OCENA PROCESÓW

PAMIĘCIOWYCH W

DIAGNOZIE DYSLEKSIJ.

OCENA PROCESÓW

PAMIĘCIOWYCH W

DIAGNOZIE DYSLEKSIJ.

Pamięć a czytanie

i pisanie oraz dysleksja

Pamięć a czytanie

i pisanie oraz dysleksja

Bardzo trudno jest stwierdzić, czy pewne trudności

pojawiające się podczas nabywania umiejętności czytania,
zwłaszcza we współczesnych koncepcjach podkreślający
deficyt fonologiczny, związane są z:

•

obniżeniem

wydajności

funkcjonowania

pamięci

operacyjnej,
czy też
•przetwarzania fonologicznego jako funkcji językowej.

Niemniej jednak istnieje ścisły związek między tymi teoriami.

Troszkę historii…

Troszkę historii…

Istotny wkład w rozważania na temat roli pamięci
w dysleksji można przypisać klasycznej typologii dysleksji

Doris Johnson i Helmera Myklebusta, ma ona jednak charakter
historyczny, aczkolwiek spełnia bardzo ważną rolę, wskazując
kierunek do poszukiwania patomechanizmu tego zaburzenia

1

.

Pozwoliła wyróżnić typy dysleksji ze względu na najbardziej

charakterystyczne błędy popełnianie przez dziecko, dzięki
czemu opracowano metody terapii.

Po rozwinięciu i upowszechnieniu tej metody przez Halinę

Spionek stanowi jedną z głównych teorii leżących u podłoża
programu badania diagnostycznego w Polsce.

______________________

1

Patomechanizm jest to mechanizm powstawania zaburzenia. Wyjaśnia się go

poprzez analizę czynników patogennych z punktu widzenia ich zależności, związków
znaczeniowych i przyczynowo-skutkowych.

2010-11-16

3

Wzrokowa

Wzrokowa

Już Spionek [1985] podkreślała
znaczenia pamięci wzrokowej
dla:
• Różnicowania kształtów

graficznych liter

• Porównywania wzoru z

informacjami zawartymi w
magazynie pamięci.

Słuchowa

Słuchowa

Natomiast gorsza pamięć
słuchowa wiązana była z:
• Obniżona zdolność do

analizy

i syntezy fonemowej.

2010-11-16

4

Dwa główne podtypy dysleksji.

Dwa główne podtypy dysleksji.

Z tego też nurtu wywodzi się teoria integracji

percepcyjno – motorycznej Marty Bogdanowicz
[Bogdanowicz , 1987].

Autorka podkreśla, że mimo zasadniczej roli deficytu

fonologicznego w patomechanizmie dysleksji
„specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu
uwarunkowane

są

zaburzeniami

procesów

orientacyjno-poznawczych,

ruchowych

oraz

ich

integracji o podłożu biologicznym”.

2010-11-16

5

Teoria integracji

percepcyjno-motorycznej

Teoria integracji

percepcyjno-motorycznej

Zaburzenia te dotyczą następujących funkcji:

1. Pamięci sekwencyjnej i płynności słowa,
2. Uwagi i pamięci (wzrokowej, słuchowej,
dotykowo-kinestetycznej),
3. Percepcji (postrzegania słuchowo-językowego, wzrokowo-

przestrzennego i dotykowo-kinestetycznego),

4. Motoryki i lateralizacji
5. Integracji wszystkich tych funkcji.

Dokonywanie analiz na poziomie metajęzykowym, a więc świadome

manipulowanie cząstkami fonologicznymi, obok procesów takich jak
myślenie, wyobraźnia nie mogłyby się odbywać bez prawidłowo
funkcjonującej uwagi i pamięci [Krasowicz-Kupis,2003; Bogdanowicz,
2008; Adryjanek, 2005].

W ostatnich latach coraz częściej pojawiają się próby powiązania

deficytów występujących w dysleksji z pamięcią krótkoterminową lub
pamięcią operacyjną.

2010-11-16

6

Prezentacja wybranych

modeli pamięci:

Prezentacja wybranych

modeli pamięci:

Przedstawione zostaną dwa modele pamięci, do których

najczęściej pojawiają się odwołania w literaturze
podejmującej problem dysleksji:

1. Magazynowy model pamięci,

2. Koncepcja pamięci operacyjnej.

Jest to o tyle istotne , że czasami pojęcia pamięci

krótkotrwałej [STM] i pamięci operacyjnej używane są
zamiennie, a winnych wypadkach podkreśla się ich
odrębność jako dwóch różnych systemów pamięciowych
[Swanson, Saez, 2006].

2010-11-16

7

Magazynowy model

pamięci

Magazynowy model

pamięci

Jeden ze starszych modeli pamięci został wprowadzony
przez Richarda Atkinsona i Richarda Shiffrina[Stenberg,
2001].
W ich ujęciu pamięć składa się z trzech magazynów:

Rejestru sensorycznego, w którym magazynowana
jest niewielka ilość informacji przez bardzo krótki czas,
Magazynu krótkotrwałego, którego pojemność jest
również dość ograniczona a informacje przechowywane
są nieco dłużej niż w rejestrze
sensorycznym,
Magazynu długotrwałego, którego pojemność jest
bardzo duża, a czas przechowywania informacji bardzo
długi.

Obecnie te magazyny są określane jako pamięć

sensoryczna, pamięć krótkotrwała [STM] i pamięć
długotrwała [LTM].

2010-11-16

8

VSTM – Very Short Term Memory; jest to pamięć super
krótka, informacje są w niej „zatrzymywane” 1-2 s.
STM – Short Term Memory; pamięć krótkotrwała; tzw. pamięć
operacyjna; informacje przechowywane dłużej niż 2-3 s.
LTM – Long Term Memory – pamięć długotrwała; informacje
zatrzymywane na całe życie (?).

2010-11-16

9

Koncepcja pamięci

operacyjnej Alana

Baddleya

[1986,2003].

Koncepcja pamięci

operacyjnej Alana

Baddleya

[1986,2003].

Pamięć operacyjna jest częścią pamięci długotrwałej, zawiera w sobie pamięć

długotrwałą. „Zgodnie z tym podejściem pamięć operacyjna utrzymuje

tylko tę część pamięci długotrwałej, która była ostatnio zaktywizowana i

przenosi te zaktywizowane elementy do magazynu i z magazynu

czasowego o ograniczonym czasie przechowywania ”

[Sternberg,2001]. Koncepcja ta zwraca również uwagę na

ograniczenia związane z przetwarzaniem oraz procesami uwagi.

Pamięć operacyjna stanowi złożony i elastyczny system. Baadley wyróżnił w

nim cztery części składowe:

* centralny system wykonawczy, * pętlę fonologiczną,

* notes wzrokowo-przestrzenny, * bufor epizodyczny.

2010-11-16

10

Centralny system

wykonawczy

Centralny system

wykonawczy

Kieruje procesami uwagi, jego pojemność jest
ograniczona, a czas przebywania w nim informacji
dość krótki. Odbiera on informacje pochodzące z
różnych

modalności

zmysłowych.

Można

go

utożsamiać z centralną częścią pola uwagi, w której
zachodzą operacje umysłowe.

Jego główne zadanie polega jednak na nadzorowaniu

pętli fonologicznej, zapisu wzrokowo przestrzennego
oraz nawiązywaniu wymiany z pamięcią długotrwałą.

2010-11-16

11

Pętla

fonologiczna

Pętla

fonologiczna

Składa się z dwóch składników

: kontrolnego systemu

artykulacyjnego

, który przechowuje informacje przez ich

ciągłe bezgłośne powtarzanie, oraz

magazynu

fonologicznego

, który przechowuje informacje w postaci

cichych wypowiedzi przez około 1,5-2 sekund. Okres ten
może zostać wydłużony , jeśli informacja trafi do
konkretnego systemu artykulacyjnego, a z niego ponownie
do magazynu fonologicznego.
Do magazynu fonologicznego informacje mogą trafiać z
trzech źródeł:

1.

Pamięci sensorycznej – która odbiera informacje słuchowe,

2.

Kontrolnego systemu artykulacyjnego

3.

Pamięci trwałej

2010-11-16

12

2010-11-16

13

Na podstawie swoich badań Baddley proponuje nową definicję

pojemności pamięci. Zwraca on uwagę, że stała jest długość czasu, a
nie ilość zapamiętanych elementów. Badani są w stanie zapamiętać
tyle, ile mogą wypowiedzieć w przeciągu półtorej sekundy.

Autor podkreśla również znaczenie pętli fonologicznej jako mechanizmu

kontrolnego, szczególnie ważnego przy zachowaniu kolejności
informacji, oraz jej rolę jako systemu niezbędnego do opanowania
mowy. Rola tego systemu w procesie nabywania mowy została
udowodniona na przykładzie pacjentki po udarze z bardzo wybiórczym
deficytem w zakresie krótkotrwałej pamięci fonologicznej.

Badania eksperymentalne udowodniły, że badana może nauczyć się

zestawu słów skojarzonych ze swojego ojczystego języka, ale bez
względu na wkładany wysiłek nie potrafiła nauczyć się kilku słów w
języku obcym, z którym nigdy wcześniej nie miała kontaktu.

Podobne trudności zaobserwowano w badaniach z udziałem dzieci ze

specyficznym deficytem językowym, które miały powtarzać serię
niby-słów. Ich obniżone wyniki w tym zakresie zostały przypisane
nieadekwatnemu pętli fonologicznej. Jak podkreśla autor, zasób
słownictwa tych dzieci bez trudności językowych, ale mogą pojawić
się u nich znaczne trudności w zakresie czytania i pisania.

Notes wzrokowo

przestrzenny

Notes wzrokowo

przestrzenny

Pełni podobne funkcje jak pętla fonologiczna, różni je tylko rodzaj

materiału, na którym pracuje ten system. W tym przypadku są
to informacje wzrokowe i przestrzenne, które mogą być
wydobywane zarówno z pamięci ikonicznej, jak i z magazynu
pamięci własnej trwałej.

„Należy podkreślić, że oba typy procesów [pętla fonologiczna i

notes wzrokowo-przestrzenny] pełniących służebną rolę wobec
centralnego systemu wykonawczego to procesy trudno
dostępne lub też niedostępne świadomości. Działają one w
sposób automatyczny i możemy poznać jedynie
efekty ich aktywności. Natomiast centralny system wykonawczy
jest czymś, co znajduje się w centrum pola świadomości albo po
prostu jest świadomością”. [Maruszewski, 1996]

Deficyty pamięci

w dysleksji –
doniesienia z

badań

Deficyty pamięci

w dysleksji –
doniesienia z

badań

Fonologiczna pamięć krótkotrwała odgrywa istotną rolę w budowaniu

leksykonu. Susan Gathercole i jej współpracownicy, wykazali, że
indywidualne różnice w fonologicznej pamięci
krótkoterminowej przekładają się na nabywanie słownika przez dziecko i
argumentowali, że pełni ona krytyczną rolę w
nabywaniu nowych słów. Fonologiczna reprezentacja słów w pamięci
długoterminowej odgrywa z kolei istotną rolę w określaniu pojemności
fonologicznej pamięci krótkoterminowej.

Fonologiczna STM jest zazwyczaj mierzona przez wynik zadania w serii

przypominania, który zależny jest od magazynu wiedzy fonologicznej.
Aktualny model serii przypomnień (powtórzeń) zakłada, że fonologiczna
pamięć krótkoterminowa lub pętla fonologiczna utrzymują informacje
werbalne przez jakiś czas. Utrzymują myśl, aż zostanie przeniesiona do
długoterminowego magazynu pamięci reprezentacji słów, który pomaga w
zrekonstruowaniu rozpadającego się śladu pamięciowego, a więc
ułatwianiu powtarzania.

2010-11-16

15

Słowa o wysokiej frekwencyjności są lepiej przypominane niż

słowa o niskiej frekwencyjności , zaś pseudosłowa, które są
bardziej podobne do słów prawdziwych, są łatwiejsze do
przypomnienia niż pseudosłowa [Gathercole, 1999].
Wyjaśnień

tego

zjawiska

szuka

się

w

efekcie

nieleksykalnym, bazującym na wiedzy fonotaktycznej. W
eksperymencie zespołu Gathercole dzieci w wieku 7-8 lat
powtarzały

z

większą

dokładnością

pseudosłowa

zawierające

kombinację

fonemów

o

wysokiej

frekwencyjności

(słowa

z

wysokim

podobieństwem

fonotaktycznym) niż składające się z kombinacji fonemów o
niskiej frekwencyjności. Autorzy sugerują, że badani
wykorzystali reprezentację z magazynu, aby zgadnąć
oryginalne

brzmienie.

Dzieci

użyły

wiedzy

o

prawdopodobieństwie fonotaktycznym w języku, aby
umożliwić

sobie

przeprowadzenie

maksymalnie

prawdopodobnej

rekonstrukcji

niekompletnego

śladu

pamięciowego.

Można też sądzić, że odkryty przez tych badaczy efekt

prawdopodobień-stwa fonotaktycznego może mieć źródło
leksykalne. Wynikać ono może z tego,
że wysokie prawdopodobieństwo fonotaktyczne jest
skorelowane z wysoką zbieżnością fonologiczną.

2010-11-16

16

Jennifer Thomson, Ulla Richardson i

Usha Goswaim [2005] postanowiły
sprawdzić

efekt

zbieżności

fonologicznej u dzieci z
dysleksją w serii eksperymentów
z użyciem słów i pseudosłów.

2010-11-16

17

Uzyskane wyniki sugerują, że nawet w wieku 7 lat

reprezentacje leksykalne są wystarczająco dobrze
określone

(wykształcone),

aby

wesprzeć

proces

rekonstrukcji

śladu

pamięciowego.

Wydajność

rekonstrukcji była zdeterminowana nie przez rozwój
słownictwa, które było podobne u dzieci z
dysleksją i u dzieci z grupy kontrolnej dopasowanej pod
względem obniżonego poziomu czytania.

Zaobserwowano również efekt charakterystyczny tylko dla

dyslektyków – a mianowicie rodzaj błędu polegający na
zamianie pseudosłów na słowa.

To sugeruje, że nieświadome reprezentacje leksykalne z

pamięci długoterminowej zostały użyte do wsparcia
przypominania w pamięci krótkoterminowej, były one
jednak mniej wyspecjalizowane u dzieci z dysleksją.
Zubożenie jakości tych reprezentacji fonologicznych
przyczyniło się do utrudnienia uczniom segmentowania
leksykalnych

reprezentacji

w

celu

odtworzenia

pseudosłów.

To mogłoby sugerować, że dzieci z dysleksją
są mniej sprawne w bezpośrednim
fonologicznym utrzymaniu pseudosłów, raczej
z powodów deficytów wiedzy fonologicznej
z magazynów pamięci długoterminowej
niż z powodu deficytów fonologicznych
reprezentacji w pamięci krótkoterminowej
[Thomson, Richardson, Goswami, 2005]

2010-11-16

18

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 

PATRYCJA BURAKIEWICZ

A TERAZ PORA NA ….

2010-11-16

19

…PYTANIA

1.

Wymień dwa główne podtypy dysleksji.

2010-11-16

20

2. Wymień modele

pamięci.

3. Z jakich magazynów składa

się pamięć?

4. Rozwiń następujące skróty: VSTM,

LTM, STM.

Odp: Magazynowy, koncepcja pamięci
operacyjnej.

Odp: Rejestru sensorycznego, magazynu

krótkoterminowego i magazynu długoterminowego.

Odp:
VSTM - pamięć super krótka, informacje są w niej

„zatrzymywane” 1-2 s.

LTM - pamięć długotrwała; informacje zatrzymywane na całe

życie (?).

STM - pamięć krótkotrwała; tzw. pamięć operacyjna;

informacje przechowywane dłużej niż 2-3 s.

Odp: Pamięć słuchowa i wzrokowa.

Opracowanie treści oraz

prezentacji:

Patrycja Burakiewicz

Studentka Kolegium Nauczycielskiego

w Koszalinie.

[e-mail]

2010-11-16

21