Błędy metodologiczne
Ogólne
1. Błąd definiowania
a) formalne
- definicje nie spełniające warunku niesprzeczności
- definicje nie spełniające warunku przekładalności (definicje za szerokie lub za wąskie oraz nie gwarantujące w ogóle przekładalności definiendum)
- bezpośrednie czy pośrednie błędne koło w definiowaniu
b) pozaformalne
- definicja zbyt długa
- definicja zmieniające w powszechnie przyjęte znaczenie definiendum ( przy definicjach sprawozdawczych)
- sprawozdawcza definicja terminu wieloznacznego przez jeden definiens jednoznaczny
- definicja nie wyjaśniająca
- definicja podająca nadmiar własności ( definicja nie wyjaśniająca precyzyjnie)
- definicja czysto negatywna
- definicja alternatywna
- definicja względna
- definicja twórcza ( gdy nie ma być metasystemowym skrótem)
2. Błędy podziału i klasyfikacji
a) formalne
- podział nieadekwatny
- podział nierozłączny
b) pozaformalne (materialne)
- podział zbyt sztuczny
-podziały zbyt szczegółowe i skomplikowane
- podziały nie posiadające jednolitej zasady lub właściwej dla celów którym mają służyć ( podział nieprzydatny do celów poznawczych lub dydaktycznych w danej dziedzinie i przy danych zadaniach)
c) błędy semantyczne ( nieostrość pojęć czy nieostrość określenia stosunków między zakresami)
3. Błędy stawiania i rozwiązywania zagadnień naukowych
a) zagadnienia i hipotezy niewłaściwie postawione
nieściśle i nieprecyzyjnie sformułowane
niezasadne
nie na serio ( tylko dydaktycznie lub retorycznie, lub dla samego sprawdzenia)
nietrafne
nierozwiązywalne racjonalnie (zagadnienie zasadniczo nierozstrzygalne)
nie wymagające operacji poznawczych o charakterze dyskursywnym lub twórczym
b) rozwiązania niepoprawne, gdy
nie są podane wyraźnie lub poprawne logicznie reguły postępowania
nie są uzasadnione ostatecznie oczywistością zmysłową lub intelektualną
nie są przeprowadzone w sposób racjonalny i kontrolowany
nie są usystematyzowane
są niewyrażalne ściśle i precyzyjne w stopniu możliwym dla danej dziedziny wiedzy
4. Błędy dyskusji
a) niewłaściwy wybór przedmiotu dyskusji i jej zapoczątkowanie, jak np. postawienie problemu nie podlegającego sporowi lub rozwiązywalnego w drodze zwykłego spostrzeżenia lub nieprecyzyjnie sformułowanego lub nierozwiązywalnego racjonalnie
b) korzystanie w zwodzeniu z usterek w wysłowieniu myśli
c) posługiwanie się w przekonywaniu czynnikami emocjonalnymi i sugestią, jak np. wykorzystanie braku niedostatecznego przygotowania u dyskutanta, narzucanie tezy słowami mocno zabarwionymi emocjonalnie zaksakującymi czy wręcz sofistycznymi
d) nieszczere i nielojalne używanie chwytów i forteli, jak np. pozyskiwanie najpierw zaufania, a później jego nadużycie, ukrywanie własnych metod atakowania i obrony, by niespodziewanie zaskoczyć, ustawiczne i złośliwe zarzucanie niejasności („nie rozumiem”) oraz zamęczające żądanie definicji każdego terminu
e) posługiwanie się wadliwymi rozumowaniami
Specjalne
1. Błędy stosowania metody dedukcyjno- formalnej
a) wadliwość w konstruowaniu aparatury pojęciowej (symboliki i jej użycia)
- niewłaściwy wybór wyrażeń pierwotnych
- niepoprawne wprowadzanie nowych wyrazów
b) wadliwości systematyzowania
- usterki w wyborze założeń
- błędy dowodzenia (zwłaszcza kierowanie się pół oczywistością)
-wadliwości posługiwania się diagramami
- niewłaściwa aplikacja metody dedukcyjnej
2. Błędy stosowania metody statystycznej
a) niewłaściwy wybór próbki (reprezentacji)
- nie dokonany dwiema wzajemnie kontrolującymi się metodami
- próbka tendencyjna, za mała lub jakościowo niekompletna
b) nieodpowiednia obserwacja
- źle dobrani obserwatorzy
- nie zdeterminowany dostatecznie przedmiot (np. mieszanie cech zjawiska z opinią o zjawisku)
- wadliwa redakcja formularzy (zwłaszcza ankiety)
c) pomijanie szczegółowej kontroli (rachunkowej i logicznej) materiału statystycznego
d) grupowanie materiału bez zachowania warunków poprawnego podziału
e) bezkrytyczne użycie technik statystycznych (np. obliczanie średniej geometrycznej przy wielkościach zero lub ujemnych)
f) analizowanie nie biorąc pod uwagę:
- ukrytych założeń (modyfikujących lu niesłusznych)
- istnienia błędu teoretycznego
- nieadekwatności analizy statystycznej dla pewnych celów
- właściwej roli prawidłowości statystycznych (np. że nie są one jeszcze jako takie prawami naukowymi)
g) wadliwe prezentowanie rezultatów analizy
3. Błędy stosowania metody przyrodniczej
a) wadliwość ustalania faktu naukowego
- niedostateczne wyeliminowanie uprzedzeń i założeń
- nieliczenie się z czynnikami interpretacyjnymi
b) usterki obserwacji
- opuszczenie potrzebnych obserwacji, zwłaszcza co do zachodzenia instancji lub istotnych okoliczności zjawiska
- obserwacje niedokładne
- obserwacje nie przygotowane oraz nie kontrolowane różnorodnymi modyfikacjami
- błędy pomiaru i liczenia
c) wady opisu
- niedostateczne uwzględnienie aspektu ważnego ze względu na postawione pytanie
- całkowite pominięcie okoliczności zjawiska lub zależności od terminologii teorii
- mieszanie postrzeżeń z ich interpretacją
- brak porządku rzeczowego i logicznego
d) błędy interpretacji:
- nie uzasadniona dostatecznie generalizacja
- tendencyjne stawianie hipotez
- niepoprawne rozumowania przy rozstrzyganiu hipotez
- nieuwzględnianie pozytywnego stosunku uczuciowego jaki badacz zajmuje względem własnej hipotezy
- niewłaściwa kwalifikacja hipotez pochodnych od innych hipotez
e) uchybienia w konstruowaniu teorii
- dążenie za wszelką cenę do formalizacji języka
- przesadne rozdzielanie czynnika apriorycznego i empirycznego
- niedostateczna dbałość o rzeczową i logiczną jedność teorii
4. Błędy stosowania metody historycznej:
a) tendencyjny dobór źródeł
b) niekrytyczne badanie źródeł
- niedostateczne uzasadnienie autentyczności lub nieskażoności źródła oraz wiarygodności autora
- przesadne zaufanie do kryteriów wewnętrznych
- pomijanie wzajemnej kontroli świadectw
c) wadliwe rozumienie (językowe i rzeczowe) źródeł, zwłaszcza gdy wyczytuje się za dużo lub za mało, albo zupełnie coś innego ( zwykle to co chce się wyczytać)
d) usterki rozumowania bezpośredniego ( opartego na źródłach)
- opieranie się na źródłach pochodnych, jeśli istnieją ich wzory
- opracowywanie całości informacji, biorąc szczególy z doniesień istotnie różniących się w założeniach podstawowych
nieliczenie się z tym, że tylko niezależne źródła wzmacniają pewność informacji
nieostrożne posługiwanie się argumentem z milczenia
e) uchybienia rozumowań pośrednich
używanie uprawdopodobniających uzasadnień pośrednich zamiast możliwego oparcia się na źródłach
przypisywanie hipotezie niewłaściwej kwalifikacji
ograniczanie się do potwierdzenia hipotezy bez skrupolatnego wyszukania argumentów obalających
doszukiwanie się jednej przyczyny lub motywu dla faktu historycznego, który z zasady jest zjawiskiem złożonym
posługiwanie się niedostatecznie uzasadnionymi analogiami
5) Błędy analizy filologicznej