JĘZYK SPORTOWY

Grzegorz Wieczorkowski

Wstęp



Język sportowy jest bogaty w wiele środków
językowych . Charakteryzuje się odmienną
frazeologią i słownictwem. Jest to niezwykle
specyficzny styl nacechowany emocjonalnością.



Język sportowy różni się ze względu na
komentowane dyscypliny. Komentator
komentujący mecz tenisa ziemnego będzie się
posługiwać, oprócz ogólnie przyjętego języka
sprawozdawców sportowych, terminologią
charakterystyczną wyłącznie dla tej danej
dyscypliny.

Słownictwo



Przez wiele lat, dziennikarstwo
sportowe wykształciło sobie wiele
słów, wyrażeń i zwrotów używanych
właściwie tylko w swoim gatunku.



Charakterystyczne dla języka
sportowego są zapożyczenia
obcojęzyczne, neologizmy i
neosemantyzmy.



Zapożyczenia obcojęzyczne można
podzielić na kilka grup:

•

Terminy ogólnosportowe;

•

Nazwy dziedzin, dyscyplin, konkurencji i gier
sportowych;

•

Nazwy miejsc uprawiania dyscyplin sportowych;

•

Nazwy osób związanych ze sportem;

•

Nazwy sprzętu sportowego;

•

Sposoby gry i walki oraz czynności w
poszczególnych dyscyplinach sportowych.

Neologizmy



Neologizmy obce – aeroklub, basket, bolid, Bula, fan, flop,
garda, gem, hat-trick, kort, liga, pit-stop, ring, salto, sparing,
survival, tie-break.



Neologizmy obce złożone (derywaty) – antydoping,
eksrekordzista, eurogol, Interliga, meczbol, multimedalista,
pseudokibic, sportsmenka, walkower, wicelider, wicemistrz,
windsurfing.



Neologizmy polskie – chodziarz, czasówka, fiflak, laskarka,
lotka, młociarz, pięściarz, płotkarz, przeszkodowiec,
skrzydłowy, spalony, tyczkarz, wyścigówka.



Neologizmy polskie złożone (derywaty) – bezbramkowy,
bramkostrzelny, dobitka, dwumecz, dwutakt, kulomiot,
międzyczas, nastrzelić, półmetek, przedbieg, przedpole,
przedskoczek, rozegranie, rzut wolny, trójskoczek, wuefista,
wykop, wymyk, zagrywka.

Neosemantyzmy



w języku sportowym to wyrazy już
istniejące i mające określone
znaczenie, którym dla sportu nadano
znaczenie nowe, dodatkowe.
Powstały w wyniku ubogiego zasobu
leksykalnego w dziedzinie sportu i
konieczności szybkiego uzupełnienia
tego zasobu (…).



Antenka – część wyposażenia siatki w siatkówce.



Banda – płot otaczający boisko lub lodowisko.



Bomba, petarda – bardzo mocny strzał na bramkę.



Kamień – sprzęt do gry w curling.



Kosić, podcinać – faulować kopaniem po nogach
przeciwnika.



Mur – szereg zawodników zasłaniających dostęp do
bramki.



Okienko – górny róg bramki.



Spadek – degradacja drużyny do niższej klasy
rozgrywkowej



Uliczka – sposób zagrania w piłce nożnej.



Zasłona – element walki obronnej.

Synonimy



Komentatorzy i dziennikarze sportowi
posługują się wieloma synonimami, pokazują
przy tym jak wielki zasób słownictwa
posiadają. Świadczy to o ich klasie i wpływa
na urozmaicenie wszelakich transmisji
sportowych; ubarwia wypowiedzi.



Flanka – skrzydło, arbiter – sędzia, golkiper –
bramkarz, batalia – walka, defensywa – obrona,
asysta – pomoc/podanie, playmaker – rozgrywający,
korner – rzut różny/róg, off side – spalony.

Związki frazeologiczne



Pięta achillesowa – słaba strona;



Ładować akumulatory – regenerować siły;



Czytać akcję – przewidzieć akcję przeciwnika;



Czarny koń – nieoczekiwany zwycięzca;



Mecz na szczycie – mecz pomiędzy pierwszą drużyną
w tabeli, a drugą;



Postawić kropkę nad „i” – dokończyć dzieła;



Walić głową w mur – bezskutecznie próbować czegoś;



Chylę przed nim czoło – oddaję szacunek;



Robić dobrą minę do złej gry – udawać zadowolenie
mimo braku powodzenia;



Przełknąć gorzką pigułkę – znieść przykrość porażki.

Środki stylistyczne

Często aby lepiej przedstawić, zobrazować moment, który
miał miejsce, dziennikarze sportowi używają metafor i
porównań. Środki te są także bardzo popularne wśród
komentatorów, ich użycie umożliwia przedstawienie obrazu
w kilku słowach.



Metafory – gorączka przedmeczowa; zapachniało porażką;
złapać formę; bajeczna technika; grad bramek; przeszedł
przez przeciwnika; gra do jednej bramki; prezentować dobry
futbol; gorycz porażki.



Porównania – grają jak z nut; huknął jak z armaty; stanął
jak wryty; broni jak natchniony; poszedł jak burza; wyrósł jak
z pod ziemi; płacze jak dziecko; padł jak ścięty; panuje nad
piłką, jakby miał klej w butach; błędów w obronie muszą
unikać jak ognia.



Dziennikarze sportowi mają
tendencje do wyolbrzymiania czy
przejaskrawiania. Używają zatem
hiperboli, która potęguje pewne
emocje, wrażenia.

 



Siatkarki po przegranej wylały morze
łez; podczas meczu można było
umrzeć z nudów; potworna przewaga
nad drugim zawodnikiem; mecz na
śmierć i życie; nieziemski drybling.



W celu wyjaśnienia niektórych sytuacji i dla
czytelniejszego odbioru w dziennikarstwie
sportowym dopuszcza się używanie
kolokwializmów. Jednak ich nadmiar jest uważany
za ‘niesmaczny’ i mija się z obowiązkiem dbałości
o kulturę języka. Niektóre z używanych
kolokwializmów i wyrażeń potocznych:

 



Do trzech razy sztuka; z boiska wieje nudą; grają
na luzie; przepychanki na starcie; zagotowali się
w końcówce meczu; napalił się na strzał; miał
nosa.



Dla dbałości właśnie o kulturę języka i
potrzebę unikania wyrażeń obraźliwych, czy
też wulgaryzmów, stosowane są różnego
rodzaju eufemizmy:



Piłka trafiła go w cztery litery (zamiast: piłka
trafiła go w dupę); przeżywa drugą młodość (stary
ale jeszcze gra); piłka trafiła go w przyrodzenie
(piłka trafiła go w jaja); pokazał gest Kozakiewicza
(pokazał wała publiczności); zawodniczka przy
kości (tłusta, gruba zawodniczka); obrońca z
wysokim czołem (łysy obrońca).

Pozostałe środki stylistyczne:



Personifikacje – Orły Górskiego; Czerwone Diabły; Biała
Gwiazda; złotka.



Onomatopeje.



Zdrobnienia – Wisełka; młodziutki; piłeczka.



Powtórzenia – Leć Adaś Leć, Leć (…).



Ironie – Znakomity strzał; piękna pogoda towarzyszy temu
spotkaniu.



Równoważniki zdań.



Cytaty.



Pytania retoryczne – Czy jest ktoś lepszy od niego?; Czy są
drużyny nie do pokonania?; I cóż można zrobić przy takim
wyniku?



Epitety – szybkonogi biegacz; bramkostrzelny zawodnik;
czarnoskóry atleta; wysoki obrońca.



Oksymorony (sprzeczne epitety) – gorący lód; cisza gra.

Błędy



W języku sportowym istotnym
elementem są błędy. Najczęściej
błędy padają z ust komentatorów,
można jednak im wiele wybaczyć,
ponieważ sytuacja, w której się
znajdują jest specyficzna.
Naturalnym jest to, że podczas
komentowania „na żywo” nie trudno
o ‘wpadki językowe’.



Otylia Jędrzejczak jest wielkim, pięknym
polskim motylem! Jest delfinem! Inny
cytat: Sytuacja się zmieniła diametralnie
o 360 stopni.



Dariusza Szpakowski: Baros cofnął się do
przodu; trafił bramką w słupek; zostały 3
minuty, czyli jakieś 100 sekund; nikt nie
stoi, proszę państwa, wszyscy wstali; jak
państwo widzą, nic nie widać w tej mgle.



"Dzień dobry państwu. Ze stadionu Wembley wita Dariusz
Ciszewski" - Dariusz Szpakowski (TVP).



"Widać wielkie ożywienie w kroku Lewandowskiego" - Bohdan
Tomaszewski (radio) o biegu na 800 m z udziałem Stefana
Lewandowskiego.



"Wchłonięty przez telefon" - Zdzisław Zakrzewski (TVP),
któremu peleton pomylił się z telefonem.



"Bracia-bliźniacy Frank i Ronald de Boerowie, z których
większość gra w Barcelonie" - Dariusz Szpakowski (TVP).



"Włodek Smolarek krąży jak elektron koło jądra Zbyszka
Bońka" - Dariusz Szpakowski (TVP).



"Zawodnicy są tak zaangażowani w walkę, jak aktorki filmów
porno w dialogi" - Jerzy Kulej (Wizja Sport).



"W tej walce Mike Tyson żądal mniej ciosów niż jest dialogów
w filmie pornograficznym" - Andrzej Kostyra (Wizja Sport).



"Mówię Samprasowi, żeby mocniej liftowal piłkę. Ale on mnie
nie słucha. Ale jak ma mnie słuchać, skoro mnie nie słyszy" -
Adam Choynowski (Eurosport).



"Ciekawe, co w Montpellier, bo zdaje się, że tam dzisiaj jakieś
zamachy bombowe zapowiadali. Tak się składa, że gdy
odbywają się Mistrzostwa Świata, to zawsze temu towarzyszą
jakieś dodatkowe atrakcje” – Włodzimierz Szaranowicz.