Małgorzata Twardoń 2006

Analiza Transakcyjna

Jak skutecznie komunikować,

jak lepiej zrozumieć reakcje

swoje i innych.

Małgorzata Twardoń 2006

Spis treści

• Eric Berne
• Czym jest analiza transakcyjna
• Trzy stany „ja”
• Gry
• Rozrywki
• Skrypty

Małgorzata Twardoń 2006

Eric Berne

Eric Lennard Bernstein (1910 – 1970) – psychiatra amerykański,
twórca analizy transakcyjnej; studiował najpierw medycynę,
potem psychiatrię

Autor : Transactional Analysis and Psychotherapy, w 1961,

W co grają ludzie?
„Dzień dobry” ... i co dalej?

W 1964, Berne i jego współpracownicy zakładają International
Transactional Analysis Association, które istnieje do dzisiaj.
W latach 60 analiza transakcyjna stała się pewnym snobizmem
– ogromną popularnością cieszyły się „gry”, którym Berne
nadał barwne nazwy:
„teraz cię mam”
„uderz mnie”
„próbuję ci tylko pomóc”

Małgorzata Twardoń 2006

Analiza transakcyjna

Analiza transakcyjna = analiza
osobowości + analiza
komunikacji interpersonalnej +
analiza skryptu

Małgorzata Twardoń 2006

Poziomy analizy

W teorii Berne’a wyróżnić można cztery poziomy
analizy :
1. analizę strukturalną – osobowości, pozwalająca

zrozumieć, co dzieje się w

człowieku
2. analizę transakcyjną - działań i komunikatów
werbalnych

między ludźmi, pozwalającą

zrozumieć relacje

międzyludzkie

3. analizę gier - ukrytych transakcji zakończonych
korzyścią (psychiczną, społeczną i/lub
egzystencjalną), dzięki niej można wyjaśnić ukryte,
negatywne uczucia w

stosunkach

międzyludzkich
4. analizę skryptu - specyficznych tematów
realizowanych w życiu, pozwala zrozumieć „scenariusz
życia”, według

którego jednostka postępuje.

Małgorzata Twardoń 2006

„Ja”

Berne definiuje stan Ja jako

"spójny zbiór uczuć i

doświadczeń bezpośrednio

powiązanych z odpowiadającym im

spójnym zbiorem zachowań”.

Małgorzata Twardoń 2006

Trzy stany „ja”

3 stany ego = 3 wzorce zachowań w
relacjach

interpersonalnych

• RODZIC

normatywne sądy o

rzeczywistości, przejęte od

rodziców

• DOROSŁY

obiektywne, racjonalne
analizowanie sytuacji

• DZIECKO

emocje, zabawa

Małgorzata Twardoń 2006

Komunikowanie

Komunikowanie będzie następować z różnych

poziomów „ja” nadawcy i będzie skierowane do
różnych poziomów „ja” rozmówcy.

RODZIC

DOROSŁY

DZIECKO

RODZIC

DOROSŁY

DZIECKO

ODBIORCA

NADAWCA

Małgorzata Twardoń 2006

Stany „ja”

Rodzic, Dorosły i Dziecko

to trzy współistniejące wzorce

 zachowania,
 komunikowania,
 reagowania.

Małgorzata Twardoń 2006

Rodzic

Ja-Rodzic (R) - zbiór doświadczeń

powstałych pod wpływem sytuacji
zewnętrznych kontrolowanych przez
rodziców lub osoby zastępujące rodziców.

Są to m.in. wartości, normy, nakazy i zakazy,

powinności, polecenia, gotowe programy
działań, czynności opiekuńcze, itp.

Małgorzata Twardoń 2006

Rodzic

Rodzic ma dwie główne funkcje.

Po pierwsze, umożliwia jednostce skuteczne

wypełnianie roli rodzica jej własnych dzieci,

przyczyniając się w ten sposób do przetrwania

rasy ludzkiej. O jego wartości pod tym

względem świadczy fakt, że ludzie osieroceni

we wczesnym dzieciństwie mają, jak się

wydaje, większe trudności w wychowywaniu

dzieci niż ci, którzy wzrastali w pełnej rodzinie

do okresu dojrzewania.

Małgorzata Twardoń 2006

Rodzic

Po drugie Rodzic wykonuje wiele reakcji
automatycznie, co oszczędza dużo czasu i
energii. Wiele rzeczy robi się, dlatego, że "Tak
się właśnie robi".

Zwalnia to Dorosłego z konieczności
podejmowania niezliczonych drobnych
decyzji, dzięki czemu może poświęcić się
ważniejszym sprawom, pozostawiając
czynności rutynowe Rodzicowi.

Małgorzata Twardoń 2006

Rodzic

Ja-Rodzic czasem jest różnicowany na
 Rodzica Krytycznego
 Rodzica Opiekuńczego.

W psychoanalizie możemy odnaleźć
jego odpowiednik w superego.

Małgorzata Twardoń 2006

Dorosły

Ja-Dorosły (D), wyraża wszystkie nabyte
umiejętności i zdolności służące rozumieniu
rzeczywistości i samego siebie.

Jest to obszar naszego Ja pozwalający nam
bezpiecznie poruszać się w otaczającym
świecie i dokonywać racjonalnych wyborów.

Sprawuje on funkcje kontrolne i decyzyjne w
odniesieniu do dwóch pozostałych struktur.

Małgorzata Twardoń 2006

Dorosły

logiczne myślenie, konstruktywne podejście - takie,
jakim cechować powinna się osoba postępująca
"dorośle". Działanie, które zapoczątkowuje ten stan
Ja ukierunkowane jest na teraźniejszość i
obiektywność.

Jest zorganizowany, elastyczny, inteligentny, a jego
sposób funkcjonowania polega na analizowaniu
rzeczywistości, szacowaniu prawdopodobieństwa i
na bezstronnym opracowywaniu danych.

Dorosły jest niezbędny do przetwarzania. Przetwarza
dane i oblicza prawdopodobieństwa istotne do
skutecznego radzenia sobie ze światem
zewnętrznym.

Małgorzata Twardoń 2006

Dziecko

Ja-Dziecko (Dz.), zawiera wszystkie
wrodzone i nabyte wzorce popędów oraz
reakcji emocjonalnych = całe bogactwo
uczuć przeżywanych przez człowieka np. lęk,
poczucie winny, ciekawość, itp.

Dziecko pod wieloma względami jest
najbardziej wartościową częścią osobowości i
może wnosić w życie jednostki dokładnie to,
co rzeczywiste dziecko wnosi w życie
rodziny: wdzięk, radość i twórczość.

Małgorzata Twardoń 2006

Dziecko

Jeżeli Dziecko w człowieku jest zakłócone i
niezdrowe, może to mieć niepomyślne skutki,
a wówczas powinno się temu zaradzić.

Dziecko naturalne to spontaniczna ekspresja,
na przykład bunt albo twórczość.

Jest to stan, w którym człowiek odczuwa i
zachowuje się podobnie, jak to czynił w
dzieciństwie.

Małgorzata Twardoń 2006

Dziecko

Stan ten obejmuje popędy, ekspresję opartą
na archaicznych zachowaniach typowych dla
wczesnego dzieciństwa, a także otwartość i
ciekawość poznawczą.

W stanie Ja-Dziecko można wyróżnić
dodatkowo postawy:

 Ja-Dziecko Uległe

 Ja-Dziecko Zbuntowane

 Ja-Dziecko Spontaniczne.

Małgorzata Twardoń 2006

Dziecko

Wyróżniane są także różne kompilacje
stanu Ja-Dziecko z innymi stanami :

np. z Ja-Dorosłym daje: Ja-Dziecko Mały
Profesor.

Warto tez zaznaczyć, iż w
psychoanalizie
Ja-Dziecko uznaje się za odpowiednik id.

Małgorzata Twardoń 2006

Dziecko

Ja-Dziecko

Ja-Dziecko

jest najsilniejszym

jest najsilniejszym

stanem ja

stanem ja.

Od Dziecka pochodzą

 wszystkie gry i zachcianki,
 schematy uczuciowe
 uczucia zastępcze utrudniające często
rozwój osobowy jednostki.

Małgorzata Twardoń 2006

Równowaga

Nasze odpowiedzialne i względnie trwałe decyzje
podejmowane są wówczas, gdy podejmujemy je w
wyniku zaistnienia trzech stanów Ja, czyli gdy
działamy z pozycji

świadomego Dorosłego

przy zachęcającej zgodzie Rodzica

i naturalnym zachwycie Dziecka.

Każdy człowiek niezależnie od stopnia inteligencji, a
przy odrobinie ćwiczeń nad sobą potrafi
rozpoznawać te stanu w swoim zachowaniu i
posługiwać się nimi.

Małgorzata Twardoń 2006

Transakcja

Transakcja to jednostka stosunków
społecznych.

Każda wymiana słów, gestów, uśmiechu,
grymasu niezadowolenia czy
zniecierpliwionego syknięcia jest transakcją.

Eric Berne zdefiniował parę typów transakcji.

Małgorzata Twardoń 2006

Transakcje

Transakcja

równoległa

(komplementarna, prosta) – gdy Ja
jednej osoby znajduje się w stanie
oczekiwanym przez drugą osobę i vice
versa.

Przykładowo jeżeli stan Ja jednej osoby

jest Rodzicem i zwraca się ona do
drugiej, traktując ją jak Dziecko, to
druga osoba, której Ja jest w stanie
Dziecka traktuje pierwszą jak Rodzica.

Małgorzata Twardoń 2006

Transakcja komplementarna

D

Dz.

R

D

Dz.

R

Osoba 1. Ile razy Pani mówiłem,

Osoba 2.

Przepraszam,

żeby nie przeszkadzać mi w rozmowie, przepraszam bardzo.

gdy jestem zajęty?

Obiecuję, że to się

więcej

nie powtórzy.

Małgorzata Twardoń 2006

Transakcja

Transakcja krzyżowa (skrzyżowana)–
występuje wówczas, gdy co najmniej jedna
osoba znajduje się w pewnym stanie Ja, który
nie jest oczekiwany przez drugą.
W szczególnym przypadku obie strony
znajdują się w tym samym stanie Ja i oczekują
zejścia do innego stanu Ja. Przykładowo dwie
osoby będące w stanie Ja-Dorosły odnoszą się
do Ja-Dziecko partnera interakcji.

Małgorzata Twardoń 2006

Transakcja skrzyżowana

D

Dz
.

R

D

Dz
.

R

Osoba 1. Widzisz, to jest tak,

Osoba 2. A widzisz. Żeby móc

że musisz się jeszcze sporo nauczyć.

dawać mi wskazówki, powinieneś

Wtedy będziesz mógł być dobrym piłkarzem.

jeszcze trochę się

douczyć

na temat tego, czym jest

prawidłowo

prowadzony trening.

Małgorzata Twardoń 2006

Transakcje

Transakcja ukryta – występuje wówczas,
gdy uruchamiają się więcej niż dwa stany Ja
jednocześnie.

Przekaz niejawny jest często ukryty za
społecznie akceptowaną formą.

Rozróżnia się również transakcje

 podwójne (angażujące cztery stany Ja)

 kątowe (angażujące trzy stany Ja).

Małgorzata Twardoń 2006

Transakcja ukryta podwójna

D

Dz
.

R

D

Dz
.

R

Płaszczyzna społeczna
On – (Dorosły-Dorosły) „Chce pani obejrzeć moje prywatne zbiory?”
Ona – (Dorosły-Dorosły) „Zawsze interesowałam się zbiorami
sztuki”

Płaszczyzna psychologiczna
On – (Dziecko-Dziecko) „Podobasz mi się”
Ona – (Dziecko-Dziecko) „Cieszę się, że mnie wybrałeś”

Małgorzata Twardoń 2006

Transakcja ukryta kątowa

D

D
z.

R

D

D
z.

R

Płaszczyzna społeczna

(Dorosły-Dorosły) „Sprzedaż kończy się jutro”

Płaszczyzna psychologiczna

(Dorosły-Dziecko) „Pospiesz się i kup jeszcze teraz”
(Dziecko – Dorosły) „Wobec tego kupię to od razu”

Małgorzata Twardoń 2006

Transakcje

Transakcje, w których reakcje wychodzą od Dorosłych
obu uczestników, uznawane są za najprostsze.
Następne są transakcje Dziecko - Rodzic.
Gorączkujące dziecko prosi o szklankę wody i
opiekująca się nim matka przynosi mu ją.
Obie te transakcje są komplementarne:
to znaczy reakcja jest właściwa i oczekiwana i
następuje zgodnie z naturalnym porządkiem
zdrowych stosunków międzyludzkich.
Oczywiście transakcje nie są oderwane od siebie i
zawieszone w czasie lecz układają się na ogół w
łańcuchu, tak że każda reakcja staje się z kolei
następnym bodźcem.

Małgorzata Twardoń 2006

Komunikacja bez przeszkód

Pierwsza reguła komunikacji mówi, że

komunikacja przebiega gładko, dopóki transakcje

są komplementarne.

Przy takim założeniu komunikacja może w zasadzie
zachodzić bez końca. Reguły te są niezależne od natury i
treści transakcji, opierają się wyłącznie na kierunku
odpowiednich wektorów lub inaczej przyjmowanych
stanach.

Dopóki transakcje są komplementarne nie ma tu
znaczenia czy dwoje ludzi zajmuje się plotkowaniem
(Rodzic - Dziecko), rozwiązywaniem problemu (Dorosły -
Dorosły),

czy też wspólną zabawą (Dziecko - Dziecko albo Rodzic -
Dziecko).

Małgorzata Twardoń 2006

Przeszkody w komunikacji

D

D
z.

R

D

D
z.

R

"Może powinniśmy zastanowić się nad tym, dlaczego ostatnio więcej pijesz„

"Nie wiesz, gdzie są moje spinki do mankietów?„

Właściwą reakcją Dorosły - Dorosły byłaby odpowiedź:

"Może powinniśmy. Bardzo chciałbym to wiedzieć„ / "Na biurku".

Jeżeli jednak respondent wybucha gniewem, reakcje będą mniej więcej
takie:
"Zawsze mnie krytykujesz, jak kiedyś mój ojciec" albo "stale mnie za
wszystko winisz". Są to reakcje Dziecko – Rodzic.

Małgorzata Twardoń 2006

Rozwiązywanie problemów

W takich przypadkach problemy Dorosłego
związane z piciem czy też spinkami do
mankietów muszą być zawieszone do czasu,
gdy stany w jakich znajdują się uczestnicy
interakcji będą zgodne z oczekiwanymi przez
drugą stronę.

Może to potrwać od kilku sekund (w przypadku
spinek do mankietów)
do kilku miesięcy (w przypadku picia alkoholu).

Małgorzata Twardoń 2006

Komunikacja

W powierzchownych kontaktach zawodowych i
towarzyskich najczęściej mamy do czynienia z
prostymi transakcjami komplementarnymi, lecz bywają
one często zakłócone przez proste transakcje
skrzyżowane.

W zasadzie kontakty powierzchowne ograniczają się
do prostych transakcji komplementarnych.

Tego rodzaju interakcje zachodzą w aktywnościach,
rytuałach i rozrywkach.

Transakcje ukryte zaś stanowią podstawę gier.

Sprzedawcy są szczególnie biegli w transakcjach
kątowych, które angażują trzy stany ego.

Małgorzata Twardoń 2006

Gra handlowa

Sprzedawca: "To jest lepsze, ale pani na to nie stać"
Gospodyni: "Właśnie to biorę„.

Sprzedawca, jako Dorosły, stwierdza dwa obiektywne fakty:
"To jest lepsze" oraz
"Pani na to nie stać".
Pozornie (na poziomie społecznym) są one skierowane do
Dorosłego, gospodyni, której Dorosła odpowiedź powinna brzmieć
"W jednym i drugim ma Pan rację".

D

D
z.

R

D

D
z.

R

Małgorzata Twardoń 2006

Gra handlowa

Jednakże, ukryty czy też psychologiczny
wektor skierowany jest przez dobrze
wyćwiczonego i doświadczonego
Dorosłego sprzedawcy do Dziecka
gospodyni.

Trafność jego oceny potwierdza
odpowiedź Dziecka, która w gruncie
rzeczy mówi:
"Nie bacząc na konsekwencje finansowe,
pokażę temu aroganckiemu typowi, że
nie jestem gorsza od innych klientów".

Małgorzata Twardoń 2006

Gra handlowa

D

Dz
.

R

D

Dz
.

R

Na obu poziomach transakcja jest
komplementarna, ponieważ odpowiedź
gospodyni zostaje przyjęta zgodnie z jej
wartością powierzchniową jako Dorosły
kontrakt kupna.

Małgorzata Twardoń 2006

Podwójna transakcja ukryta

angażuje aż cztery stany ego (spotyka się ją często we
flirtach).

Kowboj: "Chodź, obejrzymy stodołę".
Dziewczyna: "Od dzieciństwa uwielbiam stodoły".

Na poziomie społecznym jest to rozmowa Dorosłych o
stodołach,
a na poziomie psychologicznym - rozmowa Dzieci o
grze seksualnej. Mogłoby się wydawać, że to Dorosły
ma tu inicjatywę, lecz jak w większości gier, skutek
jest zdeterminowany przez Dziecko, uczestnicy zaś
mogą wydawać się tym rozwiązaniem zaskoczeni.

Małgorzata Twardoń 2006

Podwójna transakcja ukryta

D

D
z.

R

D

D
z.

R

Pozorna rozmowa Dorosłych,

Jest w rzeczywistości rozmową rozbrykanych Dzieci.

Małgorzata Twardoń 2006

Analiza transakcyjna

Analiza transakcyjna jest czasem nazywana
„głodem bodźców”, stąd też obok potrzeby
kształtowania postaw życiowych i potrzeby
doznawania człowiek posiada również

potrzebę

strukturalizowania czasu

strukturalizowania czasu,

aby nie cierpieć z powodu nie- działania.

Małgorzata Twardoń 2006

Strukturalizowanie czasu

sześć sposobów strukturalizacji czasu:
 Wycofanie,
 Rytuały,
 Rozrywki,
 Aktywność,
 Gry,
 Intymność.

Małgorzata Twardoń 2006

Strukturalizowanie czasu

To narzędzia, dzięki którym nadajemy

formę naszym kontaktom z innymi

ludźmi w zależności od naszej potrzeby

dawania i otrzymywania głasków

.

Małgorzata Twardoń 2006

Procedury i rytuały

Procedury i rytuały to najprostsze formy aktywności
społecznej. Niektóre z nich są uniwersalne, a niektóre
lokalne, lecz wszystkich trzeba się nauczyć.

Procedura jest to seria prostych komplementarnych
transakcji Dorosłych mających na celu manipulowanie
rzeczywistością.
Procedury są oparte na przetwarzaniu danych i ocenie
prawdopodobieństwa zdarzeń. Najwyższy ich rozwój
obserwować można w technikach fachowych. Procedurą
będzie na przykład pilotowanie samolotu.

Małgorzata Twardoń 2006

Rytuał

   

Rytuał to stereotypowy ciąg prostych

transakcji komplementarnych

zaprogramowanych przez zewnętrzne czynniki

społeczne.

Rytuałem nieformalnym jest na przykład
towarzyskie pożegnanie, które w szczegółach
może podlegać wariacjom lokalnym, ale jego
podstawowa forma pozostaje nie zmieniona.

Przy rytuałach formalnych, takich jak msza
rzymskokatolicka dowolność ta jest o wiele
mniejsza. Forma rytuału jest Rodzicielsko
określona przez tradycję.

Małgorzata Twardoń 2006

Rytuały

Forma rytuału jest Rodzicielsko określona przez
tradycję.

    Często zdarza się tak, że formalne rytuały kształtują
się z „mocno zanieczyszczonych” procedur. Dlatego też
trudno jest nieraz odróżnić procedurę od rytuału. Laicy
często mylą procedury fachowe z rytuałami, gdy
tymczasem każda taka transakcja ma solidne oparcie
w doświadczeniu, czego jednak człowiek bez
odpowiedniego przygotowania nie potrafi dostrzec.

I odwrotnie, profesjonaliści mają skłonność do
racjonalizowania elementów rytualnych, które trwale
przylgnęły do ich procedur i do lekceważenia
sceptycznych laików nie rozumiejących przecież o co
chodzi.

Małgorzata Twardoń 2006

Rytuały / procedury

Pomiędzy rytuałami i procedurami
odnajdujemy też ich cechy wspólne.

Najważniejszą z nich jest ich

stereotypowość

stereotypowość.

Z chwilą rozpoczęcia pierwszej transakcji ciąg
dalszy toczy się już ustalonym trybem do z
góry określonego końca, chyba że zajdą jakieś
okoliczności szczególne.

Małgorzata Twardoń 2006

Procedury / rytuały

Podstawowa zaś różnica między
nimi leży w ich pierwotnym
pochodzeniu:

procedury są programowane przez
Dorosłego,

rytuały modelowane Rodzicielsko.

Małgorzata Twardoń 2006

Rozrywki

ciąg półrytualnych, prostych transakcji
komplementarnych koncentrujących się
wokół materiału określonej kategorii.

Jej podstawowym celem jest
strukturalizacja pewnego przedziału
czasu.

Początek i koniec tego okresu
wyznaczają zazwyczaj procedury lub
rytuały.

Małgorzata Twardoń 2006

Rozrywki

Rozrywki uprawia się najczęściej na
przyjęciach ("spotkaniach towarzyskich") albo
czekając na rozpoczęcie formalnego zebrania
grupy;

taki okres oczekiwania ma taką samą
strukturę i dynamikę jak "przyjęcia".

Rozrywki mogą przybierać formę
"pogaduszek",

ale i poważniejszych dyskusji.

Duże przyjęcie funkcjonuje często jako rodzaj
galerii rozrywek.

Małgorzata Twardoń 2006

Rozrywki

Rozrywki można klasyfikować rozmaicie.

•

"Giełda samochodowa" (porównanie

samochodów)

•"Kto wygrał" (dyskusja kibiców

sportowych),

stanowią

"Męskie tematy",

Małgorzata Twardoń 2006

Rozrywki

•"Sklep spożywczy",

•"Kuchnia”

•"Garderoba”

= to "Babskie sprawy",

Małgorzata Twardoń 2006

Rozrywki

•"Jak sobie radzę" jest

charakterystyczne dla wieku
młodzieńczego

•i w wieku średnim ustępuje

miejsca "Do czego
doszedłem".

Małgorzata Twardoń 2006

Rozrywki

Niektóre pary małżeńskie grają w

"Powiedz im kochanie",

w której żona jest Rodzicem, a mąż zachowuje
się jak duże Dziecko.

"Zobacz mamo, sam to zrobiłem„

jest również rozrywką pary Rodzic - Dziecko
odpowiednią dla ludzi w każdym wieku,
czasem nieśmiało przechodzącą w
"Bezwartościowi koledzy".

Małgorzata Twardoń 2006

Rozrywki

Rozrywki to nie tylko sposób na
strukturalizowanie czasu.

Dodatkowo mogą być postrzegane jako proces
selekcji społecznej.

W trakcie rozrywki Dziecko każdego uczestnika
uważnie szacuje możliwości pozostałych, tak
by pod koniec przyjęcia mieć upatrzonych
graczy, których chciałaby widywać częściej.

Reszta zaś zostaje odrzucona, bez względu na
to jak zręcznie czy miło wypadli oni w
rozrywce.

Małgorzata Twardoń 2006

Rozrywki

Rozrywki posiadają specyficzną

właściwość wykluczania się

nawzajem.

Na przykład "Męskie tematy" i

"Babskie sprawy" nie mieszają się

ze sobą.

Małgorzata Twardoń 2006

Rozrywki

Kolejną ich cechą jest to, iż
dostarczają kryterium wyboru
znajomych i mogą prowadzić do
przyjaźni.

Grupa kobiet wpadających do

siebie na kawę by grać w "Złego

męża", prawdopodobnie chłodno

przyjmie nową sąsiadkę, która

chce grać w "Jaka jestem

szczęśliwa".

Małgorzata Twardoń 2006

Rozrywki

Jedną z przyczyn stereotypowości rozrywek
jest to, że służą równie stereotypowym celom.

Zyski, które przynoszą wyjaśniają, dlaczego
ludzie tak się do nich garną i czemu są tak
przyjemne, jeśli uprawia się je z osobami
pragnącymi umocnić się w przeświadczeniu
konstruktywnym i życzliwym dla innych.

Z czasem jednak mogą stawać się nudne.

Małgorzata Twardoń 2006

Intymność

Są to najbardziej bezpośrednie, szczere i

otwarte stosunki międzyludzkie, w

których występuje dawanie i branie bez

wzajemnego wykorzystywania.

Intymność dotyka głębszej sfery

uczuciowej człowieka.

Ludzie, którzy we wzajemnych relacjach

stosują monotonne rytuały, nudne

rozrywki, ukryte gry są prawdziwie

ubodzy.

Małgorzata Twardoń 2006

Szukanie głębokich relacji

Intymność (serdeczność i zażyłość) łączy

w sobie spontaniczność, naturalność,

otwartość zdolność do empatii, czułość,

harmonię, miłość, szczęśliwość

i dzięki temu należy do tajemniczych

tęsknot każdego człowieka.

Małgorzata Twardoń 2006

Analiza gier

Grą nazywamy serię komplementarnych

transakcji ukrytych prowadzących do dobrze

określonego, dającego się przewidzieć wyniku.

Jest to okresowy, często powtarzający się

zestaw transakcji,

pozornie bez zarzutu,

o utajonej motywacji,

seria posunięć z pułapką albo

seria posunięć z pułapką albo

"sztuczką".

"sztuczką".

Małgorzata Twardoń 2006

Gry

Gry wyraźnie różnią się od procedur, rytuałów i
rozrywek dzięki dwóm podstawowym
właściwościom:
 swojej ukrytej jakości
 wypłacie.

Procedury mogą być udane, rytuały skuteczne,
a rozrywki korzystne, lecz wszystkie one są z
definicji szczere;

mogą pociągać za sobą rywalizację, ale nie
konflikt, a ich zakończenie może być
sensacyjne, lecz nie dramatyczne.

Małgorzata Twardoń 2006

Gry

Każda gra jest natomiast w swoim

założeniu

nieuczciwa

nieuczciwa,

a wynik ma wydźwięk

dramatyczny

dramatyczny,

a nie jedynie ekscytujący.

Małgorzata Twardoń 2006

Gry

Bardzo interesujące są nieświadome gry

zwykłych ludzi zaangażowanych w

podwójne transakcje, z których istnienia

nie w pełni zdają sobie sprawę,

a które są najważniejszym przejawem

życia społecznego na całym świecie.

Małgorzata Twardoń 2006

Gry

Fakt, że gry i zabawy bywają

poważne i mogą mieć poważne

skutki, jest dobrze znany

antropologom.

Zaś najbardziej bezlitosną ze

wszystkich jest oczywiście

"Wojna".

Małgorzata Twardoń 2006

Geneza gier

Wychowanie można uznać za proces

edukacyjny, w którym uczy się dziecko, w

jakie gry grać

i jak w nie grać.

Uczy się je także procedur, rytuałów i

rozrywek stosowanych dla jego pozycji w

lokalnej sytuacji społecznej, lecz są one mniej

istotne.

Od jego wiedzy i biegłości w procedurach,

rytuałach i rozrywkach zależeć będzie, jakie

otworzą się przed nim szanse, lecz stosowane

przez niego gry determinują wykorzystanie

tych szans.

Małgorzata Twardoń 2006

Gry i wychowanie

Będą elementem scenariusza

czy też nieświadomego planu

życiowego,

ulubione gry decydują też o jego

losie: powodzeniu w

małżeństwie, karierze

i okolicznościach śmierci.

Małgorzata Twardoń 2006

Gry i wychowanie

Rodzice zajęci wyborem szkół dla dziecka,

korepetycji, dodatkowych zajęć, często nie

dostrzegają roli gier kształtujących

przecież podstawową strukturę dynamiki

emocjonalnej każdej rodziny, której dzieci

uczą się od najwcześniejszych miesięcy

poprzez znaczące

doświadczenia w

doświadczenia w

życiu codziennym

życiu codziennym.

Małgorzata Twardoń 2006

Dzieci i gry

Małe dzieci rozmyślnie inicjują gry.

Kiedy jednak staną się utrwalonymi

wzorcami bodźców i reakcji, ich

pochodzenie zatrze się w mrokach czasu,

a ich ukryta natura zniknie w oparach

społecznych.

   Stan ego Dziecka, jego talent

psychologiczny jest wprost uderzający,

a

zdolność manipulowania ludźmi

zdolność manipulowania ludźmi

godna pozazdroszczenia

godna pozazdroszczenia.

Małgorzata Twardoń 2006

Funkcje gier

Ponieważ tak mało jest okazji do intymności w

codziennym życiu, nasze życie społeczne w

przeważającej części upływa na grach.

A zatem gry są zarówno konieczne, jak i

pożądane, a cały problem sprowadza się do

tego, czy gry uprawiane przez daną osobę są
dla niej najbardziej korzystne. W tym miejscu

warto przypomnieć, że istotną cechą gry jest

jej kulminacja albo wypłata.

Małgorzata Twardoń 2006

Funkcje gier

Oprócz funkcji społecznej polegającej na

strukturalizowaniu czasu pewne gry pełnią

rolę niezbędnego czynnika zdrowia

niektórych ludzi.

Ich równowaga psychiczna jest tak chwiejna,

a pozycja utrzymywana z takim trudem, że

pozbawienie gier może pogrążyć ich w

trwałej rozpaczy, a nawet psychozie.

Ludzie tacy będą mocno oponowali przeciwko

wszystkim posunięciom wywodzącym się z

antytezy.

Małgorzata Twardoń 2006

Funkcje gier

Często można zaobserwować to zjawisko w

sytuacjach małżeńskich,

kiedy poprawa na skutek terapii

psychiatrycznej jednego z małżonków (tzn.

porzucenie gier destrukcyjnych) prowadzi do

nagłego pogorszenia u partnera, dla którego
gra była niezmiernie ważna w utrzymywaniu

równowagi.

Dlatego też w analizie gier trzeba

zachowywać ostrożność.

Małgorzata Twardoń 2006

Funkcje gier

Na szczęście korzyści z wolnej od gry

intymności, która jest czy też powinna

być najdoskonalszą formą życia

człowieka, są tak duże, że nawet

osobowości o chwiejnej równowadze

mogą bezpiecznie i z radością poniechać

swoich gier, jeżeli znajdą odpowiedniego

partnera do lepszego związku.

Małgorzata Twardoń 2006

Trzy typy gier

Gra pierwszego stopnia

taka, która jest społecznie

akceptowana w środowisku

agensa.

(Agens- osoba, która rozpoczyna

grę i ją podtrzymuje)

Małgorzata Twardoń 2006

Gra drugiego stopnia

taka która nie powoduje

żadnych trwałych nie dających

się naprawić szkód,

lecz jej uczestnicy wolą ukrywać

przed innymi ludźmi.

Małgorzata Twardoń 2006

Gra trzeciego stopnia

taka która kończy się dopiero

na sali operacyjnej,

w sądzie

lub kostnicy.

Małgorzata Twardoń 2006

Powstawanie gier

• aby wypełnić nimi określony czas
• aby otrzymać wsparcie pozytywne
• aby utrzymać pewną siatkę uczuć

(jako „duchową równowagę”)

• aby zatrzymać przy sobie innych

ludzi, kiedy już wsparcie się kończy

Małgorzata Twardoń 2006

Przyczyny gier

•

aby potwierdzić to co wpoili nam rodzice i rozwijać
nasz zapis życiowy

•

aby usprawiedliwić własną postawę życiową poprzez
ten „dowód”, że człowiek sam albo inni nie są OK.

•

aby uzyskać możliwe najintensywniejsze wsparcie,
bez konieczności korzystania z ryzykownej głębokiej
zażyłości z drugim człowiekiem

•

aby uniknąć poczucia odpowiedzialności stanu Ja-
Dorosły za własne działania i uczucia (łatwiej jest
przypisywać innym winę za własne negatywne
uczucia).

Małgorzata Twardoń 2006

Typy gier

• Życiowe
• Małżeńskie
• Na przyjęciach
• Seksualne
• Terapeutyczne
• Konstruktywne
• Świata podziemnego

Małgorzata Twardoń 2006

Gry życiowe

• Alkoholik
• Dłużnik
• Kopnij mnie
• Teraz cię mam, ty sukinsynu
• Patrz, co przez ciebie zrobiłem

Małgorzata Twardoń 2006

Gry konstruktywne

• Pracowite wakacje
• Szarmancki
• Filantrop
• Lokalny mędrzec
• Będziecie jeszcze dumni, że mnie

znacie

Małgorzata Twardoń 2006

Gry na przyjęciach

• Ależ to okropne

• Wada

• Spryt

• Dlaczego ty nie - tak ale

Małgorzata Twardoń 2006

Gry świata podziemnego

• Policjanci i złodzieje

• Jak się stąd wydostać

• Wytnijmy numer Józkowi

Małgorzata Twardoń 2006

Gra „wada – głupi”

D

D
z
.

R

D

D
z
.

R

Płaszczyzna społeczna

Wada (Dorosły-Dorosły): „Czy chcesz wprowadzić
auto do garażu?”
Głupi: (Dorosły-Dorosły) „Dobrze”

Płaszczyzna psychologiczna

Wada (Rodzic-Dziecko): „Czy chcesz być krytykowany”

Głupi (Dziecko-Rodzic): „Tak

”

Małgorzata Twardoń 2006

Gra małżeńska ”Gdyby nie ty”

Pani X skarży się stale, że mąż ograniczył jej
kontakty społeczne, tak że nigdy nie nauczyła
się tańczyć, lub np. zrobić prawo jazdy, zapisać
się na kurs języka obcego, podjąć studia,
podjąć pracę.

Na ogół zdarza się, że mąż ma okresy kiedy
jest bardziej pobłażliwy i Pani Kowalska próbuje
podejmować te działania.
Okazuje się jednak, że ma chorobliwy lęk przed
parkietem, jazdą konną, prowadzeniem
samochodu, intensywnymi kontaktami i
sprawdzianami na studiach, itp.).

Małgorzata Twardoń 2006

Gdyby nie ty

Odsłania to wtedy strukturę jej

małżeństwa.

Spośród wielu konkurentów wybrała na

męża człowieka dominującego. Pozwoliło

jej to potem skarżyć się że mogłaby robić

wiele rozmaitych rzeczy, "gdyby nie on".

Wiele jej koleżanek również ma

dominujących mężów i gdy spotykają się

na porannej kawie spędzają sporo czasu

grając w "Gdyby nie on".

Małgorzata Twardoń 2006

Gdyby nie ty

Jednakże, jak się okazuje, na przekór jej

skargom mąż oddawał jej prawdziwą

przysługę powstrzymując ją od

przedsięwzięć, których się bała i

chroniąc wręcz przed uświadomieniem

sobie własnych lęków.

Właśnie dlatego jej Dziecko przenikliwie

wybrało takiego męża.

Małgorzata Twardoń 2006

Gdyby nie ty

Ponieważ poza sprawami domowymi i

dziećmi niewiele mieli ze sobą

wspólnego, kłótnie wyróżniały się jako

ważne wydarzenia i głównie przy tych

okazjach prowadzili ze sobą

autentyczne rozmowy.

Tak czy owak życie małżeńskie

nauczyło ją jednego: że wszyscy

mężczyźni są podli i despotyczni

.

Małgorzata Twardoń 2006

Postawa

Postawy, które trwają przez

dłuższy czas naszego życia,

nazywamy postawami życiowymi.

Powstały one wskutek naszych

decyzji, które podjęliśmy we

wczesnym dzieciństwie.

Małgorzata Twardoń 2006

Postawa I

Ja jestem OK. – Ty jesteś OK.

mocna i zdrowa postawa

„wygrywającego”, to pozycja zdrowia

psychicznego.

Jeśli postawa ta jest realistyczna, to

pozwala konstruktywnie rozwiązywać

problemy życiowe.

Oczekiwania tych osób wobec życia są

na ogół pozytywne, liczą się one z

innymi, respektują ich potrzeby i

autonomię.

Małgorzata Twardoń 2006

Postawa II

Ja nie jestem OK. – Ty jesteś OK.

postawa bezradnej depresyjnej osoby,

rozpowszechniona jest wśród osób z

poczuciem niższości.

Prowadzi do zamykania się w sobie z

poczuciem smutku i depresji, a w

skrajnych przypadkach do tendencji

samobójczych.

Małgorzata Twardoń 2006

Postawa III

Ja jestem OK. – Ty nie jesteś OK.

postawa zaburzona, paranoidalna, prowadzi

do izolacji lub do rozwodu w małżeństwie, w

sytuacjach ekstremalnych może prowadzić

do zabójstwa, jest postawą osób, które czują

się w życiu ofiarami, czują się

prześladowane i które z kolei sprawiają

cierpienie lub prześladują innych.

Jest to postawa spotykana często u

przestępców i kryminalistów

Małgorzata Twardoń 2006

Postawa IV

Ja nie jestem OK. – Ty nie jesteś OK.

katastroficzna postawa absolutnego

„przegrywającego”, charakteryzuje

osoby, które utraciły radość życia i

manifestują zachowania schizoidalne,

prowadzące w ostateczności do

samobójstwa lub zabójstwa.

Małgorzata Twardoń 2006

Postawy życiowe

Z tych postaw głównych wynikają niżej
wymienione postawy i myśli, zaś określiwszy
własne postawy  życiowe, ludzie mogą dojść
do następujących wniosków:

• Jestem inteligentny
• Jestem sympatyczny
• Jestem silny
• Jestem aniołem

Małgorzata Twardoń 2006

Postawy życiowe

• Jestem demonem
• Jestem zły
• Nie jestem w stanie nic dobrego

zrobić

• Nie jestem w stanie zrobić nic złego
• Chcę tyle co inni
• Nie zasługuję na to aby żyć

Małgorzata Twardoń 2006

Postawy w stosunku do

innych

Przyjmując określone postawy wobec innych, myślą, że:
• Dostanę wszystko, czego chcę.
• Nikt nigdy nie da mi tego, czego mi potrzeba.
• Ludzie są wspaniali.
• Ludzie są nic nie warci.
• Zawsze znajdzie się ktoś, kto mi pomoże.
• Czekają tylko na moje potknięcia.
• Wszyscy mnie kochają.
• Nikt mnie nie kocha.
• Ludzie są sympatyczni.
• Wszyscy ludzie są źli.

Małgorzata Twardoń 2006

Skrypt

Pewien plan życiowy przypominający

scenariusz sztuki teatralnej i

wyznaczający człowiekowi rolę do

odegrania.

    Skrypt powstaje w rezultacie dziecięcych

reakcji na zdarzenia i przyjętych następnie

pozycji. Zapisany jest on w stanie

Ja Dziecko

Ja Dziecko

i stopniowo rozwijany w toku transakcji

między rodzicami a dzieckiem.

Stosowane najczęściej gry stanowią część

skryptu. Zidentyfikowanie pozycji życiowych

gier pozwala na stopniowe uświadamianie

sobie skryptu.

Małgorzata Twardoń 2006

Skrypt

"Skrypt definiowany jest jako stale

aktualny program rozwinięty we

wczesnym dzieciństwie przez rodziców,

który kieruje zachowaniem człowieka w

najbardziej istotnych dziedzinach życia.

Zawiera on nieuświadomiony przez

jednostkę plan życiowy oraz wskazania,

jak go realizować - z określeniem ról,

rodzaju zdarzeń i sposobów reagowania

na nie.

Małgorzata Twardoń 2006

Skrypt

Składa się z podstawowego nakazu i zakazu ze

wskazaniem, jak zakończyć życie, programu

działania zawierającego ogólne zalecenia

zapewniające utrzymanie kierunku

podstawowego nakazu, zachęty do działania

doprowadzające do jego wypełnienia, przepisy

moralne oraz wiedzę o życiu,

czyli wzory konkretnych działań, instrukcje do

wykonania zadań umożliwiające realizację

skryptu.

Małgorzata Twardoń 2006

Skrypt

Dla ukształtowania generalnego

nakazu skryptu mają znaczenie

przekazy rodzica płci przeciwnej.

Rodzic tej samej płci w większym

stopniu instruuje, jak go

realizować.".

Małgorzata Twardoń 2006

Skrypt

Berne pisze: "Istnieją cztery przerażające

moce rządzące ludzkim przeznaczeniem:

•

demoniczne programowanie rodzicielskie

wspomagane przez wewnętrzny głos;

• konstruktywne programowanie rodzicielskie,
wspomagane przez zaufanie życia;

• siły zewnętrzne, zwane do dzisiaj
Przeznaczeniem

• niezależne aspiracje.”

Małgorzata Twardoń 2006

Skrypt

„Powyższym czterem rodzajom sił

odpowiadają cztery rodzaje dróg życia, które

rzecz jasna, mogą się mieszać, prowadząc

do tego czy innego rodzaju końcowego

przeznaczenia:

• droga skryptowa,

• droga przeciwskryptowa,

• droga wymuszona

• droga niezależna."

Małgorzata Twardoń 2006

Skrypty

Skrypty dzielimy na

konstrukcyjne i destrukcyjne.

W zależności od tego, który my mamy

przypisany możemy zostać

zwycięzcami,

przegranymi bądź niewygrywającymi.

Małgorzata Twardoń 2006

 Każdy z nas już we wczesnym dzieciństwie

decyduje o tym jak będzie żył i jak

umrze.
 Plan ten cały czas obecny jest w naszym
umyśle.

 Jest on nazywany skryptem, planem życia,
bądź

scenariuszem.

 Ukształtowany zostaje on we wczesnym

dzieciństwie pod presją rodziców i

pcha ludzi ku ich przeznaczeniu.

Małgorzata Twardoń 2006

Rodzice mogą programować swoje

dzieci poprzez przekazywanie im tego,

czego sami nauczyli się, lub sądzą, że

się nauczyli.

Jeśli są przegranymi, przekażą dzieciom

program przegranego,

a jeżeli zwycięzcami - program

zwycięzcy.

Władza rodzicielska

Małgorzata Twardoń 2006

Źródła

Berne E., W co grają ludzie? Psychologia stosunków między ludzkich.
PWN, Warszawa 1987.
Berne E., "Dzień dobry" ...i co dalej? Psychologia ludzkiego
przeznaczenia. Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1998

James M., Jongeward D., Narodzić się by wygrać. Analiza transakcyjna
na co dzień. Dom Wyd. REBIS, Poznań 1994.