P

edagogika analityczno-empiryczna

Monika Krupska
Magdalena Konecka

Uczenie się – proces poznawczy

prowadzący do modyfikacji
zachowania osobnika pod
wpływem doświadczeń co zwykle
zwiększa przystosowanie osobnika
do otoczenia.

Zdolność uczenia się, w rożnym

zakresie posiadają zwierzęta, ludzie,
grupy ludzi a także
komputery.Dlatego też uczenie się
może być świadome i nieświadome.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Uczenie_si%C4%99

Sposoby uczenia się:

Dedukcyjne

(Poznawcze)



Obserwacje naturalne

(Moralne)



Założenia



Teorie uczenia się



Eksperymenty

(Molekularne)

Indukcyjne



Kontrolowane

eksperymenty

(Molekularne)



Obserwacje

eksperymentalne



Prawa zachowania



Prawa ogólne  Teorie

Ch. Galloway, Psychologia uczenia się i nauczania, Tom 1, PWN, Warszawa, 1988, str.
100

Jak prawidłowo uczyć się do
egzaminów?

1.

Otwórz podręcznik

2.

Przeczytaj pierwsze zdanie

3.

Idź umyj naczynia, posprzątaj w
pokoju, weź prysznic, wypierz
zasłony, napraw gniazdko...

Historia w pigułce 1/2

Pierwsze laboratorium

psychologiczne założył w
Niemczech w 1879 roku

Wilhelm Wundt

. Z

połączenia filozofii z
fizjologią powstała nowa
dziedzina

psychologia

eksperymentalna

. Badania

polegały na zeznaniach tego
co odczuwają lub myślą w
określonym doznaniu badani.
Sposób ten dominował do XX
wieku zarówno w Europie i
Ameryce Północnej.

Tamże str. 102

Historia w pigułce 2/2

William James

postanowił

przeforsować ten rozłam. Pragnął,

aby psychologia stała się nauką

empiryczną i żeby była użyteczna. W

jego dziele The Principles of

Psychology wyróżniamy kilka

rozdziałów, które wciąż stanowią

tematy badań.

Są to:
4. Nawyk i rozdział
9. Strumień myśli
11. Uwaga
12. Percepcja
13. Rozróżnienie i porównywanie
14. Kojarzenie
16. Pamięć

Tamże str. 103

Uczenie się w ujęciu
koneksjonistycznym

Koneksjonistyczny sposób uczenia

się polega na tworzeniu związków czy
powiązań między pewnymi bodźcami a
pewnymi reakcjami. Rzadko poświęca
się uwagę czynnikom wewnętrznym,
takim jak myśli, uczucia, postawy,
zainteresowania. Uważa się, iż mają
one charakter subiektywny, toteż nie
można ich obserwować bezpośrednio,
a trzeba o nich wnioskować.

Tamże str. 103-104

Iwan Pawłow (1849-1936)



Rosyjski fizjolog, który wprowadził teorie
warunkowania. Iwan Pawłow zauważył, że
podawanie psu pokarmu wywołuje ślinienie się
psa. Nazwał to odruchem bezwarunkowym,
ponieważ występuje bez uczenia się. Pokarm
jest bezwarunkowym bodźcem. Natomiast jeżeli
przed podaniem pokarmu, będzie dzwonił
dzwonek to po pewny czasie pies będzie ślinił
się jak usłyszy dzwonek. Dzwonek - bodziec
warunkowy, ślina - reakcja warunkowa.



I. P. stwierdził u zwierząt występowanie
odruchów warunkowych, na podłożu których
mogą powstawać reakcje warunkowe. Są to
odruchy : pokarmowy, obronny, orientacyjny,
płciowy. W naturalnych warunkach te odruchy
stanowią funkcje przystosowawcze do warunków
otoczenia.

Tamże str. 104-105

John Watson (1878-1958)
1/2



Amerykański psycholog, który utrzymywał, że
zachowanie człowieka można wyjaśnić w
kategoriach odruchów warunkowych,
argumentując, iż nawet złożone typy reakcji są
przyswajane dzięki procesowi warunkowania
klasycznego. Uważał, że zachowanie przybiera
postać bodziec (S) reakcja (R).



Swoje teorie potwierdził słynnym eksperymentem
na jedenastomiesięcznym dziecku - Albercie.
Eksperyment polegał na uczeniu dziecka lęku
przed szczurem poprzez warunkowanie klasyczne.
Gdy w polu widzenia dziecka pojawiał się szczur,
Watson uderzał w gong, wywołując straszny hałas,
który jest bodźcem bezwarunkowym dla reakcji
lękowej u dziecka. Albert zaczął szybko bać się
szczura. Nastąpiła także generalizacja tego lęku
na inne przedmioty podobne do szczura.



Watson nigdy nie wygasił lęku u Alberta.

Tamże str. 106-107
http://pl.wikipedia.org/wiki/John_Watson_(psycho
log)

John Watson (1878-1958)
2/2



Watson uważał również, że

strach, gniew i miłość

są

formami zachowania
emocjonalnego
wrodzonymi.



Podsumowując teorie
Watsona i Pawłowa
możemy sformułować
zasadę, iż „Bodźce, które
występują razem zaczynają
wywoływać podobne
reakcje”.

Tamże str. 107

Podsumowanie Watsona

1. Psychologia stała się nauką

przyrodniczą, co wiązało się w
oddalaniem od jej problemów

2. a) Zwierzęta są tak samo ważne jak

człowiek w rozumowaniu
zachowania

b) Świadomość jako narzędzie, którym

posługują się naukowcy

3. Eliminowanie stanów świadomości

jako zasadniczego przedmiotu badań

J.B. Watson, Behawioryzm oraz Psychologia, jak ją widzi behawiorysta, PWN, Warszawa, 1990, str.
436-437

Edwin Guthrie (1886-
1959)



Filozof, który sformułował
twierdzenie oparte na styczności
w czasie bodźców i reakcji. Brzmi
ono następująco: „Jeśli pewnej
kombinacji bodźców towarzyszył
jakiś ruch, to po ponownym
pojawieniu się wystąpi tendencja
do wykonania tego ruchu”.
Innymi słowy, jeśli bodźce i
reakcje występują razem, to
zachodzi uczenie się.



Jego teoria, wyrażona w
nieformalnym języku klasy
szkolej, jako prosta, praktyczna
reguła, brzmi jak następuje:
„Człowiek uczy się tego, co robi”.

Ch. Galloway, Psychologia uczenia się i nauczania, Tom 1, PWN, Warszawa, 1988, str. 108-110

Edward Thorndike (1874-
1949)

„Ojciec psychologii kształcenia”,

uważał, że powinno się badać to,

co

uczący się robią, a nie to, co czują

.

Jako pierwszy rozpoczął eksperymenty

laboratoryjne nad zachowaniem
zwierząt. Kładł duży nacisk na
związki bodziec-reakcja. Poglądy jego
różniły się, jednak od poglądów
Gutherie’go i Watsona
następująco:

1. Ćwiczenia odgrywają ważną rolę w

procesie uczenia się.

2. Wzmocnienie – kluczowe pojęcie.

DWIE ZASADY:

1. Reakcje nagradzane zostają

wzmocnione

2. Reakcje karane zostają osłabione

Tamże str. 109-110

B. F. Skinner (1904 –
1990) 1/2

Amerykański psycholog,

który uważa, iż
najbardziej owocnym
sposobem podejścia jest
dokładna,
systematyczna analiza
zachowania oparta na
metodach nauk ścisłych,
a nie próby dalszego
rozwijania ogólnych,
uniwersalnych teorii
uczenia się.

Tamże str. 111-112

B. F. Skinner (1904-1990)
2/2

TYPY UCZENIA SIĘ

Wytwarzane przez
organizm -
zachowanie
sprawcze,
codzienne
czynności np.
stanie, siedzenie

Wywołany przez

bodźce

Tamże str.112-113

Koncepcja poznawcza

Bodźce ze środowiska oddziałują na

organizm, powodując zmiany

zachodzące na poziomie uczuć,

zainteresować, wartości, postaw,

spostrzeżeń wywołując zmiany

wewnętrzne w zachowaniu. Zmienione

zachowanie przyjmuje się za wskaźnik

w uczeniu się. Poznawcza interpretacja

uczenia się głosi, że zmiana

wewnętrzna powoduje zmianę w

obserwowalnym zachowaniu.

Tamże str.115-116

Max Wertheimer (1880-
1943)

„Całość to coś więcej,

niż suma jej części”

Stwierdzenie to oznacza, iż

nie należy badać
poszczególnych rzeczy na
części, ponieważ wtedy nie
uzyskalibyśmy żadnego
wyniku naszych badań nad
ogółem. Skupianie uwagi na
kilku czynnikach nie daje nam
obrazu całości.

Tamże str.117

Wolfgang Köhler (1887-
1967)

Niemiecki psycholog, którego

eksperymenty różniły się
znacznie od eksperymentów
koneksjonistów.

Rozpatrywał związki między

bodźcami a reakcjami w
kategoriach większych
jednostek zachowania tzn.
aktów, jedności, które
składały się na to co można
by nazwać rozwiązywaniem
problemów.

Kohler starał się wykazać,

że rozwiązywanie problemów
wymaga dostrzeżenia nowych
relacji, czyli wglądu w
sytuacje.

Tamże str.118-119

Jerome Bruner (1915 - )

Amerykański psycholog,

który twierdzi, że metody
odkrywania, które kładą
nacisk na strukturę materiału,
a nie na konkretne szczegóły
prowadzą do uczenia się tego
materiału ze zrozumieniem, a
nie mechanicznie. Materiał
wyuczony będzie odznaczał
się wysokim stopniem
użyteczności (wartością
transferową), zapamiętanie
jego będzie bardziej
prawdopodobne.

Tamże str.120-121

Edward Tolman (1886-1959)

Psycholog amerykański, który

wyrażał pogląd, że nasze
zachowanie jest funkcją
naszych przekonań, uczuć,
postaw, celów. Kładł nacisk na
obiektywizm, obserwacje
mierzalne reakcje oraz ścisłe
poznawcze zmienne.

Wprowadził pojęcie zmiennej

pośredniczącej, czyli np. głód,
pragnienie, które działają jako
popęd, czyli jako czynnik
motywujący do zachowania
eliminującego ten stan.

Tamże str.121-122

Clark Hull (1884-1952)

Tak samo jak Toman w

swej interpretacji
uczenia się kładł
nacisk na obiektywizm,
obserwacje mierzalnych
reakcji oraz ścisłe
poznawcze zmienne.
Psycholog i inżynier
amerykański, dążył do
skonstruowania
ogólnej, uniwersalnej
teorii uczenia się.

Tamże str.
122

Tamże str. 103

Definicja wzmocnienia

Wzmocnienie – czynności mające

na celu nasilenie lub zwiększenie

częstości reakcji. Każdy

przedmiot lub zdarzenie, które

ma wpływ na reakcję, nazywa się

bodźcem wzmacniającym. Każdy

bodziec może być bodźcem

wzmacniającym.

Tamże str. 268-269

Klasyfikacja bodźców

wzmacniających :



Wzmacniają w sposób

naturalny



Mają charakter namacalny lub

nienamacalny



Zachodzą wewnątrz bądź

zewnątrz organizmu

Tamże str. 269-270

Warunkowanie instrumentalne
(sprawcze)



Reguły karania i nagradzania



Reakcje nagradzania

utrwalają się podczas gdy
reakcje nienagradzane
wygasają



Długoterminowe cele



Reakcje karane podlegają

tłumieniu, co pozwala
następnym razem organizmowi
uniknąć kary lub uciec przed
nią

Tamże s.268

Wymiary potencjalnych bodźców
wzmacniających

Tamże s.269

Najważniejsze bodźce 1/2

Tamże s.270

Najważniejsze bodźce 2/2

Tamże s.271

1. Kiedy powinno nastąpić wzmocnienie?

- Tuż po pojawieniu się porządnej reakcji.

2. Jaka ilość wzmocnienia jest potrzebna?

Zachowująca umiar, wyważona w stosunku do
zadania.

3. Jak często powinno następować wzmocnienie?

Zależnie od tego czy jest to wyuczenie nowej
reakcji czy też podtrzymanie istniejącej.
W przypadku nowej kilka razy pod rząd,
utrwalając sporadycznie – wybiórczo.
Sporadyczne wzmocnienie wystarczy wzmacniać
co pewien czas, niekoniecznie natychmiast.

4. W jakich warunkach wzmacnianie jest

skuteczne?

Kiedy następuje natychmiast po reakcji oraz
kiedy ma umiarkowaną siłę.

Tamże s.272-273

Modelowanie zachowania za pomocą wzmacniania

Tamże
s.273

Nauczyciel musi



- Zachęcić ucznia do podjęcia zadania
- objaśnić cel
- ułatwić uczniowi przypomnienie sobie lub
opanowanie wiedzy czy umiejętności stanowiących
następny warunek wykonania bieżącego zadania



- przestawiać odpowiednie bodźce w odpowiednim
czasie, oczekując reakcji
- kierować reakcjami ucznia lub podsuwać je dla
powodzenia
- udzielać informacji czy reakcje ucznia są
prawidłowe
- przeprowadzać i powtarzać ćwiczenia dla
poczucia wiedzy u ucznia.

Tamże s.277

Jakie niepożądane skutki mogą towarzyszyć

wzmacnianiu?

Wybierając sztucznie dobrane bodźce wzmacniające

odbiera się uczniom poczucie osiągnięcia sukcesu –
uczniowie poświęcają uwagę zadaniu dopóki nie
otrzymają bodźca wzmacniającego. Nagroda wiąże się z
zakończeniem zadania. (metoda ZZZ ) Bodźce z
czasem kiedy są powtarzane mocno tracą na swojej
istocie, tracą skuteczność. By zachować stałość uwagi
lub wykonywania zadań trzeba ciągle wynajdować
bodźce lepszej jakości i o większej sile. Kary zaś
powodują niechęć do wykonywania poleceń oraz próby
uniknięcia jej - dodatkowo zmniejszając
prawdopodobieństwo nauczenia się. Sukces nie jest
sztucznie dobranym bodźcem wzmacniającym i dlatego
jego skuteczność maleje. Ponadto, wzmocnienie płynące
z pomyślnego wykonania zadania stojącego przed
uczniem eliminuje konieczność posługiwania się
sztucznie dobranymi nagrodami i karami.

Tamże s.279

Jak należy stosować bodźce
sztuczne?



Na początku operować nimi
zgodnie z wzmacnianiem
ciągłym.



Następnie stosować
sporadycznie.

*Klucz tkwi w dobrej organizacji

procesu dydaktycznego,
umożliwiającej uczniom
odniesienie sukcesu.

Tamże s.280-281

Teoria zastosowania nauki o
zachowaniu w nauczaniu i uczeniu się



określa warunki wzmocnienia pod
wpływem których następuje proces
uczenia się.

Wg. B.F. Skinnera „Nauczanie to
kształtowanie warunków
wzmacniania, pod wpływem
których następuje uczenie się”

Tamże s. 280-281

Stosowanie zasad wzmacniania za pośrednictwem środków dydaktycznych

Prezentują materiał

nauczania

np. odtwarzacze,

telewizory, rzutniki

Prezentują
materiał i uczą go
prezentacja +
metoda
autoinstrukcji*

*autoinstrukcja – dialog wewnętrzny, kojarzenie

faktów

Tamże s.282

Program nauczania

LINIOWY

-proste zmierzanie do
celu
- praca wolna,
odpowiednio rozłożona
- nie zakłada
indywidualności uczia

ROZGAŁĘZIONY

- ścieżka która zakłada

pomyłki

- pozwala pracować we

własnym tempie

trudniejszy w realizacji

Tamże s. 284-
287

Nauczanie programowe

PLUSY

+ każdy pracuje we

własnym tempie

+ lepsze rezultaty w

mniejszym czasie

+ możliwość

nauczania większej
grupy

+ uczniowie uczą się

samodzielnej pracy

+ szansa sukcesu dla

każdego ucznia

+ wielopoziomowe

patrzenie na ucznia

MINUSY

- uczenie się radzenia w razie
trudności, nie samego uczenia
jak się uczyć
- zabija myślenie i
kreatywność,
- ujednolicenie uczniów
- zastosowanie sztucznych
bodźców wzmacniających
- uzwierzęcenia ucznia
zakładając że zachowa się w
określony sposób

Tamże s.297-300

Strategie dydaktyczne –

obmyślone stosowanie metod,
materiałów i technik poprzez
określone reguły.

Można podzielić na:

1. Te, które jedynie prezentują

materiał nauczania

2. Te, które prezentują materiał

jak i uczą się go

Tamże s.282, 301

Reguły stanowiące postawę strategii
nauczania:

Tamże str. 301-302

Reguły proste:

1. Każdy bodziec może pełnić funkcję

wzmocnienia

2. Wzmocnienie stosowane

natychmiast po pojawieniu się
reakcji właściwej.

3. Stosowanie określonej dawki

wzmocnienia, niezbędnej

4. Wzmacnianie każdej reakcji, które

przechodzi w wzmacnianie
sporadyczne

5. Jak najszybsze przejście do

wzmocnienia wtórnego

6. Wzmacnianie tylko reakcji

prawidłowych

7. Trzymanie się procedury

modelowania – nastawienie się na
zmiany stopniowe

8. Zorganizowanie procesu

dydaktycznego

Reguły
nadrzędne:
Reakcje
wzmacniane
utrwalają się,
natomiast reakcje
karane wygasają,
podlegają
tłumieniu , co
pozwala
organizmowi
uniknąć kary lub
uciec przed nią.