Metody badań

psychologicznyc

Obserwacja

• Jedna z podstawowych metod w

psychologii, często stosowana
jako towarzysząca innym metodą
polegająca na celowym
rozpoznawaniu wskaźników
należących do wyróżnionych
kategorii danych obserwacyjnych,
a następnie na uzasadnionym
teoretycznie wnioskowaniu o
właściwościach lub stanach
psychicznych poznawanej
jednostki.

Cechy prawidłowej obserwacji:

• celowość –określamy cel,
• systematyczność i planowość- w

jakich odstępach czasowych i w jakich
sytuacjach będziemy obserwować,

• selektywność- trzeba wiedzieć jakie

zachowania należy obserwować

• obiektywność – nie ujmujemy

obserwowanych faktów pod kątem
własnych oczekiwań, nie możemy
ulegać nastawieniom emocjonalnym itp.

Trudności w prowadzeniu

obserwacji:

• wybieranie i rejestrowanie tych

danych obserwacyjnych, które można
uznać za istotne dla celu dokonywanej
diagnozy psychologicznej lub
rozwiązania problemu badawczego,

• wnioskowanie na podstawie danych

obserwacyjnych o cechach
psychicznych osoby obserwowanej.

Skala obserwacyjna (skala

szacunkowa)

• Służy do oszacowania jednej lub kilku cech

osobowości. Składa się ze zbiorów
wskaźników obserwacyjnych, umożliwiające
wiarygodne określenie odpowiedniej
właściwości psychologicznej. Każdemu
wskaźnikowi podporządkowana jest skala,
która umożliwia ilościowe określenie
intensywności lub częstotliwości ujawniania
się danego wskaźnika.

• Różnice między skalami można określić jako

retrospektywne i nieretrospektywne.

• Retrospektywne- wymuszają na

obserwatorze odwołanie się do
doświadczeń zdobytych w trakcie
wcześniejszych kontaktów z daną osobą
oraz pomagają w ustrukturalizowaniu i
ilościowym przedstawieniu danych
obserwacyjnych.

• Nie retrospektywna – ułatwia precyzyjne,

szybkie i bezpieczne rejestrowanie
obserwowanego zachowania badanej
osoby.

Rodzaje obserwacji:

• bezpośrednia- osoba badająca wchodzi

do badanej zbiorowości badanej

• pośrednia- nie uczestniczy w zbieraniu

danych, korzysta ze zgromadzonych
wcześniej danych zawartych w
sprawozdaniach, dokumentach i
archiwach,

• kontrolowana – w oparciu o narzędzia

systematyzujące schemat, kwestionariusz
i plan

• nie kontrolowana ( nieskategoryzowana )-

prowadzona swobodnie

• jawna

Eksperyment

• metoda polegająca na manipulacji

zmiennymi niezależnymi i
warunkami badania w celu
sprawdzenia określonych zależności
między zmiennymi niezależnymi, a
zmienną/zmiennymi zależnymi
( najczęściej sprawdza się tą
metodą określone zachowania).

Eksperymenty mogą być naturalne (np.

robione na ulicy) lub laboratoryjne.

• * Eksperyment naturalny daje lepszy

obraz rzeczywistości, bo uczestnicy nie
wiedzą, że uczestniczą w badaniu, a ich
naturalne środowisko sprawia, że czują się
bezpiecznie.

• * Eksperyment laboratoryjny daje

badaczowi pełniejszą kontrolę nad
zmiennymi niezależnymi, ale osoba
badana czuje się oceniana i często nie
zachowuje się w sposób naturalny.

Zmienne

Istnieją dwa podstawowe rodzaje

zmiennych:

• Niezależne,

• Zależne.

Oprócz tych zmiennych wyróżniamy

jeszcze:

• Zmienne pośredniczące,

• Zmienne przeszkadzające ( dystraktory ).

 Zmienna zależna- jest tym, co badamy.

Jest to zmienna nieznana, którą poznamy
dzięki analizie wyników badania.

 Zmienna niezależna- jest tym, na

podstawie czego określać będziemy
zmienną zależną. Jest ona stała,
kontrolowana przez badacza.

• Wskaźnikami zmiennych nazywamy opis

konkretnych zachowań świadczących
natężeniu badanej lub określającej
przedmiot badania cechy, czy innej
właściwości psychicznej.

GRUPY BADAWCZE

Dwa rodzaje grup:

 Eksperymentalna – poddawana

oddziaływaniu
eksperymentalnemu,

 Kontrolna- grupa nie poddawana

oddziaływaniu, do której
porównuje się grupę
eksperymentalną.

OSOBY BADANE

Typy doboru osób do badania:

 Celowy- badamy określoną grupę

osób, np. uczniów klasy liceum

 Losowy- badamy przypadkowe

osoby, bez żadnego klucza,

 Zrandomizowany- badamy grupę

osób, które są odbiciem w mikroskali
naszego społeczeństwa.

Testy psychologiczne

Badanie testowe to taka sytuacja, w której

osoba badana uczestniczy dobrowolnie,
świadoma celu jakim jest jej ocena.

Jest to sytuacja tworzona specjalnie dla

celów diagnostycznych, w której wywołuje
się zachowania typowe pod względem tej
charakterystyki jaka ma być przedmiotem
celowej obserwacji.

Jest to sytuacja, która od diagnosty nie

wymaga osobistego zaangażowania i w
której jasno jest określony zakres i rodzaj
dopuszczalnych zachowań

Test psychologiczny jest

specyficzną

procedurą diagnozowania.

Może on być zbiorem zadań

lub

pytań, które – w

standardowych

warunkach – mają

wywoływać

określone rodzaje zachowań

dostarczać wyników o

pożądanych

właściwościach

psychometrycznych.

Test psychologiczny jest

specyficzną

procedurą diagnozowania.

Może on być zbiorem zadań

lub

pytań, które – w

standardowych

warunkach – mają

wywoływać

określone rodzaje zachowań

dostarczać wyników o

pożądanych

właściwościach

psychometrycznych.

Właściwości psychometryczne

testów psychologicznych

Obiektywność
Standaryzacja
Rzetelność
Trafność
Normalizacja
Adaptacja

Obiektywność czyli niezależność

wyników testowania.

Test jest obiektywny, jeżeli dwie różne
osoby opracowujące jego wyniki
dochodzą do tego samego rezultatu.
Aby było to możliwe, test musi posiadać
jasno określony klucz oceniania
odpowiedzi, zmniejszający do minimum
wpływ subiektywnych interpretacji.

Standaryzacja czyli jednolitość warunków

badania.

Aby wyniki danego testu można było ze

sobą porównywać, dany test powinien

być zawsze przeprowadzany w

identycznych warunkach.

Tylko wtedy bowiem, różnice w
wynikach testowych badanych
osób można przypisać czynnikom
indywidualnym a nie
np.zewnętrznym warunkom
badania

Czego dotyczy procedura

standaryzacji?

Procedura badania testem:

Zasady ogólne:

• Wskazówki dotyczące badania testem

powinny być przedstawione na tyle jasno
i wyraźnie, aby testujący mógł i chciał
powtórzyć sposób badania zastosowany
przy ustalaniu norm

• Stosując metody testowe należy

dokładnie przestrzegać procedury
badania testem opisanej w podręczniku

Instrukcja:

• W instrukcji należy omówić takie zagadnienia

jak fakt badania indywidualnego czy
grupowego, liczebność badanej grupy, limity
czasowe, sposoby zaznaczania odpowiedzi na
arkuszach, możliwość powrotu do poprzednich
zadań lub pytań, problem zgadywania,
kolejność stosowania testów lub zadań, zakres
pomocy udzielanej badanemu

• Jeżeli dopuszcza się możliwość rozszerzania

lub uszczegółowiania instrukcji
przedstawionej w podręczniku testowym, to
należy przedstawić warunki w jakich
postępowanie to jest dopuszczalne

Pomoce:

• Aby utrzymać standaryzację metody

testowej należy okresowo sprawdzać
materiał testu , wyposażenie oraz
stosowaną procedurę

Procedura obliczania wyników:

Klucz do oceny odpowiedzi:

• Osoby stosujące testy są odpowiedzialne za

dokładne obliczanie, sprawdzanie, kodowanie
i rejestrowanie wyników testowych

• Należy okresowo kontrolować stosowany

system obliczania wyników

Obliczanie wyników:

• Procedura obliczania wyników

testowych powinna zostać
przedstawiona w podręczniku
testowym na tyle szczegółowo i
dokładnie, aby prawdopodobieństwo
popełnienia błędu było jak
najmniejsze

Rzetelność czyli dokładność pomiaru

W języku potocznym termin rzetelność oznacza
niezawodność
(dokładność). W psychometrii natomiast termin ten
utożsamiany jest z powtarzalnością otrzymanych
wyników.

Rzetelność oznacza zgodność wyników otrzymanych
przez te
same osoby, które zostały przebadane kilka razy
tym samym testem.

Trafność czyli określanie obszaru

zastosowania testu

 Trafność jest to dokładność z jaką test mierzy to, co

ma mierzyć

 Trafność jest to stopień, w jakim test jest w stanie

osiągnąć stawiane mu cele

 Trafność testu wskazuje na wielkość błędu

spowodowanego rozbieżnością między zamierzeniami
autora testu a tym, co test faktycznie mierzy

 Trafność odzwierciedla relację jaka zachodzi między

koncepcją właściwości psychologicznej a użytymi
wskaźnikami tej właściwości, czyli adekwatność
operacjonalizacji wielkości psychologicznej

Normy czyli nadawanie znaczenia wynikom

testowym

Możemy wyróżnić trzy koncepcje normy: normę
definiowaną przez kryterium teoretyczne, kryterium
kulturowe i kryterium statystyczne.
• Zgodnie z kryterium teoretycznym norma wyznaczona

jest przez jakąś teorię (koncepcję) psychologiczną.
Zasadniczym znaczeniem terminu norma jest pewien
wzór (model) wynikający z przyjętej teorii, pozostałe zaś
znaczenia mieszczą się w tych ramach.

• Według kryterium kulturowego normę określają

przepisy i wzory kulturowe. Bez względu na treść tych
wzorów istotą normy jest zgodność z takim przepisem.

• Natomiast według kryterium statystycznego normą jest

to, co jest opisywane jako „zachowanie większości” czy
jako „zachowanie średnie lub przeciętne”

Normy czyli nadawanie znaczenia wynikom

testowym

• W psychometrii przyjmujemy statystyczne rozumienie

normy. Norma nie oznacza standardu „dobrego”
wykonania testu; norma opisuje poziom typowego
wykonania testu przez osoby należące do określonej
grupy.

• Normą – w sensie psychometrycznym – jest standard

ilościowy, wyznaczony przez średnią, medianę lub inną
miarę tendencji centralnej obliczoną dla grupy
przedstawicieli danego typu (gatunku).

• Normą jest typowe zachowanie (typowy wynik w teście)

otrzymany dla określonej grupy osób.

Właściwa adaptacja czyli dopasowanie

testu do polskich warunków

Spora część testów stosowanych w Polsce to testy

obcojęzyczne. Aby takie testy mogły być

stosowane u nas powinny zostać nie tylko

przetłumaczone (co jest raczej oczywiste) ale

także zaadaptowane do warunków kultury

polskiej. Adaptacja to proces przystosowania

wersji pierwotnej do specyfiki kultury lokalnej i

nie sprowadza się ona tylko do właściwego

przetłumaczenia tekstu oryginału.

Spora część testów stosowanych w Polsce to testy

obcojęzyczne. Aby takie testy mogły być

stosowane u nas powinny zostać nie tylko

przetłumaczone (co jest raczej oczywiste) ale

także zaadaptowane do warunków kultury

polskiej. Adaptacja to proces przystosowania

wersji pierwotnej do specyfiki kultury lokalnej i

nie sprowadza się ona tylko do właściwego

przetłumaczenia tekstu oryginału.

Jak odróżnić dobry test od testu złego?

 Autor testu

Test ma autora. Test zagraniczny ma również autora
polskiej adaptacji

 Podręcznik zawiera

• Opis teorii lub sposobu doboru grup empirycznych
• Opis grupy, na której przeprowadzono badania

standaryzacyjne

• Opis procedury badania i interpretowania wyniku
• Opis badań dotyczących rzetelności i błędu

standardowego pomiaru

• Opis badań dotyczących trafności zalecanej interpretacji
• Opis procedury normalizacji i normy

 Pomoce

Dostępny jest opis materiałów testowych, pomocy, arkusza
pytań, arkusza odpowiedzi

 Zabezpieczanie testu

Zostały podjęte wszelkie możliwe kroki, aby materiał
testowy został właściwie zabezpieczony.

 Ochrona prawna

Legalna dystrybucja.

Wywiad psychologiczny

• Jest to zaplanowana, przygotowana

wcześniej rozmowa z osobą
badaną, przeprowadzona w celu
uzyskania informacji o życiu tej
osoby, o wynikach jej aktywności i
czynnikach które je określają
(fakty, zdarzenia, zachowania).Jest
to jedna z najważniejszych metod
badań i diagnozowania ludzi.

W porównywaniu z innymi

technikami badawczymi ma wiele

zalet np.:

• może dostarczać wielu danych

• jest bardzo wygodny (nie wymaga

specjalnych urządzeń)

• pozwala na szybkie zbieranie

potrzebnych informacji

• wymaga jednak od prowadzącego

pewnych specyficznych umiejętności
i doświadczenia

PRZYGOTOWYWANIE WYWIADU

1. Mieć dokładnie zarysowany plan,
schemat rozmowy.

2. Nawiązanie odpowiedniego kontaktu
emocjonalnego i intelektualnego.

3. Umiejętnie poprowadzona rozmowa.

Wyróżniamy kilka rodzajów wywiadu

psychologicznego. Można go

sklasyfikować na:

1. ustny i pisemny

2. skategoryzowany i nieskategoryzowany

3. jawny i ukryty

4. indywidualny i zbiorowy

5. panelowy

Wywiad panelowy występuje w

dwóch formach.

• kilku badających zadaje pytania jednemu

respondentowi podczas co najmniej dwóch
spotkań odbywających się po przerwie

• jeden badacz zajmuje się kilkoma

respondentami

Celem takiego wywiadu jest stwierdzenie

zmian, jakie zachodzą po pewnym czasie

pod wpływem określonych czynników.

Prowadzący wywiad ma za zadanie:

• zadawać pytania i zapisywać

odpowiedzi

• uważnie słuchać i interpretować

znaczenie odpowiedzi, biorąc pod
uwagę ogólne cele

• powinien być zdolny do mówienia,

słuchania i myślenia jednocześnie

• kontrolować przebieg rozmowy

Wyróżniamy następujące etapy wywiadu

1. Określenie celu

2. Planowanie procesu- w jaki sposób chcesz
osiągnąć cel?

3. Przeprowadzenie wywiadu

4. Transkrypcja

5. Analiza

6. Weryfikacja (sprawdzić trafność i
rzetelność)

7. Raport

Ankieta

•Jest zestawieniem pytań dotyczących

spraw, w których respondenci powinni
być wystarczająco zorientowani, aby
móc udzielić pisemnie odpowiedzi w
swobodnej formie dokonać wyboru
spośród podanych możliwości.

•Jest to metoda umożliwiająca szybkie

przeprowadzenie badań. Można je
prowadzić indywidualnie lub zbiorowo –
docierając do dowolnie dużej grupy
osób.

• Kontakt badacza z respondentami

nie musi być osobisty. Ważną zaletą
jest jej standaryzacja (wszyscy
otrzymują jednakowe pytania, dzięki
czemu uzyskuje się porównywalne
odpowiedzi, które daje się dość łatwo
poklasyfikować). Stwarza to
możliwość szybkiego i sprawnego
opracowania syntetycznych wyników
zbiorowych.

Ankieta spełnia oczekiwania,

jeżeli:

•potrafimy skłonić respondentów,

aby na nią szczerze odpowiedzieli
lub odesłali po rzetelnym
wypełnieniu,

•zawiera jasne i proste pytania

zrozumiałe dla respondentów – nie
jest zbyt długa, by nie zniechęcić
ankietowanych do jej wypełnienia.

Można wyróżnić trzy podstawowe

ograniczenia wartości tej metody:

•prowadząc badania zdani jesteśmy na

prawdomówność, wnikliwość i obiektywizm
respondentów;

•nie mamy żadnej możliwości bieżącego

kontrolowania właściwego rozumienia
pytań;

•redagując pytania przyjmuje się milcząco,

że respondenci mają ustabilizowane
i przemyślane opinie na wszystkie tematy,
sformułowane w ankiecie w postaci pytań
( w rzeczywistości mogą udzielać
odpowiedzi przypadkowych).

Najczęściej powtarzające się błędy

w formułowaniu pytań to:

1. pytania z wadami strukturalnymi:

niejasne,

błędne logicznie,

o kilka rzeczy równocześnie;

2. pytania sugerujące pożądaną

odpowiedź;

3.pytania zbyt trudne;
4.pytania zbyt drażliwe.

Mimo wszystkich wad i ograniczeń

ankieta jest najczęściej stosowaną

metodą badawczą. Decyduje o tym

prostota i ekonomiczność

stosowania.

Bezcennym jej walorem jest możliwość

równoczesnego docierania do

najszerszych kręgów społeczeństwa

Kwestionariusze

Kwestionariusze już od prawie stu lat

stosuje się do badania różnych

zmiennych. Używa się ich do prognozy

powodzenia zawodowego, zaburzeń

stanu zdrowia, efektywności szkolenia

wojskowego, a także do badania

stanów psychicznych.

Przede wszystkim wykorzystywane

są do pomiaru zmiennych

osobowościowych:

• cech osobowości

• wartości

• postaw

• potrzeb

• zainteresowań

• Kwestionariusz jako metoda wykorzystująca samopis

– w odróżnieniu do obserwacji czy metody
laboratoryjnej – pozyskuje informacje od jednego
tylko obserwatora, który jednocześnie jest podmiotem
zdarzeń i rejestruje subiektywną ocenę zachowania.

• Zbudowany z szeregu pozycji, których wyniki są

łączone według określonej reguły w wynik ogólny,
wskutek czego możliwy jest pomiar nasilenia danej
cechy osobowości.

• Pozycja kwestionariusza jest bodźcem w formie

pytania, stwierdzenia albo jednowyrazowego
określenia, na który osoba badana ma odpowiednio
zareagować – udzielić odpowiedzi zgodnie z przyjętą
w kwestionariuszu procedurą odpowiadania.

• Dla uproszczenia bodźce zawarte w pozycjach

będą określane wspólnym mianem pytań
kwestionariuszowych. Pozycje obejmują zatem
pytania kwestionariuszowe oraz opcje
odpowiedzi.

• Najczęściej stosowane są kwestionariusze o

większej standaryzacji procedury odpowiadania,
w których możliwość wyboru jest ograniczona
do określonego zestawu opcji odpowiedzi lub
wersji pytania kwestionariuszowego,
tworzących daną pozycję.

• Wielkość tego zestawu opcji lub wersji,

to jest liczbę kategorii oferowanych
osobie badanej do wyboru, określa się
mianem formatu odpowiedzi.

• Użycie wyłącznie jednej pozycji do

pomiaru cechy byłoby jednak obciążone
dużym błędem pomiaru i wiązałoby się z
diagnostyczną niejednoznacznością. Z
tego względu w kwestionariuszach
stosuje się zazwyczaj pulę pozycji, na
których podstawie dokonuje się
oszacowania cechy. Dopiero taka pula
pozycji tworzy skalę pomiarową i
dostarcza wyników ilościowych.

• Przy formatach ograniczających wybór do dwóch

wersji pytania albo opcji odpowiedzi reguła
łączenia wyników zazwyczaj zakłada zliczanie
odpowiedzi diagnostycznych dla określonej
cechy. Wynik końcowy jest zatem sumą pozycji,
na które osoba badana odpowiedziała zgodnie z
kluczem, a więc potwierdziła występowanie u
siebie określonej liczby zachowań
diagnostycznych dla cechy. W przypadku
formatów umożliwiających wybór spośród
większej liczby wersji pytania albo opcji
odpowiedzi wynik końcowy uwzględnia – obok
zliczenia odpowiedzi diagnostycznych – również
ich nasilenie, jest to stopień w jakim osoba
badana przypisała sobie występowanie zachowań
diagnostycznych dla cechy.

W sensie fizycznym kwestionariusz w

klasycznej postaci, jako metoda typu

„papier - ołówek”, oprócz pytań

kwestionariuszowych zawiera:

 instrukcję, która precyzuje cel

badania,

sposób dokonywania oceny własnego

zachowania i wyjaśnia sposób
udzielania odpowiedzi,

metryczkę, pozwalającą na

zarejestrowanie danych osobowych.

Przykłady głównych rodzajów pozycji

kwestionariuszowych, wynikających z

zastosowania różnych procedur

odpowiadania

 Swobodny wybór dowolnej liczby pytań

kwestionariuszowych:

Wybór dowolnej liczby przymiotników z

puli 300 pozytywnych i negatywnych

określeń osobowości ( Test

Przymiotnikowy ACL Gougha i

Heilbruna, w adaptacji Płużek)

 Wybór jednej spośród dwóch wersji pytania

kwestionariuszowego:

„A. Nudzi mnie ciągłe oglądanie tych
samych twarzy.
B. Lubię przebywać w towarzystwie

dobrze znanych mi osób”.

( pozycja ze Skali Poszukiwania Doznań
(SSS-IV) Zuckermana,w adaptacji
Oleszkiewicz-Zsurzs )

 Wybór jednej spośród kilku wersji pytania

kwestionariuszowego (bez opcji pośredniej):

„Czy uważasz się obecnie (PRZED CHOROBĄ)

za:

1.Bardzo silnie dążącego do czegoś i skłonnego

do rywalizacji?

2.Raczej usilnie dążącego do czegoś i skłonnego

do rywalizacji?

3.Raczej odprężonego i spokojnego?
4.Zdecydowanie odprężonego i spokojnego?

(pozycja z inwentarza „Sposób Życia” – Jenkins
Activity Scale, JAS – Jenkinsa, Zyzanskiego i
Rosenmana, w adaptacji Wrześniewskiego)

 Wybór jednej spośród kilku wersji pytania

kwestionariuszowego (z opcją pośrednią):

„Każde przedsięwzięcie, do którego

przywiązuję większą wagę:

a)planuję na długo przed realizacją
b)zwykle planuję na pewien czas

naprzód

c)na ogół nie planuję, a od razu

przystępuję do rzeczy”.

(pozycja z kwestionariusza MOS
Widersztal-Bazyl do mierzenia
motywacji osiągnięć)

Wybór jednej spośród dwóch opcji odpowiedzi:

„Jak dostanę od kogoś list, to zaraz zawsze
odpisuję?” „prawda – fałsz”
(pozycja z Kwestionariusza Aprobaty
Społecznej – KAS - Drwala i Wilczyńskiej)

Wybór jednej spośród kliku opcji odpowiedzi (bez

opcji pośredniej):

„Z łatwością zmieniam nastój” „zdecydowanie
zgadzam się – raczej zgadzam się – raczej nie
zgadzam się – zdecydowanie nie zgadzam się”
(pozycja z Kwestionariusza Temperamentu PTS
Strelaua, Angleitnera i Zawadzkiego)