Hormony
rdzenia i
kory
nadnerczy

Dominika Bentryn

Kora nadnerczy

Prawidłowo waży ok. 4 g. Składa się z 3
warstw komórek nabłonkowych

›

Warstwa kłębkowata – najbardziej zewnętrzna,
głównie tu zachodzi regeneracja komórek kory.

›

Warstwa pasmowata

›

Warstwa siatkowata – miejsce obumierania
komórek kory.

Charakterystyczną cechą kory nadnerczy jest

wysoka zawartość lipidów, cholesterolu i
witaminy C, która zmniejsz się w okresie
syntezy hormonów

W korze nadnerczy z cholesterolu w wyniku

rozkładu łańcuchów bocznych są
wytwarzane:

Warstwa

Hormony

Działanie

Kłębkowata

Mineralokortykoster

oidy

 aldosteron

Gospodarka

elektrolitowa

Pasmowata

(także

siatkowata)

Glukokortykosteroid

 Kortyzol

 Kortykosteron

 Kortyzon

Metabolizm

węglowodanów,

białek,

tłuszczów

Siatkowata

Androgeny

 Testosteron

Uwalnianie

hormonów



Kortykotropina (ACTH) pobudza syntezę i uwalnianie
glikokortykosteroidów (np. hydrokortyzonu) z kory
nadnerczy (a także niektórych androgenów)



Podwzgórzowy czynnik uwalniający
kortykotropinę (CRF) reguluje uwalnianie
kortykotropiny, a jego wydzielanie pozostaje pod
kontrolą czynników nerwowych i osoczowych
glikokortykosteroidów (ujemne sprzężenie zwrotne)



Uwalnianie mineralokortykosteroidów (np. aldosteronu)
z kory jest kontrolowane przez układ RAA

Mechanizm działania



Dla hormonów steroidowych istnieją
wewnątrzkomórkowe receptory



Z receptorem glikokortykoidów wiążą
się tylko kortyzol i inne
glikokortykoidy



Z receptorem mineralokortykoidów
wiążą się oba rodzaje hormonów

Fizjologiczne znaczenie
hormonów kory nadnerczy



Przez wywieranie wpływu na
metabolizm węglowodanów
tłuszczów i białek, a także
gospodarkę wodno-elektrolitową,
hormony kory nadnerczy umożliwiają
utrzymanie biologicznego stanu
równowagi (homeostazy)

Glukokortykosteroidy



Najważniejszym jest kortyzol



Działają za pośrednictwem
wewnątrzkomórkowych receptorów
wpływając na syntezę białek, np.:



Hamowanie syntezy prostaglandyn przez
zahamowanie indukcji enzymu COX-2.



Zaburzanie syntezy IL-1 w makrofagach
oraz IL-2 w limfocytach T.



Hamowanie syntezy innych cytokin (TNF,
interferon) oraz białek adhezyjnych.

Działanie fizjologicznych
stężeń glukokortykosteroidów:



Wzmagają glukoneogenezę – w
wyniku działania katabolicznego na
białka.



Wzmagają lipolityczne efekty
katecholamin.



Wywołują zatrzymanie Na

oraz

wzmożone wydzielanie do moczu K

oraz Ca

w nerkach.



Zmniejszają wydzielanie ACTH w
przednim płacie przysadki (ujemne
sprzężenie zwrotne).

Działanie większych dawek
glukokortykoidów:



Hamowanie podziałów fibroblastów i
syntezy kolagenu (antyproliferacja).



Działanie przeciwzapalne
(hamowanie swoistej i nieswoistej
odporności).



Immunosupresja (hamowanie
podziałów limfocytów T).



Poprawa mikrokrążenia podczas
wstrząsu (zwiększona reakcja naczyń
na katecholaminy).



Wzrost liczby trombocytów we krwi.



Zmniejszenie wydzielania gonadotropin w
przednim płacie przysadki (zmniejszenie czynności
gonad).



Wzmożenie pobudliwości mózgu – obniżenie progu
drgawkowego.



Psychotropowe działanie euforyzujące (czasem
depresja).



Glikokortykoidy są niezbędne do pokonywania
ciężkich stanów stresu, ponieważ wzmagają
działanie katecholamin i zmniejszają uszkodzenie
organizmu przez cytokiny!



Wydzielanie glikokortykoidów nie jest stałe,
lecz podlega 24-godzinnemu rytmowi z
występowaniem maksymalnych stężeń w
osoczu rano (6

-9

) i minimalnych stężeń

około północy.

Kończąc długotrwałe leczenie

glikokortykoidami należy dawki zmniejszać
STOPNIOWO!

W przeciwnym razie istnieje

niebezpieczeństwo powikłań wskutek atrofii
kory nadnerczy.



U zdrowego dorosłego człowieka:



15-60 mg/d kortyzolu



1-2 mg/d kortykosteronu



Pod wpływem stresu nawet do 240
mg/d kortyzolu!!



Uwalnianie glikokortykoidów podlega
regulacji podwzgórzowo-
przysadkowej.

Jako środki lecznicze



Zależnie od dawki wywołują różne
efekty



Znaczenie terapeutyczne związane
jest z ich działaniem:
przeciwzapalnym,
przeciwalergicznym,
immunosupresyjnym



Dobrze wchłaniają się z przewodu
pokarmowego



Są względnie szybko eliminowane



Działają tylko objawowo, a nie
przyczynowo

Wskazania do
stosowania



W chorobie Addisona –
kortyzol/kortzon (glikokortykoid) i
fludrokortyzon (mineralokortykoid)-
substytucjne



Wtórna niedoczynność nadnerczy –
podajemy wyłącznie glikokortykoid.



Zespół nadnerczowo-płciowy –
wyłącznie kortyzol do końca życia.



jako leki substytucyjne (zastępcze)
oraz leki objawowe (wł.
Przeciwzapalne)



Choroby skóry (np. wyprysk, łuszczyca)



Schorzenia reumatyczne (np. RZS)



Reakcje alergiczne (obrzęki, pokrzywka)



Choroby nerek



Patologie krwi i układu krwiotwórczego



Choroby płuc



Choroby żołądka i jelit



Wymioty uwarunkowane cytostatykami



Choroby wątroby (np. przewlekłe zapalenie
nieuwarunkowane zakażeniem)



Nowotwory złośliwe (głównie układowe, np. białaczki,
ziarnice, mięsaki limfatyczne)



Choroby układu nerwowego (np. drgawki Blitza, Nica i
Salaama)



Obrzęk mózgu (szczególnie spowodowany guzem)



Ciężkie wstrząsy



Przeszczepy

W bakteryjnych chorobach zakaźnych TYLKO w połączeniu z

lekami przeciw zakażeniom!

Działania niepożądane:



Objawy zespołu Cushinga – po
przekroczeniu (indywidualnie bardzo
różnego) progu Cushinga.



Wzrost niebezpieczeństwa zakażeń
(hamowanie odczynów
mezenchymalnych).



Owrzodzenia żołądka i jelit (przy
jednoczesnym stosowaniu
niesterydowych leków
przeciwreumatycznych).



Opóźnione gojenie się ran



Atrofia mięśni, skóry i tkanki tłuszczowej



Zahamowanie wzrostu u dzieci



Osteoporoza (rozpuszczanie mezenchymalnej
macierzy kostnej i hamowanie jej
nowotworzenia).



Działanie diabetogenne (utajona cukrzyca może
przejść w postać objawową).



Zaburzenia snu, zmiany psychiczne.



Wzrost ciśnienia śródczaszkowego i objawy
rzekomego guza mózgu u dzieci.



Wzrost ciśnienia śródgałkowego – jaskra, ślepota.

Przeciwwskazania:



Układowe grzybice



Amebiaza



Owrzodzenie żołądka i jelit



Ciężka osteoporoza



Psychozy



Stadium wiremii w chorobach wirusowych



Jaskra



Cukrzyca



Stany przedrakowe



Ciąża

Interakcje:



Osłabiają działanie leków
przeciwzakrzepowych i doustnych
leków przeciwcukrzycowych.



Utrata potasu uwarunkowana
stosowaniem glikokortykoidów
wzmaga działanie glikozydów
nasercowych.



Barbiturany, fenytoina i rifampicyna
zmniejszają działanie
glikokortykoidów przez indukcję
odpowiednich enzymów.

Przykłady leków
glikokortykoidowych

Ich zastosowanie terapeutyczne jest związane z

działaniem:



Przeciwzapalnym (przeciwreumatycznym)



Przeciwalergicznym



Immunosupresyjnym



Hydrokortyzon (kortyzol)

Wskazania: Ostre stany zapalne o
podłożu alergicznym (alergiczne
zapalenie skóry), liszaj rumieniowaty,
płaski oraz wielopostaciowy,
łuszczyce owłosionej skóry głowy.



Prednizon Preparat: Encorton

Wskazania: Zakres wskazań preparatu jest bardzo

szeroki, stosuje się go między innymi w
następujących dolegliwościach: zaburzenia
endokrynologiczne (zapalenie gruczołu
tarczowego); choroby reumatyczne; kolagenozy;
choroby skóry; choroby alergiczne; ostre i
przewlekłe alergiczne i zapalne procesy ciężkiego
stopnia dotyczące gałki ocznej; przewlekłe
choroby przewodu pokarmowego, choroby układu
oddechowego, choroby hematologiczne; choroby
nowotworowe.



Triamcynolon Preparat: Polcortolon,
Pevisone

Wskazania: Przewlekła kortykoterapia.

Lek stosuje się w onkologii,
hematologii, reumatologii,
dermatologii, alergologii,
pneumonologii, gastroenterologii,
endokrynologii, okulistyce,
transplantologii, neurochirurgii,
wszystkich specjalnościach
zabiegowych, w klinice chorób
zakaźnych.



Deksametazon

Wskazania: Niedoczynność kory nadnerczy. Choroby

autoimmunologiczne, czyli spowodowane skierowaniem
się odporności organizmu przeciwko własnym tkankom
m.in.: choroba reumatyczna, reumatoidalne zapalenie
stawów, liszaj rumieniowaty.

Krople do oczu:
Wskazania: Ostre i przewlekłe alergiczne oraz zapalne

schorzenia gałki ocznej. Po zabiegach operacyjnych i
urazach, w których doszło do przebicia gałki ocznej. Późne
następstwa oparzeń termicznych i chemicznych oczu.



Stosowane wziewnie:

Flutikazon – alergiczny nieżyt nosa
Flunizolid
Baklometazon
Budezonid

Stosowane w leczeniu astmy

oskrzelowej

Mineralokortykosteroidy
ALDOSTERON



Regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej: wzrost
wchłaniania zwrotnego sodu, wydalanie potasu i
wodoru, zatrzymanie wody. Na skutek:



Wzmożenie wytwarzania Na+ - K+ - zależnej ATPazy w
końcowych częściach dystalnych i zbiorczych kanalików
nerkowych.



Zwiększenie syntezy białka kanału sodowego



Podobne działanie również w gruczołach ślinowych i
potowych.



Nie wywierają wpływu na odczyny mezenchymalne.



Aldosteron wykazuje nieznaczne działanie na
matabolizm węglowodanów!

Regulacja stężenia
mineralokortykoidów:



Głównie przez spadek objętości krwi w
naczyniach, obniżenie ukrwienia nerek
oraz stężenia sodu w plamce gęstej.
Powoduje to uruchomienie układu RAA.



Przy utracie krwi uwalnianie aldosteronu
może wywołać również pobudzenie
receptorów objętościowych



W prawidłowych warunkach kortykotropina
wpływa w znikomym stopniu na
wytwarzanie i uwalnianie aldosteronu.

Stosowane leczniczo:



Obecnie jedna substancja – pochodna kortyzolu –
fludrokortyzon.



Ma niewielkie znaczenie terapeutyczne w porównaniu z
glikokortykoidami i stosuje się go doustnie, najczęściej
łącznie z nimi w terapii substytucyjnej (0,1 mg/d).



Również w zaburzeniach krążenia z hipotonią (0,1 – 0,3
mg/d)



Okres półtrwania ok. 1 h



Wydalany głównie przez nerki



Jako leki substytucyjne we wszystkich postaciach
istniejącej czy nawet grożącej niewydolności kory
nadnerczy



Działania niepożądane obrzęki oraz utrata potasu



Fludrokortyzon Preparat: Cortinef

Wskazania: Leczenie niewydolności kory nadnerczy, w

uzupełnieniu leczenia substytucyjnego (np. w
chorobie Addisona), wrodzony przerost nadnerczy z
utratą sodu.



Działania niepożądane:



Obrzęki



Utrata potasu



Przeciwwskazania:



Nadciśnienie tętnicze



niewydolność serca



marskość wątroby



zespół nerczycowy

Antagoniści
mineralokortykosteroidów



Nadmierne wydzielanie aldosteronu
prowadzi do rozwoju objawów chorobowych
zwanych aldestoronizmem. Głównym
objawem jest zatrzymanie sodu, obrzęki i
nadciśnienie.



W leczeniu tych zaburzeń skuteczne okazały
się spironolaktony (wykazują antagonizm
konkurencyjny z aldosteronem)



Hamują działanie aldosteronu, zwiększają
ponad to wydzielanie Na i wody z moczem



Działają jako leki moczopędne

Androgeny nadnerczowe



W pierwszej kolejności wytwarzają
bardzo słabo działający DHEA



U kobiet wpływa na pozytywnie na
ogólne samopoczucie



U mężczyzn działanie znikome

Zaburzenia czynności kory
nadnerczy

Choroba Addisona – PIERWOTNA

niedoczynność kory nadnerczy

›

Do objawowego wypadnięcia funkcji
dochodzi dopiero wtedy gdy zniszczone
jest ok. 90% tkanki kory nadnerczy

›

Przyczyny : reakcje autoimmunologiczne
(idiopatyczna niewydolność kory
nadnerczy), krwawienia do kory
nadnerczy, gruźlica kory nadnerczy,
przerzuty raka



Zespół nadnerczowo-płciowy



Nadmierna synteza androgenów



Postać wrodzona



Defekty enzymów kory nadnerczy (głównie 21β – hydroksylazy



Objawy:



U dziewcząt – wirylizacja (m.in. Maskulinizacja zew. narządów płciowych,
męska budowa ciała, owłosienie)



U chłopców – przedwczesne wykształcenie II-rzędowych cech płciowych
bez odpowiedniego rozwoju gruczołów płciowych, brak spermatogenezy)



U obu płci – szybki wzrost w pierwszych latach życia ->wczesne
zahamowanie wzrastania wskutek przedwczesnego skostnienia chrząstek
nasadowych kości długich



Leczenie – substytucyjna terapia kortyzolem



Postać nabyta



Nowotwory kory nadnerczy wytwarzających wzmożone ilości androgenów

Zespół Cushing -
hiperkortyzolizm

•

Pierwotny

•

Łagodne lub złośliwe nowotwory kory
nadnerczy

•

Wtórny

•

Zaburzenie układu podwzgórze-
przysadka ze współistniejącym
wzmożonym wydzielaniem
kortykoliberyny



Okrągła, ciemnoczerewona twarz ze
zubożałą mimiką („księżyc w pełni”)



Otłuszczenie tułowia

Hiperaldosteronizm



Pierwotny (zespół Conna)



Przyczyna – ¾- gruczolak kory nadnerczy
wytwarzający aldosteron



Objawy – osłabienie mięśni (przez spadek K),
adynamia, zmęczenie, poliuria, nykturia,
parestezje, nadciśnenie (uwarunkowane
hiperwolemią), bóle głowy, napady tężyczkowe



Wtórny = jako efekt nadmiernej aktywacji
układu renina-angiotensyna (choroby nerek,
marskość wątroby, zastoinowa
niewydolność serca)