Zdrowie

Zachowania


zdrowotne

Małgorzata Zagroba

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zdrowie i czynniki je
warunkujące



„Zdrowie” – pojęcie bardzo trudne do
zdefiniowania, abstrakcyjne…



ok. 300 definicji !!!



Zdrowie jednostki

- stan dobrego samopoczucia

(dobrostan, pomyślność)
fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie
tylko brak choroby lub niepełnosprawności
(niedomagania).

wg Konstytucji WHO - 1948r.



W w/w definicji zwrócono uwagę na:

Zdrowie jako stan pozytywny (dobrostan, stan pełnej
pomyślności)
Jego wielowymiarowość (aspekt fizyczny, psych., społ.)
Znaczenie subiektywnej oceny zdrowia (samopoczucia)



Definicja WHO, mimo że usankcjonowała

konieczność interdyscyplinarnego spojrzenia na

zdrowie

i jego uwarunkowania, wywołała również

falę krytyki.



Zarzucano jej, że:

1/ sprowadza

zdrowie

do stanu idealnego,

niemożliwego do osiągnięcia dla większości ludzi

(stan pełnego dobrostanu)

2/ przedstawia zdrowie w ujęciu statycznym a nie

dynamicznym („stan” odnosi się do sytuacji

chwilowej)

3/ niejasne pojęcie zdrowia, zostało zastąpione

równie niejasnym pojęciem dobrostanu, bardzo

trudnym do pomiaru

4/ brak aspektu duchowego zdrowia.

W/w uwagi stały się źródłem inspiracji

do udoskonalania definicji zdrowia…



Zdrowie

to nie tylko brak choroby lub

niedomagań, ale i dobre samopoczucie

oraz taki stopień przystosowania biologicznego,

psychicznego i

społecznego jaki jest osiągalny dla danej jednostki

w najkorzystniejszych warunkach.

(M. Kacprzak 1888-1968)



Jest to rozwinięcie definicji WHO, posiadające trzy

dodatkowe etapy:

1.

zdrowie

utożsamia się ze zdolnością adaptacyjną pozwalającą

na osiągnięcie odpowiedniego poziomu przystosowania,

2. jest tu mowa o poziomie przystosowania możliwym “dla danej

jednostki”,

jest to zatem pojęcie zindywidualizowane, wyznaczone m.in.

oddziaływaniem czynników genetycznych

3. uwaga zostaje zwrócona na znaczenie indywidualnie

„najkorzystniejszych

warunków”.



Pożądany stan przystosowania jednostkowego może nastąpić

w odpowiednich warunkach, za kształtowanie których

odpowiedzialna jest sama jednostka, podobnie jak środowisko

społeczne, w którym przebywa. Dopiero przystosowanie prowadzi do

osiągnięcia w miarę trwałego dobrostanu.



W świetle Narodowego Programu Zdrowia, opartym na

programie “Zdrowie dla wszystkich w roku 2000” i Karcie

Ottawskiej,

zdrowie

to:

* wartość, dzięki której jednostka lub grupa może realizować

swoje aspiracje i potrzebę osiągania satysfakcji oraz zmieniać

środowisko i radzić sobie w nim,

* zasób (bogactwo) dla społeczeństwa, gwarantujący jego

rozwój społeczny i ekonomiczny; tylko zdrowe społeczeństwo

może tworzyć dobra materialne i kulturowe, rozwijać się,

osiągać odpowiednią jakość życia,

* środek do osiągnięcia lepszej jakości życia (umożliwiający

człowiekowi takie wykorzystywanie istniejących możliwości, by

życie uczynić lepszym, bardziej satysfakcjonującym i

produktywnym) .



Jakość życia należy rozumieć jako sprawne funkcjonowanie do

późnej starości, większą wydajność pracy i lepsze zarobki,

satysfakcję z życia.



Nadal jednak dla wielu osób zdrowie jest tylko wartością

deklarowaną a nie rzeczywistą!



Zdrowie

nie jest stanem statycznym.

We wszystkich okresach życia należy:
doskonalić je, pomnażać, zwiększać jego potencjał
(promocja zdrowia),
chronić je - czyli zapobiegać chorobom
(profilaktyka),
przywracać je gdy pojawi się choroba
(leczenie i rehabilitacja).

Modele zdrowia

Model = koncepcja = paradygmat (wzorzec) = podejście do
zdrowia

1/ Biomedyczny model zdrowia:

dualizm – podział na duszę i ciało
koncentracja na chorobie, traktowanej jako brak zdrowia
ciałem człowieka, złożonym z różnych układów, zajmuje się

coraz więcej specjalistów (brak integracji)
bierna, przedmiotowa rola jednostki
nieuwzględnianie wpływu sytuacji życiowej i cz.

środowiskowych na zdrowie
„inżynieryjne” podejście do zdrowia zrodziło

nadmierne zainteresowanie technologią medyczną,

uważaną za jedyną drogę do lepszego zdrowia



w/w podejście zaowocowało głównie postępem w

rozwoju nowych technologii medycznych,

opracowaniem skutecznych metod leczenia wielu

chorób

2/ Holistyczne (całościowe)

podejście do zdrowia -
istota społeczno-ekologicznego
modelu zdrowia

Model holistyczny (społeczno-ekologiczny)

zakłada, że:



istnieją skomplikowane powiązania między
człowiekiem i jego środowiskiem



na zdrowie człowieka wpływa wiele czynników



istnieje nierówny dostęp do opieki zdrowotnej
i sprzyjającego zdrowiu stylu
życia, w zależności od cech położenia
społecznego (płeć, wiek, wykształcenie, dochody)

„Mandala zdrowia” – model ekosystemu
człowieka



W centrum

człowiek

(jego

ciało, dusza, intelekt)



Najbliższy krąg – RODZINA,
w największym stopniu
wpływa na zdrowie
swoich członków
(na ich wartości, postawy
wobec zdrowia, zachowania)
oraz pośredniczy między
jednostką a
inst. społecznymi



W kręgach pośrednich są
różnorodne grupy czynników
wpływających na zdrowie: styl
życia, praca, system
opieki medycznej,
społeczność, środowisko…



Najszerszym kręgiem jest
kultura i biosfera

W końcu lat 1970-tych Światowa Organizacja
Zdrowia (WHO) ogłosiła listę

czynników

warunkujących zdrowie / determinujących
zdrowie / zapewniających zdrowie :



pełne korzystanie z praw i swobód obywatelskich



poczucie bezpieczeństwa



utrzymanie kondycji psychofizycznej stosownej do wieku i

płci



możliwość zatrudnienia i praca w odpowiednich warunkach



możliwość gromadzenia oszczędności



dobre warunki mieszkaniowe



odpowiednie zaopatrzenie w żywność i odpowiedni stan

odżywienia



dostępność odpowiedniej odzieży



komunikacja i łączność z innymi ludźmi



możliwość wypoczynku



regeneracji sił i rozrywki



uzyskanie odpowiedniego wykształcenia

Model czynników warunkujących
zdrowie

(wg Strategii „Inwestycja dla zdrowia

Kanadyjczyków”, 1994)



Zarobki i status społeczny

(im ↑ → tym ↑

zdrowie)



Sieci wsparcia społecznego

(wsparcie rodziny,

przyjaciół ↓ ryzyko wielu chorób)



Edukacja

(↑ zwiększa możliwości kierowania swoim

życiem, lepsza praca, lepsze zarobki)



Zatrudnienie i warunki pracy

– bezrobocie →

problemy zdrowotne, depresja, lęki ; niekorzystne
warunki w pracy →

przyczyna urazów, wielu chorób



Środowisko fizyczne

– naturalne (powietrze, woda,

gleba) oraz stworzone przez człowieka (mieszkania,
bezp. w pracy, w m.zamieszkania, w ruchu
drogowym)

Model czynników warunkujących
zdrowie

(wg Strategii „Inwestycja dla zdrowia

Kanadyjczyków”, 1994) – c.d.



Biologia i wyposażenie genetyczne

(płeć, wiek)



Zachowania zdrowotne i umiejętność radzenia
sobie

– wpływ bezpośredni na zdrowie, ale również

zależność od cz. społ., od wiedzy i umiejętności
dokonywania wyborów



Prawidłowy rozwój w dzieciństwie

(począwszy od

okresu prenatalnego)



Służba zdrowia

– WAŻNE te działania, które są

ukierunkowane na utrzymanie zdrowia i zapobieganie
chorobom !!!

GŁÓWNE ZAGROŻENIA ZDROWIA



1. Wadliwy styl życia

- styl życia i zachowania

zdrowotne determinują w największym stopniu
stan zdrowia ludności. W Polsce istnieje wiele
poważnych nieprawidłowości w
zakresie tej grupy czynników.



Do zachowań zagrażających zdrowiu należą:



Niska aktywność fizyczna ogółu ludności



Nieprawidłowości w sposobie żywienia



Palenie tytoniu



Nadmiernie spożycie alkoholu



Używanie innych substancji psychoaktywnych

GŁÓWNE ZAGROŻENIA ZDROWIA
c.d.



2. Zagrożenia w środowisku społecznym

-

środowisko społeczne, relacje i sposoby
komunikowania się ludzi w rodzinie,
miejscu nauki i pracy, w społeczności lokalnej
oraz czynniki ekonomiczne



3. Zagrożenia w środowisku fizycznym

GŁÓWNE PROBLEMY ZDROWOTNE :



Umieralność niemowląt



Choroby układu krążenia



Nowotwory złośliwe



Urazy i zatrucia



Choroby układu oddechowego i

trawiennego



Zaburzenia psychiczne



Choroby zakaźne



Choroby zawodowe i związane

z wykonywaniem pracy



Inwalidztwo i niepełnosprawność



Próchnica zębów i choroby przyzębia

Ważniejsze dane o stanie i ruchu naturalnym ludności

w Polsce

Źródło: Roczniki Demograficzne, GUS, Warszawa

Lp

Lata

Ludność

w

tysiącac

h

Urodzeni

a żywe

Zgon

y

Przyrost

naturaln

y

Zgony

niemowlą

t

stan 31

XII

na 1 000 ludności

na 1 000

ur. żyw.

POLSKA - WYBRANE LATA

1.

1980

35 735

19,5

9,9

9,6

25,5

2.

1990

38 183

14,3

10,2

4,1

19,3

3.

2000

38 644

9,8

9,5

0,3

8,1

4.

2010

38 200

10,8

9,9

0,9

4,9

Przyczyny zgonów

1980 1990 1995 2000 2005 2010

na 10 tys. ludności

OGÓŁEM

99,3

102,

6

100,

1

96,2

96,5

98,3

w tym :
Choroby zakaźne i

pasożytnicze

1,6

0,8

0,6

0,6

0,6

0,7

Nowotwory złośliwe

16,8 19,2 20,2 22,1 23,7 24,0

Zaburzenia psychiczne

0,5

0,4

0,6

0,4

0,5

0,5

Choroby układu

krążenia

47,4 53,5 50,5 45,9 44,1 45,2

Choroby układu

oddechowego

5,5

4,1

3,4

4,8

4,9

5,0

Choroby układu

trawiennego

3,6

3,2

3,3

3,8

4,3

4,2

Zewnętrzne przyczyny

zgonu

7,6

7,8

7,5

6,7

6,6

6,1

w tym :

wypadki komunikacyjne

1,9

2,5

b.d.

1,9

1,6

1,2

samobójstwa i
samouszkodzenia

1,3

1,3

1,4

1,5

1,6

1,6

źródło : Rocznik demograficzny, GUS, Warszawa

Zgony według wybranych przyczyn w Polsce

Mężczyźni

Kobiety

przeciętna liczba lat dalszego trwania życia

dla osób w wieku lat

0

30

45

60

0

30

45

60

POLSKA

69,

7

41,

4

27,

9

16,

7

78,

0

49,

0

34,

7

21,5

Mazowiec

kie

69,

8

41,

5

28,

3

17,

3

78,

6

49,

5

35,

2

22,0

Przeciętne dalsze trwanie życia w 2000 roku

źródło : Rocznik demograficzny, GUS, Warszawa

Styl życia



zespół codziennych zachowań

(zdrowotnych i/lub antyzdrowotnych /

korzystnych i/lub niekorzystnych dla

zdrowia) specyficzny dla danej

jednostki lub zbiorowości,

ukształtowany w toku

interakcji z rodzicami, rodzeństwem,

grupami rówieśniczymi, przyjaciółmi,

a także pod wpływem szkoły,

mediów, itp., podlegający w toku

życia modyfikacjom (Słońska, Misiuna

1994)

Zachowania zdrowotne



Zachowania zdrowotne można określić jako

postępowanie, działania (lub ich zaniechanie),

które pośrednio lub bezpośrednio wpływają na

zdrowie i samopoczucie człowieka.

Są to:



1. Zachowania sprzyjające zdrowiu

(prozdrowotne, pozytywne): aktywność fizyczna,

racjonalne żywienie, utrzymywanie czystości ciała

i otoczenia, zapewnienie bezpieczeństwa,

utrzymanie właściwych relacji między ludźmi,

radzenie sobie ze stresem.



2. Zachowania szkodliwe dla zdrowia

(antyzdrowotne, negatywne): palenie tytoniu,

nadużywanie alkoholu i innych

środków uzależniających.



Dlaczego jedni ludzie praktykują
zachowania korzystne dla zdrowia
a inni nie ?



Dlaczego jedni ludzie adaptują
zalecane im zachowania zdrowotne a
inni nie ?

Tabela Czynniki, które mogą ułatwiać lub

utrudniać

zmiany zachowań zdrowotnych

i stylu życia (według J.G.Bruhna)

Sprzyjające

Utrudniające

osobiste

Przedwczesna śmierć członka rodziny lub
przyjaciela z powodu
choroby poddającej się zapobieganiu
Zmiany we własnym zdrowiu
Troska o własny wygląd fizyczny

Negatywna postawa wobec własnego wieku i
starzenia
Zdrowie nie ma najwyższego priorytetu
Dobry stan zdrowia
Choroba przewlekła

w pracy

Pracodawca oferuje aktywność
sprzyjającą zdrowiu
Koledzy w pracy dokonują zmian
własnych zachowań
Stałe godziny pracy
Przejście na emeryturę
Zmiana pracy

Praca zmianowa lub nieregularna
Negatywne postawy pracodawcy i
współpracowników
Zmiana pracy
Częste delegacje, podróże
Bezrobocie lub wzrastająca odpowiedzialność w
pracy

w rodzinie

Zachęta i uczestnictwo ze strony rodziny
Uniezależnienie się dzieci
Zmiany w zdrowiu członka rodziny
Komentarze i presja ze strony dzieci w
sprawach palenia, picia, diety
Rozwód
Małżeństwo
Zmiana miejsca zamieszkania

Rozwód
Małżeństwo
Zmiana miejsca zamieszkania
Nowy członek rodziny

ekonomiczne

Zmniejszenie kosztów ubezpieczenia,
na przykład dla osób niepalących

Praca w kilku miejscach

inne

Silna zachęta ze strony lekarza

Brak zachęty ze strony lekarza



Podstawowym warunkiem zmiany jest

wybór działania i gotowość jednostki do

wysiłku.



Ważne jest:

1.Uświadomienie sobie korzyści, jakie

przyniesie zmiana, i uznanie tego za

własny interes. Jeśli człowiek nie dostrzeże

własnego interesu (na przykład w rzuceniu

palenia), wysiłki może traktować jako karę

lub poświęcenie (dla rodziny).

2.Obudzenie w sobie potrzeby zmiany i

dążenie do jej realizowania. Potrzeba

podobania się osobom płci przeciwnej

skłania nastolatki do utrzymywania

czystości ciała i dbania o wygląd.



Wśród

przyczyn trudności zmiany

zachowań

zdrowotnych i stylu życia

ważne miejsce zajmują:

1. Postawa ludzi: „żyję dniem

dzisiejszym, nie martwię się

o jutro", która jest typowa dla

krajów rozwiniętych i często wiąże się

z przekonaniem, że dzięki

stałemu rozwojowi medycyny i technologii

wszystkie „ubytki" zdrowia dadzą się

naprawić. Nie zachęca to ludzi do brania

odpowiedzialności za swoje zdrowie i do

spartańskiego życia.

2. Niska pozycja zdrowia w hierarchii

wartości. Skutecznie konkurują z nim:

bogactwo, władza, wiedza, akceptacja

społeczna.

Promocja zdrowia
Profilaktyka
chorób
Profilaktyka
zdrowotna

26

Raport Lalonda
- przełomowy moment w historii
ochrony zdrowia !!!



Wzrastające w latach 1950-1970 nakłady
na opiekę zdrowotną (rozwój
szpitalnictwa, nowe technologie
medyczne) pozwoliły opanować choroby
zakaźne ale wśród przyczyn zgonów
przeważać zaczęły choroby cywilizacyjne,
nazwane chorobami stylu życia.

Czynniki warunkujące zdrowie -
- Koło 4 pól zdrowia Lalonda
(1974)



styl życia - (50-60%) i jego

zmiana leży w zasięgu

możliwości każdego

człowieka



środowisko fizyczne

oraz społeczne

życia i pracy (ok.20%);



czynniki genetyczne

(ok.20%);



służba zdrowia, która może

rozwiązać 10-15%

problemów zdrowotnych

społeczeństwa.

28

Raport Lalonda – wnioski ważne
dla dalszego rozwoju zdrowia
publicznego :



Potrzeba radykalnej zmiany w podejściu

do zdrowia i jego uwarunkowań



Uznawanie indywidualnych zachowań

i stylu życia za główne przyczyny

chorób i śmierci



Konieczność współpracy międzysektorowej

na rzecz ochrony zdrowia



Nieprzypisywanie edukacji zdrowotnej roli

wiodącej w procesie ochrony zdrowia



Konieczność szerokiego wsparcia

wszelkich wysiłków mających na celu

poprawę zdrowia

Ponadto do rozwoju koncepcji
promocji zdrowia przyczyniły
się :



Akceptacja holistycznego podejścia do zdrowia



Wzrost zainteresowania zdrowiem pozytywnym i

poprawą jakości życia



Gotowość ludzi do kierowania swoim życiem



Mała skuteczność tradycyjnej oświaty zdrowotnej



Uznanie, że większość chorób ma związek ze stylem

życia



Rozwój społeczności lokalnych i oddolnych inicjatyw

na rzecz zdrowia



Wzrost zainteresowania zdrowiem wśród

przedstawicieli nauk społecznych i rozwój badań

naukowych w tym zakresie

30

Kamienie milowe w rozwoju
promocji zdrowia :



Raport M.Lalonda (1974)

–

pierwsza na świecie narodowa

strategia polityki zdrowotnej,

wykorzystująca koncepcję promocji

zdrowia



Ałma-Ata (1978)

- Zgromadzenie

Światowej Organizacji Zdrowia -

stwierdzono, że stan zdrowia ludzi na

ziemi jest zły i ulega stałemu

pogorszeniu...

31

Kamienie milowe w rozwoju
promocji zdrowia (c.d.) :



Ałma-Ata (1978) c.d.

- w „Deklaracji z Ałma-Ata"

stwierdzono, że konieczne jest niezwłoczne podjęcie

przez wszystkie rządy, osoby odpowiedzialne za

sprawy zdrowia oraz społeczność międzynarodową

działań mających na celu ochronę i promocję

zdrowia wszystkich ludzi na świecie



kluczem jest podstawowa opieka zdrowotna (POZ),

która podejmuje m. in. działania promocyjne,

zapobiegawcze, lecznicze i rehabilitacyjne

ukierunkowane na główne problemy zdrowotne,

prowadzi edukację zdrowotną, promuje zdrowe

żywienie, poprawę warunków sanitarnych i

odpowiednie zaopatrzenie w wodę, rozwija opiekę

nad matką i dzieckiem, łącznie z planowaniem

rodziny, oraz prowadzi akcje szczepień przeciw

chorobom zakaźnym… (1978)

32

Kamienie milowe w rozwoju
promocji zdrowia (c.d.):



Strategia WHO „Zdrowie dla

wszystkich” (1977-79)

– zakładała

osiągnięcie do 2000 roku takiego

poziomu zdrowia ludzi na całym

świecie, który pozwalałby wieść życie

produktywne w kontekście

społecznym i ekonomicznym



Karta Ottawska Promocji Zdrowia

(1986)

– I Międzynarodowa

Konferencja Promocji Zdrowia w

Ottawie

33

I tu dochodzimy do
PROMOCJI ZDROWIA

Promocja zdrowia :
lata 70-te – poczęcie
lata 80-te – narodziny
lata 90-te – dojrzałość

34

Promocja zdrowia –

wg Karty Ottawskiej



jest to proces umożliwiający ludziom



zwiększenie kontroli nad swoim
zdrowiem (identyfikacja własnych
problemów zdrowotnych)



poprawę zdrowia - poprzez
podejmowanie wyborów i decyzji
sprzyjających zdrowiu, kształtowanie
potrzeby i kompetencji w
rozwiązywania problemów zdrowotnych
i zwiększania potencjału
zdrowia.

35

Promocja zdrowia wg Karty
Ottawskiej obejmuje pięć obszarów
działań :



1/ budowanie zdrowotnej polityki

publicznej / polityki państwa



2/ tworzenie środowisk wspierających

zdrowie



3/ zachęcanie całego społeczeństwa

do działań na rzecz zdrowia i

wzmacnianie tych działań



4/ rozwijanie indywidualnych

umiejętności służących zdrowiu



5/ reorientacja służby zdrowia

36



W ramach tych pięciu obszarów, stwarzane

mają być warunki umożliwiające ludziom

dokonywanie w codziennym życiu

takich wyborów, które służą ich zdrowiu – w

wyniku działań promujących zdrowie,

prozdrowotne wybory mają stać się

łatwiejszymi wyborami.



Każdy z nas odpowiada za własne zdrowie,

nie da się tej odpowiedzialności

przerzucić na opiekę instytucjonalną.



Współodpowiedzialność łączy się z wymogiem

aktywności – zmianą stylu życia,

rezygnacją/ograniczeniem nałogów i innych

zachowań szkodzących zdrowiu, prozdrowotnymi

działaniami w społeczności lokalnej.

37

Promocja zdrowia
a profilaktyka /
prewencja



Promocja zdrowia – działania
zmierzające do zachowania zdrowia
oparte na współpracy
międzysektorowej



Profilaktyka / prewencja – działania
zapobiegawcze, głownie medyczne,
skierowane przeciwko chorobom

38

3 fazy (poziomy, stopnie)
profilaktyki (1) :



Profilaktyka I fazy (prewencja

pierwotna) – obejmuje działania

najwcześniejsze i ma na celu uprzedzenie

choroby lub zmniejszenie ryzyka jej rozwoju,

ma szeroki zakres i obejmuje:



działania swoiste – zapobieganie

konkretnej chorobie, np.szczepienia przeciw

chorobom zakaźnym, suplementacja wit. D,

kwasu foliowego, preparatów wapnia…



działania nieswoiste – zapobieganie wielu

chorobom, poprzez karmienie piersią,

racjonalne żywienie, aktywność fizyczna…

39

3 fazy (poziomy, stopnie)
profilaktyki (2) :



Profilaktyka II fazy (prewencja wtórna) –

ukierunkowana na określoną grupę populacji

(zagrożoną cz.ryzyka), ma na celu

wczesne wykrycie objawów choroby

i wdrożenie leczenie, powstrzymanie rozwoju

choroby, skrócenie czasu jej trwania; działania

zmierzające do kontroli zaburzeń w stanie zdrowia –

badania profilaktyczne:

testy przesiewowe i prof. badania lekarskie dzieci

i młodzieży

prof. badania lekarskie różnych grup zawodowych

inne badania profilaktyczne u dorosłych w celu

wczesnego wykrycia najczęstszych chorób

40

3 fazy (poziomy, stopnie)
profilaktyki (3) :



Profilaktyka III fazy (prewencja trzeciego

stopnia) – ukierunkowana na osoby przewlekle

chore lub niepełnosprawne, ma na celu

zapobieganie dalszym skutkom przebytej choroby

oraz redukcję wszelkiego rodzaju komplikacji i

defektów przez nią wywołanych, ograniczenie

występowania trwałych następstw chorobowych, w

tym:



przywrócenie (rehabilitacja) lub zastąpienie (np.

proteza) uszkodzonych funkcji



pomoc w radzeniu sobie z choroba i

zaakceptowanie tego stanu



p/działanie izolacji społecznej

41

Różnice między profilaktyką
chorób a promocją
zdrowia

cecha

Profilaktyka
chorób

Promocja
zdrowia

Punkt

wyjścia
Cel

Adresaci

Wykonawcy

Choroba
Uniknięcie choroby –
utrzymanie obecnego
stanu - status quo
Akcent na wybrane
grupy
populacji, zwłaszcza
o większym ryzyku
chorób
Głównie resort zdrowia
(działania medyczne)

Zdrowie
Zwiększenie potencjału
Zdrowia

Cała populacja,
w kontekście
codziennego życia
Uczestnictwo
społeczeństwa,
działania
wielosektorowe

42



Profilaktyka = promocja

zdrowia



Efektem niezrozumienia istoty obu

pojęć jest częste używanie

błędnego

określenia

„profilaktyka zdrowia”

co oznacza zapobieganie zdrowiu



Termin „profilaktyka” odnosi się

ZAWSZE do zjawisk

negatywnych !!!

(Woynarowska, 2008)

Edukacja
zdrowotna

Edukacja zdrowotna



Edukacja zdrowotna – lata 90-te XX w.,
ang. health education, education for health



Pojęcie bardziej „pojemne” niż oświata czy
wychowanie zdrowotne, odnosi się do ludzi w całym
okresie życia, obejmuje różne formy uczenia się i
nauczania



Wg E.Charońskiej (1997) na EZ składają się:

- procesy systematyczne i zamierzone, kształcenie i

wychowywanie dzieci i młodzieży pod kierunkiem dorosłych
(rodzice, nauczyciele, wychowawcy)

- procesy związane z samokierowanym własnym rozwojem

(samokształcenie, samowychowywanie)

- ogół działań okazjonalnych i przypadkowych, które mogą

skłonić człowieka do refleksji i podjęcia decyzji korzystnych dla
zdrowia



Brak zgodności co do nazewnictwa bariera w rozwoju EZ
w Polsce

Edukacja zdrowotna

–

definicje

(1)



Edukacja zdrowotna (wybrane definicje) :



Proces w którym ludzie uczą się dbać o
zdrowie własne i społeczności w której żyją

(Williams, 1988)



Każda kombinacja różnorodnych doświadczeń
edukacyjnych, ukierunkowanych na
podejmowanie przez ludzi dobrowolnych działań
sprzyjających zdrowiu

(Green, Kreuter, 1991)



Podejmowanie wysiłków na rzecz wzrostu
kompetencji jednostek i grup w sferze
samodzielnego działania na rzecz zdrowia, na
różnych poziomach życia społecznego

(Słońska,

1999)



Każda planowana działalność ukierunkowana na
uczenie się o zdrowiu i chorobie

(Tones, Green, 2004)

Edukacja zdrowotna

–

definicje

(2)



Edukacja zdrowotna jest
całożyciowym procesem uczenia się
ludzi jak żyć, aby:



zachować i doskonalić zdrowie
własne i innych



w przypadku wystąpienia choroby lub
niepełnosprawności aktywnie
uczestniczyć w jej leczeniu, radzić
sobie i zmniejszać jej negatywne
skutki

(Woynarowska, 2009)

Edukacja zdrowotna

–

definicje

(3)



Nowością w w/w definicji EZ jest:



wprowadzenie określenia „jak żyć”,
nawiązującego do Karty Ottawskiej, w której
zapisano, że „zdrowie
jest tworzone i doświadczane przez ludzi w
siedliskach ich codziennego życia, w miejscu
gdzie uczą się, pracują, bawią i kochają”
oraz uznania zdrowia za jeden z
głównych determinantów dobrej jakości życia



zwrócenie uwagi, że edukacja zdrowotna
dotyczy zdrowia i choroby

EZ – cele i oczekiwane efekty

(1)



Celem i efektem uczenia się mogą (powinny
być):



nowe możliwości poznawcze – zdobycie nowej
wiedzy, zrozumienie spraw związanych ze zdrowiem



pożądane przekonania wobec różnych spraw
związanych ze zdrowiem lub chorobą, właściwe
postawy wobec zdrowia



poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne i
innych



reorientacja istniejącego systemu wartości,
dostrzeżenie nowych wartości



umiejętności związane ze zdrowiem fizycznym
(dbanie o ciało) oraz umiejętności
życiowe (dot. zdrowia psychospołecznego)



zmiana zachowań zdrowotnych

EZ – cele i oczekiwane efekty

(2)



Przekazywanie wiedzy o zdrowiu

nie może być

głównym celem edukacji zdrowotnej, gdyż sama
wiedza nie przekłada się na działania ludzi na rzecz
ich zdrowia



Wiedza jednak jest potrzebna, gdyż „wiedza bez
działania jest pusta, ale też działanie bez wiedzy
jest ślepe” (Jensen, 1994)



Duża ilość informacji, bez pomocy ludziom w ich
zrozumieniu w kontekście społecznym i
ekonomicznym, nie wystarcza do
zamiany/przełożenia tej wiedzy w
działanie i może wpływać na zwiększenie niepokoju
i bezsilności



Programy EZ powinny zatem uwzględniać wiele
różnorodnych celów, zależnych od potrzeb danej
grupy i obszaru tematycznego,
wykorzystując różne metody i
techniki

EZ – modele :



Trzy modele EZ (Tannahill, 1990):



Model zorientowany na

chorobę

– celem jest

zapobieganie określonym chorobom



Model zorientowany na

czynniki ryzyka

– celem

jest eliminowanie czynników ryzyka, w celu
zapobiegania równocześnie wielu chorobom



Model zorientowany na

zdrowie

– celem jest

wzmacnianie potencjału zdrowia



Dwa pierwsze modele – biomedyczne podejście do
zdrowia (o wyborach, działaniach decydują
eksperci)



Model trzeci wynika z holistycznego podejścia do zdrowia
i zakłada uczestnictwo ludzi w działaniach dla swego zdrowia
i wdrażanie kompleksowych programów edukacyjnych

EZ a profilaktyka i promocja
zdrowia



EZ – ważny, wspomagający element działań
naprawczych (terapii chorób), zapobiegania
chorobom oraz promocji zdrowia!



Aby ludzie aktywnie uczestniczyli w procesie
leczenia chorób, potrafili im zapobiegać oraz
kontrolować swoje zdrowie i wzmacniać jego
potencjał, muszą

wiedzieć,

rozumieć, umieć i chcieć

to robić !!!

52

Mieć dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne

ŻYĆ TWÓRCZO

Wiedzieć, rozumieć, umieć, chcieć

aby

EDUKACJA ZDROWOTNA

CHOROBA choroba

Zlikwidować,

Zmniejszyć skutki

aby

LECZYĆ

CHOROBY

(terapia)

ZDROWIE ZDROWIE

utrzymać

status quo

aby

ZAPOBIEGAĆ

CHOROBOM
(profilaktyka)

ZDROWIE

ZDROWIE

zwiększyć

aby

PROMOWAĆ

ZDROWIE

doskonalić, tworzyć,

potęgować

„Znakomitym

nauczycielem jest

dopiero ten,

kto umie innych

nauczyć nawet tego,

czego sam nie umie”

Tadeusz

Kotarbiński

LITERATURA :



Andruszkiewicz

A.,

Banaszkiewicz

M.,

Basińska

M.A.,

Promocja zdrowia dla studentów studiów

licencjackich kierunku pielęgniarstwo i położnictwo.

Teoretyczne podstawy promocji zdrowia. t.1,

CZELEJ

,

Lublin 2008



Bik B., Henzel-Korzeniowska A., Przewoźniak L.,

Szczerbińska K. (red.), Wybrane zagadnienia

promocji zdrowia. CMUJ, Kraków 1996



Czupryna A., Poździoch S., Ryś A., Włodarczyk C.

(red.), Zdrowie publiczne. t.1-2, „Vesalius”, Kraków

2001



Jethon Z., Grzybowski A. (red.): Medycyna

zapobiegawcza i środowiskowa. PZWL,

Warszawa 2000



Karski J.B. (red), Promocja zdrowia. IGNIS, Warszawa

1999



Karski J.B., Promocja zdrowia dziś i perspektywy jej

rozwoju w Europie, Wyd. CedeWu, 2009

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego