Metodologia z elementami

logiki

dr Krzysztof Krejtz

dr Izabela Krejtz

kontakt

– Dyżur: pon. 17.00-18.00, pokój 304

•

[e-mail]

•

[e-mail]

Kilka kwestii

organizacyjnych

• Wykład kończy się egzaminem, 35

pytań,

• 18 zalicza

– Wiedza jest kumulatywna …
– dobrze więc chodzić na wykłady i
– nie spóźniać się i
– nie wychodzić w trakcie
– :o)

• Materiały będą dostępne w

internecie

Wymagania:

• Na egzaminie obowiązuje:

– materiał przekazany w trakcie wykładów oraz
– materiał zawarty w podręczniku.

• Uwaga: Materiały z wykładu umieszczane w sieci

SWPS nie stanowią pełnego odzwierciedlenia

treści wykładów.

• Literatura obowiązkowa:

– Shaughnessy, J.J., Zechmeister, E.B. i Zechmeister, J.S.

(2002). Metody badawcze w psychologii. Gdańsk:

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

Forma pracy

• CEL:

– praktyczne i aplikacyjne przygotowanie metodologiczne

oraz statystyczne do zaplanowania własnych badań

magisterskich.

– wykłady będą wzbogacone o odwołania do wybranych

prac magisterskich wykonanych (głównie) w SWPS.

• Odwołania do zrealizowanych prac magisterskich

służyć będą omówieniu:

– możliwych analiz danych,

– pewnych potknięć

– bardziej zaawansowanych kwestii metodologicznych i

statystycznych.

Treści programowe

• Podstawy postępowania naukowego
• Metody i procedury badawcze
• Psychologia eksperymentalna w

praktyce

• Elementy logiki

Psychologia eksperymentalna

w praktyce

• Psychofizyka poznawcza

– eksperymenty z małą liczbą

uczestników;

• Badania procesów uwagi i czasy

reakcji

• Analiza treści

– Rzetelność w badaniach archiwalnych -

pomiar zgodności sędziów

Pułapki metodologiczne i

jak sobie z nimi radzić.

Przypomnienie wiadomości z

metodologii badań i statystyki

Postawienie
problemu

Hipotezy

Operacjonalizacja
zmiennych, wskaźniki

Planowanie badania

Realizacja
badania

analiza danych

wnioski

D

laczego nawet dobrym badaczom

nie sprawdzają się trafne hipotezy?!

Depresja a opowiadanie

dowcipów

mgr Sylwia Glura

Wydział Psychologii UW

Pułapka #1: banalna hipoteza

• Ogólne pytanie badawcze:

– czy istnieje coś specyficznego w reagowaniu osób

depresyjnych na komizm dowcipów?

• Hipoteza
„Osoby depresyjne niżej oceniają komizm dowcipów

niż osoby niedepresyjne”

– Bardzo prawdopodobne, że wszystko oceniają gorzej:

siebie, świat, przyszłość (triada depresyjna Becka).

• Dlaczego inaczej miałoby być z dowcipami?
• Co jest w tym specyficznego i ciekawego?

Ciekawsza hipoteza

• Nawiązanie do koncepcji asymilacji i kontrastu

(Schwarz i Clore, 1983)

– Słynne badania nad pogodą i oceną zadowolenia z

całego życia

Można spodziewać się interakcji między dostrzeganiem
swojego stanu depresyjnego a oceną komizmu

Przewidywania

 Różnica będzie wyraźna kiedy ocena komizmu dowcipów

będzie poprzedzać pomiar depresji.

 Gdy pomiar depresji pierwszy, różnica zaniknie

Hipoteza asymilacji i kontrastu:

przewidywane wyniki

W grupie
depresyjnych,
Efekt kontrastu

O

ce

n

a

k

o

m

iz

m

u

0

1

2

3

4

5

depresyjni

niedepr.

dowcipy + BDI
BDI + dowcipy

Pomiar zmiennej zależnej

• W celu testowania hipotezy o

kontraście badacz przeprowadził

pilotaż i wybrał jeden najlepiej

oceniany przez wszystkich dowcip.

– Następnie badani wyselekcjonowani jako

depresyjni lub niedepresyjni (BDI < 6 lub

BDI > 9) odpowiadali, czy dowcip im się

podoba, czy też nie.

• Ponadto sprawdzano (ukryta kamera), czy

badany się uśmiechnął, czy też nie.

Pułapka #2: zmienna zależna

na skali nominalnej

• Zmienna na skali nominalnej

– Ograniczona możliwość analizy statystycznej, chi

kwadrat, testy nieparametryczne

– Niska moc statystyczna badania
– Konieczność realizacji badania na dużych próbach (N

=50 w grupie)

!!! Ale czasami jest to zmienna WAŻNA:

›

kupi – nie kupi,

›

ogląda – nie ogląda,

›

pomaga – nie pomaga,

›

oświadczy się – czy się nie oświadczy ...

Analiza przykładu z

zastosowaniem testu chi

kwadrat

wyniki

Tabela krzyżowa NASTRÓJ * POMIAR

Liczebność

15

5

20

9

11

20

24

16

40

depresyjni
niedepresyjni

NASTRÓJ

Ogółem

BDI pierwszy BDI drugi

POMIAR

Ogółem

Pułapka# 3:
za mała próba

Testy Chi-kwadrat

3,750

b

1

,053

2,604

1

,107

3,822

1

,051

,105

,053

3,656

1

,056

40

Chi-kwadrat Pearsona
Poprawka na ciągłość

a

Iloraz wiarygodności
Dokładny test Fishera
Test związku liniowego
N Ważnych obserwacji

Wartość

df

Istotność

asymptotyczn

a

(dwustronna)

Istotność
dokładna

(dwustronna)

Istotność
dokładna

(jednostr

onna)

Obliczone wyłącznie dla tabeli 2x2.

a.

,0% komórek (0) ma liczebność oczekiwaną mniejszą niż 5. Minimalna liczebność
oczekiwana wynosi 8,00.

b.

Podwoiliśmy liczebność

próby

Tabela krzyżowa NASTRÓJ * POMIAR

Liczebność

30

10

40

18

22

40

48

32

80

depresyjni
niedepresyjni

NASTRÓJ

Ogółem

BDI pierwszy BDI drugi

POMIAR

Ogółem

Testy Chi-kwadrat

7,500

b

1

,006

6,302

1

,012

7,644

1

,006

,012

,006

7,406

1

,006

80

Chi-kwadrat Pearsona
Poprawka na ciągłość

a

Iloraz wiarygodności
Dokładny test Fishera
Test związku liniowego
N Ważnych obserwacji

Wartość

df

Istotność

asymptotyczn

a

(dwustronna)

Istotność
dokładna

(dwustronna)

Istotność
dokładna

(jednostr

onna)

Obliczone wyłącznie dla tabeli 2x2.

a.

,0% komórek (0) ma liczebność oczekiwaną mniejszą niż 5. Minimalna liczebność
oczekiwana wynosi 16,00.

b.

W której grupie różnice są

istotne?

Test chi2 dla jednej zmiennej

POMIAR

30

20,0

10,0

10

20,0

-10,0

40
18

20,0

-2,0

22

20,0

2,0

40

BDI pierwszy
BDI drugi
Ogółem
BDI pierwszy
BDI drugi
Ogółem

NASTRÓJ
depresyjni

niedepresyjni

Obserwo

wane N

Oczekiwane N

Reszty

Statystyki testu

10,000

1

,002
,400

1

,527

Chi-kwadrat

a

df
Istotność asymptotyczna
Chi-kwadrat

a

df
Istotność asymptotyczna

NASTRÓJ
depresyjni

niedepresyjni

POMIAR

0 komórek (,0%) ma liczebność oczekiwaną
mniejszą od 5. Minimalna liczebność
oczekiwana w komórce wynosi 20,0.

a.

chi

2

(1, N = 40) = 10,00; p < 0,01

chi

2

(1, N=40)=0,40; n.i.

Styl APA

Styl APA zapisywania

wyników

• Styl APA (American Psychological Association) – powszechnie

przyjęty standard prezentacji raportów empirycznych zaleca, aby

wyniki testów statystycznych przedstawiane były w postaci:

– nazwa statystyki,

– stopnie swobody (w nawiasie), dla chi kwadrat podaje się często

również N

– wielkość statystyki – z zaokrągleniem do dwóch miejsc po przecinku

– poziom istotności – w przypadku wyników istotnych, zaokrąglenia w

górę do wartości p < 0,05; p < 0,01 lub p < 0,001.

• W przypadku tendencji (p poniżej 0,2) i niektórych nieistotnych wyników

podaje się dokładną wartość lub podajemy n.i. (gdy wyniki są zdecydowanie

nieistotne)

• chi

2

(1, N = 50) = 16,88; p < 0,001;

• r (98) = 0,22; p < 0,05;

• t (18)=1,86; p < 0,08;

• F (2, 36) = 1,07; n.i.

Pułapka #4: konstrukcja skal

przedziałowych typu Likerta

• Załóżmy, że badaczka prosiła badanych o ocenę

wybranego dowcipu na skali interwałowej (typu

Likerta). Dowcip ten:



Pułapka: zdefiniowanie punktu środkowego;
dlaczego nie „trudno mi powiedzieć”

Zdecydowa

nie mi się

nie podobał

Raczej mi się

nie podobał

Trochę mi

się nie

podobał,

trochę

podobał

Raczej mi

się podobał

Zdecydo

wanie mi

się

podobał

Pułapka #4: konstrukcja skal

przedziałowych typu Likerta

• Załóżmy, że badaczka prosiła badanych o ocenę

wybranego dowcipu na skali interwałowej (typu

Likerta). Dowcip ten:



Rada: połączenie obu odpowiedzi

Zdecydowa

nie mi się

nie podobał

Raczej mi

się nie

podobał

Nie

podobał

mi się

Ani tak

ani nie

Podobał

mi się

Raczej mi

się podobał

Zdecydowa

nie mi się

podobał

Pułapka #5: brak możliwości

sprawdzenia rzetelności

pomiaru

- Dlaczego?
- Pytanie pomocnicze: jak sprawdzić

rzetelność naszej wagi łazienkowej?

- Badaczka wybrała do badania sześć

dowcipów wstępnie ocenionych jako
dobre lub bardzo dobre.

Pułapka #6: udzielanie

mechanicznych odpowiedzi

Badani mogą odpowiadać
mechanicznie, w jednakowy sposób
(tzw. efekt halo)
w celu jego uniknięcia badaczka w
trzech przypadkach stosowała
odwróconą skalę

- (badani odpowiadali od „zdecydowanie

mi się podobał” do „zdecydowanie mi
się nie podobał”)

Analiza rzetelności

Pułapka #7: badaczka

zapomniała zrekodować

zmienne

Współczynnik rzetelności

• α Cronbacha (od 0 do 1) powinno

wynosić co najmniej 0.7 a najlepiej
być bliskie 0.9

– alfy 0.6 i niżej też są czasem uważane za

odpowiednie

• miara, która powinna zawsze towarzyszyć

tworzeniu nowego narzędzia.

• Oceniamy rzetelność każdej podskali

(wewnętrzną spójność)

Rekodowanie danych

wyniki

Testy efektów międzyobiektowych

Zmienna zależna: DOWCIPY

69,746

a

3

23,249

75,914

,000

991,701

1

991,701 3238,209

,000

29,201

1

29,201

95,351

,000

24,939

1

24,939

81,433

,000

15,606

1

15,606

50,957

,000

23,275

76

,306

1084,722

80

93,021

79

Źródło zmienności
Model skorygowany
Stała
NASTRÓJ
POMIAR
NASTRÓJ * POMIAR
Błąd
Ogółem
Ogółem skorygowane

Typ III sumy

kwadratów

df

Średni

kwadrat

F

Istotność

R kwadrat = ,750 (Skorygowane R kwadrat = ,740)

a.

dowcipy

NASTRÓJ

niedepresyjni

depresyjni

O

sz

ac

ow

an

e

śr

ed

ni

e

br

ze

go

w

e

4,5

4,0

3,5

3,0

2,5

2,0

1,5

POMIAR

BDI pierwszy

BDI drugi

Jeszcze ciekawsza hipoteza

• Jack Brehm (1999) – emocje jako stany

motywacyjne.

• Badani mogą być motywowani do utrzymywania

swojego stanu emocjonalnego i do
przeciwdziałania próbom zmiany stanu
emocjonalnego – do pewnego krytycznego
momentu

– W jego badaniu studenci wysłuchiwali smutnej historii,

potem dostawali niespodziewaną nagrodę w wysokości (3
grupy) 1$, 2$ lub 3$. Okazało się, że smutek był
największy w grupie z 2$!

Testowanie modelu Brehma:

rola poziomu komizmu

dowcipów

• W odrębnej grupie osób badanych

zrobiono pilotaż z użyciem serii dowcipów i
wybrano 4 zestawy ze względu na poziom
komizmu.

• W oparciu o model Brehma przewidywano

„opór” w przypadku dowcipów średnich i
dobrych, oraz przełamanie go w przypadku
świetnych dowcipów

Przykładowy układ wyników

Pułapka #8: schemat

badania

• Schemat między osobami

– 2 (depresja) x 4 (komizm). Depresyjni i

niedepresyjni podzieleni są na 4 grupy,
każda grupa ocenia dowcipy o różnym
poziomie komizmu.

– Niezwykle trudne badanie w realizacji. W

każdej z 8 celek powinno być co
najmniej 20 osób, co daje minimum 160
osób badanych

Pułapka #9: powtarzany

pomiar

• Schemat mieszany 2 (depresja – między

osobami) x 4 (komizm – wewnątrz osób).

Każda z 2 grup (po 20 osób) ocenia 4

rodzaje dowcipów

– Możliwe efekty oczekiwania lub znużenia, gdy

dowcipy są umieszczone w uporządkowanych

blokach (od najmniej dowcipnych do

najbardziej lub odwrotnie)

• Rekomendacja: Prezentowanie dowcipów

w losowej kolejności, dla każdego

badanego w innej.

wyniki

komizm dowcipów

DOWCIP

4

3

2

1

oc

en

a

do

w

ci

pó

w

4,0

3,5

3,0

2,5

2,0

NASTRÓJ

depresyjni

niedepresyjni

Testy wielu zmiennych

b

,898

222,880

a

3,000

76,000

,000

,102

222,880

a

3,000

76,000

,000

8,798

222,880

a

3,000

76,000

,000

8,798

222,880

a

3,000

76,000

,000

,497

24,988

a

3,000

76,000

,000

,503

24,988

a

3,000

76,000

,000

,986

24,988

a

3,000

76,000

,000

,986

24,988

a

3,000

76,000

,000

Ślad Pillai
Lambda Wilksa
Ślad Hotellinga
Największy
pierwiastek Roy'a
Ślad Pillai
Lambda Wilksa
Ślad Hotellinga
Największy
pierwiastek Roy'a

Efekt
DOWCIP

DOWCIP * NASTRÓJ

Wartość

F

df hipotezy df błędu

Istotność

Statystyka dokładna

a.

Plan: Intercept+NASTRÓJ
Plan wewnątrzobiektowy: DOWCIP

b.

Testy efektów międzyobiektowych

Miara: MIARA_1
Zmienna przekształcona: Średnia

2492,586

1 2492,586 14760,018

,000

1,339

1

1,339

7,929

,006

13,172

78

,169

Źródło zmienności
Intercept
NASTRÓJ
Błąd

Typ III sumy

kwadratów

df

Średni

kwadrat

F

Istotność

Pułapka 10: brak prób integracji teoretycznej obu

modeli. Czy można testować przewidywania obu

modeli jednocześnie?

Niedepresyjni Depresyjni

Schemat mieszany: 2 (kolejność – między os.) x 2

(depresja – między os.) x 4 komizm (wewnątrz os.)

Analiza wyników realnego badania:

I. Rzeczywisty układ średnich

Niedepresyjni Depresyjni

Pułapka# 10 : (nieco)

nadmierna generalizacja

wniosków w tytule

Wpływ depresji na docenianie komizmu:

dlaczego osobom depresyjnym nie

powinniśmy opowiadać przeciętnych

dowcipów?

• Tytuł sugeruje zależność przyczynową (wpływ), natomiast

zmienna niezależna (depresja) nie jest zmienną losowo

manipulowaną, lecz zmienną różnicową.

• Może być tak, że uparte niedostrzeganie zabawnych i

komicznych aspektów otaczającego świata prowadzi do

narastania nastroju depresyjnego...