Komunikowanie społeczne

Według Josepha de Vito

Podstawy komunikowania

społecznego

CZĘŚĆ PIERWSZA:

WPROWADZENIE DO
KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ

Blok 1

Komunikowanie interpersonalne

3

Komunikowanie: definicje

• Komunikowanie: elementy

– Kontekst komunikacji
– Nadawca – odbiorca
– Kodowanie – dekodowanie
– Kompetencje komunikacyjne

• Przesłania i kanały komunikacyjne
• Oddziaływanie i przygotowanie terenu
• Zakłócenia
• Efekty
• Etyka komunikacji

Komunikowanie interpersonalne

4

Zasady komunikowania

• Komunikowanie jest zespołem sygnałów.
• Jest procesem wzajemnego dostrajania się.
• Komunikat niesie treść i aspekty relacyjne.
• Obejmuje transakcje symetryczne i

komplementarne.

• Sekwencje komunikatów są dzielone na

interpretowane cząstki.

• Komunikowanie jest procesem transakcyjnym.
• Jest ono intencjonalne i nieodwracalne
• Komunikowania nie da się uniknąć.

Komunikowanie interpersonalne

5

Cele wykładu

1. Nauczyć definiować komunikowanie i jego

składniki.

2. Wyjaśnić dlaczego komunikowanie jest zespołem

sygnałów.

3. Wyjaśnić od czego zależy wzajemne dostosowanie.
4. Rozróżniać treść i aspekty relacyjne oraz transakcje

komplementarne i symetryczne w komunikowaniu.

5. Definiować podziały w komunikowaniu.
6. Wyjaśnić dlaczego komunikowanie jest

transakcyjne, nieuniknione, intencjonalne i
nieodwracalne.

Komunikowanie interpersonalne

6

Komunikowanie

• Komunikowanie jest nadawaniem i

otrzymywaniem przez jedną lub wiele
osób przesłań (komunikatów), które
bywają zniekształcane przez różne
przeszkody pojawiające się w różnych
kontekstach.

• Niesie pewne skutki (w tym etyczne)

oraz umożliwia oddziaływanie na
drugą osobę.

Komunikowanie interpersonalne

7

Model komunikacji

Komunikowanie interpersonalne

8

Elementy aktu

komunikowania

• kontekst (fizyczny, kulturowy, socjopsychiczny i

czasowy)

• nadawca i odbiorca
• przesłanie (komunikat)
• kanał komunikacyjny
• zakłócenia (fizyczne, psychologiczne i

semantyczne)

• procesy nadawania lub kodowania
• procesy recepcji lub dekodowania
• oddziaływanie i przygotowanie terenu
• skutki (w tym etyczne)

Komunikowanie interpersonalne

9

Kompetencje komunikacyjne

• Kompetencje komunikacyjne to

umiejętność skutecznego
porozumiewania się.

• Mają aspekty techniczne (zdolność

do wysyłania i odbierania
komunikatów) oraz aspekty
społeczne: zdolność do zrozumienia
drugiej osoby oraz dochodzenia do
porozumienia

Komunikowanie interpersonalne

10

Kanały i komunikaty

• Kanał komunikacyjny jest to medium używane do

przesyłania komunikatów. Ma naturę fizyczną i łączy
nadawcę z odbiorcą.

• Narządy do wytwarzania komunikatów tworzą nadajnik,

receptory zmysłów – odbiornik.

• Zmysły odbiorcy wyznaczają możliwe do wykorzystania

kanały a pośrednio formę komunikatów.

• Może być tyle rodzajów kanałów ile mamy zmysłów.
• Najsprawniejsze i najpowszechniej wykorzystywane kanały:

• Akustyczny
• Optyczny

• Przesłania (komunikaty) mogą mieć różną formę i mogą

być nadawane lub odbierane przez różne zmysły.

Komunikowanie interpersonalne

11

Oddziaływanie

• Oddziaływanie obejmuje przesłania lub

komunikaty zwracane nadawcy
(komunikaty zwrotne).

• Oddziałuje zarówno nadawca jak i odbiorca.
• Przygotowanie terenu obejmuje przesłania

(komunikaty) poprzedzające inne
przesłania (komunikaty) towarzyszące.

• Tak wygląda proces komunikacji

dwustronnej

Komunikowanie interpersonalne

12

Zakłócenia

• Zakłócenia są to wszelkie przeszkody

zniekształcające komunikat.
Pojawiają się one w mniejszej lub
większej ilości w każdej komunikacji.

Komunikowanie interpersonalne

13

Skutki

• Komunikacja niesie ze sobą zawsze

pewien skutek.

• Skutki mogą być:

• poznawcze,
• afektywne (emocjonalne) lub
• psychomotoryczne.

Komunikowanie interpersonalne

14

Przegląd zagadnień 2

• Etyka komunikowania dotyczy moralności lub niemoralności

przesłania i stanowi integralną część każdej próby
komunikowania (manipulowanie, oszukiwanie, wymuszanie...).

• Zazwyczaj komunikat jest zespołem sygnałów wzajemnie

wzmacniających się. Gdy sygnały te przeczą sobie, mamy do
czynienia z komunikatem sprzecznym.

• Proces dostrajania znajduje się w centrum komunikowania i

jest możliwy tylko w przypadku używania przez
komunikujących się tego samego systemu znaków.

• Komunikowanie obejmuje zarówno elementy treściowe jak i

elementy relacyjne.

• Komunikowanie obejmuje transakcje symetryczne i

komplementarne.

Komunikowanie interpersonalne

15

Przegląd zagadnień 3

• Sekwencje komunikacyjne są dzielone na

interpretowane cząstki. Ludzie na wiele sposobów dzielą
sekwencje komunikacyjne na bodźce i odpowiedzi.

• Komunikowanie jest transakcyjne, czyli jest zespołem

wzajemnych relacji między jednostkami.

• W każdej sytuacji oddziaływania (interakcji)

komunikowanie jest nieuniknione. Nie da się nie
komunikować i nie odpowiadać w komunikowaniu.

• Komunikowanie jest intencjonalne. Umożliwia ono

odkrywanie, zbliżanie się, przekonywanie i granie.

• Komunikat jest nieodwracalny, czyli raz wysłany nie daje

się cofnąć.

Komunikowanie interpersonalne

16

„JA” W PROCESIE
KOMUNIKOWANIA

Blok 2

Komunikowanie interpersonalne

17

Świadomość siebie

• Rozwijanie świadomości siebie
•  Poczucie własnej wartości
• Otwieranie się:

– Czynniki wpływające na otwarcie się
– Krytyczna refleksja dotycząca otwarcia

się

• Sugestie w zakresie otwierania się
• Okno Johari (twórcy: Joseph Luft i

Harry Ingram)

Komunikowanie interpersonalne

18

Okno Johari

Komunikowanie interpersonalne

19

Znane

sobie

Nieznane

sobie

Znane
innym

Jawne,
otwarte dla

siebie i
innych

Niewidoczne,
ukryte przed

sobą, ale
widziane przez

innych

Niezna
ne

innym

Znane
sobie, ale

ukryte
przed

innymi

Nieznane
sobie i innym

Cele wykładu

• Wyjaśnić świadomość siebie i sens okna Johari.
• Wyjaśnić jak można rozwijać świadomość siebie i

podnosić samoocenę.

• Zdefiniować otwarcie się i wyjaśnić podstawowe

korzyści oraz ryzyka płynące z otwarcia się.

• Wyjaśnić czynniki wpływające na otwarcie się i

powody, dla których człowiek unika odkrywania
siebie.

• Wyjaśnić główne kierunki postępowania w

momencie odkrywania siebie oraz postawę
wobec bliźniego, który odkrywa się przed nami.

Komunikowanie interpersonalne

20

Przegląd zagadnień 1

• Najważniejszym elementem komunikowania się jest: JA. Okno

Johari dzieli JA na cztery obszary: JA jawne, JA niewidoczne, JA
ukryte i JA nieznane.

• Podniesienie świadomości siebie wymaga analizowania siebie,

słuchania innych by ujrzeć siebie z zewnątrz, poprzez zebranie
informacji o sobie, daje to szansę spojrzenia na siebie z różnych
punktów widzenia i powiększania części nazwanej JA odkrytym.

• Poczucie własnej wartości odnosi się do tego, w jaki sposób

jednostka ocenia własną wartość.

• Oto kilka sposobów na podniesienie poczucia własnej wartości:

• praktykowanie afirmacji siebie,
• poszukiwanie osób wspierających nas,
• praca nad projektami skazanymi na sukces i
• uznanie, że nie można być kochanym przez wszystkich.

Komunikowanie interpersonalne

21

Przegląd zagadnień 2

•Odkrywanie siebie odnosi się do formy

komunikowania, w której ujawniamy drugiej osobie
informacje odnoszące się do nas, ale zazwyczaj tajone.

•Odkrywanie siebie jest bardziej prawdopodobne w

następujących warunkach:

•w sytuacji „sam na sam”,
•kiedy rozmówca okazuje sympatię lub miłość do nas,
•kiedy rozmówca odkrywa się również,
•kiedy mówiący czuje się kompetentny, jest bardzo

towarzyski i ekstrawertyczny

•kiedy ujawnione informacje są raczej nieosobowe lub

korzystne.

Komunikowanie interpersonalne

22

Przegląd zagadnień 3

• Korzyści z odkrycia siebie polegają na:

• lepszym poznaniu siebie,
• przyroście zdolności do przezwyciężania trudnych i niedogodnych sytuacji,
• przyroście kompetencji do komunikowania i
• podnoszeniu szans na pogłębianie wzajemnych relacji.

• Ryzyko związane z odkrywaniem siebie obejmuje:

• osobiste i towarzyskie odrzucenie,
• straty materialne i
• problemy międzyludzkie.

• Nim się odkryjesz uświadom sobie:

• funkcjonujące reguły społeczne,
• zamierzone cele,
• ciężar składany na słuchacza w związku z twoimi odkryciami.

• Gdy inny odkrywa się przed tobą, trzeba zdawać sobie sprawę z reguł kulturowych

stosujących się do tej sytuacji komunikacyjnej,

– spróbować postawić się na miejscu rozmówcy,
– próbować aktywnie i skutecznie słuchać,
– zachęcać go,
– wstrzymywać się przed krytyką i osądami oraz
– respektować poufność przekazanych wiadomości

Komunikowanie interpersonalne

23

PERCEPCJA I SŁUCHANIE

Blok 3

Komunikowanie interpersonalne

24

Percepcja

•Etapy percypowania danych:

•odczuwanie,
•organizowanie,
•interpretowanie
•ocena

•Modyfikatory procesów percepcji

•Nieświadomie

uznawana koncepcja osobowości

•Uprzedzenia
•Kolejność
•Stereotypy
•Atrybucja (przypisywanie)

•Percepcja krytyczna – warunek percepcji dokładnej
•Strategie ograniczania niepewności

Komunikowanie interpersonalne

25

Słuchanie

•Proces i motywy słuchania
•Przeszkody skutecznego słuchania
•Słuchanie aktywne:

•Role aktywnego słuchania.
•Techniki aktywnego słuchania.

•Uwagi na temat krytycznego słuchania.

•Odpowiadanie:

•Skutecznie odpowiadać.
•Skuteczne otrzymywanie odpowiedzi.

•Przygotowanie terenu

Komunikowanie interpersonalne

26

Cele

• Zdefiniować percepcję (postrzeganie)

i opisać jej trzy etapy.

• Wyjaśnić jak nieświadomie uznawana

koncepcja osobowości, uprzedzenia,
sąsiedztwo, wypowiedzi, stereotypy i
atrybucje wpływają na percepcję.

Komunikowanie interpersonalne

27

Przegląd zagadnień

• Percepcja ma miejsce podczas dochodzenia do naszych

receptorów różnych komunikatów.

• Odbywa się ona w trzech etapach: odbieranie wrażeń

zmysłowych, organizowanie otrzymanych wrażeń oraz
interpretowanie i ocena wrażeń.

• Następujące potem procesy modyfikują percepcję:

–

nieświadomie założona koncepcja osobowości,

–

uprzedzenia,

–

sąsiednie wypowiedzi,

–

stereotypy,

–

atrybucja.

• Każdy człowiek ma jakąś własną, nieświadomie zakładaną

koncepcję osobowości, która wpływa na jego sposób
postrzegania drugiego.

Komunikowanie interpersonalne

28

Przegląd zagadnień

• Uprzedzenia to przekonanie, które spełniają się dlatego, że

zachowujemy się jakby one były prawdą.

• Kolejność bodźców (wypowiedzi) wpływa na nasz sposób ich

rozumienia i odnoszenia się do rozmówcy.

– Gdy są to pierwsze bodźce – mówimy o efekcie pierwszego wrażenia.
– Gdy ostatnie – mówimy o efekcie sąsiedztwa.

• Stereotypy w myśleniu wyrażają skłonność do tworzenia i

utrzymywania niezmiennych sposobów postrzegania grup
osób i do wykorzystywania ich do tworzenia pogardliwych
charakterystyk i ocen pojedynczych zdarzeń i osób.

• Przypisywanie (atrybucja) jest to proces wyjaśniania czyichś

zachowań poprzez przypisywanie mu pewnych intencji. Fakt,
że ktoś był lub nie był kontrolowany np. przez policję wpływa
na nasz sposób oceniania jego zachowań.

Komunikowanie interpersonalne

29

Przegląd zagadnień 2

• Słuchanie jest procesem pięcio-etapowym:

– postrzeganie,
– rozumienie,
– zapamiętywanie,
– ocena i
– odpowiedź.

• Powody słuchania:

– dla przyjemności,
– dla zdobycia informacji lub
– w celu pójścia z pomocą.

• Aktywne słuchanie polega na przekazaniu mówiącemu informacji o

tym jak rozumiemy jego wypowiedź i odczucia. Pozwala ono
słuchaczowi sprawdzić swoje rozumienie, wyrazić swoją
akceptację i pobudzić mówiącego do przedstawienia swoich myśli
i uczuć.

• Komunikowanie interpersonalne

• 30

Przegląd zagadnień 2

• Główne sposoby aktywnego słuchania:

– parafrazowanie usłyszanych wypowiedzi,
– wyrażanie zrozumienia dla tego, co czuje rozmówca i
– stawianie odpowiednich pytań.

• Odpowiadanie to przekazywanie rozmówcy

wypowiedzi przez słuchacza, obejmuje
odpowiedzi na to, co zostało wypowiedziane.

• Wstępna wymiana zdań obejmuje wypowiedzi

przygotowujące główną wypowiedź, która mówi
słuchaczowi coś o tym, co zostanie
wypowiedziane później.

Komunikowanie interpersonalne

31

KOMUNIKATY WERBALNE

Wykład 4

Komunikowanie interpersonalne

32

Język jako system znaczący

• Znaczenia mogą być denotacyjne i

konotacyjne.

• Znaczenia mają źródło w ludziach.
• Znaczenie opiera się na istnieniu

referencji (odniesienia).

• Istnieje nieskończona liczba znaczeń.
• Komunikujemy jedynie część z tych

znaczeń.

Komunikowanie interpersonalne

33

Przeszkody myślenia i

komunikowania

• Polaryzacja
• Postawa „intensyjna” i „ekstensyjna”
• Pomieszanie faktów i wniosków
• Spięcia
• Statyczne oceny
• Postawa uogólniająca
• Brak rozróżnienia

Komunikowanie interpersonalne

34

Bariery konwersacji

• Bariera wtajemniczenia
• Nadużywanie wypowiedzi o sobie

samym lub o innych

• Gadatliwość
• Zaprzeczanie
• Rasizm
• Seksizm
• Heteroseksizm

Komunikowanie interpersonalne

35

Cele

• Rozpoznawać cechy znaczeń i

konsekwencje jakie wnoszą one do
komunikacji ludzkiej.

• Zdefiniować przeszkody myślenia i

komunikowania oraz sposoby
unikania ich.

• Wyjaśnić bariery konwersacji.

Komunikowanie interpersonalne

36

Przegląd zagadnień

• Znaczenie odgrywa kluczową rolę w procesie komunikowania.

– Po pierwsze, znaczenie może mieć charakter denotacyjny lub konotacyjny.
– Po drugie, ono ma źródło w ludziach.
– Po trzecie, słowa mają sens tylko wtedy, gdy w jakiś sposób odnoszą się do

realnego świata.

– Po czwarte, nieporozumienia pojawiają się, gdy zapominamy, że to samo słowo

może mieć wiele znaczeń.

– Po piąte, słowa przekazują jedynie niewielką część tego, co chcemy powiedzieć.

• Polaryzacja pojawia się, gdy dzielimy rzeczywistość między dwie

nierealne skrajności, np. czarne i białe, dobre i złe.

• Postawa intensyjna pojawia się wówczas, gdy reagujemy raczej na opis i

nazwę czegoś niż na jego realność. I odwrotnie, postawa ekstensyjna
opisuje skłonność do reagowania na rzeczy takie, jakimi są, a nie na
kwalifikacje lub związany z nimi opis.

• Pomieszanie faktów z wnioskami ma miejsce wówczas, gdy

przypuszczenia i interpretacje traktuje się jakby były stwierdzeniem
faktu.

Komunikowanie interpersonalne

37

Przegląd zagadnień 2

• Spięcia pojawiają się, gdy mówiący i słuchający nie

dochodzą do tego samego rozumienia treści

przesłania. Może się ono pojawić, gdy to samo

znaczenie przypisuje się różnym terminom lub gdy

danemu słowu nadaje się różny sens.

• Statyczna ocena pojawia się, gdy abstrahujemy od

wszelkich zmian i zakładamy, że rzeczywistość zawsze

pozostaje taka sama.

• Postawa uogólniająca ma miejsce, gdy wierzymy, że

wiemy już wszystko, co można na dany temat

wiedzieć i nie ma już nic do dodania.

• Brak rozróżnienia pojawia się, gdy łączymy ze sobą

różne elementy i wierzymy, że wszystkie one są

identyczne dlatego, że noszą tę samą nazwę.

Komunikowanie interpersonalne

38

Przegląd zagadnień 3

• Gdy członkowie jakiejś grupy mówią tylko o swoich sprawach i

używają własnego język w obecności osób nie należących do tej
grupy, mówimy o barierze wtajemniczenia.

• Nadużywanie wypowiedzi odnoszących się do siebie samego lub do

innych rodzi trudności w komunikowaniu, ponieważ zniekształcają one
normalną wymianę myśli.

• Gadatliwość, chociaż trudna do uniknięcia, rodzi problemy, gdy

prowadzi do ujawnienia czegoś, co powinno pozostać tajemnicą, gdy
powtarza się coś, wiedząc że jest to kłamstwo lub gdy rani drugą
osobę.

• Negowanie ma miejsce, gdy nie zachowuje się umiaru wobec innej

osoby i jej wypowiedzi. Na odwrót, uznawanie ma miejsce, gdy
akceptujemy, podtrzymujemy i uznajemy inna osobę oraz jej ważność.

• Język rasistowski, seksistowski lub heteroseksistowski oczernia

członków grup kulturowych ocenianych negatywnie.

Komunikowanie interpersonalne

39

Podstawowe pojęcia

• Konotacja (współoznaczanie) – cechy

współoznaczane łącznie przez daną
nazwę, zespół cech, których
posiadanie łącznie sprawia, że dane
przedmioty są desygnatami jednej
nazwy.

• Denotacja (znaczenie) – zakres

nazwy, zbiór wszystkich jej
desygnatów (przedmiotów), do
których się odnosi.

Komunikowanie interpersonalne

40

KOMUNIKOWANIE
NIEWERBALNE

Blok 5

Komunikowanie interpersonalne

41

Komunikaty niewerbalne

• Krytyczny stosunek do komunikacji

niewerbalnej

• Komunikacja werbalna a niewerbalna
• Ruchy ciała
• Mimika
• Ruchy oczu

– Znaczenie ruchów oczu
– Znaczenie odwracania wzroku
– Wielkość źrenic

Komunikowanie interpersonalne

42

Komunikacja przestrzenią

• Dystanse przestrzenne.

– Dystanse a kultura.
– Elementy, które wpływają na

komunikowanie przestrzenne.

• Terytorialność

– Znaki i oznaczenia

Komunikowanie interpersonalne

43

Inne komunikaty

• Artefakty

– Kolory
– Ubiory i inne stroje
– Ozdoby

• Komunikowanie za pomocą dotyku

– Możliwe znaczenie kontaktów fizycznych
– Ich unikanie

Komunikowanie interpersonalne

44

Parajęzyki

• Osądy wydawane o innych
• Osądy wydawane o zakresie

wypowiedzi

• Osądy wydawane o skuteczności

komunikowania

Komunikowanie interpersonalne

45

Komunikowanie czasem

• Czas kulturowy
• Czas psychologiczny
• Czas i konwenanse

Komunikowanie interpersonalne

46

Cele

• Scharakteryzować różne formy

komunikatów niewerbalnych

Komunikowanie interpersonalne

47

Przegląd zagadnień

• Komunikaty niewerbalne nakładają się na komunikaty werbalne na sześć sposobów. One

je podkreślają (akcentują), dopełniają, negują, porządkują, powtarzają lub zastępują.

• Istnieje pięć typów ruchów ciała: symbole (zachowania niewerbalne, które umożliwiają

względnie bezpośredni przekład niektórych słów czy wypowiedzi), ilustracje (zachowania,
które towarzyszą wypowiedziom werbalnym ilustrując je w pełni), manifestacje uczuć
(przenoszą znaczenia emocjonalne), regulatory (koordynują, kierują, wprowadzają lub
zarządzają wypowiedziami innej osoby) i adaptery (pojawiające się nieświadomie,
odpowiadają w ogólności na jakąś potrzebę, np. podrapanie się w celu ulżenia sobie).

• Ruchy twarzy (mimika) mogą wyrażać cały wachlarz uczuć. Niektóre są przedmiotem

szczególnych analiz np. szczęście, zaskoczenie, obawa, gorycz, smutek i niesmak
(pogarda). Każda ekspresja jednego z owych sześciu stanów emocjonalnych stanowi
reprezentację uczucia.

• Ruchy gałek ocznych mogą poszukiwać odpowiedzi, domagać się od innego wypowiedzi,

wskazywać naturę wzajemnego stosunku, kompensować skutki powiększenia dystansu
fizycznego.

• Otwarcie źrenic ukazuje poziom zainteresowania i pobudzenia emocjonalnego. Źrenice

rozszerzają się, gdy ktoś interesuje się czymś lub gdy dostarczono mu pozytywnych
stymulacji emocjonalnych.

Komunikowanie interpersonalne

48

Przegląd zagadnień 2

•Komunikowanie przestrzenne odnosi się do

komunikowania za pomocą przestrzeni i relacji
przestrzennych.

•Rozróżniono cztery typy dystansu przestrzennego:

•intymny (0 – 45 cm),
•osobisty (45 – 125 cm),
•społeczny (125 – 365 cm)
•publiczny (365 – ponad 750 cm).

•Sposób korzystania z przestrzeni zależy od pozycji

towarzyskiej (społecznej), kultury, kontekstu,
omawianego tematu, seksu, wieku, pozytywnej lub
negatywnej oceny drugiej osoby.

Komunikowanie interpersonalne

49

Przegląd zagadnień

• Terytorialność wyraża się poprzez postawę

zawłaszczania przestrzeni lub poszczególnych
przedmiotów.

• Znaki lokalizacji, ograniczenia i posiadania pozwalają

wskazać, że dane terytorium do kogoś już należy.

• Komunikowanie za pomocą artefaktów odnosi się do

komunikatów przenoszonych przez wytwory ludzkie.
Obejmuje ono używanie kolorów, ubiorów i innych
strojów oraz ozdób.

• Komunikowanie za pomocą dotyku pozwala przekazać

różne znaczenia. Kontakty fizyczne denotują zasadniczo
pozytywne uczucia, kokietowanie, wpływ, rytuał lub
zadanie w czasie wypełniania.

Komunikowanie interpersonalne

50

Przegląd zagadnień

• Unikanie kontaktu fizycznego wyraża pragnienie nie dotykania

innego i nie bycia dotykanym przez innego.

• Para-język obejmuje niewerbalne dźwięki. Obejmuje on natężenie

wypowiedzi, intonację, wolumen, brzmienie i jakość głosu oraz
pauzy i zawahania.

• Na podstawie sygnałów para-językowych oceniamy innych, zakres

i wiarygodność ich wypowiedzi.

• Komunikowanie związane z czasem odnosi się do wypowiedzi,

które sposób, w jaki postrzegamy czas.

• Czas kulturowy wiąże się ze sposobem, w jaki jakaś kultura

definiuje i naucza pojmowania czasu oraz trudności wynikające z
różnic znaczeniowych, które ludzie przypisują wyrażeniom
temporalnym o ogólnym charakterze. Czas psychiczny odnosi się
do postawy, jaka przyjmujemy wobec czasu, czy byłaby to
przeszłość, teraźniejszość czy przyszłość.

Komunikowanie interpersonalne

51

KONTEKSTY
KOMUNIKOWANIA
SPOŁECZNEGO

Część druga:

Komunikowanie interpersonalne

52

KOMUNIKACJA
INTERPERSONALNA

Blok 6

Komunikowanie interpersonalne

53

Komunikowanie

interpersonalne

• Skuteczność w zakresie komunikacji interpersonalnej

– Postawy odnoszące się do zdolności komunikacyjnych.
– Szczerość, otwartość.
– Empatia. Wsparcie.
– Pozytywne nastawienie.
– Równość. Ufność.
– Siła oddziaływania na drugiego.
– Zarządzanie interakcjami.
– Ekspresywność. Otwarcie na drugiego.

• Skuteczność w sytuacji konfliktu

– Co to jest konflikt interpersonalny?
– Nieskuteczne zarządzanie konfliktami.
– Skuteczne zarządzanie konfliktami.

Komunikowanie interpersonalne

54

Cele

• Zdefiniować komunikację interpersonalną.
• Rozpoznać i zdefiniować postawy odnoszące

się do umiejętności komunikacyjnych.

• Określić dziesięć cech skutecznej

komunikacji interpersonalnej.

• Opisać osiem nieskutecznych metod

rozwiązywania konfliktów.

• Wyjaśnić pięć sposobów skutecznego

zarządzania konfliktami.

Komunikowanie interpersonalne

55

Przegląd zagadnień

• Powinniśmy korzystać ze swych postaw do komunikowania

interpersonalnego i do zarządzania konfliktami miedzy osobami
ukazując swą grzeczność, świadomość różnic kulturowych, elastyczność
i zdolność do metakomunikowania.

• Skuteczna komunikacja interpersonalna wymaga następujących cech:

szczerości, empatii, wsparcia (cecha opisowa i giętkość ducha),
pozytywne nastawienie, równość, ufność, siła oddziaływania, kierowanie
interakcją, ekspresyjność i otwarcie na drugiego.

• Istnieje osiem nieskutecznych strategii zarządzania konfliktami:

unikanie, używanie siły, minimalizowanie, potępianie, zamykanie ust.,
nastawienie na wyczerpanie, manipulowanie i odrzucanie innego.

• Oto kilka pożytecznych zasad lojalnego prowadzenia dyskusji: unikanie

ciosów poniżej pasa, aktywne uczestniczenie w dyskusji, branie na
siebie odpowiedzialności za własne myśli i uczucia, być bezpośrednim i
precyzyjnym oraz używać humoru do rozładowania atmosfery, nigdy nie
ośmieszać drugiego.

Komunikowanie interpersonalne

56

RELACJE
INTERPERSONALNE

Blok 7

Komunikowanie interpersonalne

57

Rozwój relacji

międzyludzkich

• Anatomia relacji międzyludzkich

– Nawiązywanie kontaktu.
– Zaangażowanie.
– Nawiązanie i utrzymywanie związków intymnych.
– Zaburzenia.
– Rozwiązanie.
– Przejście do innej fazy.

• Wprowadzenie relacji międzyludzkich

– Przyciąganie. Korzyści i koszty.

• Podtrzymywanie więzi międzyludzkich

– Zaspokojenie potrzeb.
– Zachowania podtrzymujące.

Komunikowanie interpersonalne

58

Zaburzenia więzi

międzyludzkich

• Przyczyny zaburzenia relacji
• Komunikowanie podczas zaburzenia relacji
• Strategie wycofania
• Odbudowa więzi międzyludzkich
• Przebudowa negatywnych modeli komunikacji

– Zachowania serdeczne
– Wprowadzenie pozytywnego programu działania

• Co robić w przypadku zerwania?

– Wyrwać się z zaklętego koła samotności i depresji
– Dać sobie czas na zastanowienie
– Poprawić poczucie własnej wartości
– Poszukać wsparcia
– Powstrzymać się od powtarzania negatywnych modeli

Komunikowanie interpersonalne

59

Cele

• Objaśnić pięcioetapowy model relacji

międzyludzkich.

• Opisać nawiązanie, podtrzymywanie,

zaburzenie i odbudowa relacji
międzyludzkich.

• Zdefiniować wzajemne przyciąganie i

opisać pięć elementów przyciągających ku
innym.

• Przedstawić teorie wymiany i

sprawiedliwości społecznej.

Komunikowanie interpersonalne

60

Przegląd zagadnień

• Relacje między ludźmi przechodzą przez pięć etapów: nawiązania

kontaktu, zaangażowania, tworzenia i podtrzymywania intymnych
związków, zaburzania i rozwiązywania.

• Relacje te zależą od ich rozległości (od liczby osób) i od ich głębokości

(poziomu otwartości lub intymności z jaką rozmawia się o
podejmowanych tematach).

• Według teorii przenikania społecznego rozległość i głębokość rosną w

miarę rozwijania się relacji. I na odwrót, w miarę pojawiania się
zaburzeń często (ale nie koniecznie) ich rozległość i głębokość
zmniejsza się. Prowadzi to do izolacji.

• Relacje te mogą być ujmowane jako wymiana korzyści i kosztów.

Korzyści są to te rzeczy, które się lubi i pożąda, podczas gdy koszty są
to rzeczy nieprzyjemne, których staramy się uniknąć.

• Jest wiele powodów do zawiązywania relacji. Wśród najważniejszych

są: walka z samotnością, poznawanie samego siebie, maksymalizacja
przyjemności i minimalizacja kar.

Komunikowanie interpersonalne

61

Przegląd zagadnień 2

• Przyciąganie międzyludzkie opiera się przynajmniej na pięciu elementach:

skłonności (pociągu) fizycznym, psychicznym, bliskości, wzmacnianiu,
podobieństwie i dopełnianiu się.

• Ludzie podtrzymują relacje miedzy sobą ponieważ one zaspokajają ich

potrzeby. Odwołują się oni coraz bardziej do szczególnych zachowań
umożliwiających obronę przed zaburzeniami.

• Zaburzenie relacji, czyli osłabienie związków łączących osoby może

dokonywać się stopniowo lub nagle.

• Wśród elementów mogących zmniejszyć wagę powodów, dla których one

zostały zawiązane znajdują się: niespodziewane zmiany u danych osób,
stosunki seksualne, praca, trudności finansowe, niepożądana zmiana
między korzyściami i kosztami oraz spadek zaangażowania.

• W momencie zaburzenia relacji zauważymy zmiany w zakresie

komunikowania, między innymi powszechną izolację, wzrost oszustw,
spadek liczby pozytywnych ocen i wzrost ocen negatywnych, zmniejszenie
liczby pożądanych zachowań przyjemnych i wzrost zachowań mających za
cel przerwanie zachowań negatywnych oraz spadek wymian grzeczności.

Komunikowanie interpersonalne

62

SPOTKANIA - ROZMOWY

Blok 8

Komunikowanie interpersonalne

63

Typy spotkań

• Spotkanie perswazyjne
• Spotkanie oceniające
• Spotkanie na zakończenie pracy
• Spotkanie pomocowe
• Spotkanie informacyjne
• Spotkanie zatrudniające

Komunikowanie interpersonalne

64

Pytania i odpowiedzi

• Otwarcie
• Neutralność
• Pytania dyskryminujące
• Możliwe strategie

Komunikowanie interpersonalne

65

Cele

• Zdefiniować pojęcie spotkania.
• Opisać cechy sześciu głównych typów spotkań.
• Przedstawić etapy realizacji spotkania-rozmowy.
• Wyliczyć zasady, które należałoby przestrzegać

przed, podczas i po spotkaniu zatrudniającym.

• Wyjaśnić różnice między pytaniami w zależności

od poziomu ich otwartości i neutralności.

• Omówić przynajmniej trzy typy pytań zakazanych

przez prawo i wyjaśnić jak należy na nie
reagować.

Komunikowanie interpersonalne

66

Przegląd zagadnień

•Spotkanie jest to sytuacja w komunikacji interpersonalnej, w

której dwie osoby oddziałują na siebie – przede wszystkim
wymieniając pytania i odpowiedzi – dla realizacji określonych
celów.

•Wyróżniono sześć typów spotkań: spotkania perswazyjne,

oceniające, zakończenia pracy, pomocy, informacyjne i
zatrudniające.

•Oto przykład realizowania spotkania: wybór osoby, z którą

chcemy rozmawiać, umówić spotkanie, przygotowanie pytań,
nawiązać kontakt, poprosić o pozwolenia zarejestrowania
rozmowy, stawiać pytania otwarte, zapewnić podtrzymanie
rozmowy.

•Przed przystąpieniem do rozmowy zatrudniającej trzeba

przygotować ją w zakresie fizycznym i intelektualnym, określić
cele i sposób odpowiedzi na oczekiwane pytania.

Komunikowanie interpersonalne

67

Przegląd zagadnień 2

•Podczas spotkania powinno się skutecznie właściwe

postawy w zakresie komunikacji interpersonalnej.

•Po zakończeniu spotkania należy przeanalizować w

pamięci jago przebieg i potwierdzić jego ślad w
postaci krótkiego listu.

•Pytania można podzielić na bardziej lub mniej otwarte

i zamknięte oraz bardziej lub mniej neutralne i
tendencyjne. Typ zadawanych pytań wpływa na
uzyskanie oczekiwanych informacji.

•Każda osoba, która prowadzi spotkania powinna

opanować pytania dyskryminujące i opracować
strategie reagowania na nie.

Komunikowanie interpersonalne

68

MAŁE GRUPY

Blok 9

Komunikowanie interpersonalne

69

Mała grupa

• Normy w małej grupie

Komunikowanie interpersonalne

70

Grupowe rozwiązywanie

problemu

• Definicja i analiza problemu
• Ustalenie kryteriów umożliwiających

ocenę rozwiązań

• Tworzenie możliwych rozwiązań
• Ocena rozwiązań
• Wybór najlepszego rozwiązania
• Sprawdzenie rozwiązania wybranego

Komunikowanie interpersonalne

71

Typy grup

• Grupa twórcza
• Grupa rozwoju osobowego
• Typy grup osobistego rozwoju
• Przykład grupy rozwoju wrażliwości
• Grupa szkoleniowa lub praktyczna
• Sposoby budowania małych grup

Komunikowanie interpersonalne

72

Cele

• Zdefiniować komunikację w małej grupie.
• Wyliczyć etapy postępowania podczas dyskusji

mającej na celu rozwiązanie problemu.

• Objaśnić metodę sześciu punktów widzenia w

myśleniu krytycznym.

• Opisać grupę rozwoju osobistego i wyjaśnić

reguły stosowane w grupie rozwoju wrażliwości.

• Opisać grupę szkoleniową.
• Zdefiniować istotę okrągłego stołu, panelu,

sympozjum i forum.

Komunikowanie interpersonalne

73

Przegląd zagadnień

• Mała grupa lub ścisła grupa (zespół) jest to nieliczny zespół osób taki, żeby

każdy mógł w niej wystąpić bez większych przeszkód w roli mówiącego i
słuchającego. Członkowie takiej grupy mają wspólny cel i prezentują pewien
poziom zorganizowania lub struktury. Większość małych grup przyjmuje
normy lub reguły działania wskazujące na postulowany sposób postępowania
swoich członków.

• Grupa rozwiązująca problem próbuje uporać się z jakimś konkretnym

problemem lub przynajmniej dojść do decyzji, która mogłaby stać się
wstępem do rozwiązania.

• Proces rozwiązywania problemu obejmuje sześć etapów: definiowanie i

analiza problemu, ustalanie kryteriów oceny rozwiązań, tworzenie możliwych
rozwiązań, ich ocenianie, wybór i weryfikacja najlepszych rozwiązań.

• Metoda sześciu punktów widzenia (kapeluszy) w myśleniu krytycznym

okazuje się pomocna podczas analizowania problemu. Analizujemy go z
punktu widzenia faktów (biały), uczuć (czerwony), argumentów negatywnych
(czarny), korzyści (żółty), sprytu nowych idei (zielony) i analizy całości
(błękitny).

Komunikowanie interpersonalne

74

Przegląd zagadnień 2

• Grupa kreatywności lub burza mózgów stara się

wytworzyć jak najwięcej pomysłów.

• Grupa rozwoju osobistego pomaga swym członkom

skonfrontować się z pewnymi problemami osobistymi i
działać w sposób bardziej skuteczny. Wśród najbardziej
rozpowszechnionych grup rozwoju osobistego
znajdujemy grupy spotkaniowe, afirmacji siebie i
rozwoju wrażliwości.

• Członkowie grupy kształceniowej lub praktyki próbują

zdobyć nową wiedzę lub nowe umiejętności dzieląc się
posiadaną wiedzą.

• Małe grupy korzystają z czterech sposobów organizacji

pracy: okrągłego stołu, panelu, sympozjum i forum.

Komunikowanie interpersonalne

75

ROLE W GRUPIE

Blok 10

Komunikowanie interpersonalne

76

Role grupie

• Członkowie i przywódcy w komunikacji

grupowej

• Członkowie małych grup w sytuacji

komunikacyjnej

– Role członków.
– Analiza procesu interakcji.
– Udział członków.
– Utrata postawy krytycznej.

• Liderzy małych grup w sytuacji

komunikacyjnej

Komunikowanie interpersonalne

77

Przywództwo

• Przywództwo sytuacyjne: niepokój o

zadanie i ludzi

• Style przywództwa
• Funkcje przywódcy w planie

zadaniowym i relacji ludzkich

• Elementy szkodzące skuteczności

małej grupy

Komunikowanie interpersonalne

78

Cele

•

Nazwać trzy główne typy ról odgrywanych przez
członków grupy i zilustrować je przykładami.

•

Zdefiniować utratę postawy krytycznej i wyliczyć
jej główne symptomy.

•

Wyjaśnić teorię przywództwa sytuacyjnego.

•

Opisać trzy style przywództwa i wskazać w jakich
sytuacjach każdy z nich byłby najskuteczniejszy.

•

Wyjaśnić przynajmniej cztery role pełnione przez
przywódcę małej grupy w kontekście
komunikacji.

Komunikowanie interpersonalne

79

Przegląd zagadnień

• Kenneth Benne i Paul Sheats zaproponowali następującą

klasyfikację ról odgrywanych przez członków zespołu. Dzielą się
one na trzy kategorie: role nastawione na realizację zadania,
role nastawione na kształtowanie i podtrzymanie grupy oraz role
rozbijające grupę.

• Wyróżniamy dwanaście ról nastawionych na zadanie:

pomysłodawca, badacz opinii, informator, dostarczający opinie,
myśliciel, koordynator, doradca, krytyczny analityk (sędzia),
inspirator, specjalista, od procedur i sekretarz.

• Wśród ról nastawionych na kształtowanie i podtrzymywanie

grupy są: stymulator, mediator, negocjator, klucznik-przesłań,
obrońca norm, obserwator-komentator i wspierający.

• Wśród ról rozbijających wspólnotę są: agresywna, obstrukcyjna,

dbałość o prestiż, egocentryzm, obrońca prywatnych interesów.

Komunikowanie interpersonalne

80

Pregląd zagadnień 2

•Analiza procesu interakcji pozwala podzielić jego

aspekty na cztery kategorie: negatywne i pozytywne
aspekty socjo-emocjonalne, próby pytania i odpowiedzi.

•Członkowie powinni skupiać się na grupie, spierając się

o kwestie do rozwiązania, będąc otwartymi, ale i
krytycznymi oraz sprawdzać, czy każdy dobrze ich
rozumie

•Irving Janis stwierdził, że rezygnacja z ducha

krytycyzmu jest sposobem myślenia przyjmowanym
przez ludzi, dla których uzyskanie zgody w łonie grupy
jest ważniejsze niż realistyczna ocena możliwych linii
postępowania.

Komunikowanie interpersonalne

81

Przegląd zagadnień 3

•Teoretycy przywództwa sytuacyjnego twierdzą, że przywódca

grupy powinien nie tylko dążyć do realizacji zadania, ale również
odpowiadać na potrzeby społeczne i emocjonalne jej członków.
Waga każdego z tych elementów zmienia się zależnie od natury
grupy jak i od szczególnych okoliczności.

•Istnieją trzy główne style przywództwa: leseferystyczny,

demokratyczny i autorytarny.

•Przywódca winien wypełniać takie funkcje związane z

wykonywaniem zadania jak: dzielenie zadań w grupie, utrzymywać
skuteczne współdziałanie, przeszkadzanie w zbaczaniu z tematu,
zapewnianie satysfakcji członkom, faworyzowanie oceny i stałego
doskonalenia, ażeby przygotować członków do dyskusji.

•Skuteczny lider podkreśla wartość ludzi, słucha z uwagą,

zachowuje się z taktem, dostrzega zasługi innych, jest spójny,
zauważa błędy, ma poczucie humoru i daje dobry przykład.

Komunikowanie interpersonalne

82

KOMUNIKOWANIE
PUBLICZNE

Blok 11

Komunikowanie interpersonalne

83

Przygotowanie wypowiedzi

(dyskursu)

• Wybór tematu wypowiedzi i ustalenie jego celu

Analiza audytorium

• Udokumentowanie wybranego tematu
• Wyłuszczenie tezy wypowiedzi i definiowanie

głównych twierdzeń do zbadania

• Wspieranie głównych sformułowanych stwierdzeń
• Organizowanie zawartości wypowiedzi
• Komponowanie wypowiedzi
• Przygotowanie konkluzji i wprowadzenia
• Trema albo lęk mówcy (oratora)
• Jak sobie radzić z tremą

Komunikowanie interpersonalne

84

Cele

• Zdefiniować komunikowanie publiczne
• wyliczyć elementy do zrozumienia podczas analizy

audytorium

• zdefiniować to, co jest tezą i wyjaśnić jej rolę w

ramach wypowiedzi

• nazwać trzy rodzaje planów i dostarczyć przykłady

typów wypowiedzi, do których każda z nich się odnosi

• rozpoznać przynajmniej trzy atrybuty, które winny

cechować styl dyskursu (wypowiedzi)

• wyliczyć funkcje konkluzji i wprowadzenia
• zdefiniować tremę i wyjaśnić jak można nad nią

zapanować.

Komunikowanie interpersonalne

85

Przegląd zagadnień

• Informowanie i przekonywanie (perswazja)
• Zasady przygotowywania wypowiedzi

informacyjnej

• Ograniczyć ilość przekazywanej informacji.
• Położyć akcent na jej użyteczność.
• Powiązać informacje nowe z informacjami

już znanymi.

• Posłużyć się wieloma kanałami

informacyjnymi.

Komunikowanie interpersonalne

86

Typy wypowiedzi

informacyjnej

• Wypowiedź opisowa.
• Wypowiedź definicyjna.
• Wypowiedź demonstracyjna.
• Typy wypowiedzi informacyjnej

– Wypowiedź opisowa.
– Wypowiedź definicyjna.
– Wypowiedź demonstracyjna (wskazująca).

• Elementy rozwinięcia

– Przykłady
– Świadectwa
– Materiał audiowizualny

Komunikowanie interpersonalne

87

Zasady

• Zasady przygotowywania wypowiedzi

perswazyjnej

– Zasada wybiórczej uwagi.
– Zasada uczestnictwa audytorium.
– Zasada szerokości zmian.

• Typy dyskursy perswazyjnego

– Dyskurs mający za cel wzmocnienie lub

zmodyfikowanie postaw lub przekonań.

– Dyskurs mający za zadanie pobudzić

słuchaczy do działania.

Komunikowanie interpersonalne

88

Krytyczna analiza

argumentacji

• Rozumowanie przez indukcję.
• Rozumowanie przez analogię.
• Rozumowanie kauzalne

(przyczynowe).

• Rozumowanie oparte na

wskaźnikach.

• Rozumowanie dedukcyjne.
• Krytyczna analiza oszukańczych

argumentów.

Komunikowanie interpersonalne

89

Odwołania psychologiczne

• Władza (autorytet), mistrzostwo i

wpływ.

• Szacunek dla siebie i aprobata.
• Realizacje.
• Zarobki finansowe.
• Ustalenie wiarygodności

– Kompetencje.
– Morale.
– Charyzma

Komunikowanie interpersonalne

90

PRZEGLĄD ZAGADNIEŃ

Temat

Komunikowanie interpersonalne

91

Przegląd zagadnień

• Istnieją trzy główne rodzaje wypowiedzi

informacyjnych: opisowe, definicyjne i
demonstracyjne.

• Kiedy przygotowuje się wypowiedź informacyjną

należy przestrzegać następujących zasad: ograniczyć
liczbę przekazywanych informacji, położyć akcent na
ich użyteczność, powiązać informacje nowe z tym, co
audytorium już wie i skorzystać z wielu zmysłów do
przekazywania informacji.

• Wypada, by nasze idee były jasne i udokumentowane

za pomocą przykładów, dowodów i materiału
audiowizualnego.

Komunikowanie interpersonalne

92

Przegląd zagadnień 2

•Odróżnijmy dwie wielkie kategorie dyskursu

perswazyjnego: mające za cel wzmocnienie lub
zmodyfikowanie postaw lub przekonań oraz mające za cel
pobudzenie słuchaczy do działania.

•Przygotowując dyskurs perswazyjny należy zdać sobie

sprawę z zasad uwagi selektywnej, z uczestnictwa
słuchaczy i zakresu zmiany.

•Argument jest to powód lub zespół powodów, które

prowadzą do wniosku lub wzmocnienia. Wysunięte
powody i konkluzje, które je wspierają są argumentem.

•Gdy stosuje się rozumowanie indukcyjne, bada się wiele

szczególnych przypadków, ażeby na ich podstawie
wysunąć wniosek ogólny.

Komunikowanie interpersonalne

93

Przegląd zaganień 3

•Kiedy używa się rozumowania przez analogię, porównuje się rzeczy

podobne i dochodzi się do wniosku, że skoro są one podobne w tak wielkiej
liczbie punktów, podobieństwo powinno odniesione również do części w
jakimś stopniu nieznanych i niezbadanych. Analogie mogą być dosłowne
(literalne) lub przenośne.

•Sięgając do rozumowania kauzalnego (przyczynowego), ustalamy związki

przyczynowe. W związku z tym wnioskujemy, że z poznanych przyczyn
wynikną przewidywane, ale nie obserwowane skutki lub, że poznane skutki
mają znane skądinąd nie obserwowane przyczyny.

•W rozumowaniu opartym na wskaźnikach (symptomach) interpretujemy

obserwowane wskaźniki (symptomy), które często lub w sposób
powtarzalny towarzyszą danemu przedmiotowi, wydarzeniu lub stanowi i
przewidujemy na ich podstawie, że dana rzecz, wydarzenie lub stan będą
miały miejsce.

•W rozumowaniu dedukcyjnym ustalamy związek logiczny między zasadą

ogólną, zdarzeniem szczególnym i konkluzją, która wypływa z obu
przesłanek.

Komunikowanie interpersonalne

94

Przegląd zagadnień 4

•Podczas analizy krytycznej zwodniczych argumentów, należy

być czujnym i dostrzegać takie techniki zwodzenia jak:
etykietowanie, zwodnicza generalizacja, przeniesienie,
świadectwa, utożsamianie szczególnych ludzi, argumentacja
wybiórcza i odwołanie się do efektu porwania argumentami.

•Apele psychologiczne lub mobilizatory odnoszą się do

potrzeb i pragnień jednostki czyli do motywów, które
pobudzają do działania takich jak obawa, moc, mistrzostwo i
wpływ, szacunek do siebie i aprobata, jak i korzyści
finansowe.

•Wiarygodnością nazywamy zdolność przekonywania, która

zależy od sposobu, w jaki słuchacze postrzegają charakter
mówcy. Buduje się ona na trzech filarach: kompetencjach,
postawie moralnej i charyzmie.

Komunikowanie interpersonalne

95

PREZENTOWANIE

Blok 12

Komunikowanie interpersonalne

96

Styl, prezentacja i krytyka

Komunikowanie interpersonalne

97

Styl oralny

• Dobór słów

– Jasność.
– Zapał.
– Stosowność.
– Osobisty charakter.
– Wigor.

• Budowa zdań

– Wybierać zdania krótkie.
– Raczej budować frazy proste niż skomplikowane.
– Używać strony czynnej.
– Stosować zdania twierdzące niż przeczące.
– Zmieniać rodzaj i długość używanych zdań.

• Przejścia
• Podsumowania cząstkowe

Komunikowanie interpersonalne

98

Sposoby prezentowania

• Prezentowanie

– Spontaniczna improwizacja.
– Czytanie.
– Improwizacja przygotowana.

• Głos

– Siła.
– Sposób wypowiadania.
– Ton.
– Artykulacja i akcentowanie.
– Przerwy.

• Zachowania fizyczne
• Spojrzenie. Mimika. Postawa. Gesty. Ruchy.
• Powtarzanie: ćwiczenie wypowiedzi i doskonalenie prezentacji

– Powtórzyć wypowiedź od początku do końca. Zmierzyć czas wypowiedzi. Odtworzyć

maksymalnie wiernie sytuację, w jakiej będzie przedstawiana wypowiedź. Obserwować siebie
w roli mówcy. Wprowadzić modyfikacje i notatki do prezentacji. Powtarzać na wiele sposobów.

• Ocena wypowiedzi

– Kilka wskazań co do krytyki wypowiedzi. Sposób formułowania ocen

Komunikowanie interpersonalne

99

Przegląd zagadnień

• Styl ustny jest uprzywilejowany w komunikacji publicznej. Różni się on od

stylu pisemnego krótszymi, prostszymi i bardziej familiarnymi słowami
oraz większą liczbą ograniczeń i terminów odnoszących się do słuchaczy.

• Najlepiej uzyskamy jasność wypowiedzi mówiąc zwięźle i precyzyjnie.

Należy zastosować punkty odniesienia, słowa krótkie, bezpośrednie oraz
powszechnie używane a także powtórzenia, przeformułowania i
podsumowania cząstkowe.

• Aby uzyskać żywość stylu najlepiej stosować stronę czynną czasowników,

czasowniki silne oraz figury stylistyczne i obrazy.

• Odpowiedniość stylu osiąga się poprzez właściwy dobór języka, unikanie

terminów rzadkich, dziwnych i technicznych oraz żargonu, akronimów i
skrótów, żargonu, słów grubiańskich i wyrażeń szokujących.

• Najłatwiej uzyskać styl osobisty wypowiedzi poprzez używanie zaimków

osobowych, stawianie pytań i wychodzenie naprzeciw audytorium.

• Wigor wypowiedzi uzyskuje się najłatwiej poprzez usuwanie wyrażeń

osłabiających wypowiedź, unikanie banałów i klisz mentalnych.

Komunikowanie interpersonalne

100

Przegląd zagadnień 2

• Komponując dyskurs należy dać pierwszeństwo zdaniom

krótkim, bezpośrednim, aktywnym i twierdzącym. Należy
również zmieniać rodzaj i długość używanych zdań.

• Istnieją trzy sposoby prezentacji dyskursu: improwizacja

spontaniczna, czytanie i improwizacja przygotowana.

• Improwizacja spontaniczna polega na prezentacji bez

żadnego przygotowania, podczas gdy lektura wymaga
wcześniejszego zredagowania całego wystąpienia, które
następnie jest odczytywane. Improwizacja przygotowana
wymaga użycia drobiazgowego przygotowania.

• Zapamiętuje się więc główne idee wystąpienia i kolejność

ich prezentowania, ale nie dobiera się z góry ściśle
terminów, które zostaną zastosowane.

Komunikowanie interpersonalne

101

Przegląd zagadnień 3

• Każdy mówca winien dostosować siłę głosu do odległości dzielącej

go od słuchaczy, siły szumów, które powinien pokonać, do akustyki
sali i do potrzeb uwypuklenia niektórych idei.

• Należy dostosować sposób wypowiadania do przyznanego czasu,

treści wypowiedzi i kondycji słuchaczy.

• Należy zmieniać ton (modyfikować wysokość głosu) odpowiednio do

przekazywanego w wypowiedzi sensu.

• Trzeba unikać błędów artykulacji i wymowy. Głos zbyt słaby lub

mało jasny, złej artykulacji spółgłosek, mieszania wyrazów podobnie
brzmiących (paronimów), niewłaściwego wymawiania lub
niezrozumiałego akcentowania.

• Przerwy służą do wskazania, że przechodzimy od jednej do drugiej

ważnej części dyskursu, dają czas słuchaczom na zastanowienie się,
umożliwiają im zrozumienie pytania i uświadamiają, że za chwilę
usłyszą szczególnie ważną ideę.

Komunikowanie interpersonalne

102

Przegląd zagadnień 4

• Mówca demonstruje skuteczne zachowania fizyczne

wchodząc w kontakt wzrokowy ze swym audytorium,

pozwalając pojawiać się swoim uczuciom na obliczu,

przyjmując postawę wskazującą, że panuje nad sytuacja

komunikacji publicznej, wykonuje naturalne gesty i nieco

się porusza.

• Podczas powtarzania należy mierzyć czas wystąpienia,

pracować nad intensywnością głosu, wypowiedzią, i

tonem, zanotować rozmieszczenie przerw i inne

wskazówki, które mogą pomóc udoskonalić zachowania

fizyczne.

• W momencie formułowania krytycznej oceny należy

próbować podkreślić punkty pozytywne, robić uwagi

obiektywne, ścisłe i konstruktywne oraz unikać postawy

zrywającej komunikację.

Komunikowanie interpersonalne

103

MYŚLENIE KRYTYCZNE

Blok 13

Komunikowanie interpersonalne

104

Myślenie krytyczne

• Z wszystkiego co różni człowieka od zwierząt najważniejsza jest jego zdolność do

rozumowania, do myślenia. Pozwala nam ono w istocie znajdować remedium na
setki chorób, kształtować coraz szybsze i coraz skuteczniejsze środki komunikacji,
a przy tym, na nieszczęście tworzyć tysiące nowych zagrożeń.

• Umiemy łączyć się ze sobą ponad czasem, przekazując przyszłym pokoleniom

zdobyte przez nas doświadczenie. Stąd mogą one rozwijać nasze osiągnięcia. To
dzięki temu obecne generacje wymyśliły radio, telewizję i podróżne kosmiczne, a
następne nie będą musiały wymyślać satelitów, komputerów osobistych itp.

• Owe zdolności nie byłyby użyteczne, gdyby nie udawało się nam odnajdować

użyteczną informację, rozumując dochodzić do logicznych wniosków i precyzyjnie
oraz skutecznie komunikować – stąd tak wielka wartość krytycznego myślenia. W
istocie informacja zajmuje coraz więcej miejsca w naszym świecie. Obecnie
ponad 50% amerykańskich pracowników ma za zadanie obrabiać i przekazywać
informacje. Stąd coraz ważniejsze staje się doskonalenie naszych umiejętności
operowania informacjami. Powinniśmy opanować jak najlepsze sposoby
gromadzenia informacji i faktów, analizowania i oceniania ich, aby stosować je w
nowych sytuacjach i wykorzystywać do rozwiązywania problemów oraz aby je
komunikować w sposób skuteczny i dynamiczny.

Komunikowanie interpersonalne

105

Myślenie krytyczne 2

•W świecie, w którym tak szybko tworzy się informację, że to,

co student uniwersytetu nauczył się dzisiaj, przeminie za
pięć, dziesięć lub piętnaście lat, nie wystarczy gromadzić
fakty i liczby. (Nie znaczy to, by nie miały one żadnego
znaczenia. Przeciwnie, fakty i liczby są istotą myślenia
krytycznego, gdyż stanowią one blok instrumentów, z
których można wznieść drapacze chmur stosując
instrumenty myślenia krytycznego.).

•Na szczęście możemy już dzisiaj uczyć się poprawiać nasz

proces myślowy tak, ażeby nasze poznanie prowadziło do
generowania i oceny idei całkowicie nowych.

•Uwaga położona na obecny temat ma za zadanie poprawić

wasz proces myślenia nie tylko w tym, co dotyczy
komunikowania, ale w ogóle.

Komunikowanie interpersonalne

106

Co to jest myślenie

krytyczne?

• Oto kilka definicji myślenia krytycznego:

– Myślenie krytyczne obejmuje rozważania inteligentne,

staranne i możliwie jasne. Przeciwstawia się ona temu, co
można nazwać myśleniem mętnym. (McCarthy, 1991).

– Myślenie krytyczne definiuje się jako racjonalną postać

refleksji mającej za cel rozstrzygnięcie czemu należy
wierzyć lub co robić. (Ennis, 1987)

– Myślenie krytyczne kształtuje zdolność stawiania

przenikliwych pytań na temat tego, co się czyta, co się
widzi lub co się słucha. (Adams i Hamm, 1990)

– Proces krytycznego myślenia polega na badaniu (...)

informacji, w celu ukształtowania sądu lub podjęcia
decyzji. (Wade i Tarvis, 1990)

Komunikowanie interpersonalne

107

Myślenie krytyczne 3

• Myślenie krytyczne wychodzi poza

informację i poznanie, umożliwiając
nam podejmowanie decyzji lepiej
przemyślanych i bardziej
racjonalnych. Odwołuje się ono do
różnych umiejętności.

Komunikowanie interpersonalne

108

Cechy myślenia krytycznego

•Rozwijaniu myślenia krytycznego mogą pomóc

następujące działania:

– Stawianie pytań służących zdobywaniu wyjaśnień,

podważaniu i poszukiwanie odpowiedzi na nie.

– Obserwowanie i ocena sprawozdań z obserwacji.
– Wyciąganie wniosków i ocena ich.
– Przechodzenie od generalizacji do analizy szczegółowych

przypadków.

– Ocena wartości.
– Definiowanie pojęć i ocena uzasadnień.
– Poszukiwanie założeń.
– Logiczne i skuteczne działanie na innych.
– Bezstronne łączenie faktów.

Komunikowanie interpersonalne

109

Cechy myślenia krytycznego

2

• Porządkowanie myśli i koherentne wyrażanie ich w mowie i na piśmie.
• Oddzielanie rozumowania logicznego od błędnego.
• Wstrzymywanie się od wyrażania sądów, gdy brakuje

wystarczających danych.

• Używanie właściwych technik do rozwiązywania problemów.
• Ocena zasadności lub fałszywości argumentów, obrona przed ślepym

uleganiem argumentacji.

• Badanie powiązań między nowo zdobytą i posiadaną wiedzą.
• Gromadzenie właściwej i wartościowej informacji.
• Analizowanie i porządkowanie informacji, aby inni ją rozumieli.
• Ocena wartości i prawdopodobieństwa głoszonych idei.
• Precyzyjne definiowanie problemu.
• Badanie i ocena konkurencyjnych strategii dochodzenia do

rozwiązania problemu.

• Myślenie krytyczne nie jest niczym nowym, z czym nie mielibyśmy

dotąd do czynienia.

Komunikowanie interpersonalne

110

Postawy w krytycznym

myśleniu

• Człowiek myślący krytyczne powinien opanować zespół szczegółowych

umiejętności. Powinien stale być gotowym do używania swych umiejętności
i kompetencji. Postawa nastawiona na myślenie krytyczne winna obejmować
przynajmniej wyliczone niżej elementy.

– Szczerą wolę badania siebie jako myślącego krytycznie. Ważne żebyście prowadzili

autoanalizę umożliwiającą stopniowe poprawianie własnych zachowań. Bądź otwarty
na nowe idee, nawet jeśli naruszają twoje utarte przekonania.

– Skłonność do obserwowania zachowań własnych i cudzych. Ważne jest, żebyś

dostrzegał w obserwowanej rzeczywistości omawiane tu zagadnienia. Stanie się to
jedynie wówczas, gdy potrafisz zastosować poznane treści do twoich codziennych
zachowań.

– Dążenie do wyciągania wniosków jedynie na podstawie wystarczającej ilości

informacji. Myślenie krytyczne w międzyczasie nie pozostaje nieaktywne. Niemniej
zawsze nadchodzi moment, gdy należy podjąć decyzję i przejść do działania.

– Gorliwość do łącznia poznawanej materii z codziennymi działaniami. Jako człowiek

myślący krytycznie powinniście badać związki między różnymi zasadami
komunikowania. (Powinniście np. uświadamiać sobie relacje między komunikatami
werbalnymi i niewerbalnymi oraz z używania zasad komunikacji interpersonalnej
podczas rozmowy lub działania w małej grupie.)

Komunikowanie interpersonalne

111

Postawy krytyczne 2

– Determinacja w poznawaniu materii komunikacji.

Komunikowanie nie jest przedmiotem, który studiuje się
aby jak najszybciej zapomnieć po zdaniu egzaminów. W
istocie twoja zdolność do skutecznego komunikowania
zależy w dużej mierze od twoich sukcesów osobistych,
społecznych i zawodowych. Ucz się jej zatem także na
innych zajęciach oraz studiując odpowiednie podręczniki.

– Gorliwie analizuj i oceniaj poznawane idee i nie przyjmuj

ich bezkrytycznie, nawet jeśli znalazłeś je w podręczniku
lub usłyszałeś od profesora.

– Bądź skłonny do zmiany sposobu komunikowania i

myślenia. Skrupulatnie określ to, co trzeba poprawione a
co nie, co powinno zostać wzmocnione lub sprawdzone
oraz to, co powinno zostać zmienione.

Komunikowanie interpersonalne

112

Przekazywanie umiejętności

• Zauważ, że zdobyte tu umiejętności będą ci służyły także w innych

dziedzinach pod warunkiem, że zrobisz następujące rzeczy:

– Podchodź do cytowanych tu zasad w sposób elastyczny i dostrzegać wyjątki

od reguły.

– Określ w jakich okolicznościach zasady te wydają ci się pożyteczne i w

jakich sytuacjach należy je stosować. W szczególności przypomnij sobie, że
analizowane tu zasady opierają się w większości przypadków na wynikach
badań prowadzonych w USA. Stąd pojawia się pytanie, czy mogą one
zostać zastosowane w innych kulturach.

– Porównuj obecną sytuację z innymi, przeżytymi wcześniej. Co je łączy, a co

dzieli? Wielu ludzi ma problemy w kontaktach z innymi dlatego, że często
nie dostrzegają podobieństw z sytuacjami, które skończyły się dla nich źle.

– Analizuj sytuacje w pracy, w szkole i w domu w celu wyciągnięcia korzyści z

poznanych umiejętności. Pomyśl, czy nie dałoby się przenieść postawy
aktywnego słuchania do domu? A może poznane umiejętności
organizowania „burzy mózgów” lub rozwiązywania problemów dałyby się
zastosować w pracy?

Komunikowanie interpersonalne

113

Komunikować w sposób

krytyczny

–Stosując krytyczne myślenie do komunikowania należy analizować

komunikowanie jako proces transakcyjny łączący emisję i percepcję
komunikatów. W istocie, gdy wysyłamy swój komunikat otrzymujemy odpowiedź
innych.

–Winno się również analizować komunikowanie określając podziały i pamiętając, że

jest on procesem arbitralnym. Skuteczność każdej interakcji zależy od poziomu
umiejętności każdej osoby do przekazywania własnej artykulacji innemu i do
dostrzegania sposobu, w jaki rozmówca artykułuje komunikaty. (zob. rozdz. 1)

–Trzeba pamiętać, że każdy komunikat obejmuje wiele sygnałów, a konkluzje

oparte wyłącznie na zachowaniach językowych lub niewerbalnych będą
prawdopodobnie błędne. Najlepiej jest wysunąć pewne hipotezy i zweryfikować je
opierając się na obserwacjach i dodatkowej analizie (zob. rozdz. 1)

–Winno się również analizować komunikowanie dla wyodrębnienia komunikatów,

które odnoszą się do treści i do relacji. Ważne jest, by umieć uchwycić te dwa
rodzaje komunikatów i właściwie reagować na każdy z nich. (Zob. rozdz. 1.2 i 1.3)

– Krytyczna ocena percepcji

Komunikowanie interpersonalne

114