REHABILITAC

JA

PSYCHIATRYC

ZNA

Marcelina Śpiewak

Monika Tomczak

Celestyna Zujewska

Aleksandra Wiertelak

Agnieszka Polit

Marta Woźniak

Od połowy lat siedemdziesiątych naszego
stulecia zmienił się pogląd większości
badaczy i terapeutów na cele i formy leczenia
chorób

psychicznych.

Niezbędnymi

elementami procesu terapeutycznego we
współczesnym

modelu

leczenia

są

:

farmakoterapia, psychoterapia, rehabilitacja i
utrzymywanie

kontaktu

terapeutycznego

między osobą chorującą, a osobami ją
leczącymi.

Farmakologiczne

leczenie

zmniejsza natężenie istniejących objawów, a
także

obniża

prawdopodobieństwo

ich

pojawienia się w przyszłości.

Oddziaływania psychoterapeutyczne oraz

rehabilitacyjne usprawniają społeczne
funkcjonowanie, natomiast działania
podtrzymujące więzi między chorymi, a
osobami dla nich znaczącymi przyczyniają się
do znacznego obniżenia wskaźników nawrotów
choroby. W swojej pracy będę zajmowała się
rehabilitacją psychicznie chorych, ponieważ
uważam, że jest ona nieodzownym elementem
współczesnej psychiatrii, a ponad to jako
pielęgniarka najbardziej efektywnie mogę
pomóc pacjentom na tym polu.

POJĘCIE I ZASADY REHABILITACJI W
ODNIESIENIU DO CHORYCH PSYCHICZNIE

REHABILITACJA



to usprawnienie, przywrócenie
choremu sprawności fizycznej i
psychicznej przez złożone
zespołowe stosowanie wielorakich
działań medycznych oraz
oddziaływań o charakterze
psychologicznym i pedagogicznym.

REHABILITACJA
PSYCHIATRYCZNA



to system skoordynowanych
oddziaływań społecznych,
psychologicznych, wychowawczych
i medycznych umożliwiających
chorym psychicznie w miarę
samodzielną egzystencję i
integrację społeczną.

W oparciu o definicję można powiedzieć, że

rehabilitacja, to przywracanie tego co
utracone. Oznacza to proces oddziaływań
leczniczych, społecznych i zawodowych
zmierzających do przywrócenia sprawności
utraconej z powodu przebytego urazu, czy
choroby i umożliwienia jak najbardziej
samodzielnego życia. Choroba psychiczna
jest czynnikiem powodującym utratę
sprawności psychicznej, bowiem wyraźnie
zaburza dostosowanie społeczne.

Skutkiem takiej dezadaptacji będzie niemożność pełnienia

dotychczasowych ról społecznych, niezdolność do
radzenia sobie z życiem codziennym, pracą zawodową
oraz nieumiejętność prawidłowego komunikowania się.
Chory przestaje aktywnie uczestniczyć w życiu
codziennym, nawiązywać kontakty z innymi ludźmi. Traci
uprzednie zainteresowania, staje się chłodny, obojętny,
nieczuły, zaczyna zaniedbywać obowiązki szkolne,
domowe, zawodowe. Przestaje dbać o swój wygląd
zewnętrzny i higienę osobistą. Czuje się "naznaczony"
poprzez swoją chorobę i coraz bardziej izoluje się od
społeczeństwa. Dlatego bardzo ważne jest, aby leczenie
takiego pacjenta objęło również rehabilitację, czyli
przywrócenie mu wszystkich umiejętności, które utracił
na skutek choroby.

Ważne jest, aby oddziaływania rehabilitacyjne

rozpoczęły się równocześnie z leczeniem. Już od
pierwszych dni pobytu w szpitalu pacjent powinien
być przygotowywany do ponownego wejścia w
układy społeczne, w środowisko rodzinne, socjalne,
zawodowe. Rehabilitacja zapoczątkowana w szpitalu
powinna być kontynuowana w środowisku pacjenta.
Z tego wynika, że oddziaływania rehabilitacyjne
muszą dotyczyć wszystkich obszarów życia
ludzkiego. To z kolei wymaga ścisłego współdziałania
instytucji roztaczających opiekę nad chorymi
psychicznie, szczególnie w długotrwałych
programach rehabilitacyjnych i kształtowaniu
właściwych postaw środowiska.

Niepełnosprawność
psychiczna

często budzi lęk, wrogość, czy wręcz agresję i jest

mniej akceptowana, niż niepełnosprawność np.
ruchowa, która budzi w społeczeństwie
współczucie i zrozumienie. Brak akceptacji
chorych psychicznie w środowisku może nasilać
izolację społeczną. Chory czuje się odrzucony,
samotny, niezrozumiany nawet przez
najbliższych. Celowe są, więc wszechstronne
oddziaływania rehabilitacyjne, obejmujące
zarówno samego chorego, jak i jego rodzinę
oraz środowisko, aby przygotować ich do
przyjęcia osoby niepełnosprawnej.

Działaniom rehabilitacyjnym powinni być poddani

wszyscy pacjenci, zarówno Ci pozostający pod opieką
całodobowych oddziałów szpitalnych, jak i
korzystający z pośrednich form opieki
psychiatrycznej, takich jak oddziały dzienne, czy
poradnie zdrowia psychicznego oraz pensjonariusze
domów pomocy społecznej lub hosteli. W wyniku
procesu rehabilitacji winna wytworzyć się u chorego
czynna postawa wobec zaburzeń w stanie jego
zdrowia i powrócić ma pozytywny stosunek do życia,
rodziny i społeczeństwa. Wobec chorych psychicznie
niezbędne jest stosowanie, oprócz ogólnych wskazań
dotyczących rehabilitacji, specyficznych tzw. ZASAD
REHABILITACJI PSYCHIATRYCZNEJ.

Zasady rehabilitacji
psychiatrycznej

Zasada partnerstwa, która polega na poszanowaniu praw i

indywidualności chorego. Rehabilitacja jest prawem, a nie
obowiązkiem chorego psychicznie, zatem nie może być prowadzona
wbrew jego woli i bez zgody. Dlatego warunkiem rozpoczęcia
rehabilitacji jest uzyskanie jego zaufania, akceptacji programu i
współpracy. "O zasadzie tej muszą szczególnie pamiętać pracownicy
lecznictwa psychiatrycznego przywykli do podejmowania decyzji w
imieniu chorych, często wbrew ich woli lub bez zgody w sytuacjach,
w których leczenie i opieka są niezbędne, aby chronić życie i
bezpieczeństwo pacjenta i jego otoczenia." Zasada partnerstwa
dotyczy również sposobu odnoszenia się do pacjenta. Bardzo często
w opiece nad chorym psychicznie przejawiamy współczucie i
życzliwość, sumiennie i z oddaniem wykonujemy swe obowiązki, a
czasami przyjmujemy wobec niego postawę nadopiekuńczą.
Znacznie trudniej jest nam zachować szacunek, dążyć do
podtrzymania u pacjenta poczucia godności, autonomii i pozytywnej
samooceny. Stosując tę zasadę należy pamiętać, aby oddziaływania
rehabilitacyjne miały charakter współpracy, a nie systemu nakazów.

Zasada wielostronności

oddziaływań oznacza jednoczesne
oddziaływania rehabilitacyjne w
różnych sferach życia codziennego:
rodzinnej, zawodowej, towarzyskiej
i społecznej. Wymaga to ścisłej
współpracy wielospecjalistycznego
zespołu, dobrej znajomości
problemów pacjenta i jego
środowiska.



Zasada stopniowania trudności w
zakresie wszystkich form oddziaływania.
Zasada ta wynika ze zmniejszonych zdolności
adaptacyjnych większości chorych
psychicznie. Realizacja tej zasady wymaga
użycia różnych form pomocy dostosowanych
do zmieniających się możliwości chorego.
Począwszy od całkowitego zastępowania go w
decyzjach, działaniach i aktywności życiowej,
które bywa czasem potrzebne w ostrej fazie
choroby, aż do całkowitej lub prawie
całkowitej samodzielności.



Zasada powtarzalności oddziaływań
odnosi się szczególnie do osób, u których
proces chorobowy przebiega z okresowymi
zaostrzeniami i po każdym trzeba powtórzyć
nabyte już poprzednio umiejętności. U
większości przewlekle chorych rehabilitacja, a
raczej jej efekty mogą być tylko częściowe i
nie można osiągnąć, ani pełnego, ani
trwałego powrotu do zdrowia. Stosowanie tej
zasady w planowaniu rehabilitacji oszczędza
zarówno pacjentowi, jego rodzinie, jak i
personelowi wielu rozczarowań.



Zasada zgodności psychospołecznych i biologicznych
metod oddziaływania polega na kompleksowym
stosowaniu leczenia farmakologicznego i oddziaływań
rehabilitacyjnych. Należy to czynić w taki sposób, aby
działanie uboczne jednej ze stosowanych metod nie
stanowiło przeszkody lub niebezpieczeństwa nadmiernego
obciążenia przy innych metodach. I tak na przykład stopień
obciążenia fizycznego w różnych formach rehabilitacji
(terapia ruchem, pracą itp.) powinien uwzględniać wielkość
dawek leków psychotropowych i stan somatyczny pacjenta. I
odwrotnie, jeśli działanie uboczne leku np. senność i
osłabienie, skłonność do zapaści, drżenie, wzmożone
napięcie mięśniowe, uniemożliwia pacjentowi aktywny udział
w zajęciach terapeutycznych, należy rozważyć możliwość
zastosowania środków korygujących te objawy, zmniejszenia
dawek lub zmiany leku.

Zasada optymalnej stymulacji zakłada, że

niewskazana jest zbyt nadmierna lub zbyt uboga
stymulacja chorego. Niedobór bodźców, monotonia
zdarzeń wywołują: bierność, utratę zainteresowań,
spłycenie i zwężenie związków emocjonalnych, brak
planów na przyszłość, brak dbałości o wygląd
zewnętrzny, apatię, upośledzenie napędu. Objawy te,
obecnie uważane są za objaw instytucjonalizmu, czyli
choroby szpitalnej, a dawniej uznawano za wyraz
defektu schizofrenicznego lub za zmiany otępienne.
Wyniki rehabilitacji wskazują, że w wielu przypadkach
są to objawy odwracalne. Dlatego bardzo ważne jest
rozpoczynanie oddziaływań rehabilitacyjnych już od
pierwszych dni pobytu w szpitalu.

Natomiast nadmierna stymulacja, czyli stawianie pacjentowi

zadań zbyt trudnych lub zbyt szybkie przechodzenie w
procesie readaptacji społecznej do dalszych faz
aktywności i usamodzielniania, może powodować w wielu
przypadkach nawrót objawów psychotycznych lub też
wywołać zespół objawów określanych mianem depresji
rehabilitacyjnej. Stan ten cechuje: apatia, obniżenie
nastroju, postawa rezygnacyjna, często odmowa udziału w
rehabilitacji i innych formach celowej aktywności. Ze
zjawiskiem tym mamy doczynienia, kiedy pacjent nagle,
po dłuższym przebywaniu w szpitalu wraca do środowiska
stawiającego mu zbyt wysokie wymagania. Przyczyną
patologicznych reakcji na nadmierną lub zbyt ubogą
stymulację jest obniżony u większości chorych psychicznie
próg możliwości adaptacyjnych.

Reasumując powyższe zasady

można powiedzieć, że
rehabilitacja psychiatryczna
sprowadza się do:
kształtowania motywacji do
akceptowanych przez otoczenie
zachowań, wyrabiania
nawyków celowej aktywności i
treningu w sposobie życia
zbliżonym do zwyczajowych
norm.

RODZAJE I FORMY REHABILITACJI
PSYCHIATRYCZNEJ



Cechą nowoczesnej rehabilitacji jest jej kompleksowość,
co oznacza: " złożony proces oddziaływań leczniczych,
społecznych, zawodowych, pedagogicznych
ukierunkowanych na człowieka poszkodowanego
wymagający współpracy różnych specjalistów, którego
celem jest: uzyskanie (w przypadku wady wrodzonej )
lub odzyskanie utraconej ( w następstwie urazu lub
choroby ) optymalnej sprawności do samodzielnego,
aktywnego życia w społeczeństwie."



Szczególnie w psychiatrii rehabilitacja lecznicza,
społeczna i zawodowa powinna stanowić system
skoordynowanych oddziaływań, które mają umożliwić
psychicznie chorym samodzielną egzystencję, podjęcie
aktywności życiowej oraz integrację społeczną.

Rehabilitacja lecznicza stanowi zespół działań prowadzących

do możliwie najpełniejszego odzyskania sprawności
psychofizycznej, utraconej wskutek choroby, a u osób, które z
powodu wad wrodzonych lub nabytych we wczesnym
dzieciństwie sprawności tej nie zdobyły - osiągnięcie możliwego
w ich przypadku usprawnienia. Podstawowymi elementami
rehabilitacji leczniczej są: psychoterapia, ergoterapia,
nauczanie czynności codziennych, wczesna diagnoza i prognoza
społeczna, farmakoterapia, pielęgnowanie, kinezyterapia.
Wykorzystuje się różne formy aktywności celem rozwinięcia
zdolności adaptacyjnych i zachowanych sprawności pacjenta,
aby umożliwić mu najlepsze przystosowanie się do zmienionej
przez chorobę sytuacji życiowej. Przed rozpoczęciem procesu
rehabilitacji należy ocenić potrzeby i możliwości danego
pacjenta, na podstawie badania lekarskiego, pielęgniarskiego,
psychologicznego i społecznego.

Rehabilitacja społeczna obejmuje

zarówno proces przygotowania
osoby niepełnosprawnej do
aktywnego życia, jak i
kształtowanie warunków i postaw
otoczenia tak, aby umożliwić
jednostce pełną integrację
środowiskową.

Jak już wcześniej wspominałam choroby psychiczne należą

do zjawisk społecznie piętnowanych. Otoczenie z góry
zakłada nieakceptowane społecznie wzory zachowania
chorego, pozbawia go akceptacji, szacunku, zaufania i
wiary w możliwości rozwojowe. A jednocześnie wiadomo,
że choroba psychiczna upośledza zdolność do podołania
rolom, których realizacji oczekuje społeczeństwo.
Dlatego przeprowadzenie rehabilitacji społecznej jest
bardzo ważne, a celem jej jest kształtowanie
prawidłowych postaw środowiska i pacjenta. Zająć się
tym powinny wszystkie instytucje roztaczające opiekę
nad chorymi psychicznie. W swej działalności muszą one
uwzględnić prawa i godność osobistą pacjentów i ich
rodzin oraz chronić przed psychiatryczną etykietą.

Rehabilitacja zawodowa obejmuje poradnictwo i szkolenie

zawodowe przystosowane do możliwości inwalidy i sytuacji na rynku
pracy. Ocena zdolności do pracy jest stosunkowo łatwiejsza u osób z
ustabilizowanym kalectwem ( np. po amputacji kończyny ),
trudniejsza w przypadkach chorób przewlekłych, a szczególnie
trudna w chorobach psychicznych. W ocenie zdolności do pracy
należy brać pod uwagę nie tylko sprawność intelektualną i
manualną, ale również poziom motywacji, nawyki, umiejętności
współżycia środowiskowego, rozwiązywanie sytuacji konfliktowych.
Rynek pracy dla osób z inwalidztwem psychiatrycznym, tworzy
głównie spółdzielczość inwalidzka, która nie jest zdolna do
zaspokojenia istniejących potrzeb. Dlatego celem rehabilitacji, w
przypadkach gdzie jest to możliwe do osiągnięcia, jest zatrudnienie
w zwykłym zakładzie pracy. Brak aktywności zawodowej oraz
nieumiejętność wypełniania wolnego czasu mogą powodować
pogorszenie społecznego funkcjonowania, połączone z utratą
poczucia rzeczywistości i czasu, co może doprowadzić do nasilenia
się objawów choroby.

Uwzględniając kliniczne,

psychologiczne i socjalne cechy
chorego psychicznie, wyróżniamy w
rehabilitacji dwie formy: wczesną i
późną. Dobór formy uzależniony
jest od rodzaju i nasilenia choroby,
a także od jej fazy.

W pierwszej fazie choroby stosuje się zasady wczesnej

rehabilitacji psychiatrycznej, polegające na
zapobieganiu bierności, dążeniu do utrzymania się
chorego w dotychczasowych rolach życiowych i
społecznych ( męża, ojca, pracownika ). Związana jest
z krótkim intensywnym leczeniem chorego i obejmuje
rozpoznanie społecznych problemów pacjenta, pomoc
psychologiczną udzielaną jemu i rodzinie w
rozwiązywaniu konfliktów. Postępowanie
rehabilitacyjne należy rozpocząć jak najwcześniej ze
względu na konieczność uruchomienia prawidłowych
mechanizmów radzenia sobie oraz na znaczenie dla
przyszłych losów decyzji, jakie chory podejmuje w
pierwszym okresie choroby. "

Wtedy to pacjent staje często wobec problemu: czy będzie

mógł kontynuować studia, jak utrzymać się w pracy, czy nie
zachodzi konieczność zmiany zawodu, czy ma się ożenić, jak
rozwiązać konflikty rodzinne, które mogą być zarówno
przyczyną, jak i następstwem ujawnianych przez niego
zaburzeń psychicznych." Pobyt pacjenta w szpitalu powinien
być jak najkrótszy, aby uniknąć zerwania więzi społecznych.
A bezpośrednio po jego opuszczeniu wskazany jest powrót
do pracy zawodowej. Tak krótkotrwała hospitalizacja pozwala
jedynie na rozpoczęcie psychoterapii niezbędnej we
wczesnej rehabilitacji, konieczne jest więc kontynuowanie jej
w leczeniu ambulatoryjnym. Często niezbędne jest również
podjęcie terapii rodzinnej. Rehabilitacja wczesna powinna
być prowadzona do czasu osiągnięcia przez pacjentów
właściwego poziomu adaptacji społecznej.

Natomiast późna rehabilitacja

psychiatryczna stosowana jest:



w przewlekłych zaburzeniach
psychicznych,



u osób chorych psychicznie, wielokrotnie
hospitalizowanych,



u chorych przewlekle hospitalizowanych,



wobec osób najciężej zinwalidyzowanych,
pozbawionych możliwości powrotu do
samodzielnej egzystencji.

W rehabilitacji późnej farmakoterapia ma mniejsze

znaczenie, bowiem największą rolę odgrywają
oddziaływania kształtujące motywację do
akceptowanych przez otoczenie zachowań,
pobudzające do celowej aktywności. Bardzo ważne
jest odtwarzanie i podtrzymywanie umiejętności z
zakresu: samoobsługi, dbałości o higienę i estetyczny
wygląd, nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z
ludźmi, opanowywania uciążliwych dla otoczenia
objawów choroby. Kształtowaniu tych umiejętności
powinna towarzyszyć psychoterapia podtrzymująca i
systematyczne usprawnianie ruchowe.

Dlatego niezbędne jest wprowadzanie jej do wszystkich

instytucji opiekujących się przewlekle chorymi.

METODY REHABILITACJI PSYCHIATRYCZNEJ

- UDZIAŁ PIELĘGNIARKI

W rehabilitacji chorych psychicznie

wykorzystuje się wiele metod stosowanych
wobec inwalidów, których upośledzenie jest
spowodowane zmianami somatycznymi ( np.
kinezyterapię, sport ), a ponad to różne formy
oddziaływań psycho- i socjoterapeutycznych.
Polegają one na wspieraniu chorego w
trudnym okresie powrotu do aktywnego życia
oraz pomaganiu mu w odzyskaniu utraconych
umiejętności, w celu osiągnięcia jak
najbardziej samodzielnej egzystencji i
integracji społecznej.

Rola pielęgniarki w rehabilitacji chorych psychicznie

jest znaczna i opiera się przede wszystkim na
bliskim i długim kontakcie z pacjentem. Dzięki
temu może wspierać chorego, motywować do
podjęcia aktywności, pomagać mu w
pokonywaniu trudności, umacniać wiarę w sens
leczenia. Dostarcza najwięcej informacji i
spostrzeżeń o zachowaniu się chorego, sposobie
jego reagowania, o zmianach jakie w nim
zachodzą pod wpływem oddziaływań
rehabilitacyjnych. Może aktywnie uczestniczyć
we wszystkich metodach rehabilitacji
psychiatrycznej.

Jak już wspomniałam w rehabilitacji chorych

psychicznie wykorzystuje się wiele metod
oraz różne formy oddziaływań psycho- i
socjoterapeutycznych. W swojej pracy
przedstawię tylko takie, które uważam za
najważniejsze w procesie rehabilitacyjnym.

I będą to:



Psychoterapia



Terapia zajęciowa



Treningi umiejętności społecznych

PSYCHOTERAPIA

to świadome, planowe i systematyczne

oddziaływanie środkami psychologicznymi
na stan psychiczny pacjenta i jego
zachowanie, przez osobę z odpowiednimi
kwalifikacjami. Celem tego oddziaływania
jest uruchomienie procesu zmian,
poprawa stanu psychofizycznego pacjenta
oraz jego funkcjonowania społecznego.

W rehabilitacji chorych psychicznie

psychoterapię stosujemy w kontekście
indywidualnym lub grupowym.

Psychoterapia indywidualna

opracowana jest dla jednego
pacjenta i stanowi interakcję
pomiędzy nim a terapeutą.
Terapeuta stosuje wobec pacjenta
różne formy oddziaływań
psychoterapeutycznych np.
dyrektywną i niedyrektywną.

Formę dyrektywną stosuje się wobec chorych, z

którymi można nawiązać dostateczny kontakt w
taki sposób, aby perswazja, sugestia, i
reedukacja były skuteczne. Terapeuta stosując
techniki behawioralne wskazuje najlepsze formy
zachowania i podaje wzorce postępowania.
Natomiast stosując formę niedyrektywną,
terapeuta nie daje choremu gotowych wzorców
zachowania i postępowania ale podsuwa mu
pewne rozwiązania, które powinien przyjąć jako
własne, zaakceptować je i próbować zastosować
w życiu.

W rehabilitacji szczególne znaczenie ma

psychoterapia grupowa, która opiera się na
wykorzystywaniu oddziaływań między pacjentami,
a terapeutą w kilku - lub kilkunastoosobowych
grupach. Dzięki temu chory może uzyskać większą
wiedzę o sobie i swoich relacjach z innymi,
korygować nieadaptacyjne formy zachowań oraz
rozwiązywać dręczące go problemy i trudności.
Ponad to postrzega, że jego kłopoty nie są czymś
unikalnym i nie jest osamotniony w swoich
przeżyciach. Bardzo cennym zjawiskiem w
przebiegu psychoterapii grupowej jest wytwarzanie
więzi emocjonalnej pomiędzy członkami grupy.

W oddziaływaniach rehabilitacyjnych najczęściej

wykorzystywana jest psychoterapia
elementarna, polegająca na ochronie
pacjenta przed sytuacjami jatrogennymi,
nauczeniu go umiejętności lekceważenia
zaburzeń mniej ważnych, a czerpania
satysfakcji z osiągnięć. Psychoterapia
elementarna to także bliski kontakt z chorym,
milczenie, wspieranie go, wzbudzanie w nim
otuchy, okazywanie zrozumienia jego trosk,
tworzenie spokojnej z poczuciem
bezpieczeństwa atmosfery wokół niego.

Podobnie szerokie i ważne zastosowanie w

rehabilitacji ma psychoterapia
podtrzymująca, która ma na celu
przede wszystkim zmianę postawy
pacjenta wobec faktu choroby, a także
udzielania mu wsparcia w okresie
przeżywania kryzysów emocjonalnych i
interpersonalnych. Należy skupić się na
aktualnych problemach pacjenta, jego
oczekiwaniach, wątpliwościach i
troskach.

Psychoterapia rodzin kładzie nacisk na

poprawę stosunków interpersonalnych i
kształtowanie właściwych postaw i ról w
rodzinie oraz rozwiązywanie sytuacji
konfliktowych. Psychoterapia rodzin
wykazuje największą skuteczność, gdy jest
przeprowadzana w grupie np. rodzina i
chory, czy psychoterapia małżeństw.
Stosowana jest u rodzin pacjentów z
zaburzeniami nerwicowymi, uzależnieniami,
psychozami zwłaszcza w schizofrenii.



W oddziaływaniach
psychoterapeutycznych znaczny udział
ma pielęgniarka, ze względu na bliskość
i czas trwania kontaktu z pacjentem. Co
prawda nie jest ona profesjonalnym
psychoterapeutą, ale jest przygotowana
do prowadzenia psychoterapii
elementarnej.



Pomoc jaką pielęgniarka udziela pacjentowi
oparta jest na wzajemnej relacji między nimi i
polega przede wszystkim na wspieraniu,
pocieszaniu, współczuciu, empatii.

TERAPIA ZAJĘCIOWA

jest jedną z metod rehabilitacji zalecaną chorym psychicznie.

Polega na usprawnianiu fizycznym i psychicznym poprzez
wykonywanie różnych zajęć. Mogą one mieć charakter zajęć
manualnych, takich jak: wykonywanie różnych przedmiotów
z drewna, metalu, skóry, szycie, szydełkowanie, czy zajęć
umysłowych np. czytanie książek, recytowanie wierszy,
malowanie, śpiewanie. Ważne jest aby zajęcia obejmowały
również wykonywanie czynności dnia codziennego, takich
jak: gotowanie, prasowanie, gdyż to ułatwi wielu pacjentom
samodzielną egzystencję po opuszczeniu szpitala.

Terapia zajęciowa stanowi tę formę rehabilitacji w psychiatrii,

która stwarza pacjentom najmniej trudności i wymagań, a
więc powinna być stosowana przede wszystkim w
najcięższych przypadkach.

Wyróżniamy następujące formy

terapii zajęciowej, ułatwiające
proces rehabilitacji:



terapia pracą,



terapia ruchem,



terapia rozrywką.

ERGOTERAPIA

czyli leczenie pracą, jest jedną z najstarszych

metod oddziaływania stosowanych w
psychiatrii. Polega na wykorzystaniu pracy jako
metody leczenia i rehabilitacji chorych
psychicznie. W życiu każdego człowieka praca
odgrywa znaczną rolę, ponieważ zaspakaja jego
potrzeby emocjonalne i społeczne, modyfikuje
osobowość, kształtuje prawidłowe postawy
społeczne. Poprzez pracę człowiek kontaktuje
się z otoczeniem, uczy się współżycia w grupie,
współpracy, lojalności, koleżeństwa, wyraża
siebie i swoje aspiracje, dążenia.

Brak zdolności i chęci do pracy jest

objawem patologicznym,
charakterystycznym dla niektórych
chorób psychicznych. Dlatego
rehabilitacyjne walory pracy, będą
głównie polegały na odtwarzaniu
zdolności do udziału w życiu
społecznym, celowej aktywności,
zainteresowań, potrzeby pełnienia
ról społecznych.

TERAPIA RUCHEM

(KINEZYTERAPIA)

wykorzystuje ruch jako metodę rehabilitacji, celem

aktywizacji chorych psychicznie. Terapia ruchem w
psychiatrii jest stosowana w formie ćwiczeń ogólnie
usprawniających, zajęć sportowych, ćwiczeń
relaksacyjno-koncentrujących. Dzięki nim można
osiągnąć poprawę pracy narządów wewnętrznych,
wzmocnienie układu mięśniowego, odprężenie
nerwowe. Terapia ruchem ułatwia kontakty z ludźmi
przez towarzyszące grupowej aktywności ruchowej
ożywienie. Aktywność ruchowa pośrednio wpływa
na poprawę nastroju, zwiększenie poczucia
bezpieczeństwa, podniesienie samooceny oraz
dążenia do rywalizacji.

W oddziaływaniach rehabilitacyjnych duże znaczenie ma

wykorzystanie terapii rozrywką, gdyż sprzyja ona
uaktywnianiu chorych i ułatwia im nawiązywanie oraz
podtrzymywanie kontaktów z innymi ludźmi. Organizowanie
spotkań i wieczorków towarzysko rozrywkowych,
zapraszanie gości, przygotowywanie poczęstunku są to
elementy aktywizacji chorych. Nastrój odprężenia, muzyka,
obecność innych ludzi tworzą atmosferę sprzyjającą
nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów
międzyludzkich. Można również organizować pacjentom
zajęcia kulturalno-rozrywkowe np. wyjścia do kina, teatru,
muzeum, czy na wystawy. Natomiast chorym, którzy nie
mogą uczestniczyć w imprezach organizowanych na
zewnątrz można urządzać wieczory poezji lub muzyki przy
świecach, czy umożliwiać oglądanie programów TV.

Prowadzenie terapii zajęciowej z

psychicznie chorymi wymaga
specjalnego przygotowania. Terapię
prowadzi najczęściej instruktor terapii
zajęciowej. Obecność specjalisty w tym
zakresie nie zwalnia personelu,
szczególnie pielęgniarskiego, z
obowiązku brania udziału w
różnorodnych zajęciach organizowanych
przez instruktora terapii zajęciowej.

Pielęgniarka przede wszystkim powinna zachęcać pacjenta do podjęcia

aktywności, ukazując mu jej zalety, takie jak: poprawa nastroju,
kondycji fizycznej, łatwość nawiązywania kontaktów z innymi
ludźmi. Organizuje czas wolny pacjentom, umożliwiając im
oglądanie programu TV, czy korzystanie ze szpitalnej kawiarenki.
Zachęca do czytania książek, prasy, albo czyta sama, szczególnie
tym pacjentom, którzy z różnych powodów nie mogą tego robić.
Może prowadzić gimnastykę lub wychodzić z pacjentami na spacer.
Pielęgniarka dzięki stałemu kontaktowi z chorym i bacznej
obserwacji poznaje jego zainteresowania, potrzeby, może więc
proponować najbardziej mu odpowiadające, nie przekraczające
jego możliwości i nie stanowiące zbyt dużego obciążenia, zajęcia.
Zachęca pacjenta do dbania o higienę osobistą i estetyczny wygląd
oraz do utrzymania porządku w najbliższym jego otoczeniu (łóżko,
stolik), co niewątpliwie wpływa pozytywnie na samopoczucie. Ma
możliwość rozpoznawania skutków ubocznych działania leków
psychotropowych, utrudniających aktywny udział w zajęciach i
przekazania swych spostrzeżeń lekarzowi. Dzięki jej interwencji i
skorygowaniu tych objawów odpowiednimi lekami, pacjent ma
możliwość ponownego podjęcia aktywności. Jeśli pacjent otrzymuje
pieniądze za wykonane przedmioty lub czynności, pielęgniarka
powinna stworzyć mu możliwość atrakcyjnego ich użytkowania.

Pielęgniarka dostrzega aktywny

udział pacjenta w proponowanych
zajęciach oraz zmiany jakie
zachodzą w nim samym i jego
otoczeniu, czym motywuje go do
podejmowania dalszych
aktywności. !

TRENING UMIEJĘTNOŚCI

SPOŁECZNYCH

Polegają one na uczeniu nowych zachowań

osób chorujących psychicznie oraz
odtwarzaniu utraconych umiejętności.

Szczególnie istotne jest tu odtwarzanie i

podtrzymywanie umiejętności z zakresu:
samoobsługi, dbałości o higienę i estetyczny
wygląd, gospodarowania pieniędzmi,
nawiązywania i podtrzymywania kontaktów
z ludźmi , rozwiązywania problemów.
Treningi służą poprawie efektywności
działania w funkcjonowaniu społecznym.

Wyróżniamy następujące rodzaje treningów umiejętności

społecznych:



Trening rozwiązywania problemów w trudnych sytuacjach
międzyludzkich.



Trening podstawowych umiejętności prowadzenia
rozmowy.



Trening w zakresie wyglądu zewnętrznego i higieny
osobistej.



Trening kulinarny.



Trening budżetowy.



Trening techniczny.



Trening umiejętności praktycznych.



Trening umiejętności społecznych. Przygotowanie do
podjęcia pracy.

Każdy z wymienionych treningów ma na celu

poprawę funkcjonowania w innej dziedzinie
życia, dlatego podejmowanie decyzji o tym,
w którym z nich pacjent powinien
uczestniczyć, musi być poprzedzone
dokładną analizą jego deficytów, potrzeb oraz
możliwości poznawczych.

Skuteczność treningów spowodowała , że

wykorzystano tę metodę również w
podnoszeniu poziomu sprawności chorych
psychicznie w posługiwaniu się lekami
psychotropowymi.

Jedną z najskuteczniejszych metod

zwiększania skrupulatności chorych
w stosowaniu się do zaleceń
lekarskich jest uczenie ich
współudziału we własnej
farmakoterapii, czyli trening
umiejętności aktywnego
udziału we własnym leczeniu
farmakologicznym.

Trening przeznaczony jest głównie dla

pacjentów chorych na schizofrenię, a jego
zasadniczym celem jest nauczenie chorych
umiejętności niezbędnych do aktywnego
udziału we własnym leczeniu
farmakologicznym. Nie chodzi tu oczywiście
o to, aby pacjenci mieli ponosić całkowitą
odpowiedzialność za swoje leczenie, ale o
doprowadzenie do sytuacji, w której będą oni
zdolni do trwałego i aktywnego
współdziałania z personelem leczącym w
trakcie własnej farmakoterapii.



Trening obejmuje uczenie umiejętności w 4 zakresach:

Zakres I



Uzyskiwanie informacji o leczeniu
przeciwpsychotycznym, o lekach i ich działaniu.

Zakres II



Zasady samodzielnego przyjmowania leków i ocena
skutków ich działania.

Zakres III



Rozpoznawanie objawów ubocznych i radzenie sobie z
nimi..

Zakres IV



Ustalanie z lekarzem spraw związanych z leczeniem
np. działanie leków, ich dawki, objawy uboczne.

Trening uczy osiągania przez pacjentów

coraz większej samodzielności w
dziedzinie własnego leczenia
farmakologicznego. A to przyczynia się
do znacznego wzrostu skrupulatności
w przestrzeganiu zaleceń
terapeutycznych, związanych z
przyjmowaniem leków, co niewątpliwie
zmniejsza prawdopodobieństwo
wystąpienia nawrotów choroby.

Treningi umiejętności społecznych

oraz trening umiejętności
aktywnego udziału we własnym
leczeniu farmakologicznym
przeznaczone są przede wszystkim
dla przewlekle chorych na
schizofrenię, ale również dla osób z
zaburzeniami psychicznymi,
wymagających długotrwałej terapii.

Treningi umiejętności społecznych stwarzają

pielęgniarce duże możliwości aktywnego udziału w
procesie rehabilitacji chorych psychicznie. Bliski i
długi kontakt z pacjentem ułatwia jej
rozpoznawanie jego deficytów, potrzeb oraz
możliwości poznawczych i na tej podstawie planuje
jego udział w odpowiednim treningu. Doskonale
sprawdza się w roli terapeuty, ponieważ zna
specyfikę zaburzeń psychicznych i ma
doświadczenie w kontaktach z chorymi. A takie
ważne cechy jak: empatia, tolerancja, życzliwość,
wrażliwość, elastyczność w zachowaniu łatwość w
komunikowaniu się, ułatwiają jej pracę z chorymi.

PODSUMOWANIE

Reasumując przedstawione informacje o rehabilitacji można

powiedzieć, że jest ona nieodzownym elementem współczesnego
modelu terapii psychiatrycznej. Jest kompleksowa i wielostronna.
Swym oddziaływaniem obejmuje zarówno chorego, jak i jego
rodzinę oraz środowisko, w którym pacjent żyje i mimo choroby
musi żyć dalej. Dzięki ogromnej ilości metod oddziaływań,
rehabilitacja może być stosowana praktycznie wobec każdego
pacjenta, niezależnie od rodzaju zaburzeń i czasu trwania choroby.
Jest uznawana za podstawową metodę terapii psychiatrycznej w
stanach przewlekłych oraz wspomagającą w chorobach o krótkim
czasie trwania. Postępowanie rehabilitacyjne łagodzi skutki
choroby, a także następstwa długotrwałej hospitalizacji, podnosi
poziom samodzielności pacjentów, co ułatwia im funkcjonowanie.
Dzięki temu chorzy psychicznie nie muszą spędzać swojego życia
w izolacji społecznej, z poczuciem bezradności, ze świadomością
ciężaru dla najbliższych, natomiast mogą aktywnie uczestniczyć w
życiu rodzinnym, społecznym i zawodowym.

Bibliografia



J.Bogusz Encyklopedia dla pielęgniarek PZWL Warszawa
1982



S.Dąbrowski J.Jaroszyński S.Pużyński Psychiatria PZWL
Warszawa 1989



T.Gałkowski J.Kiwerski Encyklopedyczny słownik rehabilitacji
PZWL Warszawa 1986



J.Meder Treningi umiejętności społecznych w rehabilitacji
zaburzeń psychicznych Wydawnictwo Naukowe Scholar 1996



J.Meder Aktywny udział pacjentów w leczeniu
farmakologicznym Fundacja IPN Warszawa 1995



C.Ugniewska Pielęgniarstwo psychiatryczne i neurologiczne
Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 1996



T.Widomska-Czekajska Przewodnik encyklopedyczny dla
pielęgniarek PZWL Warszawa 1996

Dziękujemy

za uwagę;)