ANALIZA TRANSAKCYJNA

Spis treści

I. Stosunki społeczne
II. Strukturalizowanie

czasu

III. Analiza strukturalna
IV. Analiza transakcyjna

STOSUNKI SPOŁECZNE



Teorie stosunków społecznych

szczegółowo przedstawił R. Spitz.

Zauważył on, iż deprywacja

emocjonalna niemowląt, czyli np.

pozbawienie ich przez dłuższy czas

opieki, może mieć zgubne rezultaty. Na

podstawie tych obserwacji powstało

pojęcie głodu bodźców. Wykazano, że

najkorzystniejszymi bodźcami są te,

które dostarcza bliskość fizyczna.

Podobnie w świecie dorosłych, poddanych deprywacji
sensorycznej lub społecznej.



Długotrwałe odosobnienie stanowi jedną z

najstraszniejszych kar nawet dla więźniów

odpornych na fizyczną brutalność i może wywołać
krótkotrwałą psychozę lub przejściowe zaburzenia

psychiczne. Brak dostatecznej stymulacji układu

nerwowego może powodować jego zwyrodnienia i

zmiany organiczne w mózgu.



Przyjęto istnienie biologicznego łańcucha – od

niedożywienia, czyli deprywacji emocjonalnej i

sensorycznej, poprzez apatię, do zmian

zwyrodnieniowych i śmierci. W tym sensie głód

bodźców może mieć taki sam związek z szansą

przetrwania ludzkiego organizmu, jak głód

pożywienia.

„Jeżeli nie jesteś głaskany, twój rdzeń
kręgowy usycha”

To odpowiedź na pytanie: co dzieje się z niemowlęciem

po oddaleniu go od matki, w trakcie normalnego

rozwoju ?

Dotychczasowe badania dowodzą, że po zakończeniu

bliskiej intymności z matką jednostka resztę życia

stoi przed trudnym wyborem. Z jednej strony

utrzymanie bliskości fizycznej typu niemowlęcego

blokują siły natury społecznej, psychologicznej i

biologicznej, z drugiej – człowiek nieustannie do niej

dąży.

W rezultacie godzi się na kompromis – zadowala się

subtelnymi, symbolicznymi formami dotyku, chociaż

dążenie do fizycznego kontaktu nie musi słabnąć.

Kompromis…



Rezultatem kompromisu jest częściowe

przekształcenie niemowlęcego głodu

bodźców w coś, co można nazwać głodem

poznawczym.



W miarę jak złożoność kompromisu

wzrasta, ludzie coraz bardziej różnicują się

w swoich dążeniach do poznania i właśnie

te różnice wprowadzają urozmaicenie w

stosunkach społecznych i decydują o losie

człowieka.

„Głaski



Kontakt fizyczny oraz każdy akt zwracania

uwagi na obecność innej osoby, nazywany

wcześniej „głaskiem” jest więc podstawową

jednostką funkcjonowania społecznego.



Wymiana „głasków” tworzy transakcję, która

jest jednostką stosunków społecznych.



W odniesieniu do teorii gier wyłania się tu

zasada, iż każdy stosunek społeczny, bez

względu na swój charakter ma biologiczną

przewagę nad brakiem stosunku w ogóle.

II. Strukturalizowanie czasu



Poznawanie (symboliczny równoważnik

dotykania niemowląt) u osób dorosłych

jest niezbędne do przetrwania. Po

zaspokojeniu głodu bodźców i głodu

poznawczego pojawia się głód struktur.

Nieprzyjemnie odczuwa się społeczne luki,

okresy milczenia, nieustrukturalizowania

czasu. Człowiek ma wieczny problem z

ustrukturalizowaniem godziny swojego

czuwania. W sensie egzystencjalnym

funkcja wszystkich istot społecznych

polega na wzajemnym użyczaniu sobie

wsparcia w drodze do tego celu.

Operacyjny aspekt strukturalizowania
czasu można nazwać
programowaniem.

Ma ono trzy postacie:



materialną,



społeczną



indywidualną.

Programowanie materialne



Programowanie materialne jest najbardziej

wygodną i użyteczną metodą, polegającą na

stworzeniu planu działania w materii świata

zewnętrznego, co w języku codziennym nazywa się

pracą. Plan taki technicznie określa się mianem

aktywności.



Planowanie materialne jest skutkiem zetknięcia się

człowieka ze zmiennościami świata zewnętrznego.

Opiera się na przetwarzaniu danych i integruje nas
w tej mierze, w jakiej aktywność stwarza formę dla

poznawania, „głaskania” i innych form stosunków

społecznych

Programowanie społeczne



Programowanie społeczne daje tradycyjne

wymiary rytualne lub semirytualne.

Podstawowym kryterium jest układność,

potocznie zwana „dobrymi manierami”. Dotyczy

manier, sposobów pozdrawiania się, jedzenia,

zalotów czy żałoby. Np. czkanie przy posiłkach

albo pytanie o zdrowie małżonki może być mile

widziana lub też zabroniona przez lokalną

tradycję. Zwykle po rytuałach formalnych

następują semirytualne rozmowy na różne

tematy – możemy je wyodrębnić jako rozrywki.

Programowanie indywidualne



Programowanie indywidualne wkrada się w

stosunki dobrze znających się ludzi. Wzrasta przy

nich prawdopodobieństwo zajścia „zdarzeń

przypadkowych”. Zdarzenia przypadkowe na

pierwszy rzut oka wydają się nieoczekiwane,

jednak przebiegają na ogół według określonych

wzorów, które dadzą się poklasyfikować, a cała

sekwencja określona jest przez niewypowiedziane

wprost reguły i przepisy. Reguły te są utajone tak

długo, jak rozwijające się przyjaźń lub wrogość,

lecz stają się jawne, gdy ktoś zrobi nieprzepisowy

ruch, wywołujący symboliczny, werbalny lub

formalny protest. Takie sekwencje, które w

przeciwieństwie do rozrywek oparte są bardziej

na indywidualnym niż społecznym

programowaniu, można nazwać grami.

Rozrywki i gry



Rozrywki i gry są substytutami

prawdziwego życia z prawdziwą

intymnością. Intymność zaczyna się,

kiedy indywidualne (zazwyczaj

instynktowne) programowanie staje się

bardziej intensywne, słabną zaś społeczne

modelowanie oraz ukryte ograniczenia i

motywy. Stanowi to jedyną w pełni

zadowalająca odpowiedź na głód

bodźców, głód poznawczy i głód struktur.

Prototypem intymności jest akt miłosny.



Głód struktur jest równie istotny jak głód

bodźców. Głód bodźców i głód poznawczy

wyrażają potrzebę unikania sensorycznej

i emocjonalnej deprywacji, która

prowadzi do degeneracji biologicznej.

Głód struktur wyraża potrzebę unikania

nudy i zła wynikającego z

nieustrukturalizowania czasu.

Utrzymująca się dłuższy czas nuda staje

się synonimem wygłodzenia uczuciowego

i może mieć takie same konsekwencje.

Człowiek samotny (samotnym można

być nawet w obecności innych)

potrafi strukturalizować czas na dwa

sposoby:



poprzez aktywność;



poprzez fantazję.

Człowiek przynależący do społecznego

związku dwojga lub więcej ludzi ma do

wyboru następujące sposoby

strukturalizowania czasu (przedstawione

kolejno wg stopnia złożoności):



rytuały;



rozrywki;



gry;



intymności;



aktywność, która może tworzyć szkielet dla

pozostałych.



Celem każdego członka związku

społecznego jest uzyskanie maksymalnej

satysfakcji (zysków, korzyści) z transakcji

z innymi ludźmi. Im bardziej jest

przystępny, tym więcej zadowolenia może

uzyskać i tym większa część

programowania operacji społecznych

odbywa się automatycznie.



Najatrakcyjniejsze formy kontaktu

społecznego najczęściej przybierają formy

gier i intymności.

Korzyści z kontaktu społecznego polegają na

stwarzaniu równowagi somatycznej i psychicznej. Są

związane z następującymi czynnikami:



obniżenie napięcia;



unikanie szkodliwych sytuacji;



zdobywanie „głasków”;



utrzymanie ustalonej równowagi.

W języku psychiatrii można je określić jako:



pierwotne wewnętrzne korzyści;



pierwotne zewnętrzne korzyści;



korzyści wtórne;



korzyści egzystencjalne.

III. Analiza strukturalna



Ludzie od czasu do czasu zmieniają

miejsce, pozycję ciała, brzmienie głosu,

sposób wysławiania się itd. Tym zmianom

behawioralnym często towarzyszy zmiana

w uczuciach. Określony zestaw wzorów

zachowania jednostki odpowiada

określonemu stanowi psychiki. Te zmiany i

różnice zrodziły pojęcie stanów ego.



Stan ego może być opisany zestaw

spójnych wzorów zachowania. Każdy

człowiek prawdopodobnie dysponuje

ograniczonym repertuarem stanów ego.

Repertuar ten może być
uporządkowany według
następujących kategorii:

1.

Stany ego będące próbą
naśladownictwa wzorów
rodzicielskich (eksteropsychiczne),

2.

Stany ego autonomicznie
prowadzące w kierunku obiektywnej
oceny rzeczywistości
(neopsychiczne),

3.

Stany ego utrwalone we wczesnym
dzieciństwie (archeopsychiczne)

W dowolnym momencie każda osoba w danej
społeczności będzie okazywała stan ego Rodzica,
Dziecka lub Dorosłego, potrafiąc jednocześnie
zmienić ten stan na inny

.

Wynika to z tego, że:

1.

Każdy miał rodziców i nosi w sobie zestaw stanów
ego , które odtwarzają stany ego tych rodziców;
„każdy nosi w sobie swoich rodziców”

2.

Każdy jest zdolny do przetwarzania obiektywnych
danych, jeżeli pobudzony zostanie odpowiedni
stan ego; „każdy ma dorosłego”

3.

Każdy był kiedyś młodszy niż jest i ma w sobie
przeżytki z dawniejszych lat, które mogą być
pobudzone w pewnych warunkach; „każdy nosi w
sobie małego chłopca lub dziewczynkę”

Diagram przedstawia stany ego, które z jednej strony są
nierozłączne, ponieważ stanowią pełną osobowość człowieka.
Jednak są starannie rozdzielone, gdyż są bardzo różne i często
sprzeczne.

DZIECKO

Jest pod wieloma względami najbardziej

wartościową częścią osobowości i może

wnosić w życie jednostki dokładnie to, co

rzeczywiste dziecko wnosi w życie rodziny.

Jeżeli Dziecko w człowieku jest zakłócone i

niezdrowe, może to mieć niepomyślne

skutki, a wówczas trzeba temu zaradzić.

Dziecko ujawnia się w dwóch formach:

-

Dziecko przystosowane (to takie, które

modyfikuje swoje zachowanie pod

Rodzicielskim wpływem) oraz

-

Dziecko naturalne (spontaniczna ekspresja).

DOROSŁY

W tym systemie nie ma pojęcia „osoby niedojrzałej”,

są tylko ludzie, u których Dziecko dominuje w
niewłaściwy i nieproduktywny sposób, ale wszyscy
oni mają kompletnego i dobrze
ustrukturalizowanego Dorosłego. Trzeba go jedynie
pobudzić. I odwrotnie, ludzie tak zwani dojrzali to
tacy, u których dominuje Dorosły.

Dorosły jest niezbędny do przetrwania. Przetwarza

dane i oblicza prawdopodobieństwa istotne do
skutecznego radzenia sobie ze światem
zewnętrznym. Przeżywa też swoiste rodzaje
trudności i satysfakcji. Reguluje czynności Rodzica i
Dziecka w obiektywnym pośredniczeniu między
nimi.

RODZIC

Rodzic ujawnia się w dwóch formach: jako aktywny

stan ego oraz jako czynnik wywierający wpływ.

Kiedy działa wprost człowiek reaguje tak, jak

faktycznie reagował jego własny rodzic. Kiedy jest

czynnikiem wywierającym wpływ, reaguje tak, jakby

życzyli sobie rodzice.

W pierwszym przypadku człowiek staje się jednym z

nich, zaś w drugim dostosowuje się do ich

wymagań.

Rodzic ma dwie główne funkcje;

-

umożliwia jednostce skuteczne wypełnianie roli

rodzica jej własnych dzieci, przyczyniając się w ten

sposób do przetrwania rasy ludzkiej.

-

wykonuje wiele reakcji automatycznie, co oszczędza

dużo czasu i energii i zwalnia to Dorosłego z

konieczności podejmowania wielu drobnych decyzji.

Stan „ego”…

Stany ego to normalne zjawisko

fizjologiczne. Mózg ludzki jest

regulatorem życia psychicznego, a jego

wytwory są organizowane i

przechowywane w formie stanów ego.

Wszystkie trzy składniki osobowości

mają dużą wartość dla przetrwania.

Rodzic, Dorosły i Dziecko są jednakowo

ważni i mają swoje pełnoprawne miejsce

w bogatym i twórczym życiu człowieka.

IV. Analiza transakcyjna

Jednostkę stosunków społecznych

nazywamy transakcją. Jeżeli dwoje lub

więcej ludzi spotyka się w gromadzie,

prędzej czy później któryś z nich

przemówi lub w inny sposób okaże, że

zauważa inne osoby. Nazywa się to

bodźcem transakcyjnym. Wówczas inna

osoba odezwie się lub uczyni coś, co

będzie w pewien sposób związane z tym

bodźcem, a co nazwiemy reakcją

transakcyjną.

Analiza transakcyjna



Prosta analiza transakcyjna polega na

postawieniu diagnozy, stwierdzającej który

ze stanów ego wysłał bodziec transakcyjny i

który wykonał reakcję transakcyjną.

Najprostszymi transakcjami są te, w których

zarówno bodziec, jak i reakcja wychodzą od

Dorosłych obu uczestników.



Pod względem prostoty następne są

transakcje Dziecko-Rodzic. Obie te

transakcje są komplementarne- to znaczy,

że reakcja jest właściwa i oczekiwana i

następuje zgodnie z naturalnym porządkiem

zdrowych stosunków międzyludzkich.

Transakcje komplementarne

Transakcje układają się na ogół w łańcuchy
tak, że każda reakcja staje się z kolei
następnym bodźcem.



Pierwsza reguła komunikacji mówi, ze
komunikacja przebiega gładko, dopóki
transakcje są komplementarne. W takim
przypadku nie ma znaczenia czy dwoje
ludzi zajmuje się plotkowaniem



(Rodzic-Dziecko), rozwiązywaniem
problemu (Dorosły-Dorosły) czy też
wspólną zabawą



(Dziecko-Dziecko albo Rodzic-Dziecko.

Transakcje skrzyżowane

To reguła odwrotna do kompletnych i mówi , że komunikacja
przerywa się kiedy zajdzie transakcja skrzyżowana:



Osoba 1 -
Chciałabym jutro
odwiedzić
przyjaciółkę.



Osoba 2 - Nie
możesz wreszcie
zostać i
porozmawiać ze
mną?

Transakcja skrzyżowana cz.2



Osoba 1 - Która
godzina?



Osoba 2 - Zawsze się
pan tak śpieszy!

Transakcja skrzyżowana I typu.

Bodziec ma charakter Dorosły-Dorosły, np.

„Nie wiesz gdzie są moje spinki do

mankietów?”

Właściwą reakcją Dorosły-Dorosły byłaby

odpowiedź „Na biurku”. Jeżeli jednak

respondent wybucha gniewem, reakcja

będzie mniej więcej taka: „Stale mnie za

wszystko winisz”.

Są to reakcje Dziecko-Rodzic i jak widać na

diagramie transakcyjnym ich wektory

krzyżują się. W takich sytuacjach problemy

Dorosłego ze spinkami do mankietów

muszą być zawieszone do czasu, gdy

wektory staną się równoległe

Odwrotność transakcji skrzyżowanej I
typu przedstawia drugi rysunek.



Jest to znana psychoterapeutom reakcja

przeciwprzeniesienia, w której pacjent robi

jakąś obiektywną Dorosłą uwagę, a

terapeuta krzyżuje wektory reagując jak

rodzic mówiący do dziecka. Jest to

transakcja skrzyżowana II typu.



W codziennym życiu pytanie „Gdzie są

moje spinki do mankietów?” może wywołać

odpowiedź „Dlaczego nie pilnujesz swoich

własnych rzeczy, nie jesteś już dzieckiem”.

Transakcje można podzielić również na proste i ukryte,
a te na kątowe i podwójne.

Transakcje ukryte:

Podsumowując -

Analiza Transakcyjna, to stworzona przez Erica

Berne'a psychologiczna koncepcja stosunków

międzyludzkich, opierająca się na idei

wyodrębnienia w Ja trzech współistniejących

schematów zachowania i odczuwania. Część jego

teorii stanowią różne typy transakcji, jakich

dokonują ludzie pomiędzy sobą zarówno

świadomie jak i nieświadomie na różnych

poziomach: społecznych czy psychologicznym.

Transakcją jest każde pojawienie się przynajmniej

dwu rozpoznawalnych znaków.

Transakcje, jak również komunikaty i nastawienie

względem siebie osób, biorących udział w

transakcjach mogą być zatem różnego typu.