REHABILITACJA PSYCHIATRYCZNA
(Materiały do zajęć)
Opracowanie: dr Urszula Pustułka-Piwnik
Kraków, 2012
Pojęcie niepełnosprawności psychicznej.
Za osobę niepełnosprawną uważa się osobę, u której zmniejszenie sprawności psychofizycznej ogranicza funkcjonowanie lub aktywność życiową w stopniu utrudniającym pełnienie właściwych dla niej ról społecznych.
Dla lepszego zrozumienia specyfiki niepełnosprawności psychicznej warto zapoznać się z wszechstronnym modelem inwalidztwa spowodowanego zaburzeniami psychicznymi, opracowanym przez Winga. Obejmuje on trzy poziomy:
Deficyty pierwotne, czyli wewnętrzne, bezpośrednio wynikające z choroby (objawy zaburzeń psychicznych); np. w schizofrenii: objawy pozytywne (urojenia, omamy) oraz negatywne (bladość emocjonalna, zmniejszenie aktywności, wycofywanie się społeczne, spowolnienie ruchowe i spowolnienie myślenia).
Deficyty wtórne, będące wynikiem reakcji otoczenia na chorobę danego człowieka, a także dezadaptacyjne reakcje osobnicze, wywołane świadomością przebycia choroby psychicznej (etykieta psychiatryczna). Rezultatem tego typu reakcji jest zazwyczaj: utrata pewności siebie, lęk przed ekspozycją na stres w obawie przed nawrotem, obniżenie samooceny, apatia, bierność (zespół załamania funkcjonowania społecznego), długotrwała hospitalizacja (choroba szpitalna), zaburzenie relacji rodzinnych, osamotnienie, kłopot w znalezieniu zatrudnienia.
Ograniczenia trzeciego rzędu (zewnętrzne) - mogą wynikać z niepełnosprawności pierwotnej i wtórnej. Wymienia się tu: złe warunki mieszkaniowe, trudne warunki socjalno-bytowe, bezrobocie.
Krótka historia rehabilitacji psychiatrycznej
Przez wiele lat terapia chorób psychicznych sprowadzała się do tzw. leczenia przez izolację (przeczekiwanie choroby, bezradność niewykwalifikowanego personelu, całkowite wyeliminowanie pacjenta z życia w społeczeństwie). Rewolucję spowodowało wprowadzenie środków farmakologicznych (ok. 1958 roku), początkowo stosowanych w astmie, chirurgii, a potem też w psychiatrii. Dzięki temu udało się skrócić czas pobytu pacjentów w szpitalu psychiatrycznym. Mimo tego postępu, po pewnym czasie pojawiło się zjawisko „drzwi obrotowych” - ok. 80% pacjentów wracało do szpitala w krótkim czasie po wypisie. Pacjenci nie mogli podjąć pracy, obserwowano powrót objawów, powrót do środowiska domowego bez odpowiedniego przygotowania pacjenta i rodziny był przyczyną nieporadności, stresu, prowadził do odstawienia leków. Sytuacja ta pozwoliła zauważyć konieczność leczenia środowiskowego i rehabilitacji.
Rehabilitacja psychiatryczna-cele i metody.
Rehabilitacja psychiatryczna to proces pomagania osobie z zaburzeniami psychicznymi w jak najlepszym wykorzystaniu jego zdolności po to, aby mogła optymalnie funkcjonować w możliwie normalnym środowisku społecznym. Powodzenie tego procesu powinno być mierzone stopniem, w jakim osoba niepełnosprawna jest w stanie samodzielnie pracować, wypełniać codzienne obowiązki domowe i rodzinne oraz w sposób przyjemny i twórczy wykorzystywać swój czas wolny.
Oddziaływanie lecznicze i rehabilitacyjne uzależnione jest od stopnia nasilenia objawów choroby:
okres zaostrzenia objawów - leczenie farmakologiczne, terapia indywidualna
okres wyciszenia objawów - różne formy terapii grupowej
psychoterapia
terapia pracą, terapia zajęciowa
terapia sztuką (zajęcia teatralne, plastyczne, literackie, muzykoterapia)
edukacja
terapia ruchem (rehabilitacja ruchowa)
Celem programu rehabilitacji powinien być rozwój każdego pacjenta w zakresie:
1. rozumienia choroby i nabywania sposobów radzenia sobie z nią
2. podstawowych umiejętności życiowych (higieny osobistej, prac kulinarnych i porządkowych, planowanie czasu wolnego i odpoczynku, gospodarowanie pieniędzmi, korzystanie z kultury i rekreacji)
3. podstawowych umiejętności społecznych (podejmowanie decyzji, odpowiedzialności, wyrażania bez lęku własnego zdania, życia w grupie, nawiązywania i podtrzymywania rozmowy, komunikacji pozawerbalnej)
4. podstawowych umiejętności zawodowych
Rola fizjoterapeuty w rehabilitacji psychiatrycznej
Terapia poprzez różnorodne formy ruchowe stanowi istotne uzupełnienie leczenia i rehabilitacji pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.
Rehabilitacja ruchowa stosowana w psychiatrii:
Pośrednio oddziałuje na stan psychiczny pacjentów poprzez towarzyszące zbiorowej aktywności ożywienie, poprawę nastroju, poprawę kontaktów społecznych, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, podniesienie samooceny (program ćwiczeń dla chorych spowolniałych powinien mieć charakter aktywizujący, dla pobudzonych psychoruchowo powinien dawać możliwość wyładowania wzmożonego napędu bez nadmiernego obarczania wysiłkiem fizycznym)
Zapobiega pogłębiającemu się spadkowi wydolności fizycznej
Minimalizuje uboczne skutki stosowanych środków farmakologicznych (obniżenie ciśnienia krwi, senność, apatia, spowolnienie ruchowe, zespoły Parkinsonowskie)
Usprawnia, często zaburzony u chorych system komunikacji pozawerbalnej (przekazywanie informacji za pomocą gestu, mimiki, postawy ciała)
Zmniejsza napięcie psychofizyczne towarzyszące zaburzeniom psychicznym poprzez stosowanie masażu, zabiegów fizykalnych i ćwiczeń rozluźniających (zwłaszcza w nerwicach)
Rekreacja ruchowa jest formą spędzania czasu wolnego, daje pacjentom możliwość indywidualnego rozwoju, a także nawiązywania kontaktów społecznych.
Zalecana literatura
Shepherd G.: Rehabilitacja w psychiatrii, Towarzystwo Amici di Tworki, Pruszków, 1999
Ekdawi M. Y., Conning A. M.: Rehabilitacja psychiatryczna, Wydawnictwo lekarskie PZWL, 1995
Rehabilitacja Medyczna (kwartalnik), 1999, tom 3, nr 3
www.odnalezcsiebie.pl (poradnik edukacyjny)
www.otworzciedrzwi.org (filmy edukacyjne)
6. Chwila refleksji
Raz pewien potężny czarnoksiężnik, chcąc zniszczyć królestwo, wlał magiczny płyn do studni, z której czerpali wszyscy mieszkańcy. Ktokolwiek napił się tej wody, stawał się szalony.
Następnego ranka wszyscy mieszkańcy napili się ze studni i każdy z nich popadł w obłęd, z wyjątkiem króla i rodziny królewskiej, która miała własną studnię, a do niej czarnoksiężnik nie zdołał dotrzeć. Zaniepokojony król próbował opanować sytuację, wydając szereg dekretów, które miały poprawić bezpieczeństwo i stan zdrowia mieszkańców, jednak strażnicy i inspektorzy, którzy również napili się zatrutej wody, uznali dekrety za absurdalne i wcale nie zamierzali ich wypełniać
Gdy do poddanych dotarła wieść o królewskich dekretach, doszli do wniosku, że ich władca oszalał i głośno protestując, udali się pod pałac, domagając się jego abdykacji.
Zdesperowany król gotów był opuścić tron, ale królowa powstrzymała go słowami; „Chodźmy i my napić się wody. Wtedy staniemy się tacy jak oni.”
I tak też uczynili. Kiedy tylko król i królowa napili się wody szaleństwa, natychmiast zaczęli mówić od rzeczy. Wówczas poddani zaczęli go żałować. Skoro król zaczął przemawiać tak mądrze, dlaczego nie zostawić rządów w jego rękach?
I spokój znów zapanował w królestwie, choć ludzie zachowywali się w nim całkiem inaczej, niż mieszkańcy ościennych krajów. Zaś król panował aż do końca swoich dni.
(Paulo Coelho „Weronika postanawia umrzeć”)