1

“Nobody cites dead psychologists”

R. Sternberg

2

Jedno badanie nie wystarcza

• Wiarygodny jest wynik

powtórzony kilkakrotnie.

• SMAR – Systematycznie

Modyfikowane Autoreplikacje

– Strategia polegająca na

wielokrotnym powtarzaniu przez ten

sam zespół autorów badania

wykazującego jakąś prawidłowość

przy celowym wprowadzaniu

modyfikacji

• próby,
• metody pomiaru i
• zmiennych stanowiących przedmiot

badania.

3

Po co replikować badania?

Jeśli wyniki wcześniejszego badania nie były

statystycznie istotne

• Sprawdzenie czy nie zaszedł błąd

drugiego rodzaju

• Błąd drugiego rodzaju: nie

uzyskanie wyników statystycznie
istotnych gdy w rzeczywistości
zależność występuje

4

Po co replikować uzyskany efekt

• Wykazanie rzetelności

(powtarzalności)

• Sprawdzenie skuteczności

manipulacji i teoretycznej trafności

miar

• Maksymalizacja trafności

zewnętrznej

• Eliminacja alternatywnych wyjaśnień
• Poszukiwanie moderatorów efektu
• Poszukiwanie mediatorów efektu

5

• Ogólne efekty mogą być

modyfikowane przez:

– Specyfikę próby (błąd próby),

warunków badania, eksperymentatora,

inne zmienne, ogólnego kontekstu

społecznego, błędów operacjonalizacji.

• Wielokrotne powtórzenie badania z

modyfikacjami pozwala oczyścić

efekt z błędu losowego.

6

Istotność statystyczna

Istotność statystyczna

nie równa się

istotności merytorycznej

istotności merytorycznej

7

Od czego zależy istotność

statystyczna?

• W większości testów statystycznych

istotność zależna jest od:

– Wielkości próby
– Wariancji wyników

• Porównując wyniki dwóch badań

warto wziąć pod uwagę wielkość

efektu (wielkość wyjaśnionej

wariancji) d Cohena

8

d Cohena

d=

M

1

−M

2

SD

obugrup

9

Eta-kwadrat



2

=

F xdf

MG



F xdf

MG

 df

WG



10

Rzetelność czy oryginalność

• Nacisk na uzyskanie wyników

istotnych stat. Sprawia, że

psychologia jako dziedzina jest

nauką podatną na błąd I rodzaju.

• Dlatego, aby podnieść rzetelność

swoich wyników wielu badaczy

decyduje się na autoreplikacje

– Eliminują głównie błąd próby

11

Cele autoreplikacji

• Zwiększenie rzetelności (powtarzalności)

wyników

• Maksymalizacja trafności wewnętrznej

– Zwiększenie efektu manipulacji

eksperymentalnej

– Oczyszczenie z wpływu zmiennych

ubocznych

• Eliminacja alternatywnych wyjaśnień

– Konkurencyjne teorie; różne czynniki
– Jaki jest efekt manipulacji eksperymentalnej
– Co mierzymy, np. kwestionariuszem

12

Cele autoreplikacji cd.

• Maksymalizacja trafności zewnętrznej i

teoretycznej

– Badanie na innej próbie; inne cechy

demograficzne badanych

– Badanie w innych warunkach
– Zmiana operacjonalizacji zmiennych

zależnych

– Zmiana procedur manipulacji

• Sprawdzanie skuteczności manipulacji

– Nie dokonujemy w tym samym badaniu

co pomiaru “kluczowych” zmiennych

zależnych

13

• Zmieniając pomiary zmiennych

zależnych zależy nam na uzyskaniu

zbieżnych wyników w serii badań =

dywergencja zmiennych i sposobów

ich pomiarów z konwergencją

wyników

14

• Zwiększanie liczby pomiarów w

badaniu zmniejsza ich rzetelność –

rośnie błąd spowodowany

pomiarami poprzednimi.

• Sprawdzanie skuteczności

manipulacji po pomiarze zmiennej

zależnej jest bezwartościowe.

15

Poszukiwanie moderatorów

zależności

• Moderator - czynnik decydujący o

kierunku i sile podstawowej

zależności

• Pozwala zaobserwować granice, w

jakich zaobserwowana zależność

obowiązuje

Zmienna 1

Zmienna 3

Interakcja 1 x

3

Zmienna 2

A – główna zależność

Świadectwem tego, że

Świadectwem tego, że

zmienna

zmienna 3

3

jest moderatorem

jest moderatorem

zależności

zależności A

A

jest istotność

jest istotność

C

C

.

.

B

B

nie musi być istotna

nie musi być istotna

C

16

Moderatory

• Moderatorami mogą być zmienne o

bardzo różnym charakterze -

osobowościowe, jak również

zmienne sytuacyjne

• W sensie statystycznym zmienna

jest moderatorem jeżeli

– w analizie wariancji wystąpi

statystycznie interakcja z drugą

zmienną niezależną

– W analizie korelacji cząstkowej jej

kontrola zmieni natężenie lub/i

kierunek związku pierwszej zmiennej

niezależnej ze zmienną zależną

17

Poszukiwanie mediatorów

zależności

• Mediator – proces lub stan

pośredniczący między zmienną

niezależną (przyczyną) a zmienną

zależną (skutkiem)

• Mediatory są w stanie odpowiedzieć

na pytanie o mechanizm zależności:

Dlaczego dana zależność

występuje?

Zmienna 1

Zmienna 3

Zmienna 2

Zmienna 3 jest mediatorem

Zmienna 3 jest mediatorem

jeżeli

jeżeli

Istotne są związki D, E, F

Istotne są związki D, E, F

D

E

F

18

Mediator

• Główna zmienna niezależna wpływa na

zmienną zależną zarówno bezpośrednio, jak i

za pośrednictwem mediatora.

• Związek między zmienną niezależną i zmienną

zależną znika lub słabnie jeżeli kontrolujemy

związek mediatora ze zmienną niezależną i ze

zmienną zależną.

• Mediację testujemy za pomocą

– analiz regresji

• Wpływ zmiennej niezależnej na pośredniczącą
• Wpływ zmiennej niezależnej na zmienną zależną
• Wpływ zmiennej niezależnej i pośredniczącej na

zmienną zależną

– Analizy równań strukturalnych

19

Moderacja vs mediacja

• Najczęściej

poszukiwana wtedy

kiedy zależność

między zmienną

niezależną i zależną

jest słaba i/lub mało

rzetelna

• Identyfikujemy

warunki, w których

zależność występuje,

a w jakich zanika.

• Najczęściej

poszukiwana wtedy

kiedy zależność

między zmienną

niezależną i zależna

jest silna.

• Poszukujemy

mechanizmów. Na

mocy jakich procesów

pośredniczących dana

zależność występuje.

• Istotny element

budowania teorii

psychologicznych

20

Płeć a reakcje emocjonalne

• Płeć jest moderatorem reakcji emocjonalnych

– Kobiety zazwyczaj przejawiają silniejsze reakcje

emocjonalne niż mężczyźni

• Różnica między kobietami i mężczyznami

rośnie wraz ze wzrostem stopnia, w jakim

badani wierzą w istnienie różnic między

kobietami i mężczyznami (Grossman i Wood,

1993).

• Kiedy badanych poinstruowano, że właściwa

reakcja polega na odczuwaniu silnych lub

słabych emocji na pokazywane bodźce...

– różnice płciowe zniknęły (zarówno mierzone

technikami samoopisu jak i wskaźnikami

fizjologicznymi

Moderatorem jest płeć, a mediatorem jest

Moderatorem jest płeć, a mediatorem jest

normatywne przekonanie dotyczące siły reagowania

normatywne przekonanie dotyczące siły reagowania

na bodźce emocjonalne

na bodźce emocjonalne

21

Rola pojemności pamięci operacyjnej

(mediator lub moderator) w rozumowaniu

sylogistycznym w starszym wieku oraz w

stanach depresyjnych

Praca magisterska Katarzyny Dąbrowskiej i Mateusza

Praca magisterska Katarzyny Dąbrowskiej i Mateusza

Kurcewicza (promotor: G. Sędek)

Kurcewicza (promotor: G. Sędek)

22

Myśli o sobie jako moderator (modyfikator)

zależności między poziomem stresu a

depresją

Stres

Depresja

1. Zależność słaba lub

nawet nieistotna
2. Może zachodzi tylko w
pewnych warunkach?
3. Sprawdzamy rolę
pozytywnego lub
negatywnego
myślenia o sobie

23

Myśli o sobie jako moderator zależności

Myśli o sobie jako moderator zależności

między stresem a depresją

między stresem a depresją

Stres

Myśli

S x M

depresja

1.W przypadku moderatora
interakcja moderatora i predyktora musi
być istotnie powiązana ze zmienną zależną
2. Predyktor i moderator mogą, ale nie muszą
być istotnie powiązane ze zmienną zależną

*

24

Myśli o sobie jako moderator zależności między

stresem a depresją: wykres słupkowy

• Wykres słupkowy

pozwala wygenerować
dodatkową predykcję:

– Różnice między

osobami:

– Pozytywnie lub

negatywnie myślącymi
o sobie pojawią się
przede wszystkim w
warunku silnego stresu

N

a

tę

że

n

ie

d

e

p

re

s

ji

27

Dlaczego depresja i starszy wiek?

Podobne modele teoretyczne zaburzeń

poznawczych

• Ograniczenie zasobów poznawczych
• Upośledzenie funkcji hamowania
• Obniżona efektywność wykonywania

złożonych operacji poznawczych

• Zaburzenia wykonywania operacji

łączonych z funkcjonowaniem płatów
czołowych (funkcje wykonawcze)

28

Rola pojemności pamięci operacyjnej w

procesach rozumowania

• Rozwiązywanie sylogizmów
• Rozwiązywanie zadań angażujących

pojemność WM

• W grupie osób depresyjnych oraz

starszych

• Jaka rola pojemności pamięci

operacyjnej w każdej z grup
(mediator czy moderator)?

29

Rozwiązywanie sylogizmów

• Sylogizm, schemat dedukcyjny złożony z

dwu przesłanek, oraz wniosku – konkluzji
(Sternberg 2000)

• Konkluzja rozumowania sylogistycznego

jest prawdziwa – przy założeniu
prawdziwości przesłanek – gdy wniosek w
niej zawarty wynika logicznie z obu
przesłanek

• Poprawność wykonania sylogizmów jest

wskaźnikiem poziomu rozumowania
dedukcyjnego

30

• Przesłanka pierwsza:

Każdy Jaś jest uśmiechnięty

• Przesłanka druga:

Każdy uśmiechnięty człowiek jest radosny

• Konkluzja:

Każdy Jaś jest radosny

31

Uśmiechnięci

Manipulacja trudnością

• Ilość modeli umysłowych potrzebna do

rozwiązania

– o Jasiu

Jasiowie

Radośni

Przesłanka pierwsza:

Każdy Jaś jest uśmiechnięty

Przesłanka druga:

Każdy uśmiechnięty człowiek jest

radosny

Konkluzja:

Każdy Jaś jest radosny

32

Rodzaje zadań mierzących pojemność

pamięci operacyjnej

• Operational Span (OSPAN; Turner i Engle 1986)

– Czy 6:3+2=7? Woda

• Counting Span (CSPAN; Case, Kurland i Goldberg

1982; Engle i wsp.1999)

33

Korelacje

1

,466**

,705**

.

,000

,000

57

57

57

,466**

1

,506**

,000

.

,000

57

57

57

,705**

,506**

1

,000

,000

.

57

57

57

Korelacja Pearsona
Istotność (dwustronna)
N
Korelacja Pearsona
Istotność (dwustronna)
N
Korelacja Pearsona
Istotność (dwustronna)
N

WIEK_KAT

POPR_SYL

RSPAN

WIEK_KAT

POPR_SYL

RSPAN

Korelacja jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie).

**.

34

Zależności między wiekiem a pojemnością

pamięci operacyjnej i ilością rozwiązanych

sylogizmów

• Spełnione 3 warunki mediacji?
Wiek wpływa na rozwiązywanie sylogizmów

(założenie)

• Wiek wpływa na pamięć operacyjną
• Pamięć operacyjna wpływa na rozwiązywanie

sylogizmów

• Czy pierwotny związek (założenie) ulegnie

osłabieniu, przy uwzględnieniu mediatora

(pamięć operacyjna)?!

35

Związki korelacyjne

WIEK

LICZBA ROZWIAZANYCH
SYLOGIZMÓW

POJEMNOŚĆ WM (RSPAN)

-0,466***

-0,705***

0,51***

Zależności między zmiennymi (

r Pearsona)

36

Analiza regresji. Zmienna zależna:

rozwiązywanie sylogizmów.

Predyktory: wiek i pamięć operacyjna

Współczynniki

a

10,226

,960

10,652

,000

1,120

,836

,218

1,339

,186

,140

,065

,353

2,166

,035

(Stała)
WIEK_KAT
RSPAN

Model
1

B

Błąd

standardowy

Współczynniki

niestandaryzowane

Beta

Współczynniki

standaryzowa

ne

t

Istotność

Zmienna zależna: POPR_SYL

a.

37

Gdy uwzględnimy pojemność pamięci

operacyjnej

WIEK

ILOŚĆ ROZWIAZANYCH
SYLOGIZMÓW

POJEMNOŚĆ WM (RSPAN)

-0,218 n.i.

-0,705***

0,353*

Zależności między zmiennymi, po uwzględnieniu WM jako mediatora

(współczynniki Beta w analizie regresji)