Antropologiczna

perspektywa

pedagogiki

dr Małgorzata Piasecka

Dwa konteksty

pedagogiki

Kontekst szeroki
• jest synonimem dyskursu społecznego na

temat edukacji

• obejmuje wszelkie czynności formułowania

sądów ( język potoczny, literatury pięknej,
opinii publicznej, specjalistyczny, ekspertów,
filozoficzny, teorii wychowania) i wyrażania ich.

• jest synonimem kultury duchowej

społeczeństwa odnoszącej się do zjawisk
edukacyjnych

Dwa konteksty

pedagogiki

Kontekst wąski
• obejmuje tylko intelektualne,

umysłowe, teoretyczne formy
świadomości edukacyjnej, będącej
efektem pracy badaczy: rozprawy
filozoficzne, monografie teoretyczne,
podręczniki pedagogiki, raporty z
badań, sprawozdania z
eksperymentów pedagogicznych

Inne nazwy i charakter dociekań

• wstęp do pedagogiki, wprowadzenie do

pedagogiki, prolegomena do pedagogiki,
propedeutyka pedagogiki, filozofia
wychowania i pedagogiki

• Cechą jest akcentowanie ich ogólnego,

fundamentalnego charakteru dla
rozważań: a/ studiowania pedagogiki b/
dla praktykowania domowej i
profesjonalnej edukacji c/ dla uprawiania
nauk o wychowaniu

Status naukowy i misja

• mimo uprawianej od dawna refleksji nad

tożsamością pedagogiki jako dziedziny dyskursu
pedagogicznego jej status jest dość nieokreślony,
wieloznaczny, mało precyzyjny.

• misją jest budowa infrastruktury

światopoglądowej dla działania i myślenia o
wychowaniu, konstruowanie fundamentów
ideowo-koncepcyjnych dla aktywności praktycznej
i intelektualnej w dziedzinie edukacji, budowa
integrujących, syntetyzujących, usensowniających
intelektualnych wizji świata edukacyjnego

3 wymiary uprawiania i

nauczania pedagogiki

• bierze pod uwagę całość rzeczy,

całość bytu, w odróżnieniu na
koncentracji na jego szczegółach

• dotyczy tzw. pytań pierwszych w

odróżnieniu do pytań pochodnych

• obejmuje pytania o istotę rzeczy,

świata, bytu(eidos) w odróżnieniu od
pytań o jego przejściowość,
powierzchowność.

Funkcje koncepcji

pedagogicznych

• reprezentacyjne (rozpoznawanie,

odzwierciedlanie istotnych aspektów
rzeczywistości)

• nomalizacyjne (nadawanie nazw tym

własnościom rzeczywistości)

• opisowe ( określanie stanów rzeczywistości)
• eksplikacyjne (wyjaśnianie świata)
• oceniająco-normatywne (ewaluacja

rzeczywistości)

• sterujące ( kierowanie zachowaniami, procesami

życia, modelowanie)

Odpowiedzi światopoglądowe

pedagogiki

• odpowiedzi światopoglądowe pedagogiki to

holistyczne i zaangażowane, aksjologicznie
ukierunkowane koncepcje, modele, portrety świata
lub jego części.

• zaangażowane ponieważ:1/ konstruowane nie z

pozycji abstrakcyjnego, bezstronnego,
pozaczasowego podmiotu, ale z pozycji
konkretnego żyjącego w czasie i przestrzeniu
podmiotu2/ zawierające oprócz elementów
opisowych, także wartościujące,3/ dokonywane
przez pryzmat potrzeb, interesów, wartości
jednostkowych, grupowych, ogólnospołecznych

Składniki koncepcji

pedagogicznych

• interpretacja, wizja, portret rzeczywistości

(model świata)

• model (koncepcję) człowieka w sensie

uniwersalnym ( jako istoty, egzystencji, rozwoju)

• model człowieka partykularnego,

indywidualnego ( jego istoty, egzystencji,
rozwoju)

• model egzystencji człowieka
• model rozwoju człowieka
• model wychowania człowieka

Dlaczego pedagogika powinna

czerpać wiedzę z antropologii?

• cząstkowe doktryny, ideologie pedagogiczne

tracą na znaczeniu, okazują się mało
przydatne dla rozstrzygania fundamentalnych
pytań ontologicznych

• aby określić uniwersalistyczne aspiracje

pedagogiczne trzeba czerpać wiedzę z
antropologii, która wypowiada się o człowieku
w ogóle (każdym człowieku, wszystkich
ludziach) – jego istocie, istnieniu, i rozwoju w
kategoriach najogólniejszych,
uniwersalistycznych, holistycznych.

2 odmienne wizje pedagogiki w

jej najnowszej historii?

• wizja historyczna(klasyczna-) ujmuje

status, przedmiot i zadania pedagogiki poprzez
odniesienie do tzw. praktyki edukacyjnej
( odniesienie do paidagogosa), interesuje się
opieką, wychowaniem, kształceniem

• wizja współczesna (prospektywna)-

określa status, przedmiot, zadania, cel poprzez
referencje do statusu,… innych nauk o
człowieku, w tym antropologii jako ich syntezie.
Odsłania tajemnice antroporozwoju, procesu
stawania się człowiekiem

Pojęcie antroporozwoju

• w sposób pełny, holistyczny i integralny

zarazem określa ogół wpływów stawania
się człowiekiem na różnych poziomach tej
tendencji:filogenetycznym, populacyjnym,
generacyjnym i osobniczym w różnych jej
wymiarach: biologicznym, (organicznym),
kulturowo-społecznym,
osobowym( podmiotowym) z
uwzględnieniem zarówno normy jak i
patologii tego procesu

• rozwój biopsychiczny oraz procesy

rozwoju struktur i funkcji organizmu
(oraz psychiki)

• opieka ( jako podmiot opiekujący się i

podlegający opiece)

• Podmiot uczący się , wzbogacający

indywidualne doświadczenie

• Podmiot podlegającym socjalizacji i

inkulturacji

Kierunki antrorozwoju

człowieka

Kierunki antrorozwoju

człowieka

• Podmiot wychowywany przy pomocy

innych ludzi, asymilujący dorobek dla
celów rozwoju własnej osobowości

• Podmiot wychowywany i przekazujący

innym dorobek kultury w celu ich
rozwoju osobowości

• Podmiot samokształtujący się
• Podmiot podlegający rewitalizacji
• Podmiot podlegający readaptacji

Proces (samo)kształtowania się

człowieka

• Jest to zarówno proces

indywidualistyczny, zachodzący w
trakcie rozwoju osobniczego
jednostki ludzkiej, ale także jest to
proces ponadjednostkowy –
występujący w życiu całych pokoleń,
formacji cywilizacyjnych. Człowiek to
istota aktywna, stwarzająca samą
siebie świat wokół siebie

Jakich ontologii potrzebuje

pedagogika?

• ontologia porządku realnego

(faktycznego)

• ontologia porządku normatywnego

(pożądanego, postulowanego,
idealnego) – tu tkwi racja dla
obecności dociekań aksjologicznych
w pedagogice

Ład (porządek)

edukacyjny

• ład (porządek) edukacyjny polega on

na ustanawianiu (wyborze) przez
określoną grupę ludzi (rodziców,
opiekunów, wychowawców,
pedagogów, terapeutów) kulturowo
sankcjonowanych celów oraz
wartości o charakterze rozwojowym,
a następnie realizacji tych celów.

Dyskurs aksjologiczny w

pedagogice

• ma dwojaki charakter, z jednej strony

koncentruje się na wartościach wchodzących w
skład kultury istniejącej, tj. wartościach
odzwierciedlających tradycję, przyjmowanych
w danym społeczeństwie i reprodukowanych
prze edukację. Z drugiej strony może on
skupiać się na wartościach właściwych kulturze
dopiero powstającej, przyszłej, pożądanej

• po jednej stronie – zachowanie, podtrzymanie,

replikowanie istniejącego ładu, z drugiej-
zmiana, odnowa, rekonstrukcja

Przykładowe pytania porządku

realnego

• Kiedy i jakie kształtowały się wizje świata

ludzkiego jako rzeczywistości podlegającej
zmianom i rozwojowi?

• Czym jest rozwój, w szczególności rozwój

człowieka; jak jest natura rozwoju?

• Na czym polega osobliwość rozwoju przez

edukację jako składowa antroporozwoju ?

• Z jakich elementów składa się porządek

edukacyjnych , w jakich relacjach pozostaje
do innych form porządku społecznego ?

Przykładowe pytania porządku

normatywnego

• Co to znaczy stawać się człowiekiem, jaka rola w

tym procesie przypada obiektywnym przyczynom,
a jaka obranym przez człowieka celom i wartościom
?

• Jaki typ osobowości człowieka jest formowany w

ramach realnego porządku edukacyjnego, a jaki
powinien być kształtowany biorąc pod uwagę
tendencje rozwoju społeczno-kulturowego,
oczekiwania społeczeństwa?

• Czym są wartości wychowawcze, w jakiej relacji

pozostają do innych rodzajów wartości
społecznych?

B. Suchodolski o sensie

pedagogiki

• Pedagogika nie jest tylko nauką o

człowieku jakim on był i/lub jest.

• chodzi nie tylko o to, kim był, jest

człowiek, ale o to, co można z
człowiekiem uczynić i co człowiek
potrafi uczynić z samego siebie.

B. Suchodolski o sensie edukacji

• w ujęciu klasycznym funkcja edukacji była

definiowana w kategoriach nakazu,
utrzymania i zachowania kulturalnego dorobku
przeszłości kolejnym generacjom – i to jest
słuszne

• jednak w czasach współczesnych, szybkich

zmian cywilizacyjnych, rola nauczyciela w
kulturze musi być wyznaczona nie tylko przez
kulturę stworzoną w przeszłości, oraz
teraźniejszości , ale także przez siły tworzące
nową kulturę, kulturę przyszłości.