W-XV

(21/22. I. 2009)

• ROZPAD, INTEGRACJA,

HARMONIA

• O naturze konfliktów

„nierozwiązywalnych”

• Odporność na STRES

• Zdolność przeżywania

SZCZĘŚCIA

Konflikty NIEROZWIĄZYWALNE:

skrajne przypadki destrukcji i
niemożności jej opanowania

 W postaci najbardziej skrajnej (Bałkany,

Izrael):

 wielopokoleniowe
 wszechobecne
 przejawiające się skrajną agresją

(konfliktem zbrojnym)

Dwie kwestie:

(1) DLACZEGO NIEROZWIĄZYWALNE?

(2) JAKIE POTENCJE PSYCHICZNE

MOGĄ SPRZYJAĆ ICH ROZWIĄZANIU

?

• Ad. 1 – PĘTLA STRACHU,

WROGOŚCI I AGRESJI

• Agresja jako forma obrony

• MECHANIZM neurobiologiczny

braku kontroli nad strachem

i

agresją

Co dzieje się niemal bezustannie

w warunkach owładnięcia konfliktem?

• Najdrobniejsze nawet sygnały, denotujące wroga,

automatycznie wzbudzają afekty oraz

niekontrolowane zachowania w ich następstwie,

B0:

• Droga DOLNA przebiegu impulsów, biegnąca

bezpośrednio ze wzgórza do ciała migdałowatego,

jest krótsza,

a zatem przekaz informacji jest SZYBSZY niż

wtedy, gdy impuls przebiega przez korę.

Zanim człowiek zdąży pomyśleć - reaguje

A co z myśleniem?

• Gdy impulsy ze wzgórza biegną równocześnie do ciała

migdałowatego i do kory, dochodzi do interakcji

procesów powstających na obu drogach:

(1) gdy afekt pierwotny (powstający drogą dolną)

jest silny, to – jako szybszy - wpływa na procesy

poznawcze,

• (2) gdy zaś afekt pierwotny jest słaby, to afekt wtórny

- powstający po ocenie świadomej - zależy od tejże

oceny bodźca.

• ALE: czy afekt pierwotny może być w warunkach

silnego konfliktu słaby???

• Może!

• Co może osłabić siłę strachu w warunkach

trwającego zagrożenia?

• Ad. 2 – MECHANIZMY OTWARTOŚCI

• Otwartość - na kontakt, negocjacje,

ugodę – nie może objawić się w
warunkach wzbudzonego strachu,

• ani też jako prosty skutek jego redukcji…
• Może zrodzić się w obrębie innego niż

afektywny systemu wartościowania

• Otwartość na wroga jest możliwa

• Gdy zostaną spełnione pewne warunki

psychologiczne, wszystko może wydać
się zupełnie proste,

• ALE - spełnienie tych warunków nie jest

łatwe…

• Chodzi o właściwości, których rozwój

jest potencjalnie możliwy, ale faktycznie
osiągany tylko przez nielicznych ludzi…

INTELEKT W PROCESACH WARTOŚCIOWANIA

To intelekt jest warunkiem decentracji i

„wchodzenia w cudzą perspektywę”

Mechanizm otwartości na wroga oparty jest o koniunkcję

warunków

(1)ukształtowanie się w umyśle danego człowieka

specyficznych pojęć aksjologicznych (jak: równość,

lojalność, szacunek)

(2)ukształtowanie się wyartykułowanych standardów

wartościowania (jak: należy dać innym prawo…)

(3)subiektywne uznanie wybranych standardów za własne

(bez zaangażowania ego system wartości nie wpływa na

zachowanie!)

STRES

EFEKTYWNOŚĆ funkcjonowania w warunkach
stresu
Dwa znaczenia pojęcia „odporność” (Frączek i Kofta
1975)
(1)

ODPORNOŚĆ na nacisk sytuacji

* stopień reaktywności i recepcji stymulacji (progi
wrażliwości)
[trening typu bio-feedback]
* percepcja sytuacji (interpretacje i oceny)
(2)

ODPORNOŚĆ na powstałe napięcia

-

zdolności

:

* poradzenia sobie z napięciem
* kontroli nad reakcjami emocjonalnymi

FAZY funkcjonowania w warunkach stresu
(Reykowski 1966)
* faza alarmowa
* faza mobilizacji (tu ważna samokontrola)
* faza dezorganizacji

WRODZONE mechanizmy reagowania na

nieszczęście i przywracania równowagi:
„Cebulowa teoria szczęścia” (Czapiński
1992).

ALE:
Ludzi różni stopień podatności na stres
Kluczowe znaczenie mają:

1. standardy oceniania stanów rzeczy –
jako mniej lub bardziej „strasznych”

2. zdolność kontroli nad wzbudzonymi

emocjami

Jak możliwa jest dominacja woli ?

 Wiadomo, że możliwe jest wygaszanie reakcji afektywnych

 ALE: pamięć o doświadczeniach afektywnych nie zanika i reakcje mogą

być reaktywowane! (Pytania: Dlaczego oraz Jak to jest możliwe?)

 Wykryto (por. LeDoux i Phelps 2005), że wygaszanie reakcji zależy od

funkcjonowania kory przedczołowej

 Właśnie! Wiadomo, że sposób myślenia o świecie wyznacza reakcje

afektywne

 ALE: nie wiadomo jak dokonują się interakcje afektów pierwotnych i

wtórnych w obszarze ciała migdałowatego

 LeDoux i Phelps 2005 (s. 212): „Wiadomo, że w ciele migdałowatym można

wyróżnić co najmniej tuzin różnych jąder, a w każdym z nich jeszcze

obszary z własnym, niepowtarzalnym systemem połączeń…”

 KONKLUZJA:

emocje mogą być wynikiem interakcji afektów

pierwotnych i wtórnych - wynikających z rozumnych ocen, ale natura

interakcji nie jest znana.

* Trzeba rozróżnić pomiędzy motywacjami
- typu D (deprywacyjnymi, tj. potrzebami przywracania równowagi)
- typu B (wzrostowymi, transgresyjnymi)

*

Potrzeby zdeprywowane

(wzbudzone i niezaspokojone)

mają dominujący wpływ na funkcjonowanie

*

Zaspokojenie potrzeb niższych

sprzyja pojawieniu się motywacji

wyższego rzędu

* Im wyższe potrzeby i motywacje, tym bardziej może być

opóźniona ich gratyfikacja

* Motywacje wyższe są odczuwane jako
mniej naglące, a ich zaspokojenie prowadzi
do

większego poczucia szczęścia

TEZY

TEZY

Abrahama MASLOWA

Abrahama MASLOWA

W terminach opisowych, rozróżnienia:

monotonia, nuda – zaciekawienie, eksploracja
niecierpliwość - wytrwałość
napięcie – relaks, spokój,
Spokój, bezpieczeństwo – radość, entuzjazm
panika – dystans
strach – nadzieja
obrona, atak, walka – syntonia, więź, wspólnota
niepokój, impulsywność, niechęć – spokój, dystans, lubienie
wstyd, poczucie winy – pokora, poczucie oczyszczenia

to INNE jakości życia!

Czy TO kwestia wyboru?

Dopiero na pewnym etapie rozwoju możliwy jest wybór i kontrola

SZCZĘŚCIE

* Czy w istocie chodzi o to, by

„mieć szczęście”?

*

ROLA OCZEKIWAŃ

- Relatywizowanie oczekiwań

- Stopień trafności ocen prawdopodobieństwa
realizacji celu

- Docenianie wartości gratyfikacyjnej celów

* ŹRÓDŁA POCZUCIA SZCZĘŚCIA
- relacja między potrzebami i gratyfikacjami:
ULGA
- relacja między oczekiwaniami (nadziejami) i
gratyfikacjami: SATYSFAKCJA

DWA TYPY MECHANIZMÓW

WZBUDZANIA MOTYWACJI I

REGULACJI OCZEKIWAŃ

• I. Motywacje typu D (obronne)

• redukowanie negatywnego napięcia

przyjemności doraźne (vs wzrost

lęku

)

• [ważne dla aktualnej i ogólnej równowagi!)

• II. Motywacje typu B (promotywne)

• nadzieja (sprzężona z przyjemnością, radością)
• satysfakcje długofalowe (vs

rozczarowania

)

• [ważne dla poczucia szczęścia]

STARA TEZA: Potężnym źródłem motywacji jest
• Rozbieżność

JA-realne i JA-idealne

(a także: świat realny i świat idealny)

• ALE – trzeba rozróżnić Higgins (1987)

pomiędzy:

• JA-powinnościowym
• JA-idealnym

• JA-powinnościowe: wiedzieć co + nie lubić,

a w przypadku naruszenia: lęk

• JA-idealne: wiedzieć co + uwielbiać,

a w przypadku naruszenia: smutek,
rozczarowanie sobą

Motywacje typu D i B:

na przykładzie typów orientacji

religijnych

(Allport, Bateson, Kozielecki)

1. religijność zewnętrzna

[traktowana instrumentalnie: bojaźń,
nadzieja na nagrody]

2. religijność wewnętrzna

[identyfikowanie się z określonym
systemem religijnym, uwewnętrznienie
jego zasad – w wersji powinnościowej vs
idealnej]

3. religijność poszukująca

[poszukiwanie Boga, próby rozumowego i
emocjonalnego zbliżenia]

SZCZĘŚCIE A STARE LATA…

Krzywe:
-

biologiczna

(dbałość – wyczerpanie)

- emocjonalna

(pomnażanie źródeł szczęścia vs

utrata kontroli nad emocjami)

- intelektualna

(złożoność rozumienia vs

spadek zainteresowań)

Hierarchia ważności celów

decyduje o zadowolenia z życia w starości
(przywiązanie do młodości, bycia w centrum to
źródła starczej depresyjności)

WIELU KORZYŚCI

Z WIEDZY!

• Życzę wielu ciekawych
• - doświadczeń
• - lektur
• - rozmów
• - wykładów i

odczytów

• - przeglądów

filmowych ... ITD., ITP.

Maria Jarymowicz