Układ

pokarmowy

System połączonych funkcjonalnie
narządów służących
zapewnieniu dostarczenia
organizmowi odpowiedniej ilości
wody
i składników odżywczych

Czynności układu pokarmowego

Złożony proces czynności układu pokarmowego można podzielić
na kilka powiązanych ze sobą czynności

-przesuwanie treści pokarmowej wzdłuż przewodu
pokarmowego dzięki perystaltyce

-trawienie (połączone z wydzielaniem soku
trawiennego i żółci)

-wchłanianie(absorpcja)
- czynność układu krążenia (krążenie krwi , chłonki,
układ wrotny wątroby)
- koordynacja czynności układu pokarmowego
(regulacja nerwowa, hormonalna za pomocą
autokoidów

Przewód pokarmowy-
podział

*Jama ustna
*Gardziel
*gardło
*przełyk
*żołądek
*jelito cienkie

-dwunastnica
-jelito czcze
-jelito kręte

*jelito grube

-jelito ślepe
-okrężnica
-odbytnica

Jama ustna

pokarm zostaje rozdrobniony w procesie gryzienia i żucia
oraz zostaje zmieszany ze śliną. Jama ustna zaczyna się od
szpary ust, a kończy się na otworze łączącym ją z gardłem
(tzw. cieśń gardzieli).Łuki zębowe tworzące szczękę i żuchwę
dzielą jamę ustną na część przednią (przedsionek jamy
ustnej) i tylną (jama ustna właściwa).
Miedzy łukami podniebiennymi znajdują się migdałki
podniebienne. Dno jamy ustnej tworzą mięśnie biegnące aż
do żuchwy. W jamie ustnej znajdują się zęby, język i ślinianki.

Ślinianki – w ciągu całego życia produkujemy 37 800 litrów śliny
Język- u człowieka znajduje się ok. 10 tysięcy kubków smakowych
Zęby- dorosły człowiek ma 32 zęby stałe
Zęby mleczne wyrzynają się ok. 6 miesiąca życia do ok. 30 miesiąca
Zębów mlecznych jest 20
Zęby stałe: jako pierwsze wyrastają zęby trzonowe – w 6 roku życia,
kolejne pojawiają się 2 przednie siekacze

Jama ustna cd

.

Uzębienie

Zęby tworzą dwa łuki – szczękowy i żuchwowy. Człowiek ma zęby
różnokształtne – siekacze, kły, przedtrzonowe i trzonowe .Występują dwa
pokolenia zębów : mleczne i stałe. Zębów mlecznych jest 20 (po 10 w
każdym łuku). Zębów stałych człowiek ma 32 (po 16 w każdym łuku
zębowym).

Budowa zęba

Każdy ząb składa się z korony, szyjki i korzenia zębach
jedno korzeniowych (siekacze, kły i przedtrzonowe
górne)lub z korzeni w zębach wielo korzeniowych
(przedtrzonowe dolne i trzonowe). Korona- to widoczna
część zęba, jej zewnętrzną warstwę tworzy szkliwo. Szyjka
zęba pokryta jest dziąsłem a korzeń tkwi w zębodole-
pokryte są kostniwem ( tkanką zbliżoną w swej budowie
do tkanki kostnej). Pod szkliwem i kostniwem znajduje się
głębsza warstwa zęba-zębina. Otacza ona przestrzeń w
koronie zęba( jama zęba) i w korzeniu( kanał korzenia
zęba). Wewnątrz jamy zęba znajduje się miazga
składająca się z tkanki łącznej, nerwów i naczyń

Budowa zęba c d.

Gardziel

Trójkątna przestrzeń zawarta pomiędzy łukami
podniebienno – językowymi a podniebienno –
gardłowymi. Znajdują się w niej migdałki
podniebienne. Granica pomiędzy jamą ustną a
gardłem nie jest precyzyjnie określona.

Maczugowata cewa włóknisto-

mięśniowa rozciągająca się od podstawy czaszki do VI
kręgu szyjnego. Długość gardła u dorosłego człowieka
wynosi średnio12-13cm. Krzyżuje się tam droga
pokarmowa z oddechową . Jego najszersza część
znajduje się na wysokości kości gnykowej i wynosi 5 cm

Gardło

Budowa ściany gardła

Błona śluzowa-

położona najbardziej wewnętrznie , wyściela światło gardła. Jest

ona przedłużeniem błony śluzowej jamy nosowej i jamy ustnej. W części górnej
tworzy ją nabłonek migawkowy, w częściach położonych niżej nabłonek
wielowarstwowy płaski

.

Tkanka podśluzowa-

jest warstwą tkanki

łącznej położonej pomiędzy błoną śluzową gardła a warstwą mięśniową. Jest ona
najgrubsza i najmocniejsza w części górnej, która pozbawiona jest mięśniówki. Górna
część tkanki podśluzowej gardła nosi nazwę powięź gardłowo-podstawna. Przyczepia
się ona na podstawie czaszki do kości klinowej, skroniowej i potylicznej. Do przodu
od guzka gardłowego leżącego na podstawie czaszki łączy się ona z okostną
podstawy czaszki.
Błona mięśniowa- tworzą ją mięśnie gardła budujące ścianę tylnią i ściany boczne.

Błona zewnętrzna-

tworzy ją cienka warstwa tkanki łącznej zwanej powięzią

gardłową. Ku górze przechodzi ona w powięź gardłowo- policzkową a ku dołowi w
tkankę łączną wypełniającą przestrzeń za gardłową

Części gardła.

Część nosowa gardła(nosowo-gardłowa,

jama nosowo- gardłowa)

część ustna gardła (gardło środkowe)

część krtaniowa gardła(gardło dolne)

Przełyk

Przewód mięśniowo – błoniasty o podłużnym przebiegu, łączy gardło z
żołądkiem. Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła
do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani
trawienia.

Budowa anatomiczna

Rozróżniamy część : a)szyjną b)piersiową c)brzuszną
Przełyk ma długość średnio około 23-25cm odległość od siekaczy do
żołądka około 40 cm .

Występują trzy

fizjologiczne zwężenia przełyku

:

*

zwężenie górne-

w przejściu

gardła w przełyk

*zwężenie środkowe

–na wysokości

rozdwojenia tchawicy w miejscu, gdzie aorta zstępująca od strony lewej i
do tyłu, a oskrzele lewe od przodu obejmują przełyk.

*zwężenie dolne-

podobnie jak i górne, jest zwężeniem

czynnościowym, spowodowanym napięciem mięśni okrężnych, leży około
3 cm powyżej wpustu żołądka.

Żołądek

N

arząd stanowiący część

przewodu pokarmowego

, którego zasadniczą rolą jest

trawienie

zawartych

w pokarmie

białek

(nie zachodzi trawienie

tłuszczów

, a trawienie cukrów jest wręcz

hamowane przez niskie pH żołądka).

Żołądek

wydziela

sok żołądkowy

zawierający

enzymy trawienne

:

•

podpuszczka

– ścina białko w mleku (obecna

tylko u niemowląt),

•

pepsyna

– zapoczątkowuje trawienie białek (w

obecności HCl).
Żołądek wydziela

kwas solny

, który uaktywnia

enzymy trawienne oraz zabija drobnoustroje

.

Żołądek cd.

Jest zbieraczem , pełni funkcję trawienną oraz
odgrywa role sterylizatora, ponieważ kwas
solny zabija wiele bakterii połkniętych z
pokarmem. ma kształt worka ,
maks.pojemnosc=2,5l.ściąnę żołądkowa
tworzy kilka warstw .m. in . mięśniowa i
śluzowa . W żołądku występują 2 typy
gruczołów(1-wytwarza sok żołądkowy czyli
kwas solny i pepsynogen-nieaktywna postać
enzymu pepsyny.2-wydzielają śluz który
tworzy warstwę chroniącą ściany żołci przed
samo strawieniem i zmniejsza tarci przy
przesuwaniu pokarmu) .

żołądek

Jelito cienkie

przewód, który ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego, od
którego oddziela je zastawka krętniczo - kątnicza. Zajmuje ono
okolicę pępkową, podbrzuszną i obie okolice biodrowe, a częściowo i
miednicę małą. Długość jego zależy od indywidualnych genów.
Najdłuższe zanotowane ludzkie jelito cienkie miało około 11 m.
Średnio mierzy 4 - 5 m, a średnica 3—5 cm . Jelito cienkie dzielimy
na dwunastnicę, jelito czcze i kręte. Do dwunastnicy doprowadzany
jest sok trzustkowy (o odczynie zasadowym około 2,5 litra na dobę)
oraz żółć (wytwarzana w wątrobie około litra na dobę). W błonie
śluzowej jelita cienkiego występują liczne gruczoły, wydzielające
sok jelitowy lub zasadowy śluz (około 2 litrów na dobę). Błona
śluzowa ma również mnóstwo malutkich, unerwionych wypustek, do
których dochodzą bardzo cienkie naczynia krwionośne i limfatyczne.
Każda wypustka kosmek ma na sobie mikrokosmki. Wchłania
mleczko pokarmowe i za pomocą krwi dostarcza pożywienie do
każdej żywej komórki organizmu. W jelicie cienkim odbywa się
końcowe trawienie pokarmów: cukrów złożonych do glukozy
względnie fruktozy, tłuszczów do kwasów tłuszczowych i glicerolu
oraz białek do aminokwasów. Stąd cukry proste i aminokwasy są
wchłaniane do krwi, a kwasy tłuszczowe zarówno do krwi jak i limfy.

CD

Dwunastnica

Dwunastnica, część

jelita

cienkiego, kolejny odcinek przewodu

pokarmowego za żołądkiem, oddzielony od niego odźwiernikiem
(

układ pokarmowy

). Nazwa pochodzi stąd, iż ma ona na długość

ok. 12 szerokości palca, co odpowiada ok. 30cm.

Dwunastnica składa się: z części górnej, czyli opuszki, łączącej
się z odźwiernikiem, położonej wewnątrz jamy otrzewnej, części
zstępującej, do której uchodzą na brodawce: przewód żółciowy i
przewód trzustkowy (drogi żółciowe,

drogi żółciowe

), z części

poziomej i części wstępującej, kończącej się po lewej stronie
kręgosłupa zgięciem dwunastniczo-czczym, którym ona
przechodzi w jelito czcze.

W ścianie dwunastnicy znajdują się dwa rodzaje

gruczołów trawiennych

: gruczoły dwunastnicze Brunnera (w

błonie podśluzowej) i gruczoły jelitowe Lieberküha (w

błonie śluzowej

).

CD

Jelito czcze

jedna z trzech części jelita cienkiego, leżąca pomiędzy

dwunastnicą

a

jelitem krętym

. W nim odbywa się wchłanianie

pokarmu. U ludzi dorosłych osiąga długość od 2–8 m.
W

błonie śluzowej

jelita cienkiego występują liczne

gruczoły

,

wydzielające sok jelitowy lub zasadowy

śluz

(około 2 litrów na

dobę) – wartość

pH

utrzymuje się na poziomie 7-8, czyli jest

neutralna lub lekko zasadowa. Błona śluzowa ma również
mnóstwo malutkich, unerwionych wypustek, do których
dochodzą bardzo cienkie naczynia krwionośne i limfatyczne.
Każda wypustka, kosmek ma na sobie tzw. krypty, czyli lekkie
wgłębienia na powierzchni, zaś komórki wyściełające wnętrze
jelita posiadają

mikrokosmki

– dlatego powierzchnia jelita

stanowi największą powierzchnię kontaktu ze środowiskiem
zewnętrznym (nawet do 400m

2[

potrzebne źródło

]

). Wchłania mleczko

pokarmowe i za pomocą krwi odbiera pożywienie. Tutaj odbywa
się zasadnicza część

trawienia

.

Jelito czcze zwłok jest zazwyczaj puste – stąd nazwa.

Jelito kręte

końcowy odcinek

jelita cienkiego

. U

człowieka ma ono około 3 metrów długości.
W tej części przewodu pokarmowego
zachodzą końcowe etapy

trawienia

, oraz

wchłanianie strawionej treści pokarmowej.
Jelito to kończy się

zastawką

krętniczo-kątniczą

.

CD

Jelito ślepe

pierwszy odcinek jelita grubego. Jelito ślepe leży w prawej
okolicy biodrowej. Jest ono od

jelita cienkiego

oddzielone tzw.

zastawką

krętniczo-kątniczą. Od jelita ślepego odchodzi

wyrostek robaczkowy. Jelito ślepe przechodzi w

okrężnicę wstępującą

, która znowu pod wątrobą zagina się i

biegnie mniej więcej poziomo w stronę lewą (na ilustracji w
prawo) jako okrężnica poprzeczna; ta z kolei w lewym
podżebrzu, pod

śledzioną

, znowu się zagina i biegnie w dół

jako okrężnica zstępująca. Wreszcie przechodzi w

esicę

. Jest

unaczynione przez tętnicę krętniczo – okrężniczą odchodzącą
od

tętnicy krążkowej górnej

.

Nazwą "ślepa kiszka" określa się potocznie (i błędnie) także
wyrostek robaczkowy lub

zapalenie wyrostka robaczkowego

.

Wynika to z faktu, iż w przeszłości sądzono, że proces
chorobowy obejmował kątnicę i stan ten nazywano
zapaleniem "ślepej kiszki".

Okrężnica

to najdłuższa i największa część

jelita grubego

, dzieląca się na cztery

części:
wstępującą (

wstępnica

, okrężnica wstępująca)

poprzeczną (

poprzecznica

, okrężnica poprzeczna)

zstępującą (

zstępnica

, okrężnica zstępująca)

esowatą (

esica

, okrężnica esowata)

Okrężnica wstępująca (colon ascendens) znajduje się po prawej
stronie jamy brzusznej. Zaczyna się od

jelita ślepego

, biegnie

pionowo do góry i, zaginając się pod prawym płatem wątroby tzw.
zagięciem wątrobowym (flexura coli dextra, flexura coli hepatica),
przechodzi w okrężnicę poprzeczną (colon transversum).
Poprzecznica biegnie mniej więcej poziomo w stronę lewą, następnie
w lewym podżebrzu, pod

śledzioną

, ostro się zagina tzw.

zagięciem śledzionowym

(flexura coli sinistra, flexura coli lienalis) i

przechodzi w okrężnicę zstępującą (colon descendens). Zstępnica
biegnie w dół i przechodzi w esicę (colon sigmoideum) w kształcie
pionowej litery S. Esica przechodzi w

odbytnicę

(rectum).

Odbytnica

zwana również prostnicą, jest ostatnim odcinkiem przewodu
pokarmowego kończącym się odbytem (łac. anus) Znajduje się w
miednicy mniejszej, przebija przeponę miednicy i ma przebieg
łukowaty. Długość odbytnicy to 12-18 cm .

Część odbytnicy leżąca nad przeponą miednicy nosi nazwę
bańki odbytnicy, pozostała tworzy kanał odbytu, którego
ściany przylegają do siebie i oddalają się od siebie w chwili
oddawania kału. W górnej części swojego przebiegu odbytnica
przylega do kości krzyżowej i guzicznej . Kanał odbytu otoczony
jest mięśniem zwieraczem zewnętrznym odbytu.
Błona śluzowa odbytnicy posiada liczne fałdy poprzeczne i
podłużne złożone z błony śluzowej.

Metabolizm

Metabolizm- (przemiana materii) to zbiór reakcji chemicznych, które
występują w organizmach żywych do utrzymania życia. Procesy te
pozwalają organizmom rosnąć i rozmnażać, utrzymać ich struktury, i
odpowiedzieć na ich środowiska
Proces ten jest zwykle podzielony na dwie kategorie:
 
* Katabolizm (rozkłada materię organiczną, na przykład energię
zbiorów oddychania komórkowego).
*Anabolizm (korzysta z energii do budowy elementów komórek,
takich jak białka i kwasy nukleinowe).

 
Reakcje chemiczne metabolizmu są tak zorganizowane, że jedna przekształca
się w innej kolejności przez enzymy. Enzymy są niezbędne do metabolizmu,
ponieważ działają, jako katalizatory, aby te reakcje postępowały szybko i
sprawnie. Wraz z przybywającymi latami szybkość przemian metabolicznych w
naszym ustroju maleje. Nie jest to bynajmniej oznaką jakichkolwiek zaburzeń,
a jedynie normalną koleją rzeczy. Szlaki metaboliczne wykazują duże
podobieństwo nawet u gatunków o niezwykle dalekim pokrewieństwie.
Przykładowo zestaw enzymów, tożsamych w funkcji i niezwykle podobnych w
strukturze, biorących udział w cyklu kwasu cytrynowego można znaleźć
zarówno u bakterii Escherichia coli, jak i u organizmów wielokomórkowych. Ta
uniwersalność szlaków metabolicznych jest prawdopodobnie efektem ich dużej
wydajności, a więc istniejącej, dodatniej presji ewolucyjnej do ich
podtrzymania, a także wczesnego pojawienia się w ewolucyjnej historii życia

Trawienie białek

Trawienie białek zaczyna się dopiero w żołądku, gdzie komórki
główne komórek gruczołowych żołądka wydzielają nieczynny enzym

pepsynogen

. Komórki okładzinowe wydzielają kwas solny, w

obecności którego pepsynogen przekształca się w postać czynną –

pepsynę

. W jelicie cienkim działają trypsyna i chymotrypsyna, które

rozkładają cząsteczki polipeptydów do tripeptydów i dipeptydów. Te
z kolei rozkładane są przez peptydazy ściany jelita cienkiego do
aminokwasów, które zostają wchłaniane do krwi za pomocą
odpowiednich

przenośników

znajdujących się w rąbku

szczoteczkowym i żyłą wrotną wędrują do

wątroby

. Stamtąd

większość aminokwasów dalej dostaje się z krwią do komórek ciała.
Nadwyżka pozbawiana jest reszt aminowych, przez co powstaje
amoniak i ketokwasy. Amoniak przekształcany jest w mniej
toksyczny mocznik, który z krwią odtransportowywany jest do

nerek

. Natomiast ketokwasy mogą zostać wykorzystane do syntezy
cukrów i niektórych aminokwasów, zużyte na cele energetyczne
bądź przekształcone w tłuszcze zapasowe.

Trawienie tłuszczy

W pierwszym etapie trawienia tłuszczy (w DWUNASTNICY) krople
tłuszczu są emulgowane. Oznacza to, że zmniejsza się ich napięcie
powierzchniowe, co później ułatwia dostęp enzymów trawiących
tłuszcze (LIPAZY). Dzieje się tak dzięki żółci produkowanej przez
wątrobę. Żółć zmniejsza napięcie powierzchniowe kropli tłuszczu.

Przez trzustkę wydzielane są enzymy LIPOLITYCZNE – lipazy
(trzustkowe), które są aktywne w środowisku zasadowym. Dzięki
nich zostaje rozszczepione wiązanie estrowe w tłuszczach.

Strawione tłuszcze są wchłaniane w jelitach przez kosmki jelitowe
do naczyń limfatycznych (niewielkie ilości kwasów tłuszczowych do
naczyń krwionośnych).

Trawienie kwasów nukleinowych

Są trawione w środowisku
zasadowym w
dwunastnicy przez
nukleazy wydzielane
przez trzustkę i jelito.

Trawienie cukrów

Są trawione przez enzymy amylolityczne, które tną wiązanie O-
glikozydowe w cukrach.
Zaczyna się już w jamie ustnej. Działa tam AMYLAZA ŚLINOWA, która
rozkłada skrobie i glikogen poprzez dekstryny do maltozy. W żołądku
nie są trawione, ponieważ enzymy amylolityczne są aktywne tylko w
środowisku obojętnym lub lekko zasadowym, a w żołądku jest
środowisko kwaśne.
Dopiero w dwunastnicy następuje kolejny etap trawienia. Przez
trzustkę wydzielana jest amylaza trzustkowa, a przez jelito –
AMYLAZA JELITOWA, maltaza, sacharoza i laktaza. Amylaza jelitowa i
trzustkowa działają podobnie jak amylaza ślinowa - rozkład skrobi i
glikogenu na maltozę.
maltaza rozkłada maltozę na 2 cząsteczki glukozy,
sacharoza sacharozę na glukozę i fruktozę,
a laktaza laktozę na glukozę i galaktozę.

Cukry w takiej prostej postaci są wchłaniane w dwunastnicy i jelicie
czczym przez kosmki jelitowe do naczyń krwionośnych.

Sole mineralne

Sole mineralne są ważnym składnikiem diety człowieka, spełniają
bowiem rolę budulcową oraz regulatorową. Stanowią około 4%
organizmu człowieka (przy czym najważniejsze to chlorek sodu, a
także sole

wapnia

i

magnezu

). Niedostateczna ilość soli mineralnych

w

diecie

może prowadzić do poważnych zaburzeń w organizmie

człowieka.
Przyczyny niedoboru soli mineralnych:
nieprawidłowe, nieurozmaicone odżywianie
duża potliwość (np. utrata soli w trakcie uprawiania

sportu

)

biegunka

,

nudności

i

wymioty

nadmierne

wydalanie

lub zmniejszone przyjmowanie

płynów

W skład soli mineralnych wchodzą:
Makroelementy – występują w większych ilościach w organizmie.
Spełniają funkcję budulcową dla tkanek zębów, kości, skóry, włosów
(np.

węgiel

, azot, tlen,

wapń

);

Mikroelementy

– występują w mniejszych ilościach w organizmie, są

jednak niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania. Regulują
wiele procesów zachodzących w komórkach. Należą do nich m.in.

żelazo

,

mangan

, jod, miedź, cynk,

fluor

i

kobalt

.

Choroby układu pokarmowego

a)przełyku:

- zapalenie przełyku , żylaki przełyku ,

rak przełyku

b)żołądka

:

zapalenie błony śluzowej żołądka ,

choroba wrzodowa żołądka , rak żołądka

c) dwunastnicy

:

choroba wrzodowa dwunastnicy

d)jelit:

ostre zapalenie jelit, przewlekłe zapalenie

jelit, wrzodziejące zapalenie, jelita grubego, rak
jelita grubego

e)wątroby i dróg żółciowych:

wirusowe zapalenie

wątroby, marskość wątroby, kamica żółciowa,
zapalenie pęcherzyka żółciowego

f)trzustki

ostre zapalenie trzustki, przewlekłe

zapalenie trzustki, rak trzustki

g)choroby pasożytnicze:

lambia jelitowa,

tasiemce, włośnica, owsica, glistnica

Spis treści 

1.Układ pokarmowy
2.Czynności układu pokarmowego
3.Przewód pokarmowy – podział
4-5.Jama ustna
6.Uzębienie
7-8.Budowa zęba
9.Gardziel , gardło
10.Budowa ściany gardła
11.Przełyk budowa anatomiczna
12-14.Żołądek
15-16.Jelito cienkie
17.-18Dwunastnica
19.Jelito czcze
20-21.Jelito kręte
22-23.Jelito ślepe
23-25.Okrężnica
26.Odbytnica
27.Metabolizm
28.Trawienie białka
29.Trawienie tłuszczy
30.Trawienie kwasów nukleinowych
31.Trawienie cukrów
32.Sole mineralne
33.Choroby układu pokarmowego.