Hipotezy
badawcze

Hipoteza



Hipoteza naukowa, badawcza; stwierdzenie
wymagające sprawdzenia, sformułowanie doraźne dla
opisania lub wyjaśnienia zjawisk czy procesów
(dydaktyczno – wychowawczych w pedagogice),
stanowiące próbę odpowiedzi na pytanie ujęte w
problemie badawczym - przypuszczenie, domysł.
Powszechnie funkcjonuje przekonanie, że hipotezy
stawia się w naukach: przyrodniczych,
humanistycznych, pedagogice, oraz takich, w których
jako metoda badawcza dominuje eksperyment, ponad
to formułuje się i sprawdza hipotezy, i to nie tylko
wtedy, gdy przeprowadza się badania eksperymentalne.

Analiza literatury



Analiza literatury dotyczącej metodologii nauk
pedagogicznych prowadzi do wyróżnienia dwóch
podejść do zrozumienia hipotezy: w wąskim oraz
szerokim zakresie.



- Podejmowanie hipotezy w wąskim zakresie to, na
wzór nauk przyrodniczych, definiowanie hipotezy,
jako naukowego przypuszczenia dotyczącego tylko i
wyłącznie relacji między jakimiś zjawiskami,
odnoszącymi się do rzeczywistości edukacyjnej.
Hipotezy mają wyjaśnić zależności między
zmiennymi, przy czym chodzi głównie o związki
przyczynowo – skutkowe.



Hipoteza podejmowana w szerokim zakresie

jest rozumiana nie tylko, jako naukowe
przypuszczenie dotyczące występowania
zależności między zmiennymi, ale też, jako
przypuszczenie istnienia jakiegoś zjawiska czy
procesu( jego cech, wielkości, częstotliwości
czy czasu występowania).

 



Rzeczywistość społeczna jest na tyle złożona,
interesująca, płodna poznawczo, inspirująca, że
ograniczenie badań pedagogicznych do sprawdzenia
zależności miedzy zmiennymi zubaża pole badawcze o
rozwiązywanie problemów dotyczących własności
zjawisk czy procesów zachodzących w edukacji i
wychowaniu. Zdawałoby się, że w konsekwencji
ujmowania hipotezy w jej szerokim znaczeniu do
każdego problemu badawczego formułuje się hipotezę.
Tymczasem i w tej sytuacji pojawiają się wątpliwości, co
do sensowności stawiania hipotezy w jej szerszym
zakresie uprawnia, a nie - zmusza badacza do stawiania
hipotez.

Badania pedagogiczne, a hipotezy



Ostatecznie, jeśli w badaniach

pedagogicznych nie stawia się hipotez, to,
dlatego, że:



- przyjęto wąskie rozumienie hipotezy, a

problem badawczy nie dotyczy związku
między zmiennymi



- przyjęto szerokie rozumienie hipotezy,

problem ma charakter pytania rozstrzygnięcia



podjęto badania jakościowe, które są

stosowane, gdy np. dane zagadnienie jest
badaczowi mało znane. Hipotezy wysuwa się
zawsze, gdy w pedagogicznych badaniach
ilościowych postawiono pytania problemowe
typu: ( Od czego zależy dane zjawisko?, W
jakich warunkach powstaje? Czego jest
rezultatem?)

Rola hipotez w badaniach
naukowych



W dostrzeganiu potrzeby czy wręcz konieczności
postawienia hipotezy do sformułowanego problemu
pomocna jest badaczowi znajomość funkcji, zadań,
roli hipotez w badaniach. Hipotezy stanowią,
bowiem dla badacza swego rodzaju kierunkowskaz
w naukowych poszukiwaniach, wytyczają drogę
planowanych działań. Zalecane jest wysuwanie
hipotez szczegółowych (będących odpowiedziami
na problemy szczegółowe), gdyż wyraźniej
polaryzują one pole widzenia badanego zjawiska,
ponadto ułatwiają dobranie adekwatnych do
podjętego problemu metod i technik badawczych.



Należy przy tym uświadomić sobie, że

hipotezy, dotycząc tylko zauważanych przez
badacza faktów, zdarzeń, procesów, skłaniają
go do sprawdzania swoich przypuszczeń, tym
samym mogą ograniczać horyzonty
odkrywania nowych aspektów badanych
zjawisk. Tak, więc rolę hipotezy w badaniach,
polegającą na ukierunkowywaniu wysiłków
badacza, można uznać za wyznacznik
wysuwania (bądź nie) hipotez.

Rodzaje hipotez stawianych w
badaniach naukowych



Podziału hipotez dokonywać można, biorąc

pod uwagę różne kryteria:



Ze względu na cel, któremu służą, wyróżnia

się hipotezy – podstawowe(mające na celu
wyjaśnienie istotnych problemów danej
dziedziny wiedzy) i częściowe ( mające za
zadanie wyjaśnić wycinkowe problemy
określonego zagadnienia)



Biorąc pod uwagę stopień prawdopodobieństwa

hipotez, mówi się o wysoko, średnio i mało
prawdopodobnych hipotezach. Podział ten jest
dla badacza istotny przy podejmowaniu
ostatecznej decyzji dotyczącej wyboru hipotezy
do badań.



Mając za postawę podziału hipotez stopień ich

ogólności wyodrębnia się hipotezy – proste
(tworzone na postawie prostych obserwacji, np.
Leworęczność jest przyczyną trudności w
uczeniu się matematyki).



Z uwagi na zasięg wyróżnienia się hipotezy

ogólne i będące ich uściśleniem - hipotezy
szczegółowe. Różnego rodzaju doniesienia z
badań pokazują, że najczęściej badacze
konkretyzują hipotezę ogólną hipotezami
szczegółowymi.



Przyjmując, że sformułowanie problemów

badawczych stanowi podstawę do postawienia
hipotez, można - analogicznie do rodzajów
problemów badawczych podzielonych według
kryterium:



przedmiot naukowego poznania – wyodrębnić
hipotezy opisowe i hipotezy wyjaśniające. Takie
rozróżnienie pozwala na uchwycenie różnicy
pomiędzy wąskim a szerokim zakresem rozumienia
hipotezy, albowiem hipotezy wyjaśniające dają
odpowiedzi na problemy dotyczące związków
miedzy zmiennymi, ( czyli odpowiadają wąskiemu
rozumieniu hipotezy), zaś hipotezy opisowe dają
odpowiedzi na pytania dotyczące własności zjawisk
czy procesów. Jak więc widać, hipotezy opisowe i
wyjaśniające tworzą razem szeroki zakres
rozumienia hipotezy?

Tworzenie hipotez



Badacz, uznawszy potrzebę postawienia hipotezy,
staje przed problemem jej zbudowania. W
konstruowaniu hipotez szczególne znaczenie
przypisuje się wiedzy badacza na temat przedmiotu
badań, znajomości wyników podobnych badań,
ogólnej wiedzy z danej dyscypliny naukowe.
Studiowanie literatury przedmiotu umożliwia
badaczowi poznanie elementarnych pojęć z zakresu
interesującej go tematyki praw i teorii naukowych,
problemów podejmowanych przez innych badaczy,
stawianych przez nich hipotez, stosowanych metod i
technik badawczych itp.



Nadawanie hipotezom stawianym w badaniach
naukowych statusu (roboczych np. Łobocki,
Zaczyński) zamiast badawczych, wydaje się
zasadne, ponieważ mają one charakter próbny,
tymczasowy, stanowią pierwsza propozycję
odpowiedzi na pytanie problemowe, nie przesądzają
o ostatecznych rezultatach badan, wymagają
sprawdzenia przez badanie. Reasumując badacz
może wyprowadzić hipotezy dedukcyjne z teorii,
indukcyjne, na podstawie obserwacji, kierując się
własną intuicją, wyobraźnią, pomysłowością.

Cechy hipotez



Poprawne zbudowanie hipotezy muszą

spełniać określone wymogi metodologiczne.
Hipotezę musi cechować:



- sformułowanie w postaci twierdzącej



- empiryczna sprawdzalność ( dzięki

badaniom empirycznym hipoteza da się
przyjąć lub odrzucić)



- pozostawienie adekwatną najprostszą

odpowiedzą na problem badawczy ( wówczas
łatwiej poddać hipotezę sprawdzaniu)



niesprzeczność, czyli nie mogą w niej

występować zdania sprzeczne



- dobre uzasadnienie w aktualnym stanie

wiedzy danej dyscypliny naukowej ( hipoteza
zgodna ze znanymi faktami staje się bardziej
prawdopodobna, zestawienie hipotezy z
udowodnionymi twierdzeniami nazywane jest
( wewnętrzną weryfikacją hipotezy) wymóg ten
jest trudny do spełnienia ze względu na złożony
charakter współczesnej nauki i szerokie jej
spektrum



zupełność, polegająca na tym, że hipoteza

ujmuje ogół zjawisk czy procesów, których
dotyczy ( używane jest też określanie, stopień
ogólności hipotezy)

Sprawdzanie hipotez

Postawione przez siebie hipotezy badacz poddaje

sprawdzeniu w toku badań, czyli otrzymane
wyniki badań porównuje ze swoimi
przypuszczeniami zawartymi w hipotezach. W
rezultacie badań hipoteza zostaje:

- potwierdzona zweryfikowana, udowodniona,

uznana za prawdziwą, jeśli zebrane dane
popierają opisane w hipotezie własności
zjawiska czy procesu lub wysunięte zależności

- odrzucona sfalsyfikowana, obalona, uznana za

fałszywą, jeśli brak jest powyższych danych lub
otrzymane wyniki badań świadczą o fałszywości
opisanych w hipotezie własności zjawiska czy
procesu lub zależności między nimi

- zmodyfikowana np., gdy oczekiwana zależność

występuje, ale tylko przy określonych
warunkach.

Bibliografia



Łobocki Mieczysław Wprowadzenie do

metodologii badań pedagogicznych

Oficyna Wydawnicza, Impuls’’ Kraków 1999r.



Śniecińscy Teresa i Józef Encyklopedia

Pedagogiczna XXI wieku. Wydawnictwo
akademickie, Żak”