Podział metod
nauczania

Metody oglądowe

Metody oparte na obserwacji czyli

metody oglądowe (pokaz; pomiar)

•

Pokaz – Jest to zespół czynności
dydaktycznych nauczyciela polegający
na demonstrowaniu uczniom naturalnych
przedmiotów lub ich modeli, a także
określonych zjawisk, wydarzeń lub
procesów i stosownym objaśnianiu ich
istotnych cech itd.

•

Pomiar – są to czynności wykonywane
bądź przez nauczyciela w postaci pokazu,
bądź bezpośrednio przez uczniów
pracujących pod jego kierunkiem.

Metoda oglądowa umożliwia

uczniom:

•

szybsze i skuteczniejsze niż za pomocą
słów poznanie rzeczy, zjawisk,
procesów, osobowości własnej oraz
cudzej;

•

pozwala na samodzielne formułowanie
uogólnień, a tym samym poszerzanie
wiedzy i poznawanie rzeczywistości bez
przyjmowania na wiarę gotowych i
narzuconych myśli sformułowanych
przez nauczyciela i podręcznik;

•

ułatwia zrozumienie

abstrakcyjnych i trudnych
pojęć, jak np. rodzaje i gatunki
literackie, metafora; kształci
wrażliwość estetyczną ucznia
przez pokaz dzieł sztuki,
obserwację dzieła literackiego,
teatralnego i filmowego,
wysłuchanie dzieła
muzycznego.

Metoda oglądowa odbywa się jako:

a) pokaz przedmiotów, zjawisk i
sytuacji w naturalnych
warunkach, organizowany przez
nauczyciela poza klasą lub
szkołą,
b) pokaz naturalnych okazów w
klasie lub w pracowni,

c) korzystanie z obrazów, filmów,
przezroczy, modeli, tablic, wykresów,
a także rysunku na tablicy szkolnej,
kiedy nie można pokazać uczniom
naturalnych przedmiotów,
d) pokaz doświadczenia,
wykonywanego przez nauczyciela w
pracowni lub na działce czy też
czynności, które następnie wykonują
uczniowie.

Pokaz może
zajmować część
lekcji, a kiedy
wyprowadzamy
uczniów poza
klasę lub poza
szkołę — nawet
całą lekcję bądź
też parę
połączonych
godzin
lekcyjnych.

Gdy nie ma
możliwości
pokazania
uczniom
autentycznej
rzeczywistości,
zastępuje się ją
obrazem,
ilustracją,
fotografią,
mapą,
wykresem.

W klasie, w której znajduje
się liczny zespół uczniów,
można demonstrować
pomoce albo dużych
rozmiarów, albo w dużej
ilości — rozdane wszystkim
uczniom.

Obserwacja powinna być tak

zorganizowana, aby wszyscy uczniowie

mogli dokładnie obejrzeć

demonstrowany przedmiot

Pokaz powinien pozwalać uczniom na

spostrzeganie przedmiotów w miarę

możliwości różnymi zmysłami, a więc nie

tylko wzrokiem

Pokaz należy tak organizować i tak

stawiać pytania w czasie obserwacji, aby

najważniejsze składniki i cechy

przedmiotów wywarły na uczniach

najsilniejsze wrażenie.

Metody słowne

Metody oparte na

posługiwaniu się słowem

•

W procesie poznania wielką rolę

odrywa słowo, ponieważ dzięki

niemu możemy wyrażać naszą

wiedzę o świecie.

•

Metoda ta polega na

przekazywaniu (podawaniu)

przez nauczyciela gotowej

wiedzy w celu przyswojenia jej

przez uczniów i zapamiętania.

•

Kształci zdolność rozumienia

dłuższej wypowiedzi nadawcy i

podążania za tokiem jego

rozumowania, doskonali przez to

myślenie produktywne; ćwiczy

pamięć, rozwija umiejętność

dłuższej koncentracji uwagi oraz

ewentualnie notowania

słuchanego bądź czytanego

tekstu.

Metodę podającą dobiera się w
zależności:

•

od celu lekcji, tj. jeżeli na lekcji dominuje cel
poznawczy;

•

od właściwości opracowywanego materiału,
tj. jeżeli materiał nauczania jest bardzo
trudny i po raz pierwszy wprowadzany w
danej klasie;

•

od wieku uczniów, tj. w starszej klasie;

•

od czasu określonego w rozkładzie zajęć, tj.
jeżeli ma się zbyt mało czasu, żeby
zastosować inne metody zbyt czasochłonne.

Formy metody podającej:

Opowiadanie

Istota i cele: Opowiadanie polega na zaznajamianiu
uczniów z określonymi rzeczami i wydarzeniami w
formie ich słownego opisu. Opowiadanie stanowi wzór
dla uczniów ukazując im sposób poprawnego
wyrażania myśli. Służy do uwydatnienia dynamiki
akcji.
Czynności nauczyciela: Nauczyciel opowiada
uczniom historię, operuje słowami zrozumiałymi dla
uczniów, prezentuje treści zwięźle, jasno, plastycznie,
racjonalnie wiąże pokaz z objaśnieniami słownymi.
Czynności ucznia: Uczeń słucha ze zrozumieniem i
zapamiętuje
najważniejsze fakty, rozszerza je zarazem i
wzbogaca o nowe elementy.
Zastosowanie: Niższe klasy szkoły podstawowej.
Klasy wyższe, lekcje języka ojczystego, historii czy
geografii.

Pogadanka

Istota i cele: Polega na rozmowie nauczyciela z uczniami.
Uczniowie odpowiadają na postawione przez nauczyciela
pytania. Rodzaje pogadanki: wstępna, przedstawiająca nowe
wiadomości, utrwalająca, kontrolna. Przygotowuje uczniów do
pracy na lekcji, zapoznaje z nowym materiałem.
Czynności nauczyciela: Nauczyciel kieruje rozmową,
zmierza do wyznaczonego przez siebie celu zadając uczniom
pytania. Nauczyciel powinien zadawać pytania tak
sformułowane, aby uczniowie byli w stanie na nie
odpowiedzieć. Występuje w roli współrozmówcy, wyzwala
ciekawość uczniów, po czym odpowiada na zadane przez nich
pytania.
Czynności ucznia: Uczeń myśli samodzielnie, dochodzi do
własnych
wniosków, ale również podąża w toku myślenia za
nauczycielem. Odpowiada na pytania nauczyciela.
Zastosowanie: Niższe klasy szkoły podstawowej (zapoznanie
uczniów z nowym materiałem) Wyższe klasy szkoły
podstawowej (syntetyzowanie, utrwalanie materiału oraz
bieżąca, wycinkowa
kontrola i ocena )

Praca z książką

Istota i cele: Sposób poznawania i utrwalania nowych
wiadomości jak i rozszerzania i pogłębiania nowych informacji.
Czynności nauczyciela: Nauczyciel uczy umiejętności
płynnego czytania ze zrozumieniem oraz sporządzania
notatek. Wyposaża uczniów w technikę sprawnego czytania, a
w jej obrębie zaznajamia z umiejętnością celowego wyboru
książki oraz wyszukania w tekście rzeczy szczególnie
ważnych. Uczy posługiwania się katalogami bibliotecznymi
oraz różnego rodzaju materiałami pomocniczymi (słowniki,
encyklopedie, roczniki statystyczne). Uczniów starszych
wdraża do systematycznej lektury prasy codziennej i
wybranych periodyków.
Czynności ucznia: Uczeń opanowuje metody
samokształcenia. Streszcza lub analizuje tekst. Sporządza
notatki. Korzysta z książek ponadprogramowych, czasopism,
encyklopedii, słowników, prasy codziennej w celu uzupełnienia
lub poszerzenia informacji, szuka odpowiedzi na zadane
pytania.
Zastosowanie: Wszystkie szczeble edukacji szkolnej, szeroko
rozumiana praca oświatowa, dążenie do zdobywania wiedzy
przez zwykłych ludzi, zwykła lektura.

Wykład

Istota i cele: Wykład służy przekazywaniu uczniom
określonych informacji z zakresu nauk o przyrodzie,
społeczeństwie, technice, kulturze. Aktywizuje myślenie
hipotetyczno-dedukcyjne słuchaczy.
Czynności nauczyciela: Zaznajamianie uczniów z celem,
tematem i podtematami wykładu. Systematyczna kontrola
sporządzanych przez uczniów notatek z wykładów. Kontrola i
ocena treści oraz zakresu opanowanych przez uczniów
informacji zarówno w obrębie poszczególnych podtematów,
jak i całego wykładu. Łączenie wykładu z innymi metodami
pracy dydaktycznej oraz uzupełnianie do pokazem, testem
wiadomości, pogadanką, dyskusją czy pracą z tekstem.
Stopniowe wydłużanie czasu przeznaczonego na wykład w
obrębie lekcji.
Czynności ucznia: Notowanie najważniejszych zagadnień.
Skupienie uwagi i logiczne, rozwinięte myślenie. Aktywne
uczestnictwo w wykładzie.
Zastosowanie: Wyższe klasy szkoły podstawowe, gimnazja,
szkoły
średnie ogólnokształcące i zawodowe, szkoły
wyższe.

Dyskusja

Istota i cele: Wymiana poglądów
między nauczycielem, a uczniami,
bądź też między samymi uczniami, na
określony temat. Metoda ta pozwala
wzbogacać znany już uczniom materiał
o nowe elementy, porządkować go,
syntetyzować i utrwalać oraz rozwijać
u nich umiejętność samodzielnego
formułowania dłuższych wypowiedzi i
obrony swoich poglądów.

Czynności nauczyciela: Nauczyciel uprzednio
przygotowuje uczniów do wymiany myśli zarówno w sensie
merytorycznym, jak i formalnym. Wyposaża uczniów w
wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji. Wdraża
uczniów do sztuki dyskutowania, dlatego też przedmiotem
szczególnej troski nauczyciela powinno być wyrobienie u
nich umiejętności jednoznacznego formułowania
dyskutowanych problemów i pytań, prezentowania
własnych punktów widzenia w merytorycznie uzasadniony
i zarazem logicznie spójny sposób, a także operowania dla
obalenia kontrowersyjnych poglądów argumentami
konkretnymi, trafiającymi do przekonania, słowem –
naukowymi. Nauczyciel powinien również zaznajamiać
uczniów z cechami racjonalnie prowadzonej dyskusji,
takimi jak jasność i wyrazistość jej głównego problemu,
rzeczowość i zwięzłość wypowiedzi, umiejętność
syntetycznego podsumowania jej przebiegu i
sformułowania wniosków końcowych.

Czynności ucznia: Uczeń powinien
zastanawiać się nad wypowiedzianymi słowami,
starać się zrozumieć stronę przeciwną i darzyć
ją szacunkiem, bezwzględnie wypowiadać
własne myśli i opinie. Uczestnik dyskusji
powinien być konkretny i zabierać głos w
sprawach, na których temat posiada wiedzę.
Zastosowanie: Najwyższe klasy szkoły
podstawowej oraz szkoły średnie (pozwala
wzbogacać znany już materiał o nowe elementy,
porządkować go, syntetyzować i utrwalać)

Metody oparte na

czynności praktycznej

Metody oparte na
czynności praktycznej
uczniów

Metoda laboratoryjna
Istota i cele: Metoda ta polega na samodzielnym przeprowadzaniu
eksperymentów przez uczniów, tzn. na tworzeniu sztucznych
warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było
zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania. Stosuje się
ją przede wszystkim w nauczaniu fizyki, chemii, biologii oraz geologii.
Celem tej metody jest bezpośrednie poznanie rzeczywistości
(metoda tradycyjna) lub zmuszanie uczniów do myślenia (metoda
problemowa).
Czynności nauczyciela: Nauczyciel przygotowuje niezbędne
pomoce naukowe i czuwa nad bezpieczeństwem uczniów, wskazuje
w jaki sposób należy wykonać eksperyment.
Czynności ucznia: Uczniowie aktywnie uczestniczą w
przeprowadzaniu eksperymentu. Zdobywają wiadomości i
umiejętności podczas kontaktu z rzeczywistością, którą ukazuje
eksperyment.
Zastosowanie: Wyższe klasy szkoły podstawowej, gimnazja, szkoły
wyższe.

Metoda zajęć praktycznych
Istota i cele: Uczniowie samodzielnie wykonują
czynności praktyczne, ważne jest stosowanie wiedzy
teoretycznej w rozwiązywaniu zadań praktycznych.
Rozwijanie umiejętności stosowania teorii w praktyce
wiąże się ze zdobywaniem wiedzy.
Czynności nauczyciela: Nauczyciel przedstawia i
opisuje wykonywaną czynność. Podaje reguły
postępowania, sam pierwszy wykonuje czynności tak
aby uczniowie mogli się na nim wzorować. Kontroluje
poczynania uczniów. Wdraża uczniów do przestrzegania
zasad umożliwiających efektywną pracę.
Czynności ucznia: Uczniowie zdobywają i pogłębiają
wiedzę poprzez samodzielne wykonanie zadań
praktycznych i korzystanie z posiadanej wiedzy
teoretycznej w celu rozwiązania nietypowych
problemów.
Zastosowanie: Wszystkie szczeble edukacji.