła nieświadomości pierwotnej :
•

Stymulacje podprogowe

• Stymulacje nadprogowe - poza zakresem uwagi

• Stymulacje w polu uwagi, gdy brak zdolności
rozpoznania

AFEKT

-

według przyjętej definicji - to atrybut (składowa) każdej emocji,

powstająca automatycznie pod warunkiem dotarcia impulsów do ciała
migdałowatego (amygdala).

Warunkiem powstania afektu jest pobudzenie ośrodków położonych poza korą.

Oznacza to, że jeśli impuls nie dociera do ośrodków korowych (gdy pobudzona
jest tylko “droga dolna” - por. Wykład 2), to reakcja afektywna przebiega bez
jej odczuwania. Dochodzi do reakcji wegetatywnych, ekspresyjnych i
behawioralnych, a podmiot nie ma świadomości źródeł swoich reakcji.

Warunkiem podstawowym powstania ODCZUCIA jest dotarcie impulsu do kory

czuciowej. Ponieważ impuls nie zawsze tam dociera (por. badania z
zastosowaniem bodźców podprogowych), mamy do czynienia z
nieświadomymi procesami emocjonalnymi.

UWAGA: Chodzi tu o nieświadomość PIERWOTNĄ
Nieświadome są także emocje wyparte lub zmienione co do znaku i treści

pod wpływem innych mechanizmów obronnych (por. dalej: pojęcie
nieświadomości WTÓRNEJ).

PROCESY WARTOŚCIOWANIA:

PROCESY WARTOŚCIOWANIA:

AFEKTY

AFEKTY

• CECHY AFEKTÓW PIERWOTNYCH

(por. Zajonc 1985)

• Spontaniczność

: automatyczne

wzbudzanie

• Holistyczność

: dominacja nad innymi

emocjami

• Dyfuzyjność

: rozpraszanie się, wiązanie z

różnymi obiektami

• Nieświadomość

(źródła i/lub obecności)

• a gdy wykrystalizują się w świadomości -

subiektywna pewność

wartościowań

Zajmiemy się teraz pytaniem o to, jakie

emocje zaliczamy do afektów pierwotnych?

AFEKTY PIERWOTNE

AFEKTY PIERWOTNE

AFEKT PIERWOTNY

to termin używany w dwóch znaczeniach:

1)

“pierwotny” -

FUNKCJONALNIE - bo wyprzedza świadome

rozpoznanie
bodźca

(mechanizm opisany jako możliwy dzięki “drodze dolnej” impulsów
z obwodu
do ciała migdałowatego),

2)“pierwotny”

–

DYSPOZYCYJNIE - bo wrodzony.

Ponieważ do dziś nie udało się rozstrzygnąć jakie afekty
(lub jakie ich składowe) są wrodzone,

termin ten w znaczeniu (2),
dotyczącym predyspozycji, odnoszony jest do wzorców
reagowania afektywnego najwcześniejszych rozwojowo.

[Jarymowicz 2002: analiza pierwotnych źródeł i form agresywności)

• Jakie emocje uznać za afekty

pierwotne – wrodzone, uniwersalne?

c

A

cc

e

p

ta

n

ce

Lu

b

ie

n

ie

Jo

y

Rad

ość

Anticipation

Oczekiwanie

An

ge

r

Zł

oś

ć

D

is

g

u

st

W

st

rę

t

Fe

ar

St

ra

ch

Surprise

Zaskoczenie

S

ad

ne

ss

Sm

ut

ek

FIGURE 11.4

A cross section of the emotion solid.(Plutchik,1980)

KOŁOWY MODEL

STRUKTURY AFEKTÓW PIERWOTNYCH

wg. Psychoewolucyjnej teorii emocji

PLUTCHIKA (1980)

Diady przeciwstawnych afektów:

ZASKOCZENIE - OSWOJENIE

WSTRĘT - LUBIENIE

STRACH - ZŁOŚĆ

SMUTEK - RADOŚĆ

DIADY AFEKTÓW PIERWOTNYCH

• Afekty pierwotne to bezpośrednie reakcje

na stymulację: powstają bez pośrednictwa
procesów wartościowania poznawczego.

• DIADY wg. Plutchika to pary takich afektów

pierwotnych, które nie mogą być
wzbudzane równocześnie.

• Afekty pierwotne są bowiem z natury

holistyczne (całościowe, dyfuzyjne,
„rozlane”):
całe funkcjonowanie pozostaje pod ich
wpływem

WAŻNE TEZY W-VI

• Afekty pierwotne mają charakter

HOLISTYCZNY:

całe wartościowanie wyznaczone jest

przez dany afekt

• (bez możliwości dostrzeżenia dobrych i

złych „stron” danego stanu rzeczy)

• Afekty pierwotne mają charakter

DYFUZYJNY: poza poznawczą kontrolą

wyznaczają wartościowanie bodźców

obecnych w czasie wzbudzenia afektu