Wydział Nauk Ekonomicznych i
Zarządzania
Katedra Makroekonomii

Ekonomia alternatywna:

Ekonomia behawioralna

dr PIOTR SZKUDLAREK

Współczesne nurty w ekonomii i finansach

Plan prezentacji

1. Zagadnienia wstępne

2. Prekursorzy

ekonomii

behawioralnej

3. Kierunki

ekonomii

behawioralnej

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

1. Zagadnienia wstępne

Ekonomia behawioralna to obecnie
najbardziej dynamicznie rozwijający się
nurt w ekonomii.

Paradygmat ekonomii tradycyjnej oparty o

koncepcję

homo oeconomicus

nie zdaje egzaminu.

1. Zagadnienia wstępne

Wysoce abstrakcyjna

ekonomia tradycyjna

nie potrafi wyjaśnić i przewidywać
rzeczywistych zjawisk gospodarczych.

www.google.com

Proces

wyłączenia

z ekonomii niemal

wszystkich wpływów psychologicznych
został zapoczątkowany przez V. Pareto.
Uważał on, że teorie ekonomiczne powinny
być dowodzone na podstawie dobrze
ustalonych empirycznych faktów,

bez

używania takich pojęć jak wrażenie czy
szczęście.

1. Zagadnienia wstępne

Podejście Pareta zostało rozwinięte w
latach 30. i 40. XX wieku przez J. Hicksa,
R. Allena oraz P. Samuelsona.

1. Zagadnienia wstępne

Ale definicja ekonomii mówi:

„ekonomia jest nauką, która bada

zachowania człowieka

jako

związku między celami i ograniczonymi
środkami mogącymi mieć alternatywne

zastosowania”.

1. Zagadnienia wstępne

L.CH. Robins, 1932.

www.google.com

Pierwsza część definicji ekonomii wskazuje

Pierwsza część definicji ekonomii wskazuje

na znaczenie badania

na znaczenie badania zachowań człowieka

zachowań człowieka

.

.

Ale chodzi tutaj o

Ale chodzi tutaj o „HOMO

„HOMO

OECONOMICUS”,

OECONOMICUS”,

czyli o istotę

czyli o istotę

doskonale racjonalną, pozbawioną

doskonale racjonalną, pozbawioną

emocji i pasji, cyborga

emocji i pasji, cyborga

optymalizującego decyzje.

optymalizującego decyzje.

1. Zagadnienia wstępne

Współczesne koncepcje

Współczesne koncepcje

ekonomii

behawioralnej nawiązują

do

do

najnowszych osiągnięć

najnowszych osiągnięć

psychologii,

psychologii,

a

a

w szczególności

w szczególności psychologii

psychologii

poznawczej

poznawczej

, która jest częścią

, która jest częścią

nauk

nauk

kognitywnych

kognitywnych

(zjawiska dotyczące

(zjawiska dotyczące

działania mózgu i ich modelowaniem).

działania mózgu i ich modelowaniem).

1. Zagadnienia wstępne

Psychologowie stoją na stanowisku, że

umysł

ludzki ma ograniczoną możliwość
koncentracji i przetwarzania wszystkich
informacji napływających z otoczenia.

Podkreślają także, że istotny wpływ na

ostateczny kształt podejmowanych przez

nas decyzji mają niejednokrotnie sygnały

odbierane przez naszą

podświadomość.

1. Zagadnienia wstępne

2. Prekursorzy ekonomii

behawioralnej

A. Smith

A. Smith

Zanim napisał „Bogactwo narodów” –

Zanim napisał „Bogactwo narodów” –

fundament współczesnej ekonomii – był

fundament współczesnej ekonomii – był

wcześniej uznanym profesorem etyki.

wcześniej uznanym profesorem etyki.

Pierwszym znaczącym dziełem była wydana

Pierwszym znaczącym dziełem była wydana

w 1759 r. „Teoria uczuć moralnych”. Podjął

w 1759 r. „Teoria uczuć moralnych”. Podjął

tam próbę opisania

tam próbę opisania

natury ludzkiej i

natury ludzkiej i

zasad

zasad

, które pomagają we właściwym

, które pomagają we właściwym

kształtowaniu

kształtowaniu współżycia ludzi.

współżycia ludzi.

Oprócz

Oprócz

miłości własnej jest jeszcze miłość do

miłości własnej jest jeszcze miłość do

ludzi.

ludzi.

H. Simon

H. Simon

Twórca koncepcji „ograniczonej

Twórca koncepcji „ograniczonej

racjonalności”.

racjonalności”.

Brał on pod uwagę

Brał on pod uwagę aspekty

aspekty

psychologiczne i społeczne

psychologiczne i społeczne

podejmowanych decyzji

podejmowanych decyzji

.

.

G. Katon

G. Katon

Podkreślał konieczność

licznych

obserwacji

, aby poznać ludzkie

oczekiwania, zwyczaje i stereotypy.

2. Prekursorzy ekonomii

behawioralnej

H. Leibenstein

H. Leibenstein

Dążył do zrozumienia, dlaczego rzeczywista

Dążył do zrozumienia, dlaczego rzeczywista

efektywność przedsiębiorstw jest gorsza od

efektywność przedsiębiorstw jest gorsza od

optymalnej.

optymalnej.

Interesował go

Interesował go

człowiek

człowiek

, który dąży do

, który dąży do

realizacji swoich interesów i

realizacji swoich interesów i nie do końca

nie do końca

jest racjonalny

jest racjonalny

z powodu różnych

z powodu różnych

czynników o

czynników o charakterze społecznym

charakterze społecznym

.

.

2. Prekursorzy ekonomii

behawioralnej

F.Y. Edgeworth, W.S. Jevons

F.Y. Edgeworth, W.S. Jevons

Włączyli do rozważań ekonomicznych

Włączyli do rozważań ekonomicznych

odkrycia niemieckich psychologów,

odkrycia niemieckich psychologów,

dotyczące związku

dotyczące związku między bodźcami,

między bodźcami,

wrażeniami a reakcjami żywych

wrażeniami a reakcjami żywych

organizmów.

organizmów.

2. Prekursorzy ekonomii

behawioralnej

Za kamień węgielny „nowej ekonomii
behawioralnej” uważa się artykuły D.
Kahnemana i A. Tversky’ego.

Dążyli w nich do konstruowania
ekonomicznych modeli ludzkiego myślenia i
zachowania, które

uwzględniają ułomność

ludzkiej racjonalności. Nie odrzucili
założenia o racjonalności, ale

badali

odchylenia

od niego traktując je jako

anomalie.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Ekonomia psychologiczna (D. Kohneman,
A. Tversky)

Jest tym kierunkiem ekonomii
behawioralnej,który najwięcej

zapożycza z

psychologii, szczególnie psychologii
kognitywnej.

W badaniach wykorzystuje wiele różnych
metod empirycznych, np. eksperymenty
laboratoryjne, symulację komputerową,
skanowanie mózgu.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Ekonomia psychologiczna (D. Kohneman,
A. Tversky)

Prace tych ekonomistów dotyczyły
ekonomicznej teorii podejmowania decyzji w
warunkach niepewności.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

www.google.com

Ekonomia psychologiczna (D. Kohneman,
A. Tversky)

Aksjomatyczna teoria perspektywy:

•

ludzie troszczą się bardziej o straty i zyski

jakich doświadczają, niż o końcowe
bogactwo,

•

ludzie są bardziej wrażliwi na straty

bogactwa niż na jego wzrost,

•

ludzie wykazują malejącą „wrażliwość”

zarówno na straty, jak na zyski.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Ekonomia ewolucyjna (R.R. Nelson, S.G.
Winter)

Ich koncepcje nawiązują do biologicznej
teorii ewolucji Ch. Darwina.
Odpowiednikiem genów w ich teorii są
rutyny organizacyjne, podlegające
naturalnej selekcji.
Koncepcja ta jest kompatybilna z teorią J.A.
Schumpetara o cyklu życia branż, w
których kreacja, wzrost i rozwój idą w parze z

„twórczą destrukcją”.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Ekonomia eksperymentalna (V.L. Smith,
M. Flood, M. Dresher, E. Chemberlin)

Przeciwnik stosowania eksperymentów w
ekonomii J.S. Mill dowodził, że

nie ma

w pełni

skutecznej możliwości zbierania danych w
trakcie ich przeprowadzania.
Samuelson i Nordhause w swoim podręczniku
do ekonomii stwierdzają, że ekonomia,
podobnie jak astrologia czy meteorologia, jest

dyscypliną nieeksperymentalną i musi się
skoncentrować na obserwacji.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

W naukach ekonomicznych za prekursora
stosowania eksperymentów w ekonomii
należy uznać E. Chamberlina (1948). Wśród
studentów przeprowadzał eksperyment
związany z równowagą rynkową ustalając
określoną cenę maksymalną zakupu i
minimalną sprzedaży.

Późniejszy laureat nagrody Nobla Vernon
Smith zmodyfikował ten eksperyment,
zwiększając wynagrodzenie i liczbę
powtórzeń.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Inny znany w teorii ekonomii
eksperyment przeprowadzili M. Flooda i
M. Dreshera w 1950 roku, który
dotyczył gry „dylemat więźnia”.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Co to jest eksperyment?

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

www.google.com

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

w naukach przyrodniczych i

behawioralnych to zbiór działań

wzbudzających

w obiektach

materialnych określone

reakcje

i

zjawiska w warunkach pozwalających

kontrolować

wszelkie istotne

czynniki, które poddaje się dokładnej

obserwacji.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Grupa eksperymentalna –

to grupa w

której odbywa się manipulacja eksperymentalna.

Wyniki

uzyskane w grupie eksperymentalnej

często są porównywane z wynikami uzyskanymi w

innych grupach eksperymentalnych lub w grupie

kontrolnej, w której to nie zastosowano

manipulacji eksperymentalnej. Do porównań

wykorzystuje się różne techniki analizy

statystycznej.

Najczęściej w ekonomii przeprowadza

się eksperyment laboratoryjny.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

www.google.com

Eksperyment laboratoryjny polega na
podejmowaniu przez osoby badane decyzji o
charakterze ekonomicznym w warunkach
kontrolowanych.

Na zakończenie sesji najczęściej wypłaca się
jej uczestnikom sumy pieniężne tym większe,
im więcej „zarobili” podczas eksperymentu.
Ma to upodobnić do rzeczywistości, w której
coś wygrywamy, albo coś przegrywamy.

.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Ten element odróżnia większość

eksperymentów ekonomicznych od badań

psychologicznych, w których bodźce

materialne stosuje się rzadko

.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Według Vernon Smitha każdy eksperyment
laboratoryjny jest definiowany przez trzy elementy:


środowisko

(kontrolowane otoczenie

gospodarcze) na które składają się fundusze
początkowe oraz określone koszty, motywujące
osobę poddaną eksperymentowi do wymiany.
Środowisko kontrolowane jest poprzez pieniężne
nagrody w celu wygenerowania specyficznej
konfiguracji kosztów i wartości.


zestaw instytucji

definiujących język

komunikatów płynących ze sztucznej laboratoryjnej
sytuacji imitującej rynek. To zespół zasad
określających sposób konstruowania oferty, jej
akceptację, zawieranie umowy itp.


obserwowane zachowanie

które jest funkcją

zmiennych określanych przez środowisko i zestaw
instytucji.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Eksperymenty przydają się w:

•testowaniu teorii oraz wyborze między
konkurencyjnymi teoriami
•określaniu powodów niepowodzenia teorii,
•ustaleniu regularności empirycznych które mogą
stać się zaczątkiem nowej teorii,
•testowaniu różnych środowisk z zachowaniem tych
samych instytucji,
•testowaniu różnych instytucji z zachowaniem tego
samego środowiska,
•opracowywaniu najlepszych propozycji w zakresie
nowej polityki,
•testowaniu zaproponowanych rozwiązań
instytucjonalnych

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Zarzuty:

„Otoczenie labolatorium” różni się od
„środowiska naturalnego”

Bodźce materialnego zainteresowania
używane w eksperymentach nie są
doskonałym odzwierciedleniem bodźców
spotykanych w rzeczywistych dylematach
społecznych.

Pomijanie aspektu żartobliwego i
lekceważącego podejścia uczestników do
realizowanych badań.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Finanse behawioralne (R. Thaler, R. Shiller,
A. Shleifer, H. Shefrin)

Wykorzystując ekonomię psychologiczną
zajmują się problemem, na ile uczestnicy
rynków finansowych zachowują się
racjonalnie.
Zachowanie rynków finansowych wskazuje na

znaczne i permanentne odchylenia od
racjonalności i efektywności.

Częściej niż

pozostałe nurty stosuje metody ilościowe.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Powszechne błędy o podłożu psychologicznym
w wielu przypadkach mogą prowadzić do

niewłaściwej wyceny papierów wartościowych

.

Samoregulujący się mechanizm rynkowy nie
zawsze działa sprawnie, gdyż:

a)

profesjonalni uczestnicy rynku również są

podatni na inklinacje behawioralne,

b)

nawet w pełni racjonalni arbitrażyści stoją

często przed ograniczeniami, które nie
pozwalają im skorzystać z przejawów
nieracjonalności innych uczestników rynku.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

W podejściu behawioralnym

nie tylko

zwraca

się uwagę na

identyfikację potencjalnych

okazji inwestycyjnych

będących wynikiem

niewłaściwej wyceny (podejście tradycyjne),
ale również próbuje się poszukiwać ich

przyczyn i przewidywać przyszłe zachowania
inwestorów,

a tym samym dalsze

kształtowanie się cen.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Makroekonomia behawioralna (G.A.
Akerlof)

Jego pierwotnym celem było przedstawienie
podstaw behawioralnej makroekonomii w
duchu teorii Keynesa. Nie używa modeli
matematycznych, a jego prace mają
charakter interdyscyplinarny.

Razem z R.J. Schillerem opisał pięć postaci
zwierzęcych instynktów człowieka: zaufanie,
uczciwość, skłonność do korupcji, iluzję
pieniędzy i uleganie legendom.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Ekonomia złożoności (W.B. Arthur, E. D.
Beinhocker)

Cel: rozwój nauki poprzez zacieśnienie
współpracy najwybitniejszych
specjalistów z różnych dziedzin, np.
matematyki, fizyki.

3. Kierunki ekonomii behawioralnej

Z eksperymentów ekonomii behawioralnej
wyłania się

człowiek, jako istota

rozumna i logiczna,

ale podatna na

nieuświadomione skłonności i emocje

.

Owe skłonności to:

•

zniekształcenie w postrzeganiu

rzeczywistości - efekt wąskich ram, błąd
zakotwiczenia, iluzja prawdy, myślenie
przesądne,

•

zniekształcenie w postrzeganiu

pieniędzy i kosztów - awersja do strat,
księgowanie umysłowe, pomijanie kosztów
alternatywnych,

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

•

nadmierna pewność siebie -

przekonanie o ponadprzeciętnych
możliwościach, złudzenie kontroli, myślenie
życzeniowe,

•

zniekształcenie w aktualizacji

przekonań - iluzja poprawności,

•

lęk przed nieznanym, efekt status quo,

pułapka zaangażowania,

•

uleganie emocjom – np. pod wpływem

pogody, żalu, nadziei czy podniecenia,

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

•

uleganie wpływom otoczenia - instynkt

stadny, uleganie doniesieniom medialnym

•

skłonność do oszukiwania i

racjonalizacja czynów nieetycznych,

•

odwzajemnienie czynów i uczuć.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Krótki opis wybranych błędów

poznawczych

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Efekt wąskich ram

To analizowanie problemów

w oderwaniu od

szerszego kontekstu,

czy nawet w sposób

skrajnie odizolowany.
W rezultacie decydenci mogą mieć zmienne
preferencje i dokonywać diametralnie
różnych wyborów w zależności od tego, jak
zostało im przedstawione do rozwiązania to
samo, logicznie identycznie zadanie.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Iluzja pieniądza

Chociaż ludzie potrafią rozróżniać realną
wartość pieniądza od wartości nominalnej,
to jednak wiele wskazuje na to, że
niezwykle często ich percepcja
zdominowana jest przede wszystkim przez

wartości nominalne.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Księgowanie umysłowe

Ludzie w swojej świadomości tworzą

oddzielne konta dla różnych rodzajów
wydatków lub przychodów,

często także

wiążąc ze sobą określone kategorie
wpływów i wypływów.
Łatwiej będą wydawać pieniądze wygrane
na

loterii,

trudniej z

ciężkiej pracy

.

Szczególnie duże znaczenie może mieć
osobne księgowanie umysłowe zysków i
strat, a także ocenianie zysków i strat
oddzielnie i łącznie.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Błąd kotwiczenia

Ludzie podejmując próbę oszacowania
danego parametru lub wielkości,
rozpoczynają proces myślowy od przyjęcia
pewnej wartości, określonej niekiedy
bardzo arbitralnie.
Dopiero później, przetwarzając informacje i
poszukując właściwej odpowiedzi, stopiono
odbiegają od założonej cyfry.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Błąd dostępności

Kształtując swoje przekonania ludzie na
ogół przykładają zbyt dużą uwagę do
informacji łatwo dostępnych i łatwo
powtarzalnych (np. przez media), a także
do sygnałów płynących z własnych
doświadczeń.

Pamięć człowieka bywa wybiórcza,

świadomość najsilniej uwzględnia sygnały
informacyjne, które najłatwiej można sobie
przypomnieć.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Efekt halo

Polega on na tym, że ludzie dostrzegają
jedną wyróżniającą się pozytywną
cechę i są przekonani, że określona osoba,
rzecz lub zjawisko, będące przedmiotem ich
obserwacji, charakteryzuje się jeszcze
wieloma innymi, pożądanymi
charakterystykami.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Iluzja prawdy

Człowiek łatwiej przyjmuje jako

prawdziwe

te stwierdzenia, które wydają mu się

czytelne,

nawet jeśli w rzeczywistości są

one

nieprawdziwe.

Jednocześnie człowiek

odrzuca jako

fałszywe

informacje, które są

zbyt

skomplikowane.

Stwierdzenia często powtarzane (nawet
wcześniej uznane za nieprawdziwe) po
pewnym czasie utożsamiane są jako
prawdziwe, niezależnie od ich wartości
merytorycznej.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Nadmierna pewność siebie

Liczne dowody wskazują, że decydenci na
ogół cechują się zbyt dużą pewnością
siebie. Może się to przejawiać na cztery
zasadnicze sposoby:
a)w efekcie ponadprzeciętności,
b)w efekcie kalibracji,
c)w efekcie iluzji kontroli,
d)w efekcie nierealistycznym
optymizmie.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Po pierwsze,

ludzie dokonując oceny i budując
przekonania dotyczące otaczającej
rzeczywistości, przypisują swojej wiedzy i
posiadanym umiejętnością
ponadprzeciętny poziom. Uważają, że
są lepsi w danej dziedzinie niż przeciętny
człowiek.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Po drugie,

ludzie proszeni o podanie jakieś informacji lub
prognozy nie w sposób dokładny, lecz jedynie w
pewnym przedziale ufności, zwykle udzielają
odpowiedzi, które wskazują na przekonanie o
precyzji posiadanej wiedzy (efekt kalibracji).

Taki efekt obserwuje się u przedstawicieli wielu
zawodów, między innymi lekarzy czy analityków
finansowych.
Większą pewność wykazują osoby proszone o
dokonanie prognoz długoterminowych niż
krótkoterminowych.
Większą pewność siebie bardziej przejawiają
mężczyźni niż kobiety.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Po trzecie,
przejawem nadmiernej pewności siebie jest
tzw. iluzja kontroli. Polega ona na tym, że
ludzie mogą przypuszczać, że swoimi
działaniami mogą wpłynąć na całkowicie
losowe zdarzenie.
 

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Po czwarte,

z nadmiernej pewności siebie wynika także
nieuzasadniony optymizm, inaczej,
nierealistyczne myślenie życzeniowe.

Przejawem nadmiernego optymizmu są
wszelkiego rodzaju błędy w planowaniu
czasu koniecznego do zakończenia
określonego zadania.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Nadmierna pewność siebie wspierana jest
przez zjawisko wybiórczej atrybucji.
Polega ono na przypisywaniu sukcesów
samemu sobie o własnym zdolnościom,
natomiast tłumaczenie porażek
czynnikami niezależnymi, np. pechem,
błędami popełnionymi przez innych.

Jeszcze innym paradoksem z nadmierną
pewnością siebie jest tzw. błąd
retrospekcji, polegając na fałszywym
przekonaniu, że określone
niespodziewane zdarzenia można było
przewidzieć.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Lęk przed nieznanym
 
Większość osób, jeśli tylko może, stara się
unikać gier losowych o
niesprecyzowanym rozkładzie
prawdopodobieństwa, czyli przejawia lęk
przed nieznanym.

Przy tej okazji ludzie mogę podejmować
działania, które przeczą zasadzie
racjonalnych oczekiwań i są sprzeczne
teorią subiektywnej użyteczności.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Lęk przed nieznanym
 
Rozmiary lęku przed nieznanym mogą
zależeć od tego, jak bardzo decydent czuje
się kompetentny w danej dziedzinie.
Im w swoim mniemaniu będzie miał
większe kwalifikacje, tym jego obawy
będą mniejsze i bardziej będzie skory do
zaakceptowania niejasnej sytuacji. Ktoś
niekompetentny w danej dziedzinie może
obawiać się, iż zostanie wykorzystany
przez graczy o większej wiedzy i
rozeznaniu.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Efekt status quo i pułapka
zaangażowania
 
Preferencje ludności mogą silnie zależeć od
stanu rzeczy zastanego w momencie
podejmowania decyzji. Okazuje się, że
ludzie są nieskorzy do działań, które miałby
zmienić naszą dotychczasową
sytuację. Awersja do zmian jest tym
wyższa, im więcej możliwości zostanie
przedstawionych.
Mnogość wariantów może prowadzić
nawet do tzw. paraliżu decyzyjnego.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Efekt status quo i pułapka
zaangażowania
 
Pokrewnym zjawiskiem do efektu status
quo jest tzw. pułapka zaangażowania.
Polega on na tym, że ludzie przypisują

większą wartość rzeczom, które
obecnie posiadają

, niż identycznym

przedmiotom, które akurat nie są w ich
posiadaniu. Efekt przywiązania nie wynika
z oceny posiadanej rzeczy jako wyjątkowo
atrakcyjnej, lecz przede wszystkim z

dyskomfortu

związanego koniecznością

rozstania się z czymś.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Nastroje i pogoda

Podejmowane decyzje mogą silnie zależeć
od stanów emocjonalnych.
Osoby o

dobrym nastroju

dokonują bardziej

optymistycznych oceny

i przejawiają

większą skłonność do podejmowania

ryzyka.

Są jednak

mniej dociekliwi.

Osoby w

złym nastroju

są

pesymistyczni,

wykazują większą

ostro

żność

w

podejmowaniu decyzji, są też

bardziej

wnikliwi i krytyczni

.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Nastroje i pogoda

Szeroko udokumentowany faktem jest
uzależnienie nastrojów od panujących
warunków atmosferycznych. Ludzie
przeciętnie czują się bardzie szczęśliwi i
zadowoleni z życia w

słoneczne

dni aniżeli

w

deszczowe

. Wraz ze zwiększającą się

ilością światła dziennego maleje depresja,
sceptycyzm, natomiast wzrasta optymizm i
ogólne dobre samopoczucie.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Żal i rozczarowanie

Żal to psychiczna reakcja człowieka po
podjęciu decyzji której skutki okazały się
niekorzystne.
Jest szczególnie jeśli okaże się, że
alternatywny wariant przyniósłby pożądane
rezultaty. Uczucie żalu jest znacznie
większe w przypadku podjęcia niekorzystnej
decyzji w drodze wyjątku od obranych
normalnie zasad lub przyzwyczajeń. Żal
będzie również większy, gdy niewłaściwa
decyzja zostanie podjęta całkowicie
samodzielnie.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Żal i rozczarowanie

Mniejszy ładunek emocjonalny ma
rozczarowanie. Jest ono odczuwalne
wówczas, gdy rezultaty dokonanego wyboru
nie spełniają oczekiwań decydenta.
Rozczarowanie może, ale nie musi być
odczuwalne jednocześnie z uczuciem żalu.
Awersja do rozczarowania może prowadzić
niekiedy do nieracjonalnego wartościowania
możliwości w zależności od przyjętego
poziomu oczekiwań.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Strach i chciwość
 
Strach jest uczuciem negatywnym i jest
odczuwalny w związku z możliwością
poniesienia straty. Chciwość połączona z
nadzieją jest uczuciem pozytywnym i
towarzyszy perspektywom wzbogacenia
się.

Rozmiar strachu są tym większe, im
inwestor narażony jest na większą stratę -
relatywne zmniejszenie majątku i
konsumpcji.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Strach i chciwość
 
Chciwość jest czynnikiem sprawczym, dla
którego inwestorzy decydują się na
podejmowanie ryzykownych inwestycji,
oczywiście pod warunkiem, że oferują
odpowiednie wyższe oczekiwanie stopy
zwrotu.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Efekt płci

Mężczyźni dokonują transakcji częściej
niż kobiety, dlatego są częściej narażeni na
ryzyko popełnienia błędu. W krótkim
okresie ich decyzje przynoszą większe
zyski niż decyzje kobiet, natomiast w
dłuższej perspektywie czasowej wyniki
inwestycji dokonywanych przez kobiety są
lepsze.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Efekt płci

Skuteczność kobiet w długoterminowych
inwestycjach tłumaczona jest przez:
a)stabilizację – spokój i opanowanie,
niepoddawanie się emocjom,
b)cierpliwość – brak zachłanności na zyski, bardziej
asekuracyjna postawa,
c)gen sukcesu – umiejętność wyszukiwania
walorów najniżej wycenionych i wyczekiwanie na
wzrost ich wartości

A może przez to, że mało gra kobiet to są to

najlepsze?

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Efekt stanu cywilnego i statusu
rodziny

Bardziej ryzykowne postawy częściej
przyjmują osoby samotnie prowadzące
gospodarstwa domowe oraz bezdzietne.
Można to tłumaczyć brakiem potrzeby
chronienia interesów pozostałych członków
rodziny. Łatwiej im jest podejmować
bardziej ryzykowne decyzje. Z drugiej
strony nie mają oni wsparcia wtedy, kiedy
podjęte decyzje okazują się niewłaściwe.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Efekt homo bias

Opisuje większe zaufanie inwestorów do
akcji rodzinnym spółek niż zagranicznych.
Wynika to z dwóch powodów:
a)czynniki instytucjonalne i koszty
transakcyjne (np. monetarne, regulacyjne)
mogą zniechęcić do inwestowania na skalę
międzynarodową.
b)niedoskonałości inwestorów
podejmujących decyzje inwestycyjne. Może
mieć to związek z większym zaufaniem do
lokalnych rynków.

4. Kognitywne zniekształcenie –

błędy poznawcze

Literatura

1.

Brzeziński M., Gorynia M., Hockuba Z., Między imperializmem a
kooperacją. Ekonomia a inne nauki społeczne na początki XXI
wieku, (w:) B. Fiedor, Z. Hockuba (red.), Nauki ekonomiczne wobec
wyzwań współczesności, PTE, Warszawa 2009, s. 50-82.

2.

Krawczyk M.(red.), Ekonomia eksperymentalna, Oficyna a Wolters
Kluwer busuness, Warszawa 2012.

3.

Polowczyk J. Podstawy ekonomii behawioralnej, Przegląd
Organizacji, 12/2009, s. 3-7.

4.

Smith V.L., Racjonalność w ekonomii, Oficyna a Wolters Kluwer
business, Warszawa 2013.

5.

Szyszka A. Finanse behawioralne. Nowe podejście do
inwestowania na rynku kapitałowym, Wydawnictwo Uniwersytetu
Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2009.

6.

Tyszka T., Psychologia ekonomiczna, GWP, Gdańsk 2004.

7.

Tyszka T., Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania
decyzji, GWP, Gdańsk 2000.

8.

Zaleśkiewicz T., Psychologia Ekonomiczna, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2012.

DZIĘKUJĘ

ZA UWAGĘ!