PODMIOTY PRAWA
MIĘDZYNARODOWEGO



Pojęcie podmiotowości nie zostało zdefiniowane w

aktach prawa międzynarodowego, a jedynie w

doktrynie



Problematyka przeszła na przestrzeni ostatniego

wieku znaczącą ewolucję , odchodząc od

tradycyjnych założeń

•

prawo międzynarodowe - zespół norm

regulujących stosunki między państwami,

Państwa wyłączne podmioty prawa

międzynarodowego

POJĘCIE PODMIOTOWOŚCI W
PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

•

prawo międzynarodowe- reguluje stosunki
miedzy państwami , ale również między innymi
uczestnikami stosunków międzynarodowych

A zatem



uznano, iż poza państwami dopuszczalne są
także inne kategorie podmiotów

PODMIOTOWOŚĆ MIĘDZYNARODOWA

=

ZDOLNOŚĆ

PRAWNA

+

ZDOLNOŚĆ DO DZIAŁAŃ PRAWNYCH

( NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ)

jednak



Podmioty o charakterze pierwotnym, pełnym i
suwerennym:

•

PAŃSTWA



Podmioty o charakterze wtórnym, niepełnym,
niesuwerennym :

•

ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE,

•

STOLICA APOSTOLSKA,

•

OSOBY FIZYCZNE I PRAWNE,

•

NARODY WALCZACE O NIEPODLEGŁOSĆ

Dwie kategorie podmiotów
prawa międzynarodowego:



Z punktu widzenia prawa międzynarodowego państwo można
określić jako suwerenną organizację terytorialną



Trzy elementy niezbędne do powstania i istnienia państwa:
ludność, terytorium i władza najwyższa



Ważny elementu warunkujący istnienie państwa -

wymóg

posiadania efektywnego rządu

.



Konwencja z 1933 r. (Montevideo) o prawach i obowiązkach
państwa dodaje do tego – czwartym elementem jest zdolność
do utrzymywania stosunków z innymi państwami



Suwerenność państwowa oznacza niezależność władzy
państwowej od jakiejkolwiek innej władzy. Nosicielem
suwerenności jest naród.

PAŃSTWO

Pojęcie

•

Prawo do istnienia

•

Prawo do niezawisłości

•

Prawo do równości

•

Prawo do obrotu

•

Prawo do czci

Nabyte:

•

wynikają z umów międzynarodowych



Państwa w prawie międzynarodowym publicznym kierują się
Zasadą Dobrej Wiary

Prawo Międzynarodowe, a powstanie państwa:



Prawo narodów do samostanowienia – prawo narodów do

tworzenia własnej organizacji państwowej



Prawo międzynarodowe nie ma bezpośredniego wpływu na

powstanie lub upadek państw, jest tylko świadkiem jego narodzin
bez wpływu na przyczyny i skutki

 Z suwerennością wiążą się „Prawa zasadnicze

państw” - zasadnicze i nabyte.

Zasadnicze:

o

Oderwanie, czy wyodrębnienie z istniejących podmiotów, ich połączenie lub
powstają na terytorium res nullius :



Powstanie

z woli narodu

(wzrastająca świadomość przynależności

narodowej).



Dekolonizacja

– proces wyzwalania się kolonii zapoczątkowany oderwaniem

się USA od Anglii a osiągnął swój szczyt w latach 60. i 70. XX w.



System mandatowy

– procedura prowadząca do usamodzielnienia się

niektórych obszarów zależnych – Pakt Ligi Narodów art. 22 Irak, Palestyna,
Transjordania (mandaty brytyjskie), Syria i Liban (mandaty francuskie)



System powierniczy

– ustanowiony w Karcie NZ; celem doprowadzenia

obszarów powierniczych do samodzielnego bytu państwowego

 
 



Pośrednio jednak determinuje powstawanie

państw zakazem kolonializmu i zakazem
wojny

Sposoby powstania nowych państw

:



PAŃSTWA JEDNOLITE

:

•

Występuje na zewnątrz jako jeden podmiot

•

Centralizowana władza, nie ma podziału
suwerenności

•

Jednostki administracyjne nie mają zdolności
prawnej i zdolności do czynności prawnych w
stosunkach międzynarodowych

•

Stosunki zagraniczne należą do kompetencji
władz centralnych

Rodzaje państw ze względu na
ich strukturę :

•

Istotą państwa złożonego jest podział suwerenności między
całość i części składowe

•

Państwa związkowe

– całość jest podmiotem Prawa

Międzynarodowego, a części składowe mogą mieć jedynie
ograniczoną zdolność do utrzymywania stosunków
międzynarodowych (

federacje

). Federacja występuje jako

jeden podmiot w stosunkach międzynarodowych

•

Związki państw

– podmiotami Prawa Międzynarodowego

są części składowe, a całość albo w ogóle nie ma, albo ma
ograniczoną zdolność do czynności (

konfederacje

).



Konfederacja współcześnie nie występuje, jej historycznymi
przykładami są konfederacja USA 1776-1787, konfederacja
szwajcarska 1648-1848 i Związek Niemiecki 1815-1866 ’
wszystkie przekształciły się z czasem w federacje.



 



PAŃSTWA ZŁOŻONE:

•

związkowe państwo wielonarodowe składające się z 15 republik

•

zdolność do działań w stosunkach międzynarodowych (podmiotowość)
republik związkowych

•

konstytucja w 1977 r. ’ republiki związkowe poza sprawami
należącymi do kompetencji ZSRR miały samodzielnie sprawować
władzę państwową

na swoim terytorium



WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW

•

utworzona w grudniu 1991 r. po rozpadzie ZSRR (częściowy
sukcesor ZSRR). Skład: Rosja, Białoruś, Ukraina, Armenia,
Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenia,
Uzbekistan i Gruzja

•

założenia – członkami są państwa niepodległe, suwerenne,
prowadzące własną politykę

 

 SZCZEGÓLNA FORMA FEDERACJI -

ZWIĄZEK RADZIECKI:

1. PAŃSTWA ZALEŻNE (państwo, którego zdolność

do utrzymywania stosunków międzynarodowych
i prowadzenia polityki zagranicznej jest
ograniczona):



PROTEKTORATY:

◦

międzynarodowe (państwa) – umowa między 2
suwerennymi państwami, w której jedno państwo (zwane
protegowanym) zrzeka się w całości lub części swej
zdolności do działania w płaszczyźnie zewnętrznej i
przekazuje je państwu protektorowi ’ przykładem Bhutan
(Indie)

◦

kolonialne (terytoria i obszary nie mające takiego statusu)



PAŃSTWA WASALNE:

państwo lenne i państwo

suwerenne- zobowiązania charakterystyczne dla
stosunków feudalnych

Rodzaje państw ze względu na ograniczenie
zdolności do czynnosci prawnych w
stosunkach międzynarodowych

2. MINIPAŃSTWA

– Liechtenstein, Monako i San Marino można uznać za protektoraty

międzynarodowe ze względu na maleńkie terytorium i niewielką liczbę
mieszkańców. Liechtenstein jest reprezentowany przez Szwajcarię, Monako
– Francja, Republika San Marino – Włochy.



Ograniczona podmiotowość minipaństw nie jest kwestionowana ’
uczestniczą one w licznych konferencjach międzynarodowych i podpisują
umowy międzynarodowe, w latach 1990-1993 przystąpiły do ONZ.

3. PAŃSTWA NEUTRALNE

•

Mają pewne ograniczenia zdolności do czynności prawnych na płaszczyźnie
międzynarodowej

•

W zamian za uzyskaną gwarancję niepodległości i integralności
terytorialnej zobowiązanie nie używania siły zbrojnej przeciwko innemu
państwu; wyjątek stanowi samoobrona

•

Wyłączenie z możliwości przystąpienia do sojuszy i organizacji wojskowych

•

•

W postaci daniny- do niedawna Andora ( symboliczna
danina dla Francji w wysokości 960 franków i Hiszpanii
460 peset); po 1993 konstytucja wprowadziła zmiany w
systemie feudalnym

•

Status trwałej neutralności musi być zaakceptowany przez
inne państwa; nie wystarczy 1-stronna decyzja (np. Islandii z
roku 1918 czy Laosu z roku 1962)

•

Austria od 1955 roku, Szwajcaria od 1648 r. (przystąpiła do
ONZ dopiero w 2002 r.)

4. PAŃSTWA SPECYFICZNE

• w ył ącz eni e od u czestn i czen i a w syst emi e bez pi ecze ństw a zbi o row ego

PAŃSTAWA

ARCHIPELAGOWE

PAŃSTWA O NIEKORZYSTNYM

POŁOŻENIU GEOGRAFICZNYM

PAŃSTWA

ŚRÓDLĄDOWE



„prawo narodów”-( ius gentium ) prawo międzynarodowe-
reguluje stosunki między PAŃSTWAMI( narodami
zorganizowanymi w formie państwa) a nie między narodami



Art.1 Karty Narodów Zjednoczonych:

„Cele Organizacji Narodów Zjednoczonych są następujące: (…)
2. Rozwijać przyjazne stosunki między narodami, oparte

na poszanowaniu zasady równouprawnienia i
samostanowienia narodów, i stosować inne odpowiednie
środki dla wzmocnienia powszechnego pokoju. (…)”



Sposoby realizacji prawa do samostanowienia :

•

Utworzenie własnej państwowości

•

Przyłączenie do istniejącego już podmiotu

NARÓD

•

W drodze pokojowej,

•

W drodze walki narodowowyzwoleńczej



Status narodu walczącego o niepodległość (?)

Podmiot w prawie międzynarodowym

ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE



to zrzeszenia bądź państw, bądź innych osób prawnych
lub osób fizycznych z różnych krajów, powołanych do
życia w celu realizacji zadań określonych w statucie

 Sposoby wyboru statusu zewnętrznego i wewnętrznego narodu:



Podmiotowość organizacji międzynarodowej ma
charakter pochodny – korzysta z podmiotowości w
zakresie ustalonym przez państwa tworzące organizację

•

Powoływana i odwoływana w zależności od woli
zainteresowanych państw

•

Zakres jej praw i obowiązków zależny od woli państw



Nie każda organizacja międzynarodowa może być
podmiotem w prawie międzynarodowym, muszą zostać
spełnione następujące przesłanki:



Samodzielność od państw członkowskich-
autonomiczność działania organizacji



zdolność do zaciągania zobowiązań międzynarodowych

 za kryterium podmiotowości uznaje się zdolność do czynności

prawnych na płaszczyźnie międzynarodowej-organizacje
międzynarodowe posiadają kompetencje w tym zakresie



Szczególny podmiot prawa międzynarodowego publicznego



Stolica Apostolska to papież wraz z podległym mu zespołem
urzędów kurialnych



Traktat laterański z 1929r.:



Państwo- Miasto Watykan, jednostka geopolityczna



Stolica Apostolska odzyskała oparcie terytorialne



Dwoistość podmiotowości :

W stosunkach międzynarodowych występuje zarówno
Stolica Apostolska jak i państwo Watykan.

NIGDY

nie zdarzyło się , aby Stolica Apostolska i państwo Watykan

wystąpiły na arenie międzynarodowej równolegle.

DLATEGO:

Stolica Apostolska to JEDEN podmiot prawa

międzynarodowego, który może występować alternatywnie jako
Państwo- Miasto Watykan

STOLICA APOSTOLSKA



Podmiotowość osób fizycznych w prawie
międzynarodowym jest kwestia sporną,



Przeważa pogląd odmawiający osobom fizycznym
podmiotowości



Uzasadnieniem dla uznania podmiotowości osób
fizycznych w płaszczyźnie międzynarodowej jest istnienie
norm międzynarodowych adresowanych bezpośrednio do
osób fizycznych, przyznając im określone prawa, a także
nakładających na nie obowiązkach i odpowiedzialność



brak własnego działania w celu uzyskania praw (państwo
jest stroną umów)



Prawo petycji-

współczesna forma występowania przez

jednostkę w stosunkach międzynarodowych

OSOBY FIZYCZNE

Pojęcie i formy uznania:



UZNANIE MIĘDZYNARODOWE

to akt prawny, w którym

podmiot Prawa Międzynarodowego stwierdza istnienie pewnych
faktów oraz przyznaje im określone skutki prawne.



Przedmiotem uznania może być państwo, rząd, powstańcy,
strona wojująca, naród.



Uznanie może być udzielane indywidualnie przez poszczególne
pomioty Prawa Międzynarodowego lub kolektywnie przez grupę
państw lub organizację międzynarodową (w tym przypadku
uznaniem podmiotowości państwa jest przyjęcie go w poczet
członków).



UZNANIE WYRAŹNE

- notyfikowanie w sposób jednoznaczny i

nie budzący wątpliwości



UZNANIE DOROZUMIANE

(wynika ono z faktów

konkludentnych ’ uznanie państwa lub rządu wynika z
nawiązania stosunków dyplomatycznych lub podpisania umowy
bilateralnej z państwem lub rządem uznanym)

UZNANIE MIĘDZYNARODOWE



Obowiązek uznania

– uznanie jest faktem pozostającym w

sferze swobodnej decyzji, obowiązek nieuznawania w przypadku
gdy mamy do czynienia z nieuznawaniem fundamentalnych
zasad Prawa Międzynarodowego (np. nielegalna okupacja
jakiegoś terytorium)



Efektywność

- podstawowym kryterium uznania państwa –

oznacza stabilność i skuteczność władzy najwyższej
nowopowstałego państwa i jej zdolność do utrzymywania
stosunków międzynarodowych



Inne

kryteria

można podzielić na

polityczne i prawne

(subiektywne i obiektywne), przy czym pierwsze odnoszą się do
opinii, drugie zaś do faktów



Przedwczesne uznanie

– uznanie udzielone, mimo iż istnieją

poważne wątpliwości co do stabilności i trwałości nowej
organizacji terytorialnej, stanowi naruszenie Prawa
Międzynarodowego



Nowymi kryteriami - przestrzeganie prawa do samostanowienia
i praw człowieka

 UZNANIE de facto i de iure –

uznanie de facto traktowane jest

jako niepełne i ograniczone, uznanie de iure jest bezwarunkowe i
nieodwracalne



Teoria deklaratoryjna

– skutki prawne maja miejsce z

chwilą, gdy sytuacja faktyczna spełnia stawiane przez
prawo międzynarodowe warunki

Znaczenie uznania międzynarodowego

:



Polityczne

•

zapewnienie międzynarodowego pokoju i współpracy

•

utworzenie trwałej i normalnej podstawy prawnej
stosunków miedzy państwami



Prawne skutki uznania

•

zarejestrowanie i akceptowanie nowego państwa

•

nawiązanie stosunków dyplomatycznych

•

stwierdzenie kompetencji jego organów i

przedstwicieli

Konsekwencje uznania państwa:

-

Teoria konstytutywna

– skutki prawne powstają dopiero z momentu uznania stanu faktycznego

•

możliwość występowania przed sądami wewnętrznymi,
korzystania z immunitetu sądowego

•

stwierdzenie obowiązywania aktów wewnętrznych
uznawanego prawa

Uznanie rządu

:



Gdy rząd dochodzi do władzy w drodze puczu, zamachu
stanu, czy rewolucji



kryteria uznania rządu

kryteria prawne

(obiektywne)- efektywność grupy pretendującej do władzy i
kryteria polityczne (subiektywne) np. doktryna Estrady

 

• przyznanie im stosownych przywilejów i

immunitetów



Powstało w okresie pierwszej wojny światowej



Podstawą uznania

– prowadzenie działalności

mającej na celu odzyskanie niepodległości (walka z
okupantem, posiadanie własnych sił zbrojnych lub
kierowanie ruchem oporu na okupowanym terenie)

•

Jeśli okupacja się kończy, a rząd emigracyjny nie

odzyskał rzeczywistej władzy nad okupowanym
terytorium, traci on swą kompetencję i nie może być
dłużej uważany za rząd tego państwa

Uznanie rządów na emigracji

:



Dwa zespoły kryteriów: obiektywne i subiektywne.



Obiektywne:

 

•

Własny rząd i organizacja wojskowa powstańców

•

Kontrola rządu nad częścią terytorium będącego w
stanie wojny domowej

•

Powstanie ma przybrać formę działań wojennych



 Subiektywne:

•

Prawdopodobieństwo sukcesu powstańców

•

Istnienie bezpośredniego własnego interesu

 

Uznanie za stronę wojującą i za
powstańców:



Grupa powstańcza nie jest upoważniona do
uzyskania statusu strony wojującej, jeżeli: walczy
dopiero o stworzenie warunków do powołania
własnych organów rządowych, nie ma pod swą
rzeczywistą władzą części terytorium, siły jej nie
działają pod jednolitym dowództwem bądź nie
przestrzegają obowiązujących sposobów
prowadzenia wojny



Konsekwencje prawne: powstańcy nie są przez
uznające państwo traktowani jako przestępcy czy
piraci; państwa trzecie nie mają obowiązku do
zachowania neutralności w stosunku do państwa
wojującego

Poprzez nabycie uznania powstańcy uzyskują prawa i obowiązki

państwa prowadzącego wojnę



Miało miejsce w stosunku do Czechów i Polaków
walczących w I wojnie światowej po stronie
Ententy



Obecnie instytucja ta nie jest stosowana

 

Uznanie za naród:



Dwie koncepcje odpowiedzialności:

•

konserwatywna

- odpowiedzialność państwa za

szkody poniesione na jego terytorium przez
cudzoziemca ( klasyczne podejście); forma-
obowiązek naprawienia szkody

•

postępowa

- odpowiedzialność za naruszenie

zakazu uciekania się do wojny , za zbrodnie
międzynarodowe ( współczesne podejście );
forma- sankcje



Zagadnienie kodyfikacji zasad odpowiedzialności

państw

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

MIĘDZYNARODOWA PAŃSTWA



Źródła odpowiedzialności
międzynarodowej

=

„ naruszenie normy

prawa międzynarodowego”

„ przestępstwo międzynarodowe”

=

„ delikt międzynarodowy”



Naruszenie normy prawa
międzynarodowego może wynikać z :

•

działania

bądź

•

zaniechania



Naruszenia:

•

przynoszące szkodę jakiemuś jednemu państwu

•

wyrządzające szkodę całej społeczności
międzynarodowej



Zbrodnie międzynarodowe:

•

bezprawne działania, powodujące naruszenie
zobowiązania międzynarodowego istotnego dla
ochrony całej społeczności międzynarodowej , np.
naruszenia zobowiązań istotnych dla utrzymania
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, dla
realizacji prawa narodów do samostanowienia, dla
ochrony praw człowieka, zbrodnie ludobójstwa i
apartheidu



Delikty międzynarodowe:

•

naruszenia prawa międzynarodowego nie będące

zbrodniami



Koncepcja odpowiedzialności obiektywnej

( odpowiedzialność ponosi państwo, któremu

można przypisać naruszenie normy, bez potrzeby
ustalania, czy jakiś organ ponosi winę za to
naruszenie, czy nie)



Rodzaje odpowiedzialności państwa:

•

bezpośrednia (pierwotna)-

odpowiedzialność

państwa za własne działania , swoich organów-
odszkodowania

•

pośrednia ( pochodna) –

odpowiedzialność za

akty poszczególnych osób prywatnych-
satysfakcja, ukaranie winnych, naprawienie szkód



Odpowiedzialność za działania :



organów wykonawczych TAK



Władzy ustawodawczej TAK



Organów sądowych TAK



Osób prywatnych TAK



Formy odpowiedzialności

:

•

RESTYTUCJA – przywrócenie poprzedniego stanu rzeczy

•

ODSZKODOWANIE

–

bądź zapłacenie pewnej sumy, bądź danie ekwiwalentu w

celu wyrównanie szkód materialnych

•

STYSFAKCJA - forma wynagrodzenia niematerialnych szkód

•

SANKCJE

- stosowane wobec państw dopuszczających się

aktów agresji

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ 