Analiza transakcyjna – teoria stanów.
W każdym człowieku istnieją trzy stany osobowości: Rodzic, Dorosły, Dziecko.
Rodzic
Ukształtowany w wyniku życiowych doświadczeń
Stan wyrażany przez upomnienia, uporządkowanie, rady, polecenia, zdania normatywne, nakazy, zakazy, wyznaczanie praw i reguł postępowania
Osoba taka jest surowa, sztywna i skupiona, ocenia, oburza się i ośmiesza, a nawet poniża innych
Typowe zachowania niewerbalne: zmarszczenie brwi, potrząsanie głową, wzdychanie, krzyżowanie rąk na piersiach, wskazywanie palcem, głaskanie drugiej osoby po głowie
W mowie postawa wyraża się przez zwroty tj. Gdybym był na Twoim miejscu…, Muszę skończyć z tym raz na zawsze…, Nie rób tego więcej!, Jak śmiesz?. Często używa słów zawsze, nigdy, oburzające, idiotyczne, śmieszne, bezsensowne
Rodzic może być Opiekuńczy i Krytyczny.
Rodzic Opiekuńczy:
Słucha
Jest cierpliwy i wyrozumiały
Pomaga
Pociesza
Uspakaja
Dodaje odwagi
Słowa: miły, nie bój się, dasz radę, kocham cię
Głos: ciepły, pełen troski
Rodzic Krytyczny:
Rozkazuje
Krytykuje
Moralizuje
Stawia retoryczne pytania
Karze i nagradza
Uogólnia
Myślenie w kategoriach pozytywny-negatywny, biały-czarny, dobry-zły
Postawa oceniająca
Słowa: powinno się, zawsze, każdy, wszędzie, należy
Głos: twardy, złośliwy
Dorosły
Wyraża nabyte umiejętności służące rozumieniu siebie i innych. Uświadamia sobie istnienie poszczególnych stanów ego
Świat ocenia za pomocą rozumu. Uznaje, iż nie ma rzeczy bezwzględnie pewnych, udaje mu się przewidywać konsekwencje podejmowanych decyzji. Odwołuje się do logiki, rozumu i faktów
Niektóre jego zachowania są związane z ochroną Dziecka i kontrolą Rodzica
Typowe zachowania niewerbalne: nieosłonięta twarz, głowa pochylona na znak słuchania nadawcy, nieustanne ruchy ciała, twarzy i oczu (mruganie co 3-5 sekund)
W mowie zauważyć można częste zwroty: dlaczego, kto, kiedy, w jaki sposób, Takie jest moje zdanie. Często używa słów tj. względny, prawdziwy, możliwy, prawdopodobny, obiektywny
Ja-Dorosły:
Zbiera i przekazuje informacje
Przysłuchuje się, obserwuje
Stawia rzeczowe pytania
Zbiera fakty i je łączy
Koncentruje się na tym, co jest rzeczywiste
Ceni prawdopodobieństwo, rozważa, myśli alternatywnie
Sprawdza i bada uczucia, różnicuje je
Podejmuje decyzje
Próbuje rozwiązać problemy w sposób konstruktywny
Słowa: jak, co, dlaczego, praktycznie
Głos: bez większych emocji, stonowany
Dziecko
Ujawnia się, gdy psychika opanowana jest przez emocje i popędy
Przejawia się w reakcjach za pomocą, których jednostka wyraża swoją wrażliwość, okazuje uczucia, zdolności twórcze i wyobraźnię
Zachowania są impulsywne i nieprzemyślane. Trudności z przyjęciem odpowiedzialności. Może być nieśmiała, uległa lub przeciwnie prowokująca, odrzucająca normy, autorytety i wzory zachowań. Reaguje jak dziecko
Typowe zachowania niewerbalne: drżenie warg, łzy, płaczliwy głos, wzruszanie ramionami, podnoszenie ręki z prośba o głos, obgryzanie paznokci, wywracanie oczami, zachwycanie się, dokuczanie, kręcenie się, chichotanie
Często używane zwroty i określenia to: wszystko mi jedno, nie wiem, chcę, najlepszy, większy, najpiękniejszy, życzę sobie
Ja-Dziecko dzieli się na Dziecko Naturalne i Dziecko Dostosowane (Przystosowane).
Dziecko Naturalne jest:
Spontaniczne, impulsywne
Bezpośrednie
Egocentryczne
Może być agresywne, radosne, wesołe, zmienne, ciekawskie
Głos: głośny, żwawy, wolny
Słowa: wspaniale, cudownie, chcę, nie chcę tego
Dziecko Dostosowane jest:
Czekające, bezradne
Rezygnujące, uległe
Lękliwe
Wstydliwe, smutne
Uśmiechające się niepewnie
Cierpiący
Czekający na zmianę
Głos: przyciszony
Słowa: chciałbym, nie mogę, spróbuję, ufam, proszę, dziękuję
Postawy życiowe wobec siebie i innych
Ja jestem OK – Ty jesteś OK
Obrazuje postawę Dorosłego. Przejawia się w chęci dzielenia się informacjami
Inni partnerzy są uznawani za rozumne indywidualności, a kontakt z nimi może dać obustronny korzystny związek
W negocjacjach w zderzeniu takiej postawy kierownika z zachowaniem pracownika osoba taka swobodnie komunikuje się, chce się uczyć, rozwiązać konflikt w oparciu o obustronne konsultacje, akcentuje i demonstruje obustronną równość
Ja jestem OK – Ty nie jesteś OK
Postawa charakterystyczna dla Rodzica, przejawia się tym, że osoba jest podejrzliwa i nieufna, dąży do dominacji
W negocjacjach takiego kierownika z pracownikiem przejawia się agresja w komunikowaniu się, nauczaniu przebiegającym z trudnościami, jednostronnym rozwiązywaniu problemów, automatycznym odrzucaniu pomysłów innych osób. Osoba taka akcentuje swoją wyższość
Ja nie jestem OK – Ty jesteś OK
Postawa charakterystyczna dla Dziecka, które jest pod kontrolą
Przejawia się w uległości, chęci by mówiono jej co ma robić i jak działać w danej sytuacji
W negocjacjach takiego kierownika z podwładnym przejawia się w obronnym komunikowaniu się, akcentowaniu potrzeby bezpieczeństwa. Osoba taka problem chce rozwiązać przez pytanie pracowników o możliwości i sposoby działania, wyraźnie ujawnia uczucie niższości
Ja nie jestem OK – Ty nie jesteś OK
Pesymistyczna postawa charakterystyczna dla Dziecka ujawniająca się poprzez apatię, obojętność i wycofywanie się
Negocjacje takiego kierownika z pracownikiem charakteryzują się wrogim sposobem komunikowania się, uczeniem przebiegającym z trudnościami, skłonnościami do popełniania błędów i nieumiejętności rozwiązywania problemów. Negocjacjom towarzyszy poczucie wyobcowania
W jaki sposób możemy poznać poszczególne stany Ja u siebie i u innych?
W tym celu należy włączyć nasz stan Ja-Dorosły, który spostrzega i ocenia zachowanie badanej osoby, tzn.:
1) obserwuje postawę i ruchy ciała;
2) słucha dźwięku mowy;
3) analizuje określone słowa i zdania, jakich używa osoba badana.
Postawa i ruch ciała - przede wszystkim wyraz twarzy - wskazują na funkcję określonego stanu Ja. Na przykład na stan Rodzica-kontrolującego wskazują następujące sposoby zachowania się: ściągnięte brwi, spojrzenie wywołujące u innych lęk, niecierpliwe kiwanie ręką lub nogą, uniesiony palec, wzdymanie, patrzenie z góry i z pewną pogardą, ręce umieszczone na biodrach przy szerokim rozkroku lub skrzyżowanie rąk na piersiach.
Stan Ja-Dorosły można rozpoznać w celowych ruchach ciała, skupionym spojrzeniu. Twarz jest skierowana prosto przed siebie, głowa ani nie pochylona, ani podniesiona.
Dla Dziecka-przystosowanego charakterystyczne są: spuszczone głowa i oczy, wzniesione lub ściągnięte ramiona, wszelkiego rodzaju uczucia złości wyrażane przez odpowiednie gesty, wyuczone od rodziców, uparte tupanie nogami, kłanianie się, stanie na baczność, spojrzenia rzucane ukradkiem (np. u nieśmiałej dziewczyny czekającej na partnera do tańca), ale także podnoszenie ręki do góry z prośbą o zezwolenie na zabranie głosu, czekanie przy czerwonym świetle, uwzględnianie obecości innych, poczucie taktu.
Ta “mowa ciała” dostarcza nam pierwszych wrażeń dotyczących stanów Ja u siebie i u innych osób.
Możliwość rozpoznawania stanów Ja dostarcza nam analiza charakterystycznych słów i zdań. Człowiek, który działa z pozycji Rodzica-krytykującego używa następujących określeń “musieć”, “rozkazywać”, “zabraniać”, “należy”, “zawsze”, “nigdy”, “nie”, obowiązek”, śmieszne”, absurdalne”, “dziecinne”, idiota”, “osioł” itd.
Rodzic-opiekuńczy posługuje się w zasadzie następującymi wyrażeniami: “troszczyć się”, “opiekować się”, “radzić”, “zachęcać”, “pozwalać”, “ratować”, “ochraniać”, “pomagać”.