PSYCHOLOGIA

ROZWOJOWA

Metodologia badań

STRATEGIE I METODY
BADAŃ



Badania poprzeczne



Badania podłużne



Strategia porównań sekwencyjnych



Eksperyment



Techniki obserwacyjne



Techniki wywiadu



Techniki korelacyjne



Badania nad habituacją



Wady i zalety każdej z metod

ROZWÓJ FIZYCZNY –
OKRES PŁODOWY



3 tydzień – bicie serca



6 tydzień – reakcja na bodźce



Od 8 tygodnia – płód



250 000 neuronów na minutę



100 mld neuronów w momencie
urodzenia



Czynniki konstytucjonalne: podstawowe
fizyczne i psychiczne właściwości
(budowa ciała, temperament,
predyspozycje do chorób) – np. 10-15%
noworodków to „urodzeni” nieśmiali

ROZWÓJ SENSORYCZNY



John Watson – niemowlę to „żywy, wijący
się kawałek mięsa, zdolny do wykonania
prostych reakcji”



Kilka minut po urodzeniu – orientacja w
kierunku wybranych dźwięków



12 godzin po urodzeniu – preferencje
smakowe: banany, wanilia  i zapachowe:
nie lubią krewetek, cytryny i zgniłych jaj 



Preferują żeńskie głosy



2 miesiąc życia – niemowlę rozróżnia
kolory: biały, czerwony, pomarańczowy i
niebieski, 3 miesiąc – dostrzega głębię

ROZWÓJ MOTORYCZNY

ROZWÓJ TKANKI
NERWOWEJ

ROZWÓJ

SPOŁECZNY

DZIECI

Przywiązanie, miłość i zabawa

„Nasza wiedza o miłości nie wykracza poza potoczne

obserwacje, a tę niewielką wiedzę, którą posiadamy,

zawdzięczamy poetom i pisarzom”

H. Harlow

ROZWÓJ PRZYWIĄZANIA



Po pierwszym tygodniu – rozpoznawanie głosu
matki



Uśmiech społeczny – 2-3 m. ż.



Lęk ósmego miesiąca



Pierwsze przywiązanie – 7-8 m. ż.



3 style przywiązania:



Bezpieczny



Ambiwalentno-lękowy



unikający



Jak powstaje przywiązanie? – „kredensowa” teoria

POZBAWIENIE
KONTAKTU Z MATKĄ



Badania Harlowa
i Lorenza
(zwierzęta)



Matki „miękkie”
i matki
„druciane”



Wdrukowanie,
okres krytyczny
vs okres
sensytywny?



Badania Bowlby’ego
i Ruttera (dzieci)



Pozbawienie kontaktu
z matką – opóźnienie
intelektualne i
społeczne, depresja,
moczenie nocne



Syndrom rozpaczy
(okres protestu,
rozpaczy i
zobojętnienia)

ZABAWA



Do 18 m. ż. – samotna



3 r. ż. – zabawa równoległa



4 r. ż. – zabawa uspołeczniona



Teoria zabawy Piageta:



Zabawa sensoryczno-motoryczna – kontrola
ruchów (do 2 r. ż.)



Zabawa symboliczna – krzesło jako
samochód (do 7 r. ż)



Zabawa w role (od 7 r. ż.)

ZABAWA



Teoria Wygotskiego – „strefa
najbliższego rozwoju”



Freud – obniżenie poziomu tłumionych
emocji



Erikson – dziecięca forma planowania i
eksperymentowania



Hutt – zabawy eksploracyjne związane z
późniejszą ciekawością, kreatywnością i
niezależnością

ZABAWA W TERAPII

PRZYSWAJANIE JĘZYKA



Czynniki decydujące o szybkim osiąganiu
biegłości językowej:

1.

Zainteresowanie kontaktami społecznymi

2.

Zdolność percypowania mowy –
rozróżnianie wszystkich fonemów

3.

Zdolność wytwarzania mowy – gaworzenie
(7-10 m. ż.)

4.

Doświadczenia prenatalne w zakresie
słuchania – mowa filtrowana i niefiltrowana

5.

LAD (language acquisition device)–
mechanizm przyswajania języka – Noam
Chomsky

PRZYSWAJANIE JĘZYKA



Dowody na istnienie LAD-u:



Wszyscy uczą się języka bardzo szybko



Dane nie wystarczają, by wydobyć
gramatyczne reguły



Informacje zwrotne od rodziców nie są
wystarczające, by odkryć gramatyczne
reguły (korygowanie „prawdziwości”
wypowiedzeń, a nie poprawności)

UMIEJĘTNOŚĆ
KOMUNIKOWANIA SIĘ



Protodialogi z rodzicami



Faza jednowyrazowa – głównie rzeczowniki,
nadmierne rozszerzanie znaczenia



Ok. 18 m. - eksplozja nazywania



2 r. ż – słownictwo abstrakcyjne, stany
psychiczne, emocje



2 r. ż – stadium dwuwyrazowe – dot.
najczęściej źródeł ruch, ruchomych
przedmiotów



Mowa telegraficzna



Nadmierna regularyzacja

ROZWÓJ

POZNAWCZY I

SPOŁECZNO-

MORALNY

TEORIA PIAGETA



Struktura intelektu – schematy i operacje



Adaptacja: asymilacja i akomodacja



Stadia rozwoju inteligencji:



Stadium I – sensoryczno-motoryczne, stałość
przedmiotu



Stadium II – przedoperacyjne (egocentryzm,
centracja, nieodwracalność – eksperymenty nad
pojęciami stałości, niezdolność do rozróżniania
świata fizycznego od psychicznego)



Stadium III – operacje konkretne (myślenie
odwracalne, decentracja, klasyfikacja, szeregowanie)



Stadium IV – operacje formalne (rozumowanie
abstrakcyjne)

TEORIA PIAGETA -
KONTROWERSJE



Metodologia



Badania Donaldson nad egocentryzmem (dziecko i
policjanci)



Pojęcia stałości – rola „niegrzecznego misia”



Wnioski:



Inteligencja dzieci odmienna od inteligencji dorosłych



Waga interakcji z otoczeniem i aktywnego uczestnictwa



Badania nad aktywnością półkul – skokowy rozwój
lewej vs stopniowy prawej



Rozróżnienie między wykonaniem a kompetencją



Pamięć krótkotrwała?



9 miesięczne dzieci – naśladują eksperymentatora
po 24 godzinach

ROZWÓJ SPOŁECZNO-
MORALNY – TEORIA FREUDA



Podejście psychodynamiczne:
obsadzanie libido, kateksja, fiksacje,
fazy rozwoju psychoseksualnego



stadium oralne



stadium analne



Stadium falliczne (kompleks Edypa i Elektry, narodziny
superego)



Okres latencji



Stadium genitalne



Zastrzeżenia wobec teorii Freuda:



Próba neurotycznych dorosłych



Studia przypadków



Nietestowalność hipotez

TEORIA FREUDA –
WERYFIKACJA EMPIRYCZNA



Fiksacja oralna – ssanie kciuka a czas
karmienia



Fiksacja analna – oszczędność, obsesyjność,
czystość a wyniki Blacky Picture Test



Kompleks Edypa/ Elektry – analiza
interpretacji obrazków

ROZWÓJ SPOŁECZNO-MORALNY –
TEORIA UCZENIA SIĘ



Rola środowiska i doświadczenia
„Dajcie mi dziecko spłodzone przez dowolną parę
rodziców i dajcie mi pełną kontrolę nad
środowiskiem, w jakim będzie ono wzrastać - a
sprawię, że wyrośnie na wybitnego uczonego, artystę,
politycznego przywódcę, czy też, jeśli tylko będę tego
chciał, zostanie pospolitym przestępcą.” - Watson



Warunkowanie klasyczne – pies Pawłowa



Warunkowanie reakcji fobicznych u niemowląt –mały
Albert



Warunkowanie instrumentalne



Wzmocnienie negatywne, pozytywne, ciągłe i częściowe



Kara



Teorie społecznego uczenia się – modelowanie

ROZWÓJ SPOŁECZNO-MORALNY –
PODEJŚCIE POZNAWCZE



Stadia rozwoju moralnego wg Piageta:



Moralności heteronomicznej (realizmu
moralnego) – intencje osoby nie są brane pod
uwagę (egocentryzm dziecięcy)



Moralności autonomicznej (relatywizmu
moralnego) – reguły podtrzymywane dzięki
umowie społecznej



Dylematy moralne Kohlberga



Poziom przedkonwencjonalny: stadium kary i
posłuszeństwa, stadium relatywizmu instrumentalnego



Poziom konwencjonalny: stadium dobrego chłopca/
dziewczyny, stadium prawa i porządku



Poziom postkonwencjonalny: stadium umowy
społecznej, stadium uniwersalnych zasad sumienia

REZULTATY

USPOŁECZNIAN

IA

Rozwój „Ja”, osiągnięcia szkolne,

dziecięce przyjaźnie

„JA” I OCENA SAMEGO
SIEBIE



Poczucie „Ja” (Gardner, 1982)



Świadomość własnego ciała



Umiejętność właściwego opisu siebie



Świadomość własnej historii życia



Rozwój „Ja” (Lewis i Brooks, 1975)



2 r. ż. – używanie własnego imienia, połowa 3 r. ż. – zaimki
osobowe



Eksperyment z lustrem



Wraz z wiekiem, poczucie „Ja” mniej zależne
od czynników fizycznych, a bardziej od
społecznych (Kuhn, 1960)

OSIĄGNIĘCIA SZKOLNE



Czynniki warunkujące motywację:



Wartość przypisana sukcesowi (Parsons,
1982)



Oczekiwanie sukcesu (Parsons, 1982)



Atrybuty sukcesu i niepowodzenia (Weiner,
1974) – zewnętrzne, wewnętrzne



Wyuczona bezradność (Seligman i Maier,
1967) – przyczyny niepowodzeń poza
kontrolą, trening właściwej interpretacji
sukcesów i niepowodzeń

DZIECIĘCE PRZYJAŹNIE



5-7 lat – przyjaciele to towarzysze
zabaw, szybkie nawiązywanie i
kończenie przyjaźni, dzielenie się
zabawkami i jedzeniem



8-11 lat – wspólne zainteresowania,
zaufanie, wrażliwość, troska



Ok. 13 r. ż. – przyjaźń jako głębszy i
trwały związek, dzielenie się myślami,
uczuciami, tajemnicami

Damon, 1977



Rola podobieństwa zachowania i postaw
(Kandel, 1978)

STADIA ROZWOJU WG
ERIKSONA

Wiek

Kryzys

Właściwe
rozwiązanie

Niewłaściw
e
rozwiązani
e

0–1,5

Ufność vs

nieufność

Podstawowe

poczucie
bezpieczeństwa

Niepewność,

lęk

1,5–3

Autonomia
vs

zwątpienie
w siebie

Postrzeganie
siebie jako

podmiotu
zdolnego do
kontrolowania
własnego ciała

i sprawcę
działania

Poczucie
niezdolności

kontroli
przebiegu
zdarzeń

STADIA ROZWOJU WG
ERIKSONA

Wiek

Kryzys

Właściwe
rozwiązanie

Niewłaściw
e
rozwiązani

e

3–6

Inicjatywa vs

poczucie
winy

Zaufanie do

siebie jako
inicjatora
i twórcy

Poczucie

braku
własnej
wartości

6–okres

dojrzewani
a

Kompetencja

vs poczucie
niższości

Opanowanie

podstawowyc
h
umiejętności
intelektualny

ch
i społecznych

Brak

pewności
siebie,
poczucie
klęski

STADIA ROZWOJU WG
ERIKSONA

Wiek

Kryzys

Właściwe
rozwiązani
e

Niewłaściw
e
rozwiązani

e

Adolescencj

a

Tożsamość

vs
pomieszanie
ról

Poczucie

siebie jako
osoby

Poczucie

fragmentacji
własnego
„ja”,

niejasne
poczucie
siebie

Wczesna
dorosłość

Intymność vs
izolacja

Zdolność do
nawiązywan

ia bliskich
więzi i
zaangażowa

nia się
wobec
innych

Poczucie
osamotnieni

a
i separacji,
zaprzeczani

e potrzebie
bliskości

STADIA ROZWOJU WG ERIKSONA

Wiek

Kryzys

Właściwe
rozwiązanie

Niewłaściwe
rozwiązanie

Średnia
dorosłoś
ć

Produktywno
ść vs
stagnacja

Koncentracja
troski poza „ja”
– na rodzinie,
społeczeństwie,
przyszłych
pokoleniach

Troska o
siebie, brak
orientacji na
przyszłość

Późna
dorosłoś

ć

Integralność
ego vs

rozpacz

Poczucie pełni,
podstawowa

satysfakcja z
życia

Poczucie
bezowocności

życia,
rozczarowanie

ADOLESCENCJA

ADOLESCENCJA



Zaczyna się z początkiem pokwitania –
kryterium biologiczne



Istota kontekstu kulturowego



Rytuały przejścia i obrzędy inicjacji –
identyfikacja z agresorem



Mit „burzy i naporu”



Agresja i nadpobudliwość w okresie
dojrzewania – przestępstwa kryminalne,
nadużywanie alkoholu, opieka
psychiatryczna w dorosłości

ADOLESCENCJA



Późne i wczesne dojrzewanie – wpływ
na samoocenę i funkcjonowanie
społeczne (Clausen, 1975)



Tożsamość w adolescencji – kryzys –
stabilna tożsamość „ja” vs rozproszenie
ról



Style rodzicielskie – demokratyczny,
autorytatywny, autorytarny (Elder,
1980)



Konformizm – szczyt w okresie
średniego i późnego dzieciństwa, w
adolescencji ulega obniżeniu (Hartup,
1983)



Subkultury młodzieżowe

ADOLESCENCJA -
ZADANIA



Zaakceptowanie swej dojrzałości
fizycznej i seksualności:



44% amerykańskich dziewcząt i 23%
chłopców twierdzi, że często czują się
brzydcy i nieatrakcyjni,



samoocena dziewcząt – wygląd,
chłopców – sprawność fizyczna



Ekspresja impulsów seksualnych –
masturbacja



Doświadczenia seksualne – różnice
międzypłciowe

ADOLESCENCJA -
ZADANIA



Relacje społeczne:



Rola rówieśników – potrzeba akceptacji



Wzrost lęku – konformizm – szczyt 12-
13 r. ż.



15-25% - poczucie dużej samotności



Wartości – podobne do wartości
rodziców



Wybór zawodu



Zawód określa tożsamość



Ocena własnych zdolności, możliwości i
realizacja wyboru