DORASTAJĄCY

W RELACJACH

SPOŁECZNYCH

Katarzyna Guzik

Gabriela Wójcik

Elżbieta Grudnik

Dorastający jako system



System to dynamiczny porządek części składowych i
procesów we wzajemnej interakcji.



„Czymkolwiek byłaby osobowość, ma ona właściwości
systemu” (L. Bertalanffy)



Na każdym etapie życia człowiek stanowi specyficzny
system i jednocześnie jest elementem innych
systemów, np. społecznych, instytucjonalnych.



Każda istotna zmiana w organizmie człowieka ma
istotny wpływ na jakość relacji jednostki z elementami
systemów zewnętrznych i odwrotnie.



Doświadczenia jednostki będącej elementem jakiegoś
systemu społecznego wpływają na porządek jego
wewnętrznego doświadczenia.

Okres dorastania



Długość trwania okresu dorastania i tempo
zachodzących zmian, zależy od cech dziedzicznych
jak i od warunków życia.



Występuje on pomiędzy 11-12 a 18-19 rokiem życia
człowieka.



Dorastający jak i jego najbliższe otoczenie w sposób
nieporównywalny z innymi okresami rozwojowymi
wyraźnie zmieniają wzajemne interakcje.



Bardzo często dorastający i jego bliscy nie
rozumieją jakie istotne znaczenie mają
przeobrażenia dla wzajemnych interakcji.

Fazy okresu dorastania



Faza1. Emocje i uczucia mają charakter wyraźnie
ambiwalentny: dorastający ujawnia sprzeczne
postawy i doznania. Prowadzi to do poczucia
zagubienia, dezorientacji w teraźniejszości i
przeszłości. Niepewność ujemnie oddziałuje na
relacje społeczne, ale zaostrza aktywność
umysłową.



Faza 2. Dynamizmy biologiczne z reguły są
ustabilizowane i ustępują miejsca procesom
intelektualnym. Dorastający poszukuje wyjścia z
chaosu przeżyć i działań. Stawia sobie cele,
poszukuje wartości i próbuje dostosować do nich
swoje postępowanie.

Okres dorastania



W okresie dorastania człowiek nabywa dwie
zdolności:



zdolność do samodzielnego tworzenia własnej
osobowości



zdolność do dawania nowego życia.



Ukształtowanie tych zdolności warunkowane
jest realizacją zadań rozwojowych.



Zadania rozwojowe w tym okresie
koncentrują się głównie na dążeniu jednostki
do osiągnięcia tożsamości.

Rozwój tożsamości



Dokonuje się przez doświadczenie kryzysu i
konstruktywne jego rozwiązanie.



Kryzys – stan wzmożonej koncentracji na sobie
motywującej do poszukiwania i wyboru wartości,
postaw i określonych zachowań.



Przebiega w czterech etapach:



rozproszenie tożsamości – brak kryzysu i zobowiązań,



tożsamość przesądzona – przyjęcie zobowiązań bez
kryzysu



moratorium – kryzys u poszukiwani zobowiązań



pełna tożsamość

Poszukiwanie własnej
tożsamości



W okresie dorastania poszukiwania
odbywają się chaotycznie, metodą prób i
błędów, nie zawsze świadomie.



Obserwuje się ogromną różnorodność w
zakresie intensywności i sposobów
poszukiwania samego siebie.



Każda jednostka aktywnie buduje swój
wewnętrzny dynamiczny system relacji
między poszczególnymi ogniwami
osobowości.

Tendencje rozwoju
tożsamości



1. Koncentracja na zawartości „ja” –
prowadzi do określenia sposobu
zdefiniowania własnego „ja”; próba
odpowiedzi na pytanie: kim jestem?



2. Określenie właściwości i wymiarów
„ja” – np. samoocena „ja”, stabilność
„ja”, koncentracja na „ja”

Tożsamość a płeć



W okresie dorastania obserwuje się stały wzrost
samooceny, brak stabilności obrazu „ja”, silniejsze
zaznaczanie się zakłóceń obrazu „ja” u dziewcząt
niż u chłopców.



Aspiracje rozwojowe chłopców związane są z
koncentracją na prywatnym i publicznym „ja”, zaś
u dziewcząt wiążą się z koncentracją na
publicznym „ja” i niepokoju społecznym oraz z
niepewnością skuteczności działania i samooceną.



Osiągnięcia rozwojowe chłopców wynikają z
poczucia skuteczności działania i pozytywnej
samooceny, natomiast u dziewcząt z poczucia
skuteczności i niewielkiego niepokoju społecznego.

Światopogląd
dorastającego



Wg badań Łukaszewskiego (1990 r.)
młodzież:



ustosunkowuje się do rzeczywistości
społecznej bardzo krytycznie



świat ocenia jako niesprawiedliwy, a ludzi
jako złych z natury



uważa, że wpływ poszczególnych
jednostek na życie społeczne jest znikomy



system społeczny przejawia cechy
systemu zaburzonego

Orientacje światopoglądowe młodzieży



humanistyczna – koncentracja na
problemach człowieka, a także na
świecie kultury, sztuki, filozofii i religii



społeczna – koncentracja na
problemach społeczeństw, państw
grup społecznych



pragmatyczna – nastawienie na
działanie i jego skuteczność, na wiedzę
i jej zastosowanie

Aspiracje młodzieży



Wg badań Lewowickiego (1987 r.) kolejność
wymienianych aspiracji jest następująca:



aspiracje rodzinne



aspiracje zawodowe



aspiracje edukacyjne



aspiracje udziału w życiu społecznym



Znaczenie rodziny dla rozwoju jednostki
jest bezdyskusyjne. Jest ona grupą
pierwotną, w które na podstawie więzi
między członkami kształtują się
podstawowe wzorce zachowań.

Znaczenie rodziny dla rozwoju jednostki



Młodzież mająca dobre kontakty z rodzicami
bardziej akceptuje siebie niż młodzież, której
kontakty te są zaburzone.



Młodzież mająca rodziców akceptujących, dążących
do porozumienia, wrażliwych bardziej ceni i
dostrzega wartości społeczne, jak: bezinteresowna
pomoc, troska i opieka, łatwość nawiązywania
kontaktów, odpowiedzialność, sprawiedliwość.



Młodzież, której rodzice przejawiają postawę wrogiej
władczości, wycofania się z kontaktu, egocentryzm,
bardziej ceni i dostrzega wygląd zewnętrzny, modny
ubiór, zdrowie, sferę zmysłową i seksualną.

Znaczenie rodziny dla rozwoju jednostki



Zmiany zachowania jednego członka
rodziny oddziałują na zachowanie
pozostałych domowników.



Zjawiska patologiczne w rodzinie
rozpatruje się pod kątem zakłócenia i
patologicznego funkcjonowania
systemu rodzinnego.



Oddziaływania terapeutyczne mają
sens, jeśli obejmują całą rodzinę.

Znaczenie środowiska
szkolnego



Szczególne znaczenie dla procesu interakcji
w szkole ma specyfika pierwszego kontaktu
nauczyciela z uczniami.



Podczas pierwszego kontaktu zarysowują
się wzorce strategii postępowania zarówno
nauczyciela jak i uczniów.



Wzorce te modyfikują w istotny sposób
następne interakcje szkolne (np. kontakty w
klasie, preferencje i antypatie w grupach
rówieśniczych), kształtując doświadczenie
uczniów i nauczycieli.

Problemy młodzieży



Wiele osób w okresie dorastania
przeżywa „problemy interpersonalne”, tj.
doświadcza trudności zagrażających
poczuciu własnej wartości, stosunkom
interpersonalnym czy jednostkowemu
systemowi wartości.



Najczęstsze źródła lęku młodzieży to:
problemy szkolne, własną przyszłość,
poczucie beznadziejności, zdarzenia
powiązane z własną osobą (choroba,
błędy, uchybienia, nieporozumienia),
samotność, potępienie czy ośmieszanie
przez innych.

Strategie dorastających radzenia
sobie z problemami



Wobec nauczyciela – silniejszej władzy:
szukanie specjalnych względów, starania o to,
by nie podpaść, wycofywanie się, opozycja.



Prowadzenie tzw. gier – powodem jest niska
samoocena, przekonanie, że akceptacja jest
trudna do osiągnięcia, a celem uzyskanie
potwierdzenia swojego scenariusza życiowego
lub zdobycie gratyfikacji (poczucia
wyjątkowości, satysfakcji z poniżania drugiej
osoby)

Zaburzenia systemu



Zaburzenia systemu jakimi są: rodzina, szkoła,
grupy formalne, powoduje przejście dorastającego
do grup nieformalnych, nieakceptowanych
społecznie.



Zaburzenie systemu ma oparcie w cechach
jednostek.



Najpoważniejsze błędy prowadzące do zaburzeń to
unikanie zaakceptowania rzeczywistości i próby
kontrolowania innych i dążenie do tego, aby byli oni
tacy, jak by się chciało.



Brak elastyczności rodziców w dostosowaniu się do
potrzeb autonomicznych dorastającego często
stanowi źródło kryzysu rodziny w tym okresie
rozwoju.