RYZYKO BANKOWOŚCI ELEKTRONICZNEJ
W PORÓWNANIU Z TRADYCYJNĄ

Iwona Rodak FiR II rok/ns

Termin ryzyko (risk) wywodzi się z języka włoskiego (wł.
Risico),
w którym oznacza przede wszystkim przedsięwzięcie, którego wynik
jest nieznany albo niepewny, lub możliwość, że coś się uda albo nie uda,
czy też inaczej jako stan, w którym rezultat osiągnięty w przyszłości
jest nieznany, ale można zidentyfikować jego przyszłe alternatywy, przy
założeniu, że szanse wystąpienia możliwych alternatyw są znane. Ryzyko
jest stowarzyszone z wszelką działalnością ludzką i wszelakimi formami
egzystencji. Instytucja ubezpieczeń została stworzona w celu ochrony
człowieka lub jego działalności przed skutkami niepomyślnych zdarzeń
jako konsekwencji ryzyka.

RYZYKO

 ryzyko działalności bankowej jest bezpośrednio związane z jej naturą,

 ryzyko jest wpisane w definicję banku,

 działalność bez ryzyka nie byłaby działalnością bankową.

RYZYKO BANKOWE wiąże się z niezwykle ważną rolą, jaką pełnią

banki w gospodarce narodowej. Rola ta sprowadza się do trzech
najbardziej istotnych dziedzin działalności banku, którymi są:

 udział w kreacji pieniądza,

 udział w społecznym podziale pracy,

 dokonywanie alokacji i transformacji środków.

Udział w kreacji pieniądza następuje poprzez wzrost wielkości kredytów

udzielanych przez banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych. Czyli
bank poprzez udzielanie kredytów kreuje, czyli w potocznym języku tworzy nowy
pieniądz. Udzielanie kredytów jest zarazem jedną z dwóch (obok przyjmowania
depozytów czyli zdobywania środków potrzebnych do sfinansowania kredytów)
szeroko pojętych rodzajów działalności banku.

Udział w społecznym podziale pracy polega na tym, iż bank jest

przedsiębiorstwem, który prowadzi działalność mającą na celu przejęcie od
jednostek gospodarczych i osób fizycznych czynności finansowych.

Dokonywanie alokacji i transformacji środków to spełnianie przez bank

istotnej roli jako instytucji transformacyjnej, pośredniczącej w doprowadzaniu do
wzajemnego uzgadniania różniących się struktur podaży i popytu. Odnosi się to
zwłaszcza do transformacji informacji, wielkości zapotrzebowanej sumy pieniędzy,
transformacji terminu i transformacji ryzyka.

RYZYKO BANKOWE

Systematyka (rodzaje) ryzyka bankowego

Ryzyko strategiczne

Ryzyko operacyjne

Ryzyko
finansowe

Ryzyko techniczno -

organizacyjne

Ryzyko płynności

Ryzyko wyniku

Ryzyko podmiotowe

Ryzyko rynkowe

Ryzyko bilansowe

Ryzyko pozabilansowe

Ryzyko kredytowe

Ryzyko straty z tyt.

spadku wartości

pap.wart.

Ryzyko straty z tyt.

Spadku wartości

akcji

Ryzyko straty z tyt.

spadku udziałów

Ryzyko straty z tytułu

niewypłacenia

dywidendy

Ryzyko bilansowe

Ryzyko pozabilansowe

Ryzyko stopy

procentowej

Ryzyko kursu

walutowego

Ryzyko spadku cen
metali szlachetnych

Ryzyko spadku kursu

walut

Ryzyko cen kontraktów

futures

Ryzyko cen opcji

finansowych

Ryzyko cen swapów

RYZYKO OPERACYJNE

Definicja ryzyka operacyjnego została przedstawiona w dokumencie

konsultacyjnym Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa.

Definiuje się je

jako „ryzyko straty wynikającej z niewłaściwych

lub zawodnych procesów, ludzi i systemów lub ze zdarzeń

zewnętrznych.” Do rodzajów ryzyka operacyjnego, które mogą
wywoływać znaczne straty materialne można zaliczyć:

 nadużycia wewnętrzne: kradzież przez pracowników, fałszowanie sprawozdawczości
wewnętrznej, transakcje wewnętrzne na szkodę instytucji,

 nadużycia zewnętrzne: napady, kradzieże, włamania fizyczne, włamania komputerowe,
oscylator finansowy,

 zasady zatrudniania oraz bezpieczeństwo w miejscu pracy: roszczenia pracownicze
dotyczące wynagrodzeń, warunki pracy zagrażające zdrowiu i bezpieczeństwu pracowników,
dyskryminację pracowników itd.,

 klientów, produkty oraz praktyki biznesowe: wykorzystanie poufnych informacji o klientach,
pranie pieniędzy, przeprowadzanie niedozwolonych transakcji na rachunkach bankowych,
sprzedaż nieautoryzowanych produktów,

 zniszczenie aktywów: akty wandalizmu, terroryzmu, działania siły wyższej,

 brak ciągłości pracy instytucji , przerwanie pracy systemów, załamanie pracy systemów:
problemy ze sprzętem, z oprogramowaniem, problemy telekomunikacyjne,

 zarządzanie w instytucji, zarządzanie procesami: błędy przy wprowadzaniu danych,
niekompletną dokumentację prawną, nieautoryzowany dostęp do danych o klientach, reklamacje,
zastrzeżenia dostawców, sprzedawców itd.

Ryzyko operacyjne jest rodzajem ryzyka, które w odróżnieniu

np. od ryzyka czysto finansowego towarzyszy wszystkim podmiotom
prowadzącym działalność. Jest ono wbudowane we wszystkie transakcje
i czynności bankowe. Jest to ryzyko wynikające z nieodpowiedniego lub
błędnego działania systemu, ludzi lub zdarzeń zewnętrznych. Związane
jest ono z:

 zagrożeniem wywołanym działalnością ludzką,

 zagrożeniem związanym z oprogramowaniem i

zagrożeniem związanym z procesami wewnętrznymi,

 vis maior (siła wyższa).

Procesy wewnętrzne 64%

Ludzie 25%

Systemy 2%

Wydarzenia zewnętrzne 7%

0%

20%

40%

60%

80%

Udział poszczególnych czynników w całkowitym poziomie ryzyka operacyjnego

Pierwszym z zagrożeń wywołanych działalnością ludzką jest hacking, czyli komputerowe

włamanie do systemu. Kolejnymi formami może być sniffing, czyli „podsłuchiwanie” transmisji,
dzięki któremu możliwe jest przejęcie przesyłanych informacji, czy spoofing, czyli „podszycie”
się pod inny komputer, w celu przejęcia całej sesji użytkownika z daną maszyną. Network
snooping jest to wstępne badanie parametrów sieci pod kątem stosowanych zabezpieczeń.

Następnymi zagrożeniami mogą być: trap doors, czyli uzyskanie dostępu do systemu

dzięki „furtkom” pozwalającym na nieudokumentowane i omijające zabezpieczenia wejście
do legalnych programów, czy back door, który jest instalacją oprogramowania przy pomocy,
którego wejdziemy do systemu nie logując się.

Ostatnim zagrożeniem wywołanym działalnością ludzką jest to pochodzące bezpośrednio

od pracownika. Jak wiadomo „nie ma idealnego człowieka” z czym wiąże się pojawianie się
błędów oraz niekompetencji, które to mogą wpłynąć na zwiększenie ryzyka. Kolejnym z
elementów ryzyka operacyjnego są zagrożenia związane z oprogramowaniem. Zalicza się do
nich m.in.: wirusy, czyli programy, które dopisują się do innych programów i ujawniające się w
momencie ich uruchomienia; bakterie, które gdy dostaną się do systemu powielają się i niszczą
go poprzez jego zablokowanie; robaki, które przenoszą się z systemu na system i przeważnie
pozostawiają po sobie bakterie lub wirusy. Bardzo niebezpieczne są konie trojańskie, które pod
„przykrywką” poprawnego wykonywania bezpiecznych operacji naruszają bezpieczeństwo
systemu. Kolejnymi z niebezpieczniejszych zagrożeń są programy skanujące, które w wyniku
badania portów serwera określają słabe strony zabezpieczeń systemu oraz ataki odmowy
usług, czyli program blokujący system komputerowy. Zagrożenie związane z siłą wyższą, jak z
pewnością wie każdy, jest niemożliwe do przewidzenia, ani zaplanowania

.

Specyfika ryzyka bankowego polega na tym, że:

 ryzyka operacyjnego nie podejmuje się w celu osiągnięcia określonych
korzyści biznesowych; towarzyszy ono prowadzeniu działalności, jest w
nią wbudowane,

 całkowita eliminacja źródeł ryzyka nie jest możliwa,
analiza czynników ryzyka i konsekwencji oraz jego skutków nie jest
prosta,

 pomiar ryzyka również nie jest zadaniem łatwym.

Ryzyko operacyjne można zminimalizować, poprzez:

 dobrze przygotowaną i sprawnie funkcjonującą kontrolę wewnętrzną,
niezależny i obiektywny audyt bankowy,

 skuteczny nadzór bankowy, który w czasie inspekcji może rozpoznać
wiele wewnętrznych problemów banku.

Bankowość elektroniczna rozwija się na naszym rynku od 10 lat.

Model bankowości internetowej (direct banking) jest w Polsce coraz
bardziej powszechny i ma wiele przewag konkurencyjnych nad
tradycyjnymi kanałami komunikacji i sprzedaży. Usługi oferowane przez
bankowość

direct,

to przede wszystkim wystandaryzowane produkty indywidualne, które nie
wymagają zaawansowanego doradztwa. To obecnie pełne spektrum usług
bankowych i około bankowych. Klienci bankowości direct są bardziej
świadomi, lepiej wyedukowani w zakresie usług finansowych, bardziej
otwarci
i lubiący podejmować samodzielne decyzje na podstawie zebranych
informacji – a w konsekwencji nie wymagają takiej ‘opieki’, jak klienci
bankowości tradycyjnej.

W bankowości tradycyjnej kontakt z klientem odbywa się poprzez

placówki, które są zarówno miejscem sprzedaży, jak i doradztwa. W
takim modelu przepływ informacji jest zazwyczaj jednokierunkowy,
a banki mają trudności w uzyskaniu informacji bezpośrednio od klienta.
Natomiast w bankowości elektronicznej, nie ma pośredników
w Komunikacji z klientem. Dzięki temu wymiana informacji przebiega
sprawniej, a klienci mają możliwość brania udziału w tworzeniu nowych
produktów i czują się bardziej członkami społeczności tworzonej przez
bank.

Bankowość elektroniczna rozwija się w dwóch kierunkach. Pierwszy,

wcześniej zaadoptowany i będący obecnie już powszechny model, to
bankowość internetowa. Klienci znają jej zalety – lepsze ceny, wygodę i
łatwy dostęp o dowolnej porze dnia i nocy. Drugi – bankowość mobilna –
znajduje się obecnie w fazie szybkiego rozwoju. Można powiedzieć, że
bankowość mobilna jest rozszerzeniem bankowości internetowej. Tyle,
że na skutek różnych czynników, jak np. wolniejsza popularyzacja
zaawansowanej telefonii komórkowej,

do tej pory bankowość mobilna rozwijała się wolniej. Jednak w
momencie, gdy smartphony stają się stopniowo podstawowym kanałem
komunikacji
i zbierania danych, zwłaszcza dla młodego pokolenia, bankowość
mobilna wyprzedzi w przyszłości internetową (jeżeli chodzi np. o ilość
transakcji).

Stopniowo, wraz z dorastaniem nowych pokoleń, oraz

przekonywaniem się tych starszych do nowych technologii, znaczenie
instytucji działających w modelu direct wzrasta. Bankowość internetowa
i mobilna jest coraz częściej postrzegana jako wygodny sposób
zarządzania finansami. Dlatego banki doskonale zdają sobie sprawę,
iż rozwój mobilnych kanałów jest dla nich korzystny, a wręcz
nieunikniony. Z tego powodu kolejne 10 lat bankowości elektronicznej
zapowiada się równie, jeżeli nie bardziej ciekawie, jak te pierwsze.

Bankowość tradycyjna kojarzy się przede wszystkim z dobrą obsługą

klienta, znajomym środowiskiem obsługi i łatwością dostępu
do placówki. Tymczasem synonimem bankowości elektronicznej staje
się szybkość obsługi, łatwy dostęp do transakcji bankowych
i nowoczesność.

Podstawową zaletą posiadania konta w banku gwarantującym

bezpośredni kontakt z klientem jest możliwość szybkiego otrzymania
decyzji w takich sprawach jak:

 przyznanie limitu w rachunku bankowym,

 wyrobienie karty kredytowej,

 potwierdzenie dokumentów,

 uzyskanie gwarancji bankowych.

Za największą wadę posiadania konta w tradycyjnym banku

można uznać długi czas związany z załatwieniem podstawowych
czynności. Dokonanie przelewu w okienku wiąże się z wizytą w banku
i najczęściej oczekiwaniem w co najmniej kilkuosobowej kolejce. Ponadto,
płatności w oddziale są zawsze droższe niż te dokonywane
za pośrednictwem Internetu – przeważnie dwu- lub nawet trzykrotnie.

Bankowość elektroniczna jest formą usług, oferowanych przez

niektóre banki, polegającą na umożliwieniu klientowi dostępu do jego
rachunku za pośrednictwem komputera (bądź innego urządzenia
elektronicznego, np. bankomatu) i łącza telekomunikacyjnego (np. linii
telefonicznej). Bankowość elektroniczna jest zatem nowoczesną formą
realizacji usług bankowych pozwalającą na korzystanie z nich z dowolnego
miejsca na świecie beza konieczności odwiedzania placówki banku. Istotą
bankowości elektronicznej jest możliwość korzystania z usług bankowych
niezależnie od miejsca i czasu. Bankowość elektroniczna jest
najtańszą i najprzystępniejszą formą bankowości, dla każdego, kto posiada
komputer i połączenie z Internetem.

Zalety bankowości elektronicznej:

 niższe koszty rachunku, wyższe oprocentowanie (w przypadku banków
stricte internetowych, brak sieci oddziałów i rozbudowanego personelu
pozwala na obniżenie kosztów własnych i zaoferowanie oprocentowania
wyższego

nawet

o 10 pkt niż w tradycyjnych bankach);

 założenie konta, opłata za prowadzenie go, oraz opłata za wykonanie
przelewu jest kilkukrotnie niższa niż tradycyjna drogą;

 oszczędność czasu dzięki możliwości wykonywania operacji finansowych z
własnego domu, niezależnie od odległości od banku – mogłoby to być
udogodnienie dla ludzi starszych (niestety regułą jest, iż człowiek starszy
rzadziej korzysta z rozwiązań IT) i niepełnosprawnych, jak również dla osób
mieszkających z dala od placówek banku;

 brak konieczności czasochłonnego, ręcznego wypełniania dokumentów –
wystarczy parę razy kliknąć czy wpisać w okienko odpowiedni kod;

 możliwość wglądu w stan rachunku o każdej porze dnia i nocy –
wyświetlanie salda jest podstawową usługą oferowaną przez internetowe
konta bankowe, również możliwość otrzymywania informacji o stanie konta
SMS-em na komórkę po każdorazowej zmianie salda jest bardzo przydatną
usługą;

 bieżące śledzenie swoich operacji na posiadanych rachunkach – w każdej
chwili można zajrzeć do historii operacji;

 możliwość wykorzystania wielu kanałów komunikacji, np.: WWW, poczty
elektronicznej, tradycyjnego telefonu, telefonu komórkowego (WAP) –
wielokanałowość zabezpiecza nas na wypadek awarii sieci internetowej
w naszym domu, lub choćby awarii komputera;

 szybsza realizacja zleceń – dzięki sprzężeniu systemu internetowego
bezpośrednio z systemem bankowym nasze zlecenie jest realizowane
natychmiast;

 eliminacja zagrożeń dotyczących transakcji wykonywanych metodami
tradycyjnymi (kradzież gotówki, dokumentów bankowych, itp);

 szybki dostęp do serwisów informacyjnych (oferta banku, promocje, kursy
walut, notowania giełdowe, wiadomości ze świata finansów, itp.).

Wady bankowości elektronicznej:

Niestety oprócz wielu zalet bankowość internetowa ma również swoje

wady, wynikające raczej nie z samej idei e-bankowości,
co z niedoróbek w usługach oferowanych przez banki. Oto niektóre z
nich:

 wbrew reklamowym hasłom dostępność kont wcale nie jest "24/7/365”
- oczywiście przelewy międzybankowe wykonywane są tylko w dniach
i godzinach sesji systemu Elixir Krajowej Izby Rozliczeniowej (wyjątkiem
są przelewy wewnątrz tego samego banku), ponadto banki robią przerwy
konserwacyjne, najczęściej ok. godz. 1:00-3:00 w nocy albo podczas
weekendów;

 usterki oprogramowania - z którymi spotykają się przecież nie jako
zawodowi informatycy, ale przedstawiciele bardzo różnych profesji, po
prostu korzystający z komputera i internetu jako narzędzia pracy - usterki
takie budzą w nich spory niepokój;

 niedoróbki ergonomii interfejsów kont on-line, ograniczające ich
funkcjonalność - do sztandarowych należy brak widoczności stanu konta
w

chwili

dokonywania

przelewu,

brak

stanu

salda

konta

po poszczególnych operacjach w historii rachunku (PKO Inteligo), brak
możliwości blokady na koncie środków przy ustanawianiu przelewu z datą
przyszłą, co prowadzi do odrzucenia przelewu, jeśli w dniu jego wykonania
nie ma na koncie dostatecznych środków ani kredytu,

 niebezpieczeństwo kont internetowych z powodu ataków hakerskich
na połączenia SSL między bankiem a klientem, jednak można uważać to
za mit, gdyż połączenia są tak zabezpieczone, że żeby atak się powiódł
użytkownik sam przedtem musiałby podać przestępcy swoje kody –
również odsetek udanych wyłudzeń przez Internet jest nieporównywalnie
mniejszy niż odsetek przestępstw dokonywanych drogą tradycyjną.

PODSUMOWUJĄC:

Bankomaty, wrzutnie, wpłatomaty, bankowość
internetowa. Na pierwszy rzut oka wydaje się,
że pozycja człowieka w banku jest stracona
skoro wszystkie operacje na koncie można
przeprowadzić samodzielnie w zaciszu swojego
domu lub przy okienku bankomatu.

Może się wydawać, że wszystkim może dowodzić maszyna, komputer. Jest
przecież niemal nieomylny, nie oszuka nas i zawsze wszystko dokładnie
obliczy. Niestety komputer nie jest jeszcze w stanie z nami porozmawiać
przy stoliku w placówce banku, nie uśmiechnie się do nas, nie doradzi itp.
Dlatego też, zarówno przyszłość człowieka jako łącznika między klientem
a bankiem oraz komputera, bankowości elektronicznej jako narzędzia jest
pewna i niepodważalna.

Rzeczywisty poziom bezpieczeństwa
w usługach bankowych nie jest tożsamy
z poczuciem bezpieczeństwa u klientów
banku. Aby zrównać te poziomy potrzebna
jest akcja edukacyjna skierowana
do konsumentów, w której można pozwolić
sobie na wykorzystanie mediów i ich
ogromnego potencjału.

Jej celem byłoby wyjaśnienie jakie mogą występować zagrożenia i jak ich unikać,
wygenerowanie wśród klientów odpowiednich nawyków oraz wskazanie szablonu
postępowania w przypadku reklamacji. Ważnym aspektem takiej akcji byłoby również
zaprzyjaźnienie i zaznajomienie klientów z tym niewątpliwie ułatwiającym życie i
nowatorskim rozwiązaniem, bowiem jak wiadomo bardzo często w obiegowych
opiniach wokół nowych rozwiązań pojawia się element strachu przed nieznanym. W
celu maksymalnej niwelacji ryzyka konieczna jest również analiza całego systemu od
strony pracownika banku. W stosunku do tego ogniwa należy zastosować dwa
rozwiązania. Z jednej strony powinna to być zwiększona kontrola dostępu do systemu
bankowego przez pracowników banku, z drugiej natomiast akcja edukacyjna. Jak
wiadomo im wyższy poziom wiedzy pracowników, tym wyższe są ich kwalifikacje i
fachowość, za czym idzie również zmniejszenie ryzyka.