Błędy w myśleniu

Logika

Antynomia, entymemat



Antynomia (paradoks; ang. antinomy, paradox) jest to para zdań, z
których każde w równym stopniu zasługuje na przyjęcie, lecz
jednocześnie są one między sobą sprzeczne i dlatego nie można przyjąć
obu.



Antynomia kłamcy: Kiedy kłamca mówi że kłamie, to kłamie i nie
kłamie zarazem ( Eutybulos z Miletu)



Entymemat = wnioskowanie dedukcyjne, w którym jakaś przesłanka
została przemilczana, najczęściej ze względu na jej oczywistość.
Przesłanka entymematyczna, tj. niewypowiedziana w słowach, bywa
niekiedy zdaniem, którego wnioskujący nie uświadamia sobie aktualnie.
Zdarza się, że jest to zdanie fałszywe lub bezpodstawnie przyjęte. Stąd,
ujawnianie przesłanek entymematycznych jest jednym ze sposobów
wykrywania błędów.



Skoro jedziesz do Mozambiku, to poducz się portugalskiego

(zakładam , że jest to wiadome, że Mozambik był kolonią portugalską i

że ludzie nadal tam mówią w tym języku).

Błąd formalny,
materialny

Błąd formalny - non sequitur (łac. nie wynika). Dotyczy wnioskowania

dedukcyjnego i popełniany jest wtedy, gdy z przesłanek nie wynika logicznie
wniosek mimo uwzględnienia wszystkich przesłanek. Wnioskowanie, w którym
popełniono błąd formalny, może (choć nie musi) prowadzić od prawdziwych
przesłanek do fałszywego wniosku.



Jeśli nie kupisz tej odżywki, zaniedbasz swoje włosy



Lub :



Wszyscy b mężczyźni są ludźmi.



Maryla jest człowiekiem



Maryla jest mężczyzną

Błąd materialny (nieformalny). Błąd popełniony we wnioskowaniu wtedy, gdy

przynajmniej jedna z przesłanek jest zdaniem fałszywym. Takie wnioskowanie
może (ale nie musi) prowadzić do fałszywego wniosku. Gdy wnioskowanie
obarczone błędem materialnym stanowi część składową jakiegoś dowodzenia,
wtedy mówi się, żę w danym dowodzeniu popełniono błąd materialny.



Ogólnie: na pozór logiczne, zachowujące pozory prawdziwości sformułowanie,
które zawiera jednak błąd – często trudny do wykrycia.



Wieloryb oddycha płucami- niektóre ryby oddychają płucami.

Fałszywy dylemat



Fałszywy dylemat (ang. false dilemma)



Założenie we wnioskowaniu, że istnieją tylko dwie odpowiedzi w
danej sytuacji, podczas gdy może istnieć wiele różnych
odpowiedzi. Np. coś nie koniecznie musi być tylko złe lub tylko
dobre: dla kogoś dana rzecz jest dobra, dla innego zła a jeszcze
dla kogoś innego – neutralna. Jest to błąd nazywany

też fałszywą

dychotomią,

tj. wyłączenie możliwości pośredniej lub 

dopuszczanie tylko dwóch skrajnych możliwości, a nie kontinuum
możliwości pośrednich.



Bywa wyrazem uproszczonej wizji świata.



Np.: "Dlaczego badać przestrzeń kosmiczną lub angażować się w
podstawowe badania naukowe, skoro mamy tak duży deficyt
budżetowy?".



W XX wieku można było być tylko albo zwolennikiem Stalina
albo Hitlera

Błędne koło, idem per
idem



Argumentacja błędnego koła (łac. circulus vitiosus, ang. circular
reasoning, begging a question)



Błędne koło w definiowaniu



Idem per idem (to samo przez to samo), błędne koło bezpośrednie -
użycie w definicji wyrazu definiowanego, np. "Logika jest nauką o myśleniu
zgodnym z prawami logiki".



Bursztyn to żywica koloru bursztynowego



Błędne koło pośrednie - kiedy pojęcie A zdefiniowano przy użyciu pojęcia
B, a do zdefiniowania pojęcia B użyto znowu pojęcia A (może być więcej
tych etapów pośrednich, co znakomicie utrudnia wykrycie tego błędu), np.
"Logika jest nauką o poprawnym myśleniu. Myślenie poprawne to myślenie
racjonalne. Myślenie racjonalne to myślenie zgodne z prawami logiki".



Błędne koło w dowodzeniu



Błąd polegający na przyjęciu za przesłankę tego, co ma być dopiero
udowodnione, np. "X nie mógł popełnić tego błędu. Jest na tyle
doświadczonym specjalistą, że nie mógł tego zrobić”.

Błąd ekwiwokacji



Ekwiwokacja



Używanie tego samego słowa w coraz to innych znaczeniach, sprawiając
jednocześnie wrażenie, że cały czas znaczy ono to samo (gdy poprawność
wypowiedzi wymaga użycia go w tym samym znaczeniu, ilekroć występuje).



Zachodzi gdy :



pewne wyrażenie potencjalnie wieloznaczne występuje w danej wypowiedzi
przynajmniej dwukrotnie,



przynajmniej w dwóch miejscach tej wypowiedzi jest ono użyte w różnych
znaczeniach,



wypowiedź ta zakłada, że ów wieloznaczny jej element posiada w każdym miejscu,
w którym jest w niej użyty, to samo znaczenie.



Przykłady



Jeden z dyskutantów mówi, że narkotyki są zawsze nielegalne. Drugi mówi -
nieprawda, bo

kofeina

i

nikotyna

są legalne. W obu przypadkach słowo

narkotyk

jest

rozumiane różnie - pierwszy rozmówca rozumie je jako nielegalne, toksyczne środki
psychoaktywne, drugi - jako wszystkie substancje o takim działaniu.



W trakcie dyskusji na temat dopuszczalności aborcji jeden z dyskutantów mówi:
"Każdy człowiek powinien mieć prawo do życia, a więc aborcja powinna być
zakazana". Na to drugi dyskutant odpowiada: "Co za bzdury. W jaki niby sposób
legalizacja aborcji może odebrać ludziom prawo do życia?". Problem w tym
przypadku polega na tym, że pierwsza osoba używa słowa "człowiek" w znaczeniu
czysto biologicznym, a druga w częściej używanym znaczeniu potocznym.

Polisemia czyli
wieloznaczność



Polisemia [gr]



Wieloznaczność wyrażeń językowych, możliwość
przypisania danemu wyrażeniu więcej niż jednej
interpretacji semantycznej, np. w zdaniu: Boję się
krytyki szefa, tj. 'boję się krytykować szefa' lub 'boję
się, gdy szef mnie krytykuje'. Polisemia jest regularnie
właściwa pewnym klasom wyrazów oraz formom
wyrazów (np. właściwe formom czasu teraźniejszego
niektórych czasowników znaczenie aktualne: Jan
tańczy, w sensie '...tańczy w tej chwili', i potencjalne,
np. w sensie '...umie tańczyć'). Polisemia konkretnych,
pojedynczych wyrazów bywa zazwyczaj przedmiotem
opracowania leksykograficznego.

Wieloznaczność a
nieostrość



Wieloznaczność wyrażeń



Cecha wyrażeń mających więcej niż jedno
znaczenie, np. nazw

homonimicznyc

h (róża,

zamek itp.); cecha ta dotyczy również wyrażeń
złożonych (zdań), wówczas gdy mogą być różnie
rozumiane, bądź ze względu na niejasność ich
struktury, bądź ze względu na to, iż zawierają
wieloznaczne wyrażenia.



Nieostrość wyrażeń



Cecha nazw, których zakres na gruncie danego
języka nie jest ściśle ustalony (takich jak
„młody”, wysoki, stary, ładny).

Non sequitur, redukcja



Non sequitur (łac. nie wynika)



Popełniany, gdy z przedstawionych przesłanek nie wynika
wyprowadzony wniosek lub równie prawdopodobnie można
wyprowadzić wniosek odmienny



Jeśli nie kupisz kotu wątróbki indyczej, zaniedbasz go !



Jeśli jestem człowiekiem, to jestem ssakiem. Jestem ssakiem , zatem
jestem człowiekiem (przesłanki słuszne, wniosek na ich podstawie
nieuprawniony).



Redukcje , reductio ad absurdum



Redukowanie skomplikowanej idei do prostej, branie pod uwagę tylko
wybranych aspektów i utrzymywanie, że to już wszystkie. Lub
reductio ad absurdum, czyli sprowadzenie rzeczy do tak skrajnej
postaci, że staje się nonsensem

Redukcjonistyczne ujęcie teorii Darwina : Ludzie pochodzą od małpy.
( ad absurdum ) ale ja nie, ja pochodzę od moich przodków.

Uogólnianie



Fałszywe uogólnianie



Ktoś wysnuwa wnioski z wątpliwych lub nie związanych ze sprawą
dowodów. Postępowanie to przybiera dwie formy:



Pospieszne uogólnienie (ang. hasty generalization). Ktoś wysnuwa
wnioski na podstawie minimalnej wiedzy (niekoniecznie prawdziwej),
na wyjątkowych lub tylko wybranych faktach, zanim jeszcze zbierze
wszystkie fakty i dowody.



Spotkałem właśnie trzech Włochów, profesorów matematyki, więc
maja oni wielu profesorów matematyki.



Szerokie uogólnienie (dieto simplicter}. Ktoś wysnuwa wnioski,
stosując ogólną regułę do konkretnej sytuacji. Przykład: „Słyszałem, że
ta część miasta jest niebezpieczna. Nie zawiozę tam tej paczki". A
przecież ulica, o której mowa, może być najbezpieczniejszą w mieście.

Sofizmaty



Sofizmat genetyczny (ang. genetic fallacy) lub psychogenetyczny (bliski do ad
personam)



Zakładanie, że jeśli jakiś pogląd/ człowiek wywodzi się/ jest wiązany ze sferą
rzeczywistości, którą potępiamy lub odrzucamy, lub że pogląd ma czysto
psychologiczne przyczyny, to jest to pogląd nieprawdziwy.



Ojciec Putina służył w formacjach hitlerowskich, bo ktoś rozpoznał go na zdjęciu
przez podobieństwo z synem. Wobec takiej przeszłości ojca, wszystko co Putin może
zrobić wobec Polski, będzie złe.



Ludwik Feuerbach twierdził, że wiara w Boga jest tylko projekcją, wyobrażeniem
ludzkich marzeń o potędze, dobru, miłości. Widocznie Feuerbach bał się bożej
kary za swoje życie i dlatego tak się z tym strachem uporał.



Niemniej przyczyna, dla której ktoś coś wyznaje, nie musi mieć żadnego wpływu na
prawdziwość tego poglądu.



Wykorzystywanie współczucia (argumentum ad misericordiam)



Ktoś odwraca twoją uwagę od słabych punktów swojej koncepcji, wprowadzając
wzruszający wątek czyjegoś nieszczęścia. Przykład: „Trzydzieści milionów dzieci w
wieku szkolnym nie jada wystarczająco pożywnego lunchu. Proszę poprzeć mój plan,
a sytuacja ta się poprawi".

Sofizmat rozszerzenia
–”obalenie stracha na wróble”



Sofizmat rozszerzenia (ang. extension fallacy,
knock the straw man)



Zachodzi gdy atakujemy przesadzoną i
zniekształconą przez nas wersję twierdzenia
przeciwnej strony (atakowanie tzw. "stracha na
wróble") czyli  twierdzenia, które w rzeczywistości
nigdy nie zostało przez przeciwną stronę
wypowiedziane.



Ignoratio elenchi (nieznajomość tezy dowodzonej)



Mechanizm podobny do sofizmatu rozszerzenia.
Nieznajomość tezy dowodzonej i dowodzenie czegoś
innego niż to, co ma być udowodnione.

Apel do niewiedzy, nadużycie
anlogii



Apel do niewiedzy (łac. argumentum ad ignorantiam)



Apel do niewiedzy - twierdzenie, że gdy nie udowodniono, że coś jest
fałszywe, musi to być prawdziwe i odwrotnie (np.: "Może istnieć
niewyobrażalnie wielka liczba innych światów, ale nie ma dowodów, że
gdziekolwiek nastąpił większy rozwój moralny niż na Ziemi, tak więc nadal
jesteśmy centralnym miejscem we wszechświecie").



Tę

niechęć do przyjęcia niepewności

można skrytykować jednym zdaniem:

brak dowodu na występowanie jakiegoś zjawiska nie jest dowodem na
brak występowania tego zjawiska. Błąd ten popełniany jest także, gdy
dyskutant widząc, że jego przeciwnik nie jest w stanie udowodnić swojego
stanowiska, twierdzi: "W takim razie ja mam rację!". Obie strony mają
równy obowiązek udowodnienia swojego stanowiska. W logicznej dyskusji
nie ma miejsca na coś takiego, jak zwycięstwo walkowerem.



Nadużywanie analogii (ang. misuse of analogy)



Dowodzenie czegoś przy użyciu analogii, często niewłaściwie dobranej.



Warto podkreślić, że analogia, podobieństwo, niczego nie dowodzi, może
posłużyć co najwyżej do zobrazowania twierdzenia już udowodnionego.

Ad hominem, ad
personam,”zatruta studnia”



Argument atakujący człowieka (argumentum ad hominem,
argumentum ad personam)



Uderzanie w osobiste cechy dyskutanta, zamiast w prawdziwość jego
twierdzenia. Negowanie prawdziwości twierdzenia tylko na tej podstawie,
że głosi go ktoś, kto nie jest wiarygodnym źródłem informacji lub że należy
odrzucić wszystko, co mówi dana osoba, gdyż jej morale, kompetencje,
narodowość czy religia nie odpowiadają nam.



Np..



Jak wiemy jest pan działaczem gejowskim, zatem nie jest pan obiektywny
w sprawie dyskryminacji.



( jest tu ogłoszenie, że osoba jest gejem, obliczone na zdyskredytowanie
jej i założenie że skoro jest zainteresowana, to nie jest obiektywna.)



Jak pani może się wypowiadać o trwałości związku, skoro się pani
rozwiodła!



Wykorzystanie pozycji, z której przemawia nasz rozmówca, do
uniemożliwienia mu pewnych sposobów argumentacji, choćby były one
słuszne i prawdziwe („jako nauczycielowi nie wypada ci  używać takich
argumentów”)

Odwoływanie się do
autorytetów, do większości, etc



Apel do ludzi, powoływanie się na autorytety

(argumentum ad verecundiam

, ang. appeal to the people)



Istnieją dwie wersje tej metody



Powoływanie się w dyskusji na popularne autorytety,
 cytowanie eksperta.
Ktoś narzuca ci swoje poglądy, powołując się na autorytet w
danej dziedzinie. W rzeczywistości bycie ekspertem nie
oznacza, że posiadło się monopol na prawdę, w dzisiejszych
czasach bowiem specjaliści w danej dziedzinie miewają
skrajnie odmienne poglądy. Bywają też eksperci
ukształtowani przez ideologię a nawet nieuczciwi. Często jest
to także powoływanie się na autorytet zupełnie nieznany
przeciwnikowi (a najczęściej wątpliwej jakości), co budzi
jednak w nim przekonanie co do rzeczowości wnioskowania.

Argument ad verecundiam



Cytowanie znanych osób.
„Znany ekspert podobno wspiera tę koncepcję...". Jest w tym pewien
haczyk, ponieważ chodzi o eksperta z innej dziedziny.



Nadto,

  liczba wyznawców jakiegoś poglądu wcale nie świadczy o jego

prawdziwości. Spotyka się argument „Wszyscy tak myślą/postępują....” Tu
popełnia się kilka błędów – nieuprawnionej indukcji (oczywiście trudno
sprawdzić że „wszyscy”), pospiesznego uogólnienia a także
prawdopodobnie myślenia stereotypowego lub sloganowego

.



Na marginesie można zauważyć jeden z mankamentów demokracji, w
której zbyt schematycznie przyjmuje się, że większość ma rację, co
oczywiście nie zawsze (a nawet rzadko) ma miejsce.



 Argument oparty na niekorzystnych następstwach



Np.: "Oskarżony w publicznie znanym procesie powinien zostać uznany za
winnego, w przeciwnym przypadku będzie to zachęta dla innych
mężczyzn, by mordowali swoje żony". Takie następstwo nie jest jeszcze
żadnym dowodem winy oskarżonego, a nawet jeśli mu się ją udowodni, to
ważne są dowody a nie aspekt pozaprawny. (Aspekty społeczne powinny
być uwzględniane przy tworzeniu prawa).



Sloganowe myślenie



Powoływanie się na popularne twierdzenia, przysłowia, jako na sądy
prawdziwe i bezsporne, co nie zawsze jest prawdą.

Demagogia



Język emocjonalny



Najróżniejsze formy argumentacji, zmierzające do wpłynięcia na
przekonania dyskutantów poprzez wpłynięcie na ich stan uczuciowy
(spotkaliśmy się z tym przy sofizmacie 'apel do ludzi') - demagogia.
Można tu podać całą listę tych sposobów "argumentacji":



·         argumentum ad misericordiam - odwoływanie się do uczucia
litości



·         argumentum ad vanitatem - wygłaszanie pochlebstw



·         argumentum ad baculum (dosł. 'do kija') - próba zastraszania
dyskutantów



·         argumentum ad invidiam - wykorzystywanie uprzedzeń i zawiści
dyskutantów



·         argumentum ad iudicium - odwoływanie się do zdrowego
rozsądku ("Człowieku! Myśl rozsądnie! W XXI wieku wierzyć w magię!)



·         argumentum ad crumenam (dosł. 'do mieszka') - próba zyskania
aprobaty poprzez mniej lub bardziej jawne przekupstwo



...czyli wszystko oprócz zajmowania się logiczną stroną argumentacji.



Nieznane przez nieznane (Ignotum per ignotum )



Wyjaśnianie terminów przy użyciu innych, jeszcze
bardziej niezrozumiałych zwrotów.



Dowodzenie następstw (ang. asserting the
consequent)



Błąd o podobnym mechanizmie, jak argumentum ad
ignorantiam. Popełniany jest, gdy rozmówca
bezspornie udowodniwszy kilka punktów swojego
twierdzenia mówi: "Sami widzicie, że mam rację!".
Zgadza się, ma rację, ale tylko w tych punktach,
które udowodnił. Dalsze też wymagają
udowodnienia.

Sofizmat ostateczny,
karykaturowanie postawy



Sofizmat ostateczny (ang. ultimate fallacy)



Odrzucenie wniosku na przekór materiałowi dowodowemu go
potwierdzającemu; nie jest to tyle problem spowodowany
brakiem wiedzy, ile problem moralny i psychologiczny.

Nie było wypadku w Smoleńsku, był zamach i sztuczna mgła.



Karykaturyzowanie postawy



Zabieg w celu ułatwienia ataku danej osoby – przez
ośmieszenie lub akcentowanie głoszenia przez nią
niepopularnego poglądu np. społecznego. Może to być również
wspomniany wcześniej błąd przeciwstawienia krótko- i
długoterminowych planów:



"Ekolodzy martwią się bardziej o kolorowe ślimaki i plamiste
sowy niż o ludzi".

lub:
Parytety dla kobiet skończą się łapankami na posłanki.

Non causa, nonsens, błędne
porównanie, błędy statystyki



Non causa pro causa [łac.]



Błąd zwany też błędem fałszywej przyczyny [‘nie-przyczyna zamiast przyczyny’], popełniany
wówczas, gdy przyjmuje się w sposób nieuzasadniony, że jakieś zjawisko jest przyczyną innego.



To stało się później, związek jest więc oczywisty (post hoc ergo propter hoc)

Szczególny przypadek non causa pro causa związany z czasem.



Ktoś twierdzi, że jedno zdarzenie jest przyczyną drugiego tylko dlatego, że wydarzyło się
wcześniej.



Ile razy spotkam Agatę, spóźnię się do pracy.



Mylenie współwystępowania z powodowaniem (np.: "Badania wykazują, że wśród absolwentów
szkół średnich jest więcej homoseksualistów niż wśród mężczyzn z niższym wykształceniem, a
więc wyższe wykształcenie powoduje homoseksualizm”).



Nonsens



Wyrażenie semantycznie (znaczeniowo) bezładne, którego poszczególne części występują w
rolach niezgodnych z ich kategoriami semantycznymi (np. „róża lub leży”)



Błędne porównanie



Porównanie dwóch rzeczy, osób lub zjawisk, które nie dają się porównać, jeśli uwzględnić ich
konteksty i okoliczności.



Np.



Polska jest jak Chrystus narodów

Statystyczne



Statystyka małych liczb



Wyciąganie wniosków z małej lub ze źle dobranej próby
losowej. Wyciąganie wniosków statystycznych jest
podatne na szereg błędów omawianych w kursach
statystyki.



(Anegdotycznie: "Powiadają, że co piąty człowiek jest
Chińczykiem. Jak to możliwe? Znam setki ludzi i żaden z
nich nie jest Chińczykiem.”)



Niezrozumienie natury statystyki



Przykład: "Prezydent Dwight Eisenhower wyraził
zdumienie i niepokój, dowiadując się, że połowa
Amerykanów ma inteligencję poniżej średniej" (taka jest
natura średniej, że jedni są powyżej, a inni poniżej).



 



Zadanie za maksymalną ilość
punktów :



Opisz dyskusję, odbytą w radio,
telewizji, np. przez polityków
wynotowując błędy rozumowania i
dyskusji jakie popełniają.



Sam/a spróbuj ułożyć taki dialog na
dowolny temat.