Skład krwi i funkcja poszczególnych
elementów morfologicznych.
Grupy krwi. Przetaczanie krwi.
Odporność.

Tomasz Magoń

Fizjologia
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie 2006

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Płyny ustrojowe: krew, chłonkę (limfę) i płyny tkankowe.

Krew

jest tkanką płynną.

Wypełnia łożysko krwionośne: serce + naczynia
krwionośne.

Krew stanowi 1/20 do 1/13 masy ciała.

Krew składa się z elementów morfotycznych
(upostaciowionych) oraz z osocza.

Elementy morfotyczne: krwinki czerwone (erytrocyty)
krwinki białe (leukocyty)
płytki krwi (trombocyty)

Elementy morfotyczne stanowią mniej niż 50 % objętości
krwi.
Stosunek objętości krwinek czerwonych do objętości
pełnej krwi to

wskaźnik hematokrytu

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Funkcje krwi

- utrzymanie stałego środowiska wewnętrznego ustroju

- transport tlenu z płuc do tkanek

- transport dwutlenku węgla z tkanek do płuc

- transport substancji energetycznych i budulcowych wchłoniętych z pp

- transport produktów przemiany materii z tkanek do nerek (→ mocz)

- transport hormonów i witamin

- wyrównanie ciśnienia osmotycznego we wszystkich tkankach

- wyrównanie pH (stężenia jonów wodorowych w tkankach

- wyrównanie różnic temperatur

- zapora przed inwazją drobnoustrojów

- eliminacja substancji obcych (odporność swoista – przeciwciała
i nieswoista – dopełniacz) i toksyn drobnoustrojów

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Erytrocyty

- erytrocyty to owalne małe komórki (średnica 7 mikronów, grubość 2 mikrony,

objętość 60 nm3, każda krwinka ma 30 pikogramów hemoglobiny)
- powstają z ertyroblastów w szpiku kostnym
- są pozbawione jądra komórkowego co ogranicza procesy metaboliczne

krwinki czerwonej, a przez to zużycie tlenu.
- w organizmie znajduje się około 30 bilionów czerwonych krwinek,

czyli około 5,4 miliona w 1mm³ krwi mężczyzny i 5 milionów u kobiety.
- krwinki te żyją przez około 100-120 dni, t ½ = 28
- „stare erytrocyty” są wychwytywane przez śledzionę gdzie następuje

ich rozpad. Uwolniona hemoglobina jest degradowana w wątrobie.
- zdolność odkształcania umożliwia "przeciskanie" się erytrocytów przez

kapilary, których średnica jest często mniejsza niż wymiary krwinki.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Erytrocyty uczestniczą w przenoszeniu tlenu z pęcherzyków płucnych
i uwalnianiu go w naczyniach włosowatych tkanek.

Czerwone krwinki biorą także udział w przenoszeniu dwutlenku węgla
z tkanek do płuc. Przenoszą około 30% CO2, reszta-70% transportowana
jest w osoczu w formie jonów HCO3.

Kolejne zadanie krwinek to buforowanie krwi - udział w utrzymaniu
stałego pH.

Wszystkie zadania krwinka spełnia dzięki zawartości hemoglobiny.

Na powierzchni erytrocytów znajdują się aglutynogeny,
decydujące o grupie krwi.

W populacji ludzkiej występują cztery grupy krwi: A, B, AB, O.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Wielkości charakteryzujące erytrocyty

- liczba w 1 litrze/mikrolitrze krwi obwodowej
- Hct - wskaźnik hematokrytu
- Hb – zawartość hemoglobiny (g/% = g/dl, mmol/litr)
- MCV – średnia objętość krwinki
- MCH – średnia masa hemoglobiny w krwince
- MCHC – średnie stężenie hemoglobiny w krwince
- MCD – średnia średnica krwinki

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Mikroskopowy obraz krwi obwodowej

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Erytrocyty

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Leukocyty (krwinki białe)

- są większe i mniej liczne od erytrocytów.

- ich zadaniem jest ochrona organizmu przed patogenami (wirusy, bakterie)

- w ich komórkach występuje jądro (mają swój własny metabolizm,
i mogą się dzielić)

- w cytoplazmie występują charakterystyczne ziarnistości
(są to lizosomy, które zawierają enzymy)

Leukocyty są podstawowym elementem układu odpornościowego.
Ich funkcja odpornościowa jest realizowana przez:
- fagocytozę (pochłanianie i trawienie drobnoustrojów)
- produkowanie przeciwciał

Leukocyty dzielą się na agranulocyty i granulocyty

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Granulocyty posiadają ziarnistości w cytoplazmie oraz płatowate jądro.
Dzielą się na trzy podgrupy:
-

neutrofile

(granulocyty obojętnochłonne) - 35-71 % leukocytów

-

bazofile

(granulocyty zasadochłonne) - 0-2 %

-

eozynofile

(granulocyty kwasoochłonne) – 0-8 %

Granulocyty wytwarzane są w szpiku kostnym. T ½ = 7 godzin.

Agranulocyty nie mają ziarnistości w cytoplazmie, jądro jest pojedyncze,
zwykle kuliste albo nerkowate.
W tej grupie krwinek wyróżniamy:
-

limfocyty

(wytwarzane w szpiku, węzłach chłonnych, śledzionie, grasicy,

grudkach chłonnych przewodu pokarmowego) – 25-40 %
-

monocyty

(wytwarzane w szpiku kostnym) – 0-1%

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

neutrofil

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Chemotaksja – kierowanie się do ognisk zapalnych,
ognisk namnażania bakterii, ciał obcych
i martwych tkanek

Fagocytoza – pochłanianie i trawienie fragmentów komórek,
bakterii. Trawienie następuje w lizosomach
za pomocą enzymów hydrolitycznych.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Neutrofile

Obniżenie liczby neutrofilów we krwi obwodowej poniżej normy
nazywamy

neutropenią

,

- zwiększoną podatnością na infekcje, zwłaszcza przy wartościach
poniżej 1000/μl.

Neutropenia

- wrodzona (dziedziczona ją od rodziców)

- nabyta np. polekowa, poinfekcyjna (wirusy), może towarzyszyć chorobom:
toczeń rumieniowaty trzewny, białaczka, aplazja szpiku kostnego.

Podwyższenie liczby neutrofilów
nazywamy

neutrofilią

.

- ale wzrost liczby krwinek białych
w czasie trwania infekcji jest
zjawiskiem fizjologicznym !!!.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Eozynofile

Posiadają okularowate jądro
oraz duże ceglaste ziarnistości
w cytoplazmie.

Mają zdolność fagocytozy
oraz wyrzucają ze swojego wnętrza enzymy działające pozakomórkowo.

Stan podwyższenia liczby eozynofilów nazywamy

eozynoflią

.

Obserwujemy ją najczęściej w schorzeniach alergicznych
(astma oskrzelowa, egzema), w infekcjach pasożytniczych,
w nadwrażliwości na leki oraz w chorobach skóry i tkanki łącznej.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Bazofile

- mają ciemnofioletowe, grube ziarna
w cytoplazmie, zawierających substancje
uwalniane w wyniku zapalenia.

Bazofile, które przedostaną się do
tkanek nazywamy

mastocyami

(komórkami tucznymi).

Ich podwyższona liczba, zwana

bazofilią

, towarzyszy przewlekłej białaczce

granulocytowej, zapalnym chorobom jelit, a także nadczynności tarczycy.
Może również pojawiać się w okresie rekonwalescencji po przebytej infekcji

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Limfocyty

- odsetek we krwi obwodowej - 20-45%.
Dzielimy je na limfocyty B oraz limfocyty T.

Limfocyty T stanowią ok. 75% limfocytów krwi

- limfocyty pomocnicze (helper),

- limfocyty supresorowe

- limfocyty cytotoksyczne,

Limfocyty B produkują specyficzne przeciwciała. Biorą udział w immunologicznej
dpowiedzi humoralej organizmu.

Aby doszło do produkcji właściwych przeciwciał przez limfocyt B, niezbędna
jest właściwa prezentacja antygenów obcych przez limfocyty pomocnicze.

Inną grupą limfocytów, są komórki naturalni zabójcy (natural killer (NK).
Rozpoznają wroga bezpośrednio, bądź po przyłączonym przeciwciele.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Monocyty

- odsetek waha się od 0-1%.

- po przejściu do tkanek nazywamy je
makrofagami.

Ich główną funkcją jest fagocytoza.

Inną ważną funkcją jest prezentacja antygenów obcych limfocytom T.
Uwalniają szereg substancji chemicznych (cytokin) informujących o zapaleniu,
pobudzających odpowiedź immunologiczną organizmu.

Monocytozę

, czyli stan podwyższonej liczby monocytów we krwi obwodowej,

obserwujemy w przewlekłych infekcjach bakteryjnych (np. gruźlicy),
odczynach zapalnych i chorobach nowotworowych.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Płytki krwi (trombocyty)

Wytwarzane są w szpiku kostnym z megakariocytów.
Krążą we krwi 8 – 10 dni. T ½ = 4-5 dni.
Odpowiedzialne za prawidłowe krzepnięcie krwi.
Ich liczba wynosić powinna 150 - 400 tys. w 1 mm

3

.

Są mniejsze od erytrocytów, nie mają jąder komórkowych.

Przylegają w miejscu uszkodzenia ściany naczynia krwionośnego.
Dzięki nagromadzeniu płytek, dochodzi do powstania czopu płytkowego,
co skutkuje zatrzymaniem krwawienia z uszkodzonego naczynia.
czynnikiem przyspieszającym agregację płytek jest

tromboksan A2

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

trombocyty

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Osocze

Jest płynem zewnątrzkomórkowym. Głównym składnikiem jest woda (90%)
Poza tym zawiera składniki organiczne i nieorganiczne.
Funkcja:

- transport substancji niezbędnych
komórkom (elektrolity, białka, inne
składniki odżywcze),

- transport produktów przemiany materii.

- Ma zdolność krzepnięcia.

Białka osocza pełnią ważne funkcje:

- utrzymanie równowagi kwasowo - zasadowej

- utrzymanie ciśnienia osmotycznego,

- utrzymują lepkość osocza,

- funkcje obronne

Składniki

nieorganicz

ne

Składniki

organiczne

Na+

K+

Ca++

Mg++

Cl-

HCO

3

-

HPO

4

2

-

SO

4

2

-

białka

lipidy

glukoza

kwas

mlekowy

aminokwasy

amoniak

mocznik

bilirubina

kwas

moczowy

kreatynina

inne ......

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Białka osocza

1. albuminy – wytwarzane w wątrobie

2. globuliny – mukoproteiny i glikoproteiny
lipoproteiny
globuliny wiążące jony metali
gamma-globuliny: IgG, IgA, IgM, IgD, IgE

3. fibrynogen – wytwarzany w wątrobie, w osoczu występuje w postaci
nieaktywnej. Enzym

trombina

odcina fragment łańcucha

fibrynogenu tworząc

fibrynę

.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Lipidy osocza

1. cholesterol
2. fosfolipidy
3. trójglicerydy
4. witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
5. hormony sterydowe
6. wolne kwasy tłuszczowe (FFA)

Lipidy we krwi (poza FFA) są związane z białkami tworząc

lipoproteiny

.

- chylomikrony

- VLDL – o bardzo małej gęstości

- IDL – o pośredniej gęstości

- LDL – o małej gęstości

- HDL – o dużej gęstości
Lipoproteiny transportują cholesterol, trójglicerydy, witaminy i hormony
steroidowe.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Grupy krwi

Krwinki czerwone każdego człowieka posiadają na swojej powierzchni
charakterystyczny dla siebie zespół

antygenów

, które umownie podzielono

na tzw. układy grupowe antygenów.
Znane są różne układy grupowe antygenów krwinkowych.
Najważniejsze z nich są antygeny układu grupowego

AB0 i Rh

.

Antygeny pozostałych układów grupowych (np.

MNSs, Rh, Kell, Kidd, Duffy

)

są oznaczane w przypadkach szczególnych.
Antygeny układu AB0 decydują o przynależności do jednej z czterech
głównych grup krwi:

A, B, AB

lub

0

.

W skład układu grupowego Rh wchodzi wiele antygenów.
Podstawowe antygeny układu Rh oznacza się literami:

CcDdEe

.

Spośród antygenów tego układu grupowego antygen D uważany jest za
najbardziej immunogenny. Ww zależności od obecności antygenu D na
krwinkach, podzielono ludzi na dwie grupy:

Rh(+),

oraz

Rh(-).

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Grupy krwi

W osoczu krwi można stwierdzić obecność przeciwciał przeciwko
antygenom układów grupowych krwinek.

Ich obecność rozpoznaje się w oparciu o stwierdzenie aglutynacji
wzorcowych krwinek (znane są ich antygeny) po zmieszaniu ich
z badaną surowicą.

Organizm nie wytwarza przeciwciał przeciwko antygenom własnych krwinek.

Osoba mająca grupę krwi AB (antygeny A i B na krwinkach)
nie ma w osoczu krwi przeciwciał przeciwko tym antygenom.
Osoba mająca grupę krwi 0 ma w osoczu krwi przeciwciała przeciwko
antygenowi A i B.

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Grupy krwi

Grupa

krwi

Antygen w otoczce

krwinek czerwonych

Izohemaglutyniny w osoczu

A1

A1

anty B

A2

A2

anty B

B

B

anty A

A1B

A1 + B

-

A2B

A2 + B

-

0

-

anty A i anty B

Najczęstsza grupa krwi: 0

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Próba krzyżowa

Badanie polega na:
1. potwierdzeniu zgodności krwi dawcy i biorcy w grupach

głównych, czyli w układzie ABO i Rh,

2. wykazaniu obecności lub braku jakichkolwiek przeciwciał, które

mogą występować w surowicy krwi biorcy w stosunku do
krwinek czerwonych dawcy krwi.

Przetaczamy tylko krew zgodną grupowo

.

W sytuacjach szczególnych możemy przetoczyć krew

0 Rh (-)

Wskazania
Badanie wykonuje się przed przetoczeniem krwi z powodu:
- dużej utraty krwi,
- przewlekłej niedokrwistości,

- zabiegów chirurgicznych, w trakcie których przewiduje się utratę krwi,

- przetoczenia wymiennego w konflikcie serologicznym u noworodków

Hemostaza

czyli zatrzymanie krwi w łożysku krwionośnym zależy od:
1. właściwości ściany naczyń
2. obecności płytek krwi
3. czynników osoczowych

Krzepniecie krwi

polega na powstaniu skrzepu.

Fibrynogen po odszczepieniu fragmentów łańcucha

polipeptydowego

zmienia się w fibrynę. Nitki fibryny tworzą gęstą sieć, której

oczka

zalepiają płytki krwi.

Istnieją dwa mechanizmy aktywacji protrombiny:

- wewnątrzpochodny

- zewnątrzpochodny

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Wewnątrzpochodny mechanizm krzepnięcia krwi

uszkodzenie śródbłonka naczyniowego powoduje odsłonięcie
kolagenu, tworzenie agregatów płytkowych, uwolnienie
fibronektyny

aktywacja cz. XII → XIIa

XI → XI a

IX → IX a

X → X a

cz.VIII
Ca++
fosfolipidy

II → II a(protrombina – trombina)

cz.V, Ca++
fosfolipidy

fibrynogen

I → I a

fibryna

Pod wpływem cz XIII a i jonów Ca++ fibryna labilna Ia zamienia się w stabilną Ib

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Zewnątrzpochodny mechanizm krzepnięcia krwi

po zetknięciu krwi wypływającej z naczyń z uszkodzonymi
tkankami
tromboplastyna tkankowa i cz. VII a VII

IX → IX a

X → X a

cz.VIII
Ca++
fosfolipidy

II → II a(protrombina – trombina)

cz.V, Ca++
fosfolipidy

fibrynogen

I → I a

fibryna

Pod wpływem cz XIII a i jonów Ca++ fibryna labilna Ia zamienia się w stabilną Ib

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Tomasz Magoń Fizjologia WSIiZ Rzeszów 2006

Odporność

- nieswoista

- swoista

- humoralna (przeciwciała)

- komórkowa

- pierwotna

- wtórna