EKONOMIA

EKONOMIA

Systemy gospodarcze

Gospodarka rynkowa a

centralnie kierowana

Wykład

Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz

WARSZAWA

2006

© Copyright by Dariusz Prokopowicz

Różne modele systemów (

organizacji

)

gospodarczych

Podział systemów

gospodarczych

Gospodar

ka

mieszana

Gospodarka
kierowana,
centralnie
planowana,
sterowana.

Gospodark

a rynkowa

Gospodark

a

centralnie

kierowana

Społeczna

gospodarka

rynkowa

Podział systemów

Podział systemów

gospodarczych

gospodarczych

Gospoda

rka

kierowa

na

Gospoda

rka

rynkowa

Gospoda

rka

mieszan

a

Podział systemów

Podział systemów

gospodarczych

gospodarczych

- to zespół mechanizmów

koordynujących proces podejmowania

decyzji ekonomicznych.

W gospodarce najlepszym mechanizmem

racjonalnego spełnienia potrzeb i
najbardziej efektywnego wykorzystania
zasobów jest instytucja

rynku

.

Znaczenie rynków w rzeczywistości

Znaczenie rynków w rzeczywistości

gospodarczej

gospodarczej

Rynek

jest najważniejszym mechanizmem w

gospodarce rynkowej

. Bardzo ważne jest

podkreślenie, że jedynie w gospodarce
rynkowej, ponieważ wytworzyły się inne

systemy ekonomiczne

.

Model gospodarki rynkowej

- to taka, w której sterowanie

procesami gospodarczymi

odbywa się poprzez rynek.

- to taka, w której sterowanie procesami gospodarczymi odbywa

się poprzez rynek.

Gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa

≠

Model gospodarki rynkowej

w postaci „czystej”.

Rzeczywistość otoczenia

gospodarczego,

w którym żyjemy.

Najważniejsze założenia gospodarki
rynkowej są następujące:

1

. Model dotyczy gospodarki rynkowej w

warunkach kapitalizmu tzn. w warunkach

takiego systemu społeczno-gospodarczego

gdzie większość zasobów jest

własnością

prywatną

.

2

. Gospodarka składa się z dwóch grup

podmiotów gospodarujących

- gospodarstw

domowych oraz przedsiębiorstw.

3

. Rynek dzieli się na

rynek dóbr

(konsumpcyjnych i kapitałowych) oraz na

rynek zasobów

.

4

. Występują

współzależności

między

podmiotami gospodarczymi.

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

Ad. 1.

Zasoby gospodarki rynkowej są

w większości w rękach

prywatnych

.

Obok sektora prywatnego istnieje we

współczesnych gospodarkach rynkowych

państw wysoko-rozwiniętych również

przedsiębiorstwa, których jedynym

właścicielem lub głównym udziałowcem

jest

skarb państwa

.

Występuje więc również

sektor publiczny

(uspołeczniony).

Gdy znaczna część przedsiębiorstw jest

uspołeczniona

wówczas występuje model

gospodarki

mieszanej

.

Problem przekształceń własnościowych

związany jest niejednokrotnie ze zmianą

rentowności przedsiębiorstwa

.

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

Ad. 1.

Przedsiębiorcy

posiadając

środki

produkcji

, z własnej woli i bez

niczyjej ingerencji, starają się
zmaksymalizować efekty, przy
najniższych nakładach.

Owe „egoistyczne” dążenie do
maksymalizacji dochodów staje się
podstawą rozwoju.

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

Ad. 2

. gospodarka składa się z

dwóch grup podmiotów
gospodarujących -

gospodarstw domowych

oraz

p

rzedsiębiorstw.

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

Ad.2.

Lewa strona wykresu

przedstawia

gospodarstwa domowe

,

a prawa

przedsiębiorstwa

. Są to dwie

grupy podmiotów podejmujących
decyzje gospodarcze.
Wykres jest

uproszczonym modelem

gospodarki rynkowej.

Bardzo często strumienie wymiany krążą
tylko między przedsiębiorstwami lub
tylko między gospodarstwami
domowymi.

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

Ad.2.

Stosunkowo duża część

wymiany odbywa się między
przedsiębiorstwami. Jedne
przedsiębiorstwa sprzedają innym

surowce

i

półfabrykaty

służące do

dalszej produkcji. Są to tzw.

dobra

pośrednie

.

Przedsiębiorstwa sprzedają także

gotowe

(finalne) produkty, które nie są
przedmiotem dalszego przetwarzania.

Jeśli dobra finalne sprzedawane są
gospodarstwom domowym mówimy o

dobrach konsumpcyjnych

, jeśli

przedsiębiorstwom to

dobrami

inwestycyjnymi

.

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

Rozbudowa

Rozbudowa

uproszczonego

uproszczonego

modelu gospodarki

modelu gospodarki

Ad.2.

Uproszczony model gospodarki

rynkowej wymaga innych jeszcze
uzupełnień. Należy określić np. jakiego
rodzaju

konkurencja

dominuje na

danym rynku, jakie są

motywacje

działań przedsiębiorstw i gospodarstw
domowych.

Należy również uwzględnić
oddziaływanie

państwa

na

procesy gospodarowania oraz
wymianę handlową z

zagranicą

.

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

wolność wyboru

:

-

w podejmowaniu wszelkich decyzji

gospodarczych,

- rodzaju prowadzonej działalności

gospodarczej,

Z powyższych założeń gospodarki
rynkowej

(głównie z treści pkt. 1)

wynikają jej

następujące cechy:

prawo do

:

- kierowania się własnym interesem

podczas podejmowania decyzji

gospodarczych,

- posiadania kapitału i zakładania

podmiotów gospodarczych,

- swobodnego kształtowania ceny,

- do swobodnego przepływu kapitału,

- do swobodnego przepływu siły roboczej,

- do swobodnego obrotu walutami i

środkami produkcji.

J. M.

Keynes

Adam

Smith

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

Brak lub tylko
minimalna

ingerencja rządu

w

procesy
gospodarcze.

Poziom ingerencji rządu

Keynesiz

m

Ekonomi

a

klasyczn

a

Niezbędny jest

interwencjonizm

państwa w

gospodarkę

Wszystkimi

procesami w

gospodarce steruje

wyłącznie rynek.

Państwo wyznacza
ramy dla
mechanizmu
rynkowego i

koordynuje

tempo

rozwoju gospodarki.

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

A.d. 3.

Rynek

dzieli się na rynek

dóbr konsumpcyjnych i
kapitałowych oraz rynek
czynników wytwórczych (rynek
zasobów).

Poprzez rynek dóbr i rynek
czynników wytwórczych
realizuje się podstawowe
współzależności pomiędzy
gospodarstwami domowymi a
przedsiębiorstwami.

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

Rynek dóbr i

zasobów

Rynek

dóbr

Rynek dóbr

konsumpcyjn

ych

Rynek

dóbr

kapitałow

ych

Rynek

zasobów

Rynek usług

Rynek

czynników

wytwórczych

Rynek ziemi

Rynek pracy

Rynek

kapitału

Zasoby przyrody

ożywionej

Rynek

produktów

Zasoby przyrody

nieożywionej

np. giełda papierów

wartościowych

Na

rynku dóbr

– przedsiębiorstwa

sprzedają gospodarstwom domowym
dobra konsumpcyjne oraz innym
przedsiębiorstwom dobra kapitałowe.

Na rynku tym poprzez ścieranie się
popytu i podaży kształtowane są ceny i
ich relacje na podstawie których
dokonywane są

transakcje kupna –

sprzedaży

.

Model gospodarki

Model gospodarki

rynkowej

rynkowej

Na

rynku czynników wytwórczych

gospodarstwa domowe sprzedają

zasoby

siły roboczej

(otrzymują za to płace),

zasoby naturalne

(otrzymują za to renty)

oraz

kapitał finansowy

(otrzymują za to

procenty lub zyski).

Nierynkowym systemem
jest

gospodarka

centralnie sterowana

(kierowana, centralnie
kierowana).

Ten system był wprowadzany w życie
na terenie bloku

państw

socjalistycznych

i wg niego

gospodarowano w Polsce w latach
1944-1989.

Model gospodarki

Model gospodarki

kierowanej

kierowanej

-

publiczna własność środków

produkcji

, państwo jest właścicielem,

bądź wszystkim bądź dużych i
średnich, przedsiębiorstw
produkcyjnych i usługowych oraz
zasobów naturalnych,

Charakterystyka

Charakterystyka

gospodarki

gospodarki

centralnie

centralnie

sterowanej

sterowanej

- ponieważ państwo posiada środki
produkcji

może

przystąpić do

planowania

, które odbywa się

centralnie przez ośrodek rządowy i
decyduje o strukturze produkcji, jej
podziale i organizacji. Poprzez plan
następuje podział dóbr konsumpcyjnych
wśród członków społeczeństwa.

System centralnie sterowany

,

którego synonimem jest
gospodarka socjalistyczna okazał
się

niewydolny

i nie zaspakajał

potrzeb ludzi.

Model gospodarki

Model gospodarki

kierowanej

kierowanej

Prywatna inicjatywa

była w nim

niemile widziana, a wręcz
zwalczana.

Ekonomia mówi, że to właśnie ta
inicjatywa jest motorem zmian, nie
dziwi upadek systemu
socjalistycznego.

Zawsze dzieje się tak, że
"państwowy" kierownik będzie

gorzej zarządzał

od prywatnego

managera.

Model gospodarki

Model gospodarki

kierowanej

kierowanej

W socjalizmie zarządzający i
pracownicy

nie mieli motywacji

do lepszej , więc występowało
zjawisko olbrzymiego

marnotrawstwa zasobów

i do

chronicznego

niedoboru

produktów

.

Centralnie sterowanie jest zawsze

mniej efektywne od

"niewidzialnej

ręki rynku"

.

Ta niewidzialna ręka to

abstrakcyjny

mechanizm

mówiący,

że na rynku samoistnie dojdzie do

stabilizacji

na

najwłaściwszym

poziomie

.

Model gospodarki

Model gospodarki

kierowanej

kierowanej

Ingerencja państwa w rynek
destabilizuje

go, utrudnia dojście

do równowagi i w konsekwencji
mimo początkowej iluzji sukcesu,
często osiągnie efekt przeciwny od
zamierzonego.

Niektórzy,

nie znający się na

ekonomii

lub nie chcący jej znać,

powiedzą że to złudzenie, że
lepsza jest świadoma ingerencja
człowieka w mechanizm rynkowy.

Sądzą także, że

kapitalizm

(gospodarka rynkowa) wyzyskuje
robotników. To nieprawda, kapitalizm
daje im pracę, przynosi rozwój i
pozwala każdemu stać się
właścicielem kapitału, czyli być np.
producentem (

współorganizatorem

procesu produkcji

).

Błędy krytyków

Błędy krytyków

kapitalizmu

kapitalizmu

Warto spojrzeć na przykład USA,
jednej z najbardziej rynkowych
gospodarek świata, gdzie już

50%

ludności

jest właścicielami

poważnego

kapitału akcyjnego

.

Po drugiej stronie stała Polska w
1989r. gdzie 100% obywateli było
właścicielami przedsiębiorstw
(poprzez państwo), ale

własność ta

była niewiele

warta

, gdyż

przedsiębiorstwa te produkowały
niskiej jakości, przestarzałe wyroby.

Błędy krytyków

Błędy krytyków

kapitalizmu

kapitalizmu

Pamiętajmy, że robią to

z naszych

podatków

, które mogłyby być

przez nas samych lepiej
wykorzystane na rozwój, a nie na
ingerencję, która tylko zaszkodzi
gospodarce i utrudnia jej rozwój !

Warto o tym wiedzieć, gdy
kolejni politycy proponują

ingerencję w gospodarkę

z

"ważnych powodów".