Teatr i amfiteatr w

starożytnym Rzymie

Budowa teatru

Teatr Pompejusza

*

Pierwszy teatr, który przetrwał Rzymie V wieków

* Według starożytnych autorów najwspanialszy i najważniejszy tego typu obiekt

• W źródłach pod różną nazwą m.in. Theatrum Marmoreum (Fasti

Amiternini), Theatrum Magnum (Plinius Naturalis historia)

• Niewiele się dziś zachowało. Od czasów średniowiecza resztki

teatru stopniowo zabudowywano

• Zarysy teatru można podziwiać na zdjęciach lotniczych.

Wewnętrzny łuk widowni świetnie oddają domy przy Largo del
Pallaro i via di Grota Pinta; łuk zewnętrzny najlepiej opisują via
del Biscione i Piazza del Paradiso. Palazzo Righetti stoi na na
fundamentach świątyni Wenus. W piwnicach niektórych
budynków zachowały się betonowe ściany teatru grubości 1.50
m; przykłady najwcześniejszego użycia opus reticulatum można
podziwiać w restauracji „Da Pancrazio” i „Grotte di Pompeo”

* Ponieważ oficjalnie wznoszenie kamiennych teatrów

wciąż było zabronione, Pompejusz, żeby nie prowokować

konserwatystów, posłużył się wybiegiem: u zwieńczenia

widowni skonstruował świątynię Wenus Zwyciężyni (Venus

Victrix), rzędy widowni były więc równocześnie stopniami

do świątyni

• Inauguracja teatru miała miejsce na przełomie września i

października 55 r. p.n.e. – powodem był tryumf Pompejusza nad

Azją w roku 61

•   Wedle zachowanego marmurowego planu portyk był

prostokątnym dziedzińcem o wymiarach 180 na 135 metrów z

czterema równoległymi rzędami kolumn. W środku znajdował się

ogród składający się z dwóch gajów z platanami i fontanna, której

ślady odkryto niedawno pod dzisiejszym Teatro Argentina. Liczne

dzieła sztuki upiększały portyk i ogród. Była tam kolekcja

sławnych obrazów. Wiele rzeźb przeszło do legendy, jak choćby

grupa Eutychis, matki z trzydziestoma dziećmi czy Alkippe, która

urodziła potwora. Czternaście monumentów, które wykonał

Coponius, personifikowało czternaście narodów podbitych przez

Pompejusza, wzniesiono dla nich nawet specjalny portyk,

Hecatostylum, portyk stu kolumn, zwany też Porticus ad Nationes.
Curia, gdzie w latach 40. często obradował senat i gdzie 15 marca

roku 44 p.n.e. zamordowano Juliusza Cezara, stanowiła aneks do

portyku.

•   Teatr Pompejusza był olbrzymi, w przekroju miał 150 m. Szerokość sceny

wynosiła 95 m. Wedle Pliniusza na widowni mogło się pomieścić 40 tysięcy

osób, co z pewnością było przesadą, rzymskie katalogi podają liczbę 15 580

loca, czyli stóp (0.294-0.297 m), co odpowiadało ok. 11 600 widzów, przy

założeniu, że każdy zajmował średnio szerokość 0.40 m. Był to największy i

najokazalszy teatr, jaki w wiecznym mieście zbudowano. Wedle rzymskich

katalogów Teatr Marcellusa mógł pomieścić nieco więcej osób – 20 500 stóp

miejsc siedzących odpowiada ok. 15 100 widzom – ale przypuszczalnie w IV

wieku, kiedy dokonano owych szacunków, część widowni Teatru Pompejusza

była wyłączona z użytku

• Ostatniej rekonstrukcji budowli dokonał senator Symmachus między rokiem

507 i 511, na rozkaz króla Ostrogotów, Teodoryka

•

http://www.theaterofpompey.com/

•     Obecny poziom nauki uniemożliwia przeprowadzenie badań zachowanych

fundamentów bez naruszania struktur budowli poantycznych. Wiosną roku 1999

rząd brytyjski postanowił sponsorować „Projekt Pompejański”, łączący studia

archeologiczne z rekonstrukcją teatru za pomocą technologii cyfrowych.

Powołano w tym celu zespół badawczy pod kierunkiem Richarda Beachama z

Uniwersytetu w Warwick i Jamesa Packera z Uniwersytetu Northwestern.

Wirtualny, trójwymiarowy model obiektu, wciąż uaktualniany o nowe odkrycia,

ma w przyszłości umożliwić archeologom precyzyjne określanie miejsc

wykopalisk

Teatr Marcellusa

*Częściowo widoczny

*W latach 1924-1938 przeprowadzono szeroko zakrojone

prace archeologiczne w celu wydobycia spod późniejszych

zabudowań budowli z okresu cesarskiego, które w

mniemaniu faszystów najlepiej ucieleśniały ideę Romanità,

„rzymskości” w sensie tradycji i kultury Rzymu antycznego

*Prace nad Teatrem Marcellusa rozpoczął Cezar w 44 r.

p.n.e.

*

* Po latach prace kontynuował i doprowadził do szczęśliwego finału

Oktawian August. W jednym z dokumentów, które cesarz zostawił

Westalkom z nakazem odczytania tekstu w senacie po jego śmierci,

August uznawał siebie za głównego konstruktora teatru, twierdząc, że

musiał wykupić większą ilość ziemi od właścicieli prywatnych, bo

obszar uzyskany przez Cezara był za mały

• Oficjalną inaugurację opóźniono na rok 13 lub 11 p.n.e.

•Teatr Marcellusa, w przeciwieństwie do Teatru Pompejusza, nie został

uwieńczony świątynią, ale nie był też budynkiem świeckim. August

szczególnie oddany kultowi Apollona wzniósł teatr przed świątynią boga

łącząc obie budowle w jedną architektoniczną całość

•Teatr Marcellusa to jeden z najwcześniejszych przykładów teatru typu

rzymskiego w pełni rozwiniętego. Olbrzymia widownia, cavea, o

przekroju 130 m (Ciancio Rossetto), osadzona została na specjalnej

konstrukcji rozchodzących się promieniście korytarzy i klatek

schodowych, które miały umożliwić widzom bezpośrednie dotarcie do

właściwego sektora. Dodatkowe pierścienie korytarzy przebiegały po

zewnętrznej stronie budowli. Miejsca siedzące były podzielone na trzy

zasadnicze strefy. Osobny sektor stanowiły szerokie stopnie

przebiegające wzdłuż półokręgu orchestry, przeznaczone na miejsca dla

senatorów. Na szczycie cavea znajdowała się kolumnada z miejscami

dla osób najmniej uprzywilejowanych. Pojemność widowni wedle

katalogów Regionari wynosiła 20 500 stóp, co odpowiada 15 100

miejscom (Sear). Na poziomie gruntu, za pomocą przejść i otworów w

ścianach, stworzono całą sieć pomieszczeń użytecznych. Odbywała się

tam działalność czysto komercyjna

Teatr Balbusa

*  Teatr Balbusa, wedle katalogów regionalnych

z Regio XI, miał pojemność 11 510 loca, czyli

mógł pomieścić 7 700 widzów (Hülsen). Był więc

najmniejszy z trzech teatrów wybudowanych na

Polu Marsowym, zgodnie zresztą ze statusem

samego budowniczego. Za sceną znajdował się

olbrzymi portyk, wspomniany jedynie w

katalogach regionalnych z IV wieku n.e. jako

Crypta Balbi. W starożytności mieściły się tam

wykwintne warsztaty, można w nich było dostać

na przykład drogie wytwory z brązu korynckiego

Amfiteatr

• Odkryta arena w kształcie elipsy lub koła; otoczona ławkami

dla widzów, które, najczęściej, wznosiły się schodkowo

• Rzymski wynalazek

• Wykształciła się z wydzielonego na forum dziedzińca,

przeznaczonego do walk gladiatorów

• Wokół dziedzińców zaczęto stawiać ławy, które po pewnym

czasie zaczęto stawiać w kilku rzędach na usypanym wale;
później całość zaczęto otaczać murem

Amfiteatry nie występowały wcześniej w żadnej kulturze starożytnej, jest

charakterystycznym wynalazkiem rzymskiego budownictwa sportowego. Jego

zalążek stanowił niewielki dziedziniec służący do walk między gladiatorami, który

sytuowano na forum. W wiekach późniejszych dziedzice były wykorzystywane nie

tylko do walk zwierząt i gladiatorów , odbywała się na nich pantomima, mini

pokazy teatralne, sztuki akrobatyczne. Zazwyczaj naokoło dziedziny, który był

wysypany piaskiem, aby ułatwić pokazy i walki (arena) ustawiono rzędy ławek dla

gości. Z czasem, w miarę rozwoju sztuki budowania obiektów sportowych i

rekreacyjnych, arena zaczynała nabierać kształtu elipsy. Naokoło areny, która

miała przeważnie owalny kształt wznoszono drewniane miejsca dla widowni.

Sytuowano je na usypanym wale ziemnym. Z czasem zastępowano je kamiennymi

miejscami, a całe założenie otaczano kamiennym lub ceglanym murem.

Zwieńczeniem muru były kamienne podpory (pierścienie), służące do rozpinania

opony, chroniącej widzów przed słońcem lub deszczem (velarium). W ten oto

sposób powstawały amfiteatry. Horyzontalnie można było przechodzić między

rzędami kamiennych ław przejściami zwanymi po łacinie praecinctiones, które

dzieliły obszar dla widzów-widownię(cavea) na części. Widownia podzielona

zazwyczaj przez przejścia na 3 części. Powyżej najniższej części projektowano

często krytą galerię, która obiegała całą widownię. Główne (zewnętrzne) schody

prowadziły widzów na najwyższą część widowni (cavea), natomiast na dolną oraz

średnią cavea można było się dostać szerokimi wejściami, które umieszczano pod

samą widownią. Wejścia te miały sklepienia kolebkowe.

* Najlepiej zachowane teatry znajdują się w Orange (Vaucluse)

– Francja i w Leptis Magna – Libia