REALIZM

SOCJALISTYCZNY

• Oficjalnie zadeklarowany-

1934

r. na

zjeździe pisarzy ZSRR- jedynie
dopuszczalny; metoda twórcza.

• Połowa lat

50-tych

- funkcjonował w

ZSRR jako oficjalna doktryna
artystyczna

• 1971- statut Związku Pisarzy

Radzieckich- "

wypróbowana

metoda twórcza lit. Radzieckiej

."

• Tematyka

rewolucyjna

bądź

produkcyjna

• Propagandowa fikcyjność jako

społeczna realność

• Slogan- "

socjalistyczne w treści,

narodowe w formie

."

• Wyraźne różnicowanie-

bohater

pozytywny

i

negatywny

• Literatura tendencyjna-

propagowanie aktualnych w danym
czasie idei społ. lub polit. i doraźne
oddziaływanie na świadomość
czytelników;

• W lit. ten. elementy struktury (fabuła,

konstrukcja bohaterów itp.) są
kształtowane tak, by udowadniały
słuszność przyjętego założenia i
służyły jego rozpowszechnianiu.

• W Polsce- 1949-1955- proklamowany

na zjeździe Związku Literatów w
Szczecinie

• Program przeniesiony wprost z

lit.radz.

• Rozpowszechniony odgórnie, za

pośrednictwem referatów na
zjazdach Zw.Lit. i innych org.art.

• Określany jako- "metoda twórcza"

• Kategorie ściśle polityczne-

słuszne-niesłuszne;

pożądane-obce nam; potrzebne-

szkodliwe.

Naczelny warunek-

zaangażowanie

ideowe

i

wierność wytycznym

partii

Tematyka- rewolucyjne przemiany;

tworzenie się nowego społeczeństwa;
wysiłek przebudowy kraju;
zwycięstwo "nowego" nad "starym"

• place budowy; zwł. przedsięwzięcia

planu 6-letniego

• "

Powieść produkcyjna

"; postać

"

bohatera pozytywnego

"- uosobienie

wzorców obywatelskich; dostarcza
przykłady rozwiązywania
konkretnych trudności i konfliktów;
bliski czytelnikom; zachęca do
naśladownictwa.

• Kulturalna rzeczywistość- świat

pozorów; zafałszowana hierarchia
wartości; triumf złego gustu.

• Tylko jeden wybór- za albo przeciw;

za- socrealizmem, postępem
społecznym, wartościami
humanizmu; przeciw- czyli w obozie
wroga.

• Styl socrealistyczny- trzecio osobowy

wszechwiedzący narrator; obfite partie
opisowe; łatwość, przystępność i atrakcyjność
dla odbiorcy robotniczego i chłopskiego

• Wzory- powieść dla młodzieży i lit.

rozrywkowa:

• bohater pozytywny i zły (wróg klasowy),

przygoda i tajemnica napędzająca akcję
(wątek sabotażu), kobieta jako nagroda za
szlachetne czyny.

• Przesycenie utworów jawną

propagandą

• Powieść produkcyjna

- 1949

• Place budowy np. Nowa Huta,

Marszałkowska dzielnica
mieszkaniowa, kopalnie, stocznie,
fabryki przemysłu ciężkiego,
laboratoria naukowe

• Obraz rzeczywistości zgodny z

aktualnymi tezami polit. propagandy

• Akcja- 1949- czas wielkiego

początku; zadanie produkcyjne
wynikające z planu 6-letniego;

• przed wielkim początkiem-

powojenny chaos, świat rządzony
przez kombinatorów;

• okres przełomu: część załogi to

przybysze ze wsi, brakowało maszyn
i surowców

• bohater pozytywny- młody, bez

doświadczenia, ale energiczny i
ideowy

• Wygłaszał przemowy na zebraniach,

dawał przykłady swoja pracą,

zdobywał sojuszników; w zakładzie

działa wróg klasowy; sabotaż; zostaje

zdemaskowany i aresztowany przez

czujne UB; b.p zostaje obdarowany

miłością pięknej robotnicy

• Główne wątki p.p:
• wszczepianie obywatelom

przekonania, że sprawy produkcyjne
są najważniejsze, bo decydują o
poziomie życia

• powstawanie nowych wzorów

obywatelskich- b.p

• problem rodzenia się nowej

społeczności

• problem "wahającego się inteligenta"

• Wieś w powieści

- socjalist. przemiana

ustrojowa, czyli kolektywizacja; rodzenie
się nowej moralności i świadomości
politycz.

• Schemat akcji- początek- bieda i brak

perspektyw; pozytywne zakończenie

• Wieś jako świat cywilizacyjnie opóźniony,

nieokrzesany, ubogi, rozdarty konfliktami
między biednymi a bogatymi,
wyzyskiwaczami a wyzyskiwanymi.

• Krzywda, przemoc, nienawiść, odwieczna

nędza najuboższych pogłębiającej się z
pokolenia na pokolenie

• Nowa, skolektywizowana wieś
• Krajobraz zmienia się jak w bajce-

murowane i zelektryzowane domy;
młodzi traktorzyści ruszają na
spółdzielcze pola, a wieczorem chłopi
spieszą na zebranie do wiejskiej świetlicy

• Powieść historyczna-

reinterpretacja

historii

• Nowa koncepcja przeszłości- rozróżnienie

dwu historii:

• 1

. oficjalna historia feudalnych i

kapitalistycznych organizmów państwowych,
ich politycznych interesów i społecznych elit

• 2

. dzieje klasy robotniczej, chłopskiej, ucisku

jakim podlegały i buntów jakie przeciw
niemu wzniosły

• Naczelny bohater dziejów- masy

ludowe

• Podstawowa siła napędowa dziejów-

społeczne konflikty, w które był
wpisany ich los

• Sens historycznego procesu- ich

aspiracje, dążenie do wolności,
równości i sprawiedliwości

• Nowa fabularyzacja- dobrze znane

fragmenty dziejów: powstanie
kościuszkowskie, listopadowe, Wiosna
Ludów

• Ideowe modyfikacje- zobrazowanie tezy,

iż prawdziwym bohaterem tych walk był
prosty lud, żarliwie patriotyczny, podczas
gdy sfery szlacheckie odznaczały się
ideowa chwiejnością i zapatrzeniem we
własne interesy

• Złowroga rola kościoła, jako

przeciwnika postępowej myśli i
zarazem feudala gnębiącego
chłopów.

• Poetyka socrealistyczna-

utrzymanie podziałów gatunkowych;
wskrzeszanie form gat. od dawna
nieczynnych

• Oda, hymn, panegiryk, poezja

okolicznościowa i pamflet

• Główne cele:
• Społeczna użyteczność;

porozumienie z ludźmi pracy

• Obrazy wspólnego trudu i wspólnego

entuzjazmu, który łączy poetę i
robotnika

• Dwie poetyki: poezja refleksyjna i

uwznioślająca; agitacyjna i
reportażowa

• Poezja refleksyjna i

uwznioślająca

• Mieczysław Jastrun, Adam Ważyk,

Władysław Broniewski

• Spokojny patos; podmiot poetycki-

postać bezosobowa bądź zbiorowa-
"my"

• Główna myśl- socjalizm jako

ucieleśnienie podstawowych ideałów
ludzkości

• Poezja agitacyjna i reportażowa

• Wiktor Woroszylski, Andrzej Braun, Witold

Wirpsza

• Charakter gazetowy; agitacyjna użyteczność
• Wiersz wolny
• Aktualne realia polityczne: "kułak", "brygady

młodzieżowe", "imperialiści"

• Podmiot poetycki- "ja"- poetycki odpowiednik

aktywisty partyjnego, ideowego dziennikarza,
przodownika pracy

• "Znowu zaprószyć chcą ogień jak

kiedyś, znowu nad kołyskami się

czają i grymasem okrutnym

straszą, więc znowu my,

robotnicy, działacze partyjni,

poeci- by nie pozwolić, by nie

dopuścić, zaciągamy bezsenna

straż."

• Obraz socjalistycznej ojczyzny

• Współczesność jako zwrotny moment

dziejów; czas wielkich spełnień;
człowiek wyzwala się ze zła i
bezsilności; zdobywa wolność,
godność i szansę samorealizacji; czas
bieżący jako czas nadziei, twórczości
i budowy

• Nowy ustrój- zawsze waloryzowany

dodatnio- piękny, radosny, nasycony
twórczą myślą

• "

Poszerza się życie w mej ojczyźnie-

nie tylko pola rodzą żyźniej, szybszy
ufniejszy jest krok człowieka

."

• Wiersze okolicznościowe

- z okazji

oddania do użytku jakichś ważnych
inwestycji, a zwł. na 1 maja;
socjalistyczny naród- wspólnota
równych pracowników, złączonych
ofiarnym wysiłkiem.

• Poezja reportażowa

• Język potoczny

• główny temat- socjal. codzienność;

obrazy pracy; element walki z

ogromem zadań postawionych przez

partię, z własna słabością czy

wrogiem politycznym

• Socjalistyczny panegiryk

• Portret nowego bohatera epoki- człowiek,

który swój obecny awans i przyszłe
perspektywy zawdzięcza socjalizmowi

• Sławienie Związku Radzieckiego i Urzędu

Bezpieczeństwa

• Klasyczny wzór panegiryków- poświęcony

konkretnej osobie, ważnej i zasłużonej-
Bierut, Stalin

• "

Słowo o Stalinie

"- Broniewski (1950)

• "

Pędzi pociąg historii, błyska stulecie-

semafor. Rewolucji nie trzeba glorii,

nie trzeba szumnych metafor.

Potrzebny jest Maszynista, którym

jest On: towarzysz, wódz, komunista-

Stalin- słowo jak dzwon!

"

Malarstwo- komunistyczny

realizm

• 1934 r. odbył się w Moskwie I Zjazd Pisarzy

Sowieckich, na którym Maksym Gorki
przedstawił założenia nowej metody twórczej

• Sztuka r.s.- ideowość- zaangażowanie dzieła

po stronie walki o socjalizm;

• zasada typowości;
• przeciw naturalizmowi;
• przeciw oznakom indywidualizmu
• Zbiorowe, kolektywne

• Tematyka:

• portrety; zbiorowe sceny figuralne

("Stalin i członkowie Biura

Politycznego wśród dzieci w Parku

Gorkiego" 1933)

• wątek kołchozowy; wątek

batalistyczny

• Dymitr Szastakowicz:
• "

Artysta, który namalował

portret niepodobny do wodza,
znikał na zawsze…

"

• "

To samo spotykało pisarza,

który użył nieodpowiednich słów.
Nikt nie prowadził żadnych
dyskusji estetycznych ani nie
prosił o wyjaśnienia. Ktoś po
prostu stukał do drzwi w nocy. I
to wszystko

."

• "Narodowa forma" socj. dzieła
• "Fałszywa kultura":
• mobilizacja przeciw wszystkiemu, co

nie daje się skontrolować

• zdecydowane odrzucenie jęz. Sztuki

bezprzedmiotowej, ekspresji

• nawrót do stylistyk naturalistycznych

i tradycyjnego podziału gatunkowego

• uznanie masowego odbiorcy za

ostatecznego arbitra w odbiorze dzieła

• specyficzny izolacjonizm
• przeciwstawienie się tradycji nowoczesnej o

otwartym międzynarodowym charakterze

• instrumentalne wykorzystanie artysty i

dzieła w ramach potrzeb politycznych i
ideowych.

• ("Nowa Moskwa"; "Do matki na

następne karmienie")