PRZEMIANY

PRZEMIANY

STRUKTURY

STRUKTURY

KLASOWEJ W

KLASOWEJ W

POLSCE

POLSCE

W OKRESIE

W OKRESIE

TRANSFORMACJI.

TRANSFORMACJI.



przekształcenie, przeobrażenie, zmiana
czegoś, zwłaszcza zasadnicza, na dużą skalę:
(dziś określenie używane najczęściej w
odniesieniu do przekształcania gospodarki z
planowej, komunistyczej, na rynkową,
kapitalistyczną) .



Jest to wyraz modny, nadużywany, zamiast
słów: przekształcenie, przeobrażenie. łac.
transformatio ‘przekształcenie’



W czasie dwóch ostatnich dekad mieliśmy do czynienia

z unikalnym splotem kilku procesów o historycznym
znaczeniu dla społeczeństwa polskiego. Były to przede
wszystkim: zapoczątkowana przełomem ustrojowym
„właściwa” transformacja, co - w wielkim skrócie -
oznaczało zmianę zasad funkcjonowania państwa i
gospodarki, towarzyszącą temu wymianę elity
administracyjno-rządowej i kierowniczych gremiów w
strategicznych instytucjach państwa; poprzedzona
kilkuletnim okresem przygotowawczym akcesja Polski
do Unii Europejskiej w 2004 roku; oraz włączenie się
kraju w sieć globalnych relacji finansowych i
gospodarczych, wynikających z nowej sytuacji
geopolitycznej oraz upowszechnienia się nowych
technologii komunikacyjnych.



Transformacja ustrojowa Polski po
1989 roku
to ogół zmian zapoczątkowanych w
latach 80. XX wieku, które
ukierunkowane były na budowę wolnego
rynku, stworzenie społeczeństwa
obywatelskiego oraz demokratyzację.



25. kwietnia 1988 wystąpieniem

załogi MPK w Bydgoszczy i

Inowrocławiu rozpoczęła się fala

strajków, będących wyrazem

niezadowolenia społecznego, które

doprowadziło bezpośrednio do

obrad Okrągłego Stołu. Stanęły

huty, kopalnie, stocznie, porty. 31

sierpnia Lech Wałęsa po rozmowie z

gen. Kiszczakiem wezwał o

zaprzestanie akcji.



Gospodarka kraju została
scentralizowana, ocenzurowane zostały
media, a obywatele nie mogli się
swobodnie przemieszczać, ograniczone
zostały bowiem prawa i wolności
obywatelskie. W latach
osiemdziesiątych zaczął się rozwijać
ruch „Solidarność”, zaczęły się strajki i
manifestacje, niezadowolonego z
takiego stanu rzeczy społeczeństwa. W
końcu doszło do załamania się ustroju
komunistycznego.

Sytuacja makroekonomiczna



Stopa inflacji wynosiła w 1989 roku ponad
340%, nabierając cech hiperinflacji - średnia
stopa inflacji dla pięciu ostatnich miesięcy
1989 roku wynosiła około 1000%!



niedobory na rynku (kolejki, kartki, talony,
przydziały)



wymuszona substytucja, marnotrawstwo środków
produkcji oraz tzw. produkcja niechciana.



Złoty polski był niewymienialny (nie tylko na
obce waluty, ale też w dużym stopniu na towary).



Kurs oficjalny był kilkakrotnie niższy od
czarnorynkowego.



Transakcji coraz częściej dokonywano w
dewizach.



Realna stopa procentowa była ujemna,
usztywniano stawki płac, ceny produktów i marże.



Budżet państwa wykazywał wysoki deficyt.



Niski był także ogólny poziom życia
społeczeństwa.

Balcerowicz mówił:

"Trzeba skończyć z fałszywą grą, w której ludzie

udają, że pracują, a państwo udaje, że płaci. Te

kilkanaście dni może zadecydować o latach. (...)

Nasza propozycja to gospodarka oparta na

mechanizmach rynkowych, o strukturze

własnościowej występującej w krajach wysoko

rozwiniętych, otwarta na świat, gospodarka,

której reguły są dla wszystkich jasne.

Alternatywa, którą proponujemy, to życie udane,

zamiast udawanego. (...) Sytuacja jest skrajnie

trudna, ale wyczekiwanie może ją tylko

pogorszyć. Społeczeństwo poprze program, jeżeli

jasne będą jego cele i skutki. Zmian systemowych

nie będzie, dopóki trwa inflacja. Dlatego pierwsze

uderzenie musi być wymierzone w nią".



Gospodarka w Polsce była nierynkowa i

zdominowana przez sektor państwowy,



Dominowała własność państwowa (ogromne

przedsiębiorstwa przemysłowe, transportowe i

budowlane, państwowy system bankowy i

większość usług)



Państwo dotowało i regulowało sferę produkcji i

konsumpcji.



Producenci nie kierowali się realnym

popytem, tylko odgórnymi nakazami.



Powszechne były przerosty zatrudnienia w

przedsiębiorstwach państwowych.



Cały system był nastawiony na produkcję

antyimportową, istniał powszechny

protekcjonizm państwowy - stawki celne i

inne ograniczenia praktycznie uniemożliwiały

sprowadzanie na większą skalę towarów z

zagranicy.



duża dysproporcjonalność.



Przeważał w niej przemysł ciężki - pod względem

produkcji (wytwarzał on 2/3 całej produkcji

przemysłowej), jak też koncentracji środków trwałych i

zasobów siły roboczej.



Duży udział w majątku trwałym posiadało rolnictwo.



Sektor usług pozostawał niedorozwinięty.



Udział usług w strukturze ŚT wynosił w 1989 roku jedynie

4%, zaś w krajach OECD wskaźnik ten był 6x większy!



Preferowano inwestycje rozwojowe kosztem inwestycji

modernizacyjnych -duże zacofanie techniczne i wysoki

stopień dekapitalizacji majątku trwałego.



Silny nacisk nie na wzrost jakościowy, lecz ilościowy.



Eksport (szczególnie wyrobów przemysłu maszynowego,

tekstylnego, elektronicznego i farmaceutycznego) oraz

import (głównie ropy naftowej i gazu ziemnego)

cechowały się ogromną zależnością od rynku radzieckiego



Było olbrzymim obciążeniem dla polskiej gospodarki.



Narastało ono zwłaszcza w latach siedemdziesiątych



1 mld dolarów w roku 1971,



8 mld w roku 1975,



25 mld dolarów w roku 1980



Pod koniec 1989 roku nasz dług wynosił już 41 mld

USD.



Głównymi wierzycielami Polski były rządy zachodnie,

reprezentowane przez Klub Paryski oraz zachodnie

banki komercyjne, zrzeszone w Klubie Londyńskim.

Program gospodarczy rządu zakładał

taką przebudowę systemu

gospodarczego, aby możliwie

szybko, za pomocą działań

radykalnych stworzyć system

gospodarki rynkowej typu

zachodniego.



niedopuszczenie do wzrostu inflacji, a
w miarę możliwości do jej obniżenia,



zredukowania deficytu budżetowego



powstrzymanie ucieczki ludności i
przedsiębiorstw od złotego do walut
wymiennych.



XII 1989 roku plan był gotowy i uzyskał
poparcie Międzynarodowego Funduszu
Walutowego.



Początek 1990 r. - utworzenie funduszu
stabilizującego dla gospodarki polskiej w
wysokości 1 mln USD:



z darowizn krajów OECD w wysokości
300mln USD



z pożyczek tych krajów.



MFW przyznał też kredyt stand-by w
wysokości ok. 720 mln USD na wsparcie
programu stabilizacyjnego.

Na plan składało się 10 ustaw:



Ustawa o gospodarce finansowej

przedsiębiorstw państwowych – usuwała

gwarancję istnienia wszystkich przedsiębiorstw

państwowych niezależnie od ich wyników

finansowych i efektywności produkcji,



Ustawa o prawie bankowym – zakazywała

finansowania deficytu budżetowego przez BC,

uniemożliwiała emisję pieniędzy bez pokrycia.



Ustawa o kredytowaniu – znosiła preferencje

kredytowe przedsiębiorstw państwowych wiążąc

stopę %bze stopą inflacji,



Ustawa o podatku od wzrostu wynagrodzeń



Ustawa o nowych zasadach opodatkowania –

ujednolicała zasady płacenia podatków we

wszystkich sektorach gospodarczych



Ustawa o działalności gospodarczej prowadzonej przez
inwestorów zagranicznych – nakładała na zagraniczne
przedsiębiorstwa zobowiązanie do odsprzedania państwu
dewiz po ustalonym przez BC kursie, zwalniała
przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym z płacenia
popiwku, zapowiadała możliwość wywozu zysków za granicę.



Ustawa o prawie dewizowym – wprowadzała
wymienialność wewnętrzną złotego, likwidowała państwowy
monopol w handlu zagranicznym i zobowiązywała
przedsiębiorstwa do odsprzedawania zarobionych dewiz
państwu.



Ustawa o prawie celnym – ujednolicała zasady clenia
importowanych towarów dla wszystkich podmiotów
gospodarczych.



Ustawa o zatrudnieniu – zmieniała reguły funkcjonowania
biur pośrednictwa pracy



Ustawa o szczególnych warunkach zwalniania
pracowników – zapewniała ochronę zwalnianych z pracy
(zwłaszcza w przypadku zwolnień grupowych), gwarantowała
odprawę finansową i wprowadzała okresowe zasiłki dla
bezrobotnych

.

Stabilizacja miała polegać na cięciach budżetowych, zniesieniu
dotacji do większości towarów i usług, uwolnieniu cen, płac i
stóp procentowych, wprowadzeniu wymienialności złotówki.
Autorzy proponowali, by w okresie przejściowym część cen była
nadal kontrolowana - przede wszystkim ceny energii i paliw.

Zmiany systemowe miały polegać na stworzeniu jednolitego i
prostego systemu podatkowego, pełnej wolności w korzystaniu z
praw własności, nieingerencji państwa w obrót nieruchomościami,
pełnej wolności działań gospodarczych,kształtowania cen i płac,
likwidacji jawnych i niejawnych monopoli - i wreszcie pełnej
prywatyzacji majątku państwa.

Program stabilizacyjny składał się z

czterech obszarów oddziaływania

rządu:



zliberalizowanie polityki cenowej



ścisła kontrola ukształtowania dochodów
(głównie wynagrodzeń ludności)



utrzymanie stabilnego kursu walutowego
w połączeniu z rozluźnieniem
kształtowania obrotów z zagranicą



restrykcyjna polityka pieniężna,
zrównoważenie budżetu państwa.



Zmiany spowodowane planem Balcerowicza były kreowaniem

nowej jakości życia gospodarczego.



Założono tworzenie rynkowych warunków funkcjonowania

wszystkich jednostek gospodarczych, ale również, a może

przede wszystkim przekształcenia tzw. infrastruktury

systemowej, czyli szerokie zmiany instytucjonalne.



Państwo zastąpione zostało przez wiele niezależnych

przedsiębiorstw (1990-93 powstało ponad milion nowych firm

prywatnych.)



Rynek zaczął dyktować ceny na zasadzie równowagi między

popytem a podażą, a nie nakazów i centralnych planów.



Zdemonopolizowano wielu gałęzi np. przemysłu mięsnego,

cukrownictwa czy komunikacji co przyniosło skutek w postaci

dwukrotnego wzrostu zatrudnienia w firmach zatrudniających

od 50 do 100 pracowników.



Gospodarka stała się otwarta wobec zagranicy (w latach 1990 -

91 eksport na Zachód wzrósł o 60%, a import o 53%),



Zliberalizowano rynek pracy, stworzono w zasadzie od podstaw

rynek kapitałowy udało się wprowadzić wymienialność złotego i

społeczne uznanie go za środek gromadzenia rezerw i jedyny

regulator rynku, a jednocześnie urealniono rynek walutowy.

Ważnym elementem planu były też przekształcenia
własnościowe - prywatyzacja, reprywatyzacja i

tworzenie

Nowych przedsiębiorstw. Stosowano dwie metody
prywatyzacji:



kapitałowa
Dla dużych firm w dobrej kondycji finansowej poprzez

przekształcenie w jednoosobową spółkę Skarbu

Państwa (JSSP), a następnie sprzedaż inwestorowi lub

w ofercie publicznej.



poprzez likwidację
W sytuacji braku ekonomicznego uzasadnienia dalszej

działalności decydowano się na zaprzestanie

działalności lub inne formy pozbycia się majątku

przedsiębiorstwa np. leasing pracowniczy.

Wyszczególnienie

Lata

Zmiana w (%)

1990

1991

ceny

585,8

70,3

PKB

-10,5

-7,5

płace realne

-24,4

-0,3

eksport

24,7

-18,5

import

-2,5

24,3

produkcja rolnicza

-2,2

-2,0

produkcja przemysłowa

-24,2

-11,9

stopa bezrobocia

6,1

11,5

deficyt budżetowy (%

PKB)

3,1

3,8

Wyszczególnie

nie

Lata

Zmiana w(%)

1994 1995 1996 1997 1998 1999

PKB

5,2

7,0

6,1

7,0

4,9

4,5

stopa bezrobocia

16

14,9 13,2 10,3 10,4 10,8

ceny

32,2 27,8 19,9 14,9 11,8 7,6

płace realne

0,5

3,0

5,7

6,0

5,6

5,9

eksport

21,9 32,8 10,3 9,0

3,9

2,6

deficyt

budżetowy
(%PKB)

2,7

2,6

2,5

1,4

2,3

2,3

saldo handlu
zagranicznego

(% PKB)

0,6

0,5

-2,8

-5,0

-5,6

-6,8

PKB per capita w

USD**

5900 6600 6900 7500 8000 8500

prywatyzacja

udział sektora prywatnego

w PKB 45,4%

liberalizacja cen

ceny w 95% wolne

polityka pieniężna

niezależny Bank Centralny i
sieć państwowych oraz

prywatnych banków
handlowych

handel zagraniczny

liberalizacja importu,

poziom ceł średnio 14%

inwestycje

zagraniczne

brak limitów określających

udział kapitału obcego w
przedsiębiorstwach



W 1990 r. zatrudnienie w sektorze

uspołecznionym spadło o ~ 6% (1,1mln)



Bezrobocie wzrosło w ciągu roku z zera do około

1,1mln, a stopa bezrobocia wynosiła 6% na koniec

1990 r.



W 1989-1993 bezrobocie sięgnęło 3 mln osób,

pogłębiła się pauperyzacja ogromnej większości

społeczeństwa (40%ludzi żyło w 1993 r. poniżej

minimum socjalnego), zmniejszenie się realnych płac,

rent i emerytur o ok.30% i o 50% dochodów rolników

(PGR) - spadek dochodów realnych ludności.



eksport do krajów zachodnich wzrósł o około 40%

natomiast import rósł wolniej. To spowodowało

powstanie nadwyżki w obrocie dolarowym.



Zahamowano inflację na znacznie wyższym poziomie

cen niż zakładano



inflacji nie udało się całkowicie stłumić - wzrost

cen 3-4% miesięcznie (42-60% rocznie) W 1992 r.

wyniosła 43%, a w 1993 r. 35,7%.



Uruchomienie i rozwój mechanizmów rynkowych. Ceny

ustalały się na poziomie równowagi podaży i popytu, zniknął

problem niedoborów, po wprowadzeniu wolnego rynku towarów

konsumpcyjnych doszło do likwidacji kolejek.



Zahamowanie inflacji,



Umocnienie złotego, wprowadzenie jego wymienialności

wewnętrznej, a potem także zewnętrznej, ustabilizowanie kursu

dolara



Likwidacja deficytu budżetowego - w roku 1990 udało się

nawet osiągnąć niewielką nadwyżkę budżetową.



Otwarcie gospodarki na świat. Dodatnie saldo wymiany

handlowej z zagranicą oraz napływ zagranicznych inwestycji.



Rozpoczęcie procesów prywatyzacyjnych i

demonopolizacyjnych w gospodarce.



Powstanie rynku kapitałowego.



Pozytywne zmiany w strukturze gospodarki - zarówno pod

względem działowo -gałęziowym, własnościowym jak i

organizacyjnym.



Od roku 1992 w polskiej gospodarce nastąpił okres stałego

wzrostu gospodarczego. W roku 1993 PKB wzrósł o 3.8%, a w

1994 o 5.2%.



Zbyt duży zakres liberalizacji handlu zagranicznego,

do której polska gospodarka nie była przygotowana.

Wpływała ona bardzo negatywnie na krajową produkcję

przemysłową i rolniczą.



Zbyt wysoka skala dewaluacji połączoną z za długim

utrzymywaniem zaniżonego kursu dolara.



Wysokie, hamujące rozwój inwestycji obciążenia

podatkowe przedsiębiorstw państwowych - zbyt duży

podatek majątkowy w formie 40% dywidendy od funduszu

założycielskiego.



Zerwanie przez państwo z polityką protekcjonizmu i

jednolite traktowanie wszystkich podmiotów

gospodarczych a także brak preferencji - np. w formie

korzystnie oprocentowanych kredytów - dla niektórych,

najwrażliwszych gałęzi gospodarki. Niektóre branże

przemysłu ciężkiego (przemysł wydobywczy, stoczniowy i

hutniczy), budownictwo oraz rolnictwo najboleśniej

odczuły wprowadzenie mechanizmów rynkowych i

otwarcie gospodarki na świat.

Dla przedstawicieli władzy powoli stawało
Się jasne, że współpraca z opozycją jest
niezbędna, gdyż sytuacja w kraju wymyka
Się spod kontroli. Ówczesny minister spraw
wewnętrznych, generał Czesław Kiszczak
spotkał się 31 sierpnia 1988 roku z
Przywódcą "Solidarności" Lechem
Wałęsą. Podczas tego spotkania została
podjęta decyzja o rozpoczęciu
rozmów pomiędzy władzą i opozycją –
Nazwanych później Okrągłym Stołem.

Nie wszyscy członkowie rządu dążyli do porozumienia ze stroną solidarnościową –

podczas

obrad X Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii

Robotniczej

doszło do Sporu pomiędzy zwolennikami mediacji a jej przeciwnikami. Pod naciskiem
m.in. Wojciecha Jaruzelskiego i Czesława Kiszczaka podjęto decyzję o

rozpoczęciu

rozmów z opozycją.

Obrady Okrągłego Stołu rozpoczęły się 6 lutego 1989 roku w siedzibie

Urzędu Rady Ministrów w Warszawie. Wzięły w nich udział 452 osoby. W

skład reprezentacji strony opozycyjnej weszli członkowie utworzonego 18

grudnia 1988 roku Komitetu Obywatelskiego, byli to między innymi: Lech

Wałęsa, Władysław Frasyniuk, Zbigniew Bujak, Bronisław Geremek,

Tadeusz Mazowiecki, Jacek Kuroń, Jerzy Turowicz, Adam Michnik, Jan

Józef Szczepański, Aleksander Hall. Ze strony rządowo - koalicyjnej w

obradach uczestniczyli m. in. Czesław Kiszczak, Aleksander Gieysztor,

Alfred Miodowicz, Aleksander Kwaśniewski, Andrzej Celiński, Stanisław

Ciosek, Mikołaj Kozakiewicz. W obradach nie brał udziału gen. Wojciech

Jaruzelski, ale to on ustalał skład reprezentacji strony koalicyjno - rządowej.

Rozmowy toczyły się w trzech głównych zespołach:



Gospodarki i polityki społecznej: Władysław Baka ze strony opozycji, Witold

Trzeciakowski ze strony „Solidarności”. Postulaty : prywatyzacja, wolny rynek,

usługi, przemysł lekki – transformacja, wolność jednostki gospodarowania

każdej jednostki.



Reform politycznych: Janusz Reykowski i Bronisław Geremek. Postulaty:

utworzenie urzędu prezydenta i Senatu, demokratyzacja systemu.



Pluralizmu związkowego : Aleksander Kwaśniewski, Tadeusz Mazowiecki,

Romuald Sosnowski z OPZZ. Postulaty : legalizacja niezależnych związków

zawodowych.

Obrady zostały zakończone 5 kwietnia 1989 roku.



Podpisane porozumienia zakładały ewolucyjną zmianę ustroju

społecznego na taki, który gwarantować będzie pluralizm

polityczny, demokratyczne powoływanie przedstawicieli

władzy, wolność słowa i wolność zrzeszania się.
Podczas obrad ustalono powołanie urzędu prezydenta,

wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe na

sześcioletnią kadencję. Utworzono Senat, liczący stu członków

(senatorów) wybieranych w wolnych, demokratycznych

wyborach. W wyborach do sejmu wprowadzono parytet:

opozycja mogła zdobyć maksymalnie 35 proc. miejsc (czyli

161 mandatów) w wolnych wyborach, reszta miejsc w

parlamencie zarezerwowana była dla przedstawicieli PZPR,

Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i innych

prorządowych partii.
Porozumienie podpisane podczas obrad Okrągłego Stołu

zobowiązywało władze do legalizacji NSZZ "Solidarność"

(nastąpiło to 17 kwietnia 1989) oraz do wydania zgody na

powstanie niezależnej gazety codziennej ("Gazeta Wyborcza"

zaczęła się ukazywać w maju 1989 roku) i na wznowienie

wydawania "Tygodnika Solidarność".



Konsekwencje rozmów
Uchwała Rady Państwa z 13 kwietnia 1989 roku

wyznaczała termin wyborów parlamentarnych na 4

czerwca (pierwsza tura) i 18 czerwca (druga tura) 1989

r. Podczas wyborów, przy wysokiej frekwencji (62% w

pierwszej turze), Komitet Obywatelski "Solidarność"

odniósł ogromny sukces, zdobywając wszystkie ze 161

mandatów do Sejmu i 92 na 100 mandatów do Senatu.
Na posiedzeniu Zgromadzenia Nagrodowego 19 lipca

1989 roku na prezydenta został wybrany gen. Wojciech

Jaruzelski.
Bilans
Obrady Okrągłego Stołu i czerwcowe wybory były

pierwszymi z szeregu zmian, które nastąpiły we

wszystkich europejskich krajach bloku socjalistycznego.

Precedensem były pertraktacje pomiędzy

przedstawicielami komunistycznego rządu a opozycją w

sprawie przyszłego kształtu państwa oraz późniejsze

bezkrwawe przejęcie władzy przez demokratycznie

wybrany rząd wyłoniony z działaczy opozycyjnych.



W okresie transformacji systemu gospodarczego szczególnego

znaczenia nabiera rynek pracy, na którym wystąpiło nie

odnotowywane w warunkach gospodarki nakazowej bezrobocie. Było

ono wynikiem rozpadu RWPG, załamania się handlu z byłym

Związkiem Radzieckim, przejścia na rozliczenia dolarowe między

krajami Europy Wschodniej i Środkowej oraz upadku sektora

militarnego. Bezrobocie wywołane zostało też przez przycuyny

systemowe, związane z niską efektywnością poprzedniego systemu

gospodarczego. Uwolnienie cen, liberalizacja handlu zagranicznego,

przestarzały majątek produkcyjny, nieodpowiednia struktura

kwalifikacji oraz przerosty zatrudnienia stanowiły przyczynę niskiej

konkurencyjności produkcji, prowadzącą do bezrobocia. W Polsce

przeważa bezrobocie stukturalne. Jest ono skutkiem

niedostosowania liczby poszukujących pracy i wolnych miejsc pracy

w gospodarce w poszczególnych rejonach i gałęziach z powodu

nieodpowiednich kwalifikacji pracowników w stosunku do potrzeb

gospodarki. Bezrobocie stukturalne pojawia się w rezultacie

wprowadzenia innowacji techniczno-organizacyjnych eliminujących

pracę ludzką, zmian konkurencyjności gałęzi produkcji, zmian w

strukturze popytu konsumpcyjnego oraz otwarcia gospodarki.



Ze względu na negatywne skutki społeczne i ekonomiczne
bezrobocia państwo podjęło działania mające na celu
zmiejszenie rozmiarów tego zjawiska. Od 1 stycznia 1990
roku istnieje Fundusz Pracy. Gromadzone przez Fundusz

środki pieniężne służą finansowaniu polityki państwa na
rynku pracy.
Zgodnie z art. 57 Ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu

bezrobociu zadania państwa w tym zakresie obejmują:
finansowanie zasiłków dla bezrobotnych, finansowanie
kosztów związanych z przyuczeniem do zawodu lub zmianą
kwalifikacji, finansowanie zasiłków szkoleniowych,

udzielanie pożyczek dla bezrobotnych na podjęcie przez
nich samodzielnej działalności gospodarczej oraz dla
zakładów pracy na utworzenie dodatkowych miejsc pracy,
wydatki na finansowanie robót publicznych i prac

interwencyjnych, na stypendia dla absolwentów
skierowanych na szkolenia lub odbycie stażu pracy, a także
refundację wynagrodzeń młodocianych pracowników

zatrudnionych w celu przyuczenia zawodowego.



Kolejnym problemem makroekonomicznym, z którym boryka się gospodarka

polska jest inflacja. Na początku lat 80-tych ujawniła się ogromna
dysproporcja między popytem a podażą artykułów konsumpcyjnych, będący
rezultatem preferowania w poprzednim okresie produkcji przemysłu
ciężkiego i jednoczesnego zaniedbywania produkcji artykułów

konsumpcyjnych. Niski jej poziom oraz nie zmieniane przez lata ceny
urzędowe doprowadziły do nierównowagi rynkowej. Choć inflacja oficjalnie
nie występowała, jednak widoczne były kilometrowe kolejki przed sklepami,
czarny rynek, reglamentacja podstawowych artykułów konsumpcyjnych i
kartki na żywność. Począwszy od 1989 roku, zjawiska te wymusiły

liberalizację cen, prowadzącą do inflacji, która, mierzona wskaźnikiem cen
detalicznych, osiągnęła w 1989 roku 251%. Występujący wówczas spadek
produkcji, masowa ucieczka od złotego, destabilizacja gospodarki
przyśpieszyły tempo inflacji do 585,8% w 1990 roku. Działania stabilizacyjne,

przewidziane w planie Balcerowicza, obniżyły poziom inflacji oraz miesięczne
jej przyrosty. Głównymi instrumentami do wygaszania hiperinflacji było
utrzymanie realnych stóp procentowych, stosowanie ostrych limitów
kredytowych w stosunku do banków państwowych, administracyjne

ograniczenie płac i dotacji, ustawowe obniżenie skali waloryzacji rent i
emerytur oraz przejściowe utrzymanie stałego kursu walutowego. Spośród
byłych krajów RWPG Polska najbardziej skutecznie likwidowała zastaną
inflację i co charakterystyczne – radykalnej obniżce stopy inflacji towarzyszył
najmniejszy skumulowany spadek PKB, konsumpcji i inwestycji.



Na poziom inflacji oraz stan finansów państwa ogromny
wpływ mają podatki obowiązujące w danym państwie.
Istniejący od 1989 roku system podatkowy w Polsce,
jako całkowicie nie odpowiadający wymogom gospodarki
rynkowej, został zreformowany. 31 sierpnia 1997 roku
Sejm, po wielu latach prac legislacyjnych, uchwalił tzw.
Ordynację podatkową, zawierającą przepisy ogólnie
odnoszące się do całego systemu podatkowego oraz
regulujące całość procedury podatkowej.
Podatki jako pieniężne, bezwrotne, przymusowe
świadczenia na rzecz państwa możemy podzielić na
bezpośrednie i pośrednie. Obie grupy podatków zostały
w Polsce zreformowane, tak by odpowiadały wymogom
systemu podatkowego Unii Europejskiej. Od 1992 roku
obowiązuje powszechny podatek dochodowy od osób
fizycznych z trzema stawkami podatkowymi, uzależniony
od wysokości uzyskanych dochdów.



Od 1993 roku obowiązuje w Polsce podatek od towarów i usług

(VAT) ze stawkami podstawowymi 0,7 i 22% (

od 1 stycznia

2011 – 23%)

. Zastąpił on wielofazowy podatek obrotowy.

Ponadto obowiązuje podatek akcyzowy od wyrobów

alkoholowych, tytoniowych, paliw oraz innych towarów

luksusowych.

Jednym z największych osiągnięć Leszka Balcerowicza była

sanacja waluty i finansów. Twarda polityka monetarna

przyniosła pozytywne efekty. W szybkim tempie rosła siła

nabywcza polskiego złotego. Początkowo kurs dolara

utrzymywał się na poziomie 9 500 zł. Później wprawdzie rósł i

podniósł się w 1995 roku do 24 200 zł, ale jego dynamika była

mniejsza od tempa inflacji, co prowadziło do dalszego

zwiększenia siły nabywczej rodzimej walutz. Sytuacja ta

skłaniała do wymiany obcych walut na złote.

Ukoronowaniem polityki monetarnej była denominacja złotego

w 1995 roku. Pieniądz zaczął pełnić czynną rolę ze wszystkimi

wynikającymi z tego konsekwencjami. Bankowi centralnemu

udało się zapewnić niezależną pozycję. Powstała sieć banków

komercyjnych, które włączały się w tryby gospodarki

rynkowej.



Poważne trudności towarzyszyły uzdrawianiu finansów
publicznych. Rząd Tadeusza Mazowieckiego przejął
finanse publiczne w złym stanie, ale mu się udało

doprowadzić do zrównoważenia budżetu. W 1990 roku
osiągnięta została nawet niewielka nadwyżka
budżetowa, głównie dzięki likwidacji dotacji cen. W
1991 roku w budżecie państwa powstał, pomimo dużej
redukcji wydatków, szybko rosnący deficyt. W1992
roku stanowi on 6% PKB. W następnych latach
sytuacja uległa poprawie i w okresie 1993-1995 deficyt
nie przekraczał 3 % PKB, a w 1998 zmniejszył się do

1,1%. Wypnęły na to następujące przyczyny: poprawa
płatności przedsiębiorstw wobec państwa, pozytywne
efekty wprowadzenia VAT i podatku dochodowego od
osób fizycznych, duże wpływy prywatyzacji,
zmniejszenie zadłużenia zagranicznego.



Pozytywne znaczenie dla procesu
urynkowienia gospodarki miało
utworzenie Giełdy Papierów
Wartościowych. Pierwsza sesja GWP
odbyla się 12 kwietnia 1991 roku.
Notowano na niej akcje 5 spółek. W
październiku 1994 roku na giełdzie
pojawiło się 36 spółek. W maju 1999
roku liczba spółek giełdowych
wzrosła na rynku podstawowym do
118, na rynku równoległym – do 58.



Zasadniczym ogniwem tworzenia podstaw
gospodarki rynkowej w Polsce są przekształcenia
własnościowe. Ich celem jest wzrost efektywności
gospodarki i trwałe oddzielenie jej od aparatu
państwowego.
Przekształcenia własnościowe obejmują:
- prywatyzację istniejącego majątku państwowego,
- reprywatyzację czyli zwrot byłym właścicielom
majątku przejętego przez państwo w drodze
wywłaszczenia,
- komercjalizację przedsiębiorstw państwowych
czyli przekształcenie w jednoosobowe Spółki
Skarbu Państwa.



Prywatyzacja będąc fundamentem przebudowy gospodarki

służy następującym celom:

- politycznym - jest narzędziem wzmocnienia stabilności

systemu demokracji poprzez odtworzenie silnej klasy

średniej, tj. małych i średnich kapitalistycznych

przedsiębiorców,

społecznym - gdy jest podporządkowana postulatom

sprawiedliwości

społecznej rozumianej jako:

- zadośćuczynienie w ramach reprywatyzacji za krzywdy

wyrządzone przez nacjonalizację,

- uznanie prawa pierwszeństwa pracowników danego

przedsiębiorstwa do otrzymania na uprzywilejowanych

zasadach części jego majątku,

- uznanie wszystkich obywateli za uprawnionych do przejęcia

odpowiedniej części majątku narodowego,- ekonomicznym -

gdy transformacja ma na celu poprawę efektywności

gospodarowania poprzez prywatyzację mienia państwowego

lub komercjalizację przedsiębiorstwa państwowego,

- finansowym - poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa na rynku

kapitałowym właścicielom prywatnym.



Prywatyzacja majątku państwowego dokonuje

się w Polsce poprzez tzw. ścieżki
prywatyzacyjne, dostosowane do specyfiki
prywatyzowanych podmiotów:

- prywatyzacja kapitałowa - polegająca na
komercjalizacji (I etap) a następnie na sprzedaży

akacji lub udziałów tej spółki Skarbu Państwa
osobom trzecim czyli właściwej

prywatyzacji (II etap)
- prywatyzacja likwidacyjna - likwidacja
przedsiębiorstw państwowych i sprzedaż

pozostałych po nich aktywów
- prywatyzacja założycielska - tworzenie nowych

przedsiębiorstw prywatnych
(zwana też spontaniczną - oddolna).



Przebieg przekształceń własnościowych

w ostatnich latach wskazuje na znaczenie

zróżnicowaną skuteczność prywatyzacji

poszczególnymi metodami. Największą

skutecznością cechują się metody

prywatyzacji bezpośredniej (ponad 98%

zakończonych prywatyzacji), najmniejszą

natomiast likwidacja z przyczyn

ekonomicznych (34%) oraz prywatyzacja

kapitałowa (jedynie 15%).

Charakterystyczną cechą polskich

przekształceń własnościowych jest

wyraźna dominacja tzw. prywatyzacji

likwidacyjnej (bezpośredniej).



Wśród przedsiębiorstw uczestniczących w

Programie Powszechnej Prywatyzacji

przeważały zdecydowanie jednostki

przemysłowe (417), podczas gdy pozostałe

- 69, to podmioty branży budowlanej, 15 -

handlowej, 9 - transportowe. Rolę

Narodowych Funduszy Inwestycyjnych

określić należy jako przejściową.

Fundusze wiodące powinny w okresie

działania znaleźć inwestorów spółkom

portfelowym, wprowadzić je na giełdę, a

także zwiększyć wartość swoich aktywów,

co będzie miało znaczenie dla przyszłych

akcjonariuszy.



Bilans prywatyzacji

Zbyt wolne tempo prywatyzacji. Oceniając

tempo powstawania sektora prywatnego w

Polsce, trzeba wyraźnie odróżnić dwa jego

podstawowe źródła: rozwój prywatnej

przedsiębiorczości polegającej na

zakładaniu od podstaw nowych firm (tzn.

prywatyzację oddolną, nazywaną też

założycielską), oraz zmniejszenie

rozmiarów sektora państwowego poprzez

przekształcenie własnościowe firm

posiadanych przez państwo w jednostki

całkowicie lub częściowo prywatne tzn.

prywatyzacja odgórna.



Specyficzną cechą zmian własnościowych w Polsce - jest szybszy niż w
innych krajach rozwój sektora prywatnego dzięki indywidualnym
inicjatywom osób zainteresowanych robieniem interesów na własny
rachunek. Znacznie wolniejsza jest natomiast zmiana struktury
własności istniejących przedsiębiorstw państwowych (prywatyzacja
odgórna), która bezpośrednio zależy od działań państwa Nie ulega
wątpliwości, że dalszy rozwój indywidualnej przedsiębiorczości zależy
ściśle od tempa "prywatyzacji odgórnej. Po okresie pozytywnych zmian
strukturalnych w gospodarce, w tym także w niektórych
przedsiębiorstwach państwowych, dzięki którym część ich majątku
została sprzedana prywatnym przedsiębiorcom nie w ramach
prywatyzacji, lecz w rezultacie pozbywania się zbędnych aktywów
(budynków, maszyn i urządzeń, środków transportu, zapasów itp.),
nastąpił etap drugi. Cechuje go konieczność pogłębionej
restrukturyzacji gospodarki, która jednak została zahamowana przez
spowolnienie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, zwłaszcza
tych, które powinny zostać zlikwidowane ze względu na brak
jakichkolwiek perspektyw efektywnego działania. Angażują one czynniki
produkcji, które mogłyby być wydajniej wykorzystane w sektorze
prywatnym firm tworzonych od podstaw. Wkład pracy wszystkich
instytucji, w tym przede wszystkim Ministerstwa Przekształceń
Własnościowych, jaki pochłonęła dotychczas prywatyzacja, jest
niewspółmiernie wysoki w stosunku do uzyskanych efektów.
Prywatyzacja w Polsce przebiegała wolno, o czym świadczyły wyniki
przekształceń własnościowych sektora prywatnego.



W procesie transformacji politycznej i
gospodarczej Polski po roku 1989, krajowy
system walutowy przechodził różne fazy
rozwoju, wykorzystując po drodze niemal
każdy możliwy sposób kształtowania kursu.
Przejście od kursu sztywnego do płynnego
trwało przez okres, w którym gospodarka
borykała się z poważnym kryzysem i
hiperinflacją, jednocześnie stojąc przed
nowymi wyzwaniami, które stawiał wolny
rynek.



Aż do roku 1989 polski system gospodarczy

charakteryzował się silnymi ograniczeniami nałożonymi

przez państwo na przepływy kapitałowe i wymianę walut

– istniał monopol dewizowy państwa, przy czym

panował także system rozdzielania prawa i limitów do

wymiany waluty krajowej na obcą. Takie rozwiązanie

powodowało w Polsce i innych krajach socjalistycznych

pojawienie się czarnego rynku walutowego, w którym

to Polska była uznawana za najprężniejszy rejon (obroty

na tym rynku szacowane były w 1982 na 1 mln USD,

osiągając w 1989 2,5-3,5 mln USD [1]). Oficjalny kurs

złotego był sztywny, ustalany przez państwo, istniały

również kursy równoległe i uprzywilejowane. Kurs

czarnorynkowy zachowywał się natomiast zdecydowanie

odmiennie od powyższych, odnotowując dynamiczny

wzrost ceny dolara (używanego między innymi do handlu

w Pewexach) – rosnąc z poziomu 350 złotych za dolara w

1982 do okolic 3400 pod koniec roku 1988 [2]. Należy

przy tym zaznaczyć, że kurs oficjalny również rósł bardzo

szybko w tym okresie, jednak wciąż za dolara płacono

kilkakrotnie mniej niż na czarnym rynku.



Rozpoczęcie transformacji ustrojowej
spowodowało, że zaczęto rozpatrywać potrzebę
istotnych zmian również w kwestii ustalania
kursu walutowego i samej wymienialności
złotego. Stąd też dosyć szybko dokonano
zniesienia monopolu dewizowego państwa i
wprowadzono tak zwaną wymienialność
wewnętrzną waluty na początku roku 1990.



Wymienialność wewnętrzna dawała
rezydentom możliwość zakupu za cenę
dyktowaną przez Bank Centralny waluty obcej
potrzebnej im do transakcji – taką sprzedaż
realizowano w bankach dewizowych i kantorach,
prowadzonych przez osoby prywatne.
Nierezydenci nie byli objęci tymi regulacjami
ustawowymi.



Na samych rezydentów nałożono istotne ograniczenia –

istniał między innymi bezwzględny zakaz płatności i

fakturowania w walutach obcych. Ponadto podmioty

gospodarcze musiały odsprzedawać walutę obcą

państwu. Było to regulowane przez ustawę prawo

dewizowe z 1989, która mimo wszystko stanowiła

wyraźny krok w stronę zliberalizowania rynku w

porównaniu z jej poprzednią wersją z czasów PRL.



Z początkiem roku 1990 Polska wprowadziła kurs

sztywny powiązany z dolarem amerykańskim w

relacji 9500 zł/ 1 $ po kilku poprzedzających, głębokich

dewaluacjach (według krytyków – zbyt głębokich [3])

oraz znacznie ujednolicono kurs urzędowy i kantorowy.

Jednocześnie deficyt budżetowy w tym roku wynosił

4,3% PKB [4].



Ponadto zaczęły się poważne problemy z handlem

zagranicznym, wynikające głównie z przeorientowania

się ze wschodu na zachód – także wygaśnięcia

porozumień ze Związkiem Radzieckim – co doprowadziło

szybko do potrzeby wsparcia polskich eksporterów.



W celu zwalczenia tych problemów 1 stycznia 1990 zaczęto

wprowadzać Plan Balcerowicza, utożsamiany powszechnie z

terapią szokową, którą miała przejść polska gospodarka.

Naczelnym elementem planu było zwalczanie hiperinflacji.

Stąd sztywne powiązanie kursu walutowego złotówki z

dolarem oznaczało przypisanie jej roli nominalnej kotwicy

antyinflacyjnej, to zaś miało obniżyć oczekiwania inflacyjne i

spowodować wzrost wartości złotowej importowanych dóbr –

czyli obniżyć siły pobudzające inflację.



17 maja 1991 roku wprowadzono istotne zmiany w sposobie

ustalania kursu walutowego. W miejsce dolara jako relacji do

złotego pojawił się koszyk pięciu walut obcych, który

zbudowano na podstawie struktury walutowo-geograficznej

polskich obrotów handlu międzynarodowego, co oznaczało, że

w koszyku znalazł się dolar amerykański (45% wartości

koszyka), marka niemiecka (35%), funt brytyjski (10%), frank

francuski (5%) i frank szwajcarski (5%). Kurs pozostawał

sztywny w stosunku do całego koszyka, zaś ceny samych walut

obcych w stosunku do krajowej waluty ulegały zmianom na

bieżąco. Równocześnie zdecydowano się zdewaluować

złotówkę w stosunku do dolara o 14,4%, by poprawić

konkurencyjność polskich towarów.



System opierający się na koszyku walut nie wytrzymał
jednak długo i już 15 października 1991 wprowadzono nowe,
już zupełnie inne rozwiązanie eliminujące część wad kursu
sztywnego. Był to tzw. system crawling-peg (kurs
pełzający), opierający się na codziennej dewaluacji waluty w
stosunku do koszyka pięciu walut (tych samych co

poprzednio) w tempie 1,8%. Tempo to ulegało zmianie i było
z wyprzedzeniem ogłaszane przez władze.



Ponieważ inflacja zaczęła coraz wyraźniej spadać, to w

kolejnych okresach decydowano się na stopniowe obniżanie
tempa dewaluacji, tak by nie przekraczało ono tempa
samego wzrostu cen na rynku:



W 1992 pojawia się już realny wzrost PKB na poziomie 2,6%,
oznaczający widoczną poprawę sytuacji gospodarczej. W
wyniku jednak między innymi spowolnienia gospodarczego u
głównych partnerów handlowych powstaje rosnący deficyt

handlu w latach 1992-1994 i spadek rezerw Narodowego
Banku Polskiego, który jednak niebawem ustąpił wraz ze
stopniowo polepszającą się sytuacją gospodarczą i napływem
inwestycji zagranicznych.



Tymczasem inflacja, będąca do tej pory głównym wrogiem
rządzących, spadła do poziomu 32,2% rocznie w 1994
(27,8% w 1995) i wykazywała dalszą tendencję spadkową.
Zdecydowano się więc na wprowadzenie 16 maja 1995
nowego rozwiązania, które zostało zinterpretowane przez
PlanEcon Report jako „częściowe upłynnienie
złotówki” W praktyce to „częściowe upłynnienie” wiązało
się głównie z ograniczeniem użycia kursu walutowego
jako nominalnej kotwicy antyinflacyjnej i oderwaniem się
od autorytatywnych decyzji władz w kwestii wysokości
samego kursu jak to było przy poprzednim rozwiązaniu.



Nowy system kursowy zbiegł się z silnym wzrostem PKB
(6-7%), inwestycje bezpośrednie osiągnęły w 1995 poziom
2,5 miliarda USD, także rezerwy NBP zaczęły w
niespotykanym do tego momentu tempie rosnąć (w samej
pierwszej połowie 1995 o 1,5 miliarda USD). Wzrost
importu wyniósł w 1995 40% polski eksport zwiększył się
o 36% do poziomu 28 miliardów USD, co wskazywało na
rosnącą konkurencyjność polskich producentów



Zanim dokonano pełnego upłynnienia waluty, Polska
zdecydowała się na podjęcie ważnych kroków legislacyjnych.
Przede wszystkim w czerwcu 1995 zdecydowano się na
wprowadzenie wymienialności złotego według artykułu VIII
Międzynarodowego Funduszu Walutowego (do której to
organizacji po dłuższej przerwie Polska powróciła w 1986
roku) – o ile sama decyzja przyczyniła się do zwiększenia
zaufania do polskiej waluty, to nie przynosiła znaczących zmian
w stosunku do dotychczasowych regulacji – sam obrót po 1
czerwca odbywał się bardzo podobnie do wcześniejszych zasad
wymienialności wewnętrznej .Było to spowodowane tym, że
władze polskie wybrały najbardziej restrykcyjny model
oddziaływania na przepływy kapitałowe, akceptowany przez
MFW.



Wprowadzenie do obrotu międzynarodowego waluty euro
wymusiło na Polsce zmianę na początku 1999 koszyka walut
względem którego obliczano kurs złotego. W skład koszyka
oprócz euro (55% udziału) wszedł tylko dolar amerykański
(45%). Tym samym z koszyka usunięto markę niemiecką, funta
brytyjskiego, franka francuskiego oraz franka szwajcarskiego.



Ze względu na zobowiązanie się kraju do
liberalizacji systemu walutowego, 12 stycznia
1999 weszła w życie nowa ustawa dewizowa, która
zapewniała po raz pierwszy zewnętrzną
wymienialność złotego. To zapewnienie wynikało z
uznania złotówki za równorzędną względem reszty
walut, co pozwalało na rozliczanie wszelkich
płatności i prowadzenie kont w dowolnej walucie
obcej. Ponadto nowa ustawa rozciągała swobodę
przy dokonywaniu wymiany kapitałowej pomiędzy
rezydentami i nierezydentami (w tym obrót
instrumentami pochodnymi) i dopasowywała
terminologię do standardów organizacji
międzynarodowych. Wprowadzono również system
przeciwdziałania w razie nagłych, dużych
przepływów kapitału między Polską a resztą
państw.



Jak się okazało potrzeba dostosowania do wymagań
organizacji międzynarodowych była motorem dla
każdego kolejnego kroku w liberalizacji przepływów
kapitałowych w Polsce. Ponieważ postawiono Polsce
termin roku 2002 jako ostateczny na osiągnięcie
pełnej wymienialności, to obecnie obowiązująca
ustawa (z nowelizacjami) pochodzi z 27 lipca 2002
roku.



Zmiany których dokonano w tym względzie
przyniosły zmniejszenie kontroli państwa i instytucji
nad przepływem kapitału, usunięto kilka regulacji
kwalifikujących część transakcji jako przestępstwa.



Chociaż w porównaniu z sytuacją z 1989 zniesiono
do dzisiaj olbrzymią większość ograniczeń w
przepływach kapitału, to obecnie również istnieją
ograniczenia, mające za zadanie chronić rynek
polski przed nadużyciami.



Społeczeństwo polskie podlega przemianom od
1989r. Mają one charakter transformacji
ustrojowej, zachodzącej w wyjątkowo krótkim
czasie. Lata 90. to okres przejściowy. Stopniowo
zanikały dawne struktury, a na ich miejsce
pojawiały się nowe. W okresie transformacji
ustrojowej najintensywniejszym przemianom
podlegała struktura warstwowa , zawodowa
ludności polskiej, ale istotne są również zmiany
struktury demograficznej, gdyż ma ona duży
wpływ na strukturę zawodowa i warstwowa.



Istotnym wskaźnikiem gospodarki jest

poziom wykształcenia. Świadczy o

możliwościach rozwoju ekonomicznego

państwa. Wykształcenie:



Wyższe- miasto 13%,wies 4% , ogółem

9,9%



Policealne-m.3,9% , w.1,9% og.3,2%



Srednie ogolne – m.11,2% , w.4,3% ,

og.8,9%



Sred zawodowe –m.22,3%, w.15,3%

.ogl.19,7%



Zasadnicze zawodowe –m.20,4%,

w.28% .odol.23,2%



Struktura społeczna stanowi układ kategorii
i grup ludności oraz instytucjonalne ramy
dla ich funkcjonowania. W strukturze
społecznej, w wyniku radykalnych zmian
ekonomicznych i politycznych, powstają
różnorakie naprężenia. Nieciągłości
ewolucyjne mogą powodować, że układ
kategorii i grup ludności staje się źle
dostosowany do swojego otoczenia, czyli do
warunków zewnętrznych.



Z socjologicznego punktu widzenia, kluczem
do analizy struktury społecznej była i jest
struktura klasowa jako podstawa nierówności
społecznych. Przez klasy społeczne rozumiemy
tutaj grupy, które w różnych wymiarach i w
różnym stopniu kontrolują społeczne zasoby
istotne w funkcjonowaniu rynku kapitału,
rynku pracy i rynku konsumpcji. Kontrola
środków produkcji i usług poprzez własność,
kontrola procesu pracy poprzez kwalifikacje
kierownicze i zawodowe, oraz dysponowanie
środkami finansowymi, które mogą być
przeznaczone na nabycie pożądanych dóbr są
istotnymi kryteriami podziałów klasowych.



Poczynając od 1989 roku, zmiany w
strukturze klasowej wyrażały się nie
tylko w przekształceniach jej
„starych” elementów, ale także w
powstaniu „nowych”, głównie jako
wynik procesów demokratyzacji i
wprowadzenia zasad rynkowych.
Kiedy rozpatrujemy „stare” elementy
struktury klasowej warto uzmysłowić
sobie ogrom zmian, jakie zaszły po
upadku realnego socjalizmu.



W europejskiej tradycji socjologicznej, klasy społeczne są
definiowane poprzez stosunki kontroli nad produkcją i dystrybucją
dóbr i usług, a także nad kwalifikacjami i możliwościami osiągania
pożądanych wartości. Przyjmując tę ogólną przesłankę zakładamy,
że struktura klasowa w Polsce powinna być ujmowana
dynamicznie i odzwierciedlać specyfikę transformacji ustrojowej.
Konstytutywnymi stosunkami społecznymi klas są stosunki
własności (posiadanie kapitału, który sytuuje jednostkę wobec
innych jednostek jako faktycznego lub potencjalnego pracodawcę),
stosunki kontroli procesu pracy (w szczególności bycie
menedżerem lub kierownikiem umożliwia jednostce zarządzanie
czasem innych jednostek) oraz stosunki dominacji konsumpcyjnej
(kumulacja pewnych dóbr umożliwia wytwarzanie zależności
interpersonalnych). Ogólnie rzecz biorąc, stosunki te są
realizowane na rynku kapitału, rynku pracy, oraz rynku dóbr i
usług. Jeżeli dane formy rynków są słabo rozwinięte – jak na
przykład rynek kapitału w socjalizmie – inne instytucje, w tym
polityczne, pełnią role zastępcze. W każdym razie stosunki
własności, kontroli pracy i dominacji konsumpcyjnej są podstawą
do formowania się klas społecznych, a ów proces polega również
na tym, że jednostki czują swoją odrębność i uzyskują identyfikację
społeczno-kulturową.



Do konca lat 80 obowiazywal podzial na warstwy i klasy
społeczne. Władze widziały ostoje ustroju w klasie robotniczej.
Istotną role odegrała tez klasa chłopska. Trzecia klasa nie
ciesząca się zaufaniem władz była inteligencja. Proces
transformacji ustrojowej i ekonomicznej i związane z tym
zmiany struktury zatrudnienia pociąga za sobą zmiany w
strukturze warstwowej społeczeństwa polskiego. Można
wskazać 2 koncepcje struktury klasowo-warstwowej
społeczeństwa polskiego lat 90. Pierwsza określana jest mianem
społeczeństwa klasy średniej. Siłą napędowa reform
ustrojowych i gospodarczych, miała być klasa średnia.
J.Kurczewski pojęciem tym obejmuje: drobnomieszczaństwo,
robotników i inteligencję. Z kolei Edmund Wnuk  wyróżnił
warstwy społeczne  w zależności od posiadanego kapitału
ekonomicznego, politycznego i kulturowego. Na tej podstawie w
Polsce możemy wyróżnić 3 klasy:



Klasa wyższa-właściciele, dyrektorzy przedsiębiorstw, elity, klasę
polityczna



Klasa średnia-średnie i drobne przedsiębiorstwa, większość
inteligencjia,



Klasa niższa-rolnicy, robotnicy niewykwalifikowani, bezrobotni

Kolejna koncepcja mówi o 5 klasach

społecznych. Wyodrębnionych na podstawie
nierównego dostępu do dóbr materialnych,
wiedzy, władzy:



1,klasa robotnicza



2.drobna burzuazja



3.nie posiadająca własności, inteligencji i
specjalistów



4.klasy uprzywilejowane dzięki własności i
wykształceniu



5.chłopska



W nowych warunkach ustrojowych, po 1989 roku,
konstytutywnym kryterium klasowości stała się własność
środków produkcji, a wzrosło znaczenie kontroli organizacyjnej
nad pracą innych oraz zasobów i kompetencji w zakresie wiedzy
teoretycznej i praktycznej. Biorąc pod uwagę wielkość kapitału,
zatrudnienie pracowników oraz poziom zarządzania, a także
poziom kwalifikacji i umysłowy lub fizyczny charakter pracy, w
strukturze klasowej społeczeństwa postkomunistycznego jako
nowe kategorie wyodrębniono: przedsiębiorców (oddzielając ich
od pracujących na własny rachunek), menedżerów (jako
zarządców firm z dużą autonomią) i ekspertów (specjalistów,
którzy w nowym systemie pełnią inne role niż w systemie
komunistycznym). Wyodrębniono również techników i
pracowników biurowych jako odpowiednik kategorii (i klasy
społecznej), która pasuje do gospodarki kapitalistycznej i
określana jest mianem semiprofessinals. Robotnicy bez względu
na dział zatrudnienia zostali potraktowani łącznie, ponieważ – w
wyniku odejścia od centralnego planowania – osłabieniu uległ
podział na pracowników produkcyjnych i nieprodukcyjnych.
Jednakże wzrosła rola

kwalifikacji i w związku z tym uwzględniamy podział na

robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych.



Musimy także założyć, że rola tych samych
kategorii klasowych zmienia się w czasie.
Mając te zmiany na myśli, dla okresu
transformacji post-komunistycznej i budowy
kapitalizmu wykorzystujemy tu następujący
schemat kategorii klasowych:



1. Przedsiębiorcy, do których zaliczamy tylko
te osoby, które posiadają własną firmę i
zatrudniają siłę roboczą poza własną rodziną.
Jest to kategoria, która faktycznie powstała w
procesie transformacji post-komunistycznej. W
epoce socjalizmu stosunkowo nieliczni
przedsiębiorcy, którzy zatrudniali siłę roboczą
zwykle byli zaliczani razem z samodzielnymi
pracownikami do inicjatywy prywatnej.



2. Menedżerowie, którzy oznaczają tu wyższe kadry
kierownicze w zakładach produkcyjnych i
usługowych, a także wyższe kadry administracyjne.
W socjalizmie – a więc do 1989 roku – kategoria ta
odpowiada klasie dysponentów mienia publicznego.
W okresie transformacji post-komunistycznej jest to
elita zarządzająca instytucjami państwowymi i
prywatnymi.



3. Eksperci są kategorią skupiającą tych wszystkich,
którzy pracują w zawodach wymagających
przygotowania na poziomie wykształcenia wyższego.
Tradycyjnie są to górne warstwy inteligencji.
Chociaż rola tej klasy uległa zmianie w czasie
welwetowej rewolucji 1989 roku i w procesie
ewolucji systemu ekonomicznego i politycznego, jej
cechą wyróżniającą są kwalifikacje.



4. Kierownicy, czyli bezpośredni kontrolerzy
procesu pracy. Są to kierownicy najmniejszych
zespołów roboczych, którzy zwykle nadzorują
pracę od 2 do 25 osób. To, co ich odróżnia od
menedżerów, to ograniczenie ich władzy do jednej
sfery: procesu pracy.



5. Samodzielni – pracujący na własny rachunek.
Są to ci właściciele warsztatów pracy, którzy nie
zatrudniają – poza rodziną – siły roboczej. W
socjalizmie stanowili oni trzon prywatnej
inicjatywy i byli względnie homogeniczną grupą
rzemieślników, a także drobnych producentów i
kupców. W wyniku post-komunistycznej
transformacji, grupa ta stała się wewnętrznie
zróżnicowana i z niej to wyodrębniła się klasa
przedsiębiorców.



6. Wykwalifikowani pracownicy fizyczni. Są to przede
wszystkim robotnicy fabryczni. W czasach socjalizmu byli oni
nazywani awangardą klasy robotniczej, ale ich rola w procesie
post-komunistycznej transformacji uległa zasadniczej zmianie,
szczególnie w przemyśle ciężkim.



7. Niewykwalifikowani pracownicy fizyczni są pracownikami,
których w zasadzie można przyuczyć do wykonywania
czynności roboczych w stosunkowo krótkim czasie, na ogół nie
dłuższym niż pół roku. Znaczna część tych pracowników
pracuje w usługach, przy prostych pracach.



8. Rolnicy. Jest to kategoria bardzo zróżnicowana pod
względem kwalifikacji i zamożności, ale to co ich łączy, to
posiadanie i uprawianie ziemi. W okresie socjalizmu, rolnicy
byli w dużym stopniu zależni od państwa, ze względu na zakup
sprzętu i innych środków produkcji, a także ze względu na
kontrakty na rolniczą produkcję. W okresie transformacji post-
komunistycznej, konkurencja rolnych produktów zachodnich
stała się istotnym problemem dla polskich rolników.



Od 1 maja 2004r. Polska jest w Unii Europejskiej.
Starania o członkostwo podjął 14 lat temu –
rozpoczynając negocjacje w sprawie Układu
Europejskiego – pierwszy po wojnie
niekomunistyczny rząd Tadeusza Mazowieckiego.



w kwietniu 1994 roku – wniosek o przyjęcie do
Unii złożył w imieniu Polski premier Waldemar
Pawlak (PSL), cztery lata później, za rządów
Jerzego Buzka (AWS), rozpoczęły się negocjacje w
sprawie członkostwa, a zakończył je w grudniu
2002 roku rząd Leszka Millera.



Pierwszy dokument wiążący nas z Unią, czyli Układ
Europejski, który wszedł w życie 1 lutego 1994 r.,
zagwarantował Polsce status państwa
stowarzyszonego przez UE. Przewidywał stopniowe
znoszenie ograniczeń w handlu przemysłowym i
ograniczoną liberalizację handlu artykułami
rolnymi. Zobowiązywał też stronę polska do
dostosowywania swoich przepisów do standardów
europejskich.

Podczas szczytu w Kopenhadze w czerwcu 1993
roku przywódcy Unii Europejskiej zdecydowali o
przyjęciu państw stowarzyszonych (Polska,
ówczesna Czechosłowacja oraz Węgry) do UE.
Warunkiem członkostwa miało być spełnienie
wyznaczonych kryteriów politycznych i
gospodarczych, tzw. kryteriów kopenhaskich.



Po wielu trudnych rozmowach został zawarty

kompromis. Wynegocjowany kompromis zakładał:



1. Swobodny przepływ towarów



Jest to rozdział obejmujący aspekty prawne

związane ze swobodnym przepływem towarów

pomiędzy państwami należącymi do Unii

Europejskiej. Dotyczy on następujących kwestii:

bezpieczeństwo i jakość towarów, system oceny

zgodności, zasady normalizacji rynku, nadzór

rynku oraz reguły dotyczące zamówień

publicznych i znoszenia barier w handlu.



2. Swobodny przepływ osób



Kwestia swobodnego przemieszczania się osób

była najtrudniejszą w trakcie trwania negocjacji,

wiązała się ona bowiem z przyznaniem Polakom

prawa do podejmowania pracy w państwach

należących do Unii Europejskiej.



3.Transport



Akces Polski do Unii Europejskiej wymagał dostosowania

przepisów polskich do regulacji polityki transportowej

Unii Europejskiej. Regulacje unijne objęły wszelkie

rodzaje transportu: transport morski, lotniczy, drogowy i

kolejowy. Standardy unijne zakładają między innymi

poprawę infrastruktury transportowej, która wiązałaby

się z modernizacją istniejących i budową nowych dróg,

autostrad czy linii kolejowych.



4. Rolnictwo



Ten punkt negocjacji wiąże się z następującymi

kwestiami: objęcie polskiego rolnictwa regulacjami

Wspólnej Polityki Rolnej, rozwój polskiego rynku

towarów rolnych i spożywczych na obszarze Unii

Europejskiej; rozwój infrastruktury agrarnej i technicznej

na polskiej wsi; poprawa sytuacji społecznej i bytowej na

polskiej wsi; kontrola weterynaryjna i fitosanitarna;

kontrola eksportowanej z Polski żywności.



5. Podatki



Punkt negocjacyjny związany z podatkami dotyczył

następujących zagadnień: podatek akcyzowy, podatek

bezpośredni, VAT czyli podatek od towarów i usług,

kwestie fiskalne oraz sprawy związane ze współpracą

administracyjną.



6. Środowisko



wyniku rozmów negocjacyjnych Polska otrzymała

dziewięć okresów przejściowych. Wejście w życie owych

ustaleń uzależnione jest m.in. Od dyrektyw dotyczących

oczyszczania ścieków komunalnych, związanych z

kontrolą zanieczyszczeń, odnoszących się do składowisk

odpadów.



7. Budżet i finanse



Rozmowy negocjacyjne dotyczące obszaru budżetu i

finansów były determinowane ustaleniami finansowymi

Unii Europejskiej na lata 2000-2006. W ich

konsekwencji udało się otrzymać: zwiększenie

przydziałów finansowych oraz pozytywną zmianę pozycji

państwa polskiego w unijnym budżecie.



Kazimierz Słomczyński



Mariusz Onufer. Transformacja systemowa w
Polsce : stracona szansa czy otwarcie drzwi
do jednoczącej się Europy



Mikuła



Sukces na dwie trzecie. Polska transformacja
ustrojowa i lekcje na przyszłość



TRANSFORMACJA USTROJOWO-GOSPODARCZA W
POLSCE



Społeczna percepcja prywatyzacji