POJĘCIE PROCESU

KSZTAŁCENIA

DOROSŁYCH, ZASADY,

METODY ORAZ

STRATEGIE

KSZTAŁCENIA.

POJĘCIE EDUKACJI DOROSŁYCH

•

Jest to całokształt procesów kształcenia
formalnych i nieformalnych, niezależne od treści,
metod i poziomu, stanowiących przedłużenie lub
dopełnienie wykształcenia uzyskanego w szkołach-
także kształcenie praktyczne, dzięki któremu
dorośli członkowie społeczeństwa rozwijają swoje
umiejętności, wzbogacają wiedzę, doskonalą
techniczne i zawodowe kwalifikacje albo uzyskują
nowe kwalifikacje, wzbogacają życie osobiste i
pełniej uczestniczą w socjalnym, ekonomicznym i
kulturowym rozwoju społeczeństwa.

POJĘCIE PROCESU KSZTAŁCENIA
DOROSŁYCH WG W. OKONIA

•

Swoisty system, obejmujący cztery składniki:
działalność uczniów dorosłych, zwaną ich
uczeniem się, działalność nauczycieli, czyli
nauczanie, swoisty układ treści tego
kształcenia, często nazywany programem
nauczania oraz kształt danego środowiska
dydaktycznego, to jest ogół warunków
lokalowo- wyposażeniowych oraz czasowo-
przestrzennych, w których dany proces
przebiega.

POJĘCIE OŚWIATY DOROSŁYCH

•

Jest to system społeczny, którego celem jest
zapewnienie młodzieży pracującej i dorosłym
wykształcenia ogólnego, zawodowego,
zaspokojenie i rozwijanie ich potrzeb
kulturalnych oraz kształcenie osobowości.

EDUKACJA DOROSŁYCH MA KILKA
CHARAKTERYSTYCZNYCH DLA NIEJ
WŁAŚCIWOŚCI:

•

Realizowanie jej przez wielu organizatorów

•

Organizowanie jej w różnych środowiskach

•

Wielość form

•

Wielopoziomowość

•

Wielowariantowość

•

Otwartość

•

Ścisły związek z interesem określonych grup
społecznych i jednostek ludzkich

KSZTAŁCENIE FORMALNE I
NIEFORMALNE

•

Cele kształcenia dorosłych są tam wszędzie,
gdzie ono funkcjonuje, bardzo bogate i
ogromnie zróżnicowane. Jeśli jednak przyjrzeć
im się bliżej, to okazuje się, iż tworzą one,
pomimo częściowej odmienności w różnych
krajach i w różnych systemach społeczno-
politycznych, dwie zasadnicze kategorie,
dzielą się na dwa podstawowe zbiory.

KSZTAŁCENIE FORMALNE

•

Nauka w systemie szkolnym - na poziomie szkoły
podstawowej, gimnazjum, zasadniczych szkół zawodowych,
szkół średnich ogólnokształcących, zawodowych, szkół
policealnych, jak również kształcenie na poziomie studiów
wyższych i doktoranckich. Kształcenie prowadzone jest przez
instytucje szkolne i edukacyjne, publiczne i niepubliczne,
uprawnione do nauczania. Odbywa się zgodnie z
zatwierdzonymi programami nauczania. Kształcenie oparte
jest na standardach przyjętych w systemie oświaty i
wychowania oraz szkolnictwa wyższego zatwierdzonym
obowiązującymi uregulowaniami prawnymi. Prowadzi do
uzyskania kwalifikacji potwierdzonych świadectwem,
zaświadczeniem o ukończeniu szkoły, certyfikatem,
dyplomem.

KSZTAŁCENIE NIEFORMALNE

•

Kształcenie nieformalne to każdy, również
spontaniczny, sposób w jaki zdobywamy
wiedzę. Kształceniem nieformalnym nazwać
można wszelkie praktyki oraz kontakty z
otoczeniem, które kształtują nasze postawy,
uzupełniają wiedzę i wzbogacają nasze
doświadczenie. Taka forma kształcenia, z
reguły o charakterze niezorganizowanym i
niesystematycznym, odbywać się może w
różnych miejscach, m.in. w domu, w pracy, na
uczelni, w codziennych sytuacjach życiowych
w kontakcie z otoczeniem. W każdym
momencie, gdy jesteśmy nastawieni na
przyjmowanie bodźców zewnętrznych i
świadome ich wykorzystywanie, kształtuje i
rozwija się nasza wiedza. Ważne jest zatem,
aby efektywnie wykorzystywać czas, aby
rozwijać się nieformalnie.

•

Obok kształcenie formalnego i nieformalnego
często wymienia się jeszcze tak zwane
kształcenie incydentalne. Pod tym pojęciem
rozumie się trwający przez całe życie ,
niezorganizowany i niesystematyczny proces
nabywania przez jednostkę wiadomości,
sprawności, przekonań i postaw opartych na
własnych codziennych doświadczeniach oraz
oddziaływaniu środowiska.

ZASADY KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH

Przez zasady nauczania rozumiemy normy
postępowania dydaktycznego, których
przestrzeganie pozwala nauczycielowi
zaznajamiać uczniów z podstawami
usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich
zainteresowania i zdolności poznawcze, oraz
wdrażać do samokształcenia

.

Kupisiewicz wyróżnia 7 zasad kształcenia dorosłych:

-

zasadę poglądowości,

-

przystępności w nauczaniu,

-

świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie
nauczania/uczenia się,

-

systematyczności,

-

trwałości wiedzy uczniów,

-

operatywności wiedzy uczniów

-

oraz zasadę wiązania teorii z praktyką.

Zasady te trzeba uzupełnić jeszcze kilkoma
dodatkowymi, między innymi:

-

Wykorzystanie doświadczeń osób dorosłych

-

Indywidualizacji i zespołowości

-

Kształtowania umiejętności uczenia się

-

Ustawiczności kształcenia

ZASADA WYKORZYSTANIA
DOŚWIADCZEŃ

Zwraca uwagę na znaczne korzyści wynikające z
możliwości nawiązywania w toku kształcenia również
do bezpośrednich indywidualnych doświadczeń innych
uczących się osób a nie tylko do wiedzy samego
nauczyciela.
Dorośli posiadają na ogół znacznie bogatsze
doświadczenia aniżeli młodzież szkolna czy nawet
studenci. Pozytywne doświadczenia związane są na
ogół z formami aktywności zawodowej lub kulturalno-
oświatowej, zwłaszcza samokształcenia, i pomagają
lepiej zrozumieć zagadnienia programowe, szybciej je
opanować i trwalej zapamiętać.

ZASADA INDYWIDUALIZACJI I
ZBIOROWOŚCI

Kieruje ona uwagę na indywidualne możliwości uczących
się dorosłych, a w związku z tym na problem wymagań i
ocen, podkreśla znaczenie zespołowości w uczeniu się.
Różnice w indywidualnych możliwościach uczenia się
powinny być przez nauczyciela rozpoznawane i winny
stać się podstawą do różnicowania wymagań oraz
wyników uczenia się tych osób. Jednocześnie należy
zwracać uwagę na wysoką wartość uczenia się
zespołowego. Z podejmowaniem prac zespołowych
może biec jednocześnie proces indywidualizowania
zadań poszczególnych członków zespołu (zgodnie z ich
predyspozycjami, przygotowaniem).

ZASADA KSZTAŁTOWANIA
UMIEJĘTNOŚCI UCZENIA SIĘ

Jest podstawą wdrażania uczniów do
samodzielnego zdobywania wiedzy. Rozwijanie
umiejętności uczenia się, poznawania i
doskonalenia podstaw organizowania własnej
pracy umysłowej i stosowania skutecznych
metod nabywania wiedzy nazywane jest także
doskonaleniem technik uczenia się.
Składają się na nie umiejętności świadomego i
samodzielnego planowania i organizowania
pracy umysłowej oraz doskonalenie
podstawowych metod nabywania informacji i
rozwijania umiejętności takich jak: obserwacja,
korzystanie z różnych komunikatów
audiowizualnych podręcznika, wypowiedzi
nauczyciela i współuczestników procesu
oświatowego.

ZASADA USTAWICZNOŚCI
KSZTAŁCENIA

Wskazuje ona na istotę i potrzebę zachowania
ciągłości i systematyczności w procesie uczenia
się dorosłych dla aktualizowania zdobywanej
wiedzy, podnoszenia kwalifikacji, nadążenia za
rozwojem nauki i techniki a przede wszystkim
dla zapewnienia możliwości stałego rozwoju i
wzbogacania osobowości.

Prawidłowość przebiegu konkretnego procesu
kształcenia sprawdza się poprzez różnego rodzaju
zabiegi kontrolne.
Odpowiednio do tego wyróżnia się:

-

Kontrolę wstępną (określa stopień przygotowania
do podjęcia danego procesu)

-

Kontrolę bieżącą (ułatwiającą ewentualne
korekty przebiegu nauczania)

-

Kontrolę końcową (sprawdza stopień realizacji
zaplanowanych celów)

METODY KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH

Literatura proponuje bardzo różne klasyfikacje
metod kształcenia. Bardzo rozpowszechniony
jest podział metod na 3 rodzaje:

-

Metody oparte na słowie (wykład, prelekcja,
pogadanka, odczyt, dyskusja)

-

Oparte na pokazie, obserwacji i pomiarze

-

Oparte na działaniu praktycznym (metody
laboratoryjne

)

Bardziej wartościowy wydaje się jednak podział
metod, w którym za kryterium ich uporządkowania
przyjmuje się stopień aktywności nauczyciela i
uczniów w trakcie nauczania/uczenia się.
Generalnie wyróżnić możemy dwa podstawowe
toki realizacji tego procesu:

-

Tok podający (z dominującą aktywnością
nauczyciela)

-

Tok poszukujący (uczeń jest maksymalnie
aktywizowany)

W metodach podających głównym zadaniem nauczyciela
jest podawanie wiadomości uczącym się, a głównym
zadaniem uczących się jest uważne przyswajanie tych
wiadomości. W procesach kształcenia dorosłych
klasyczną metodą jest wykład (systematyczne rozwinięcie
danego tematu), opowiadanie (słowne przedstawienie
faktów zdarzeń czy procesów), pokaz (ukazywanie
sposobów wzorowego wykonywania określonych
czynności), pogadanka (polega na dialogu nauczyciela z
uczniami), dyskusja (niezwykle cenna w pracy
dydaktycznej z dorosłymi, jest to wspólna praca
intelektualna grupy uczestników nad rozwiązaniem
interesujących grupę problemów).

-

Dość bliska metodzie pokazu jest metoda instruktażu. Jest
stosowana w praktycznej nauce zawodu, polega na wskazywaniu
właściwego sposobu obsługi wybranych urządzeń lub systemów

-

Metody laboratoryjne występują w 2 odmianach: tradycyjnej i
problemowej. Tradycyjna należy do metod podających i polega na
wykonywaniu przez uczniów różnych eksperymentów, natomiast
metoda ta w wersji problemowej polega na zlecaniu uczniom do
samodzielnego rozwiązywania określonych problemów często
przez nich samych sformułowanych

-

Inscenizacja jest to odgrywanie przez uczących się określonych ról
na podstawie przygotowanej uprzednio sytuacji

-

Metoda sytuacyjna jest dość podobna do inscenizacji, tyle że
sytuację prezentuje się uczestnikom w jej kształcie opracowanym
przez prowadzącego. Zadaniem uczących się jest zrozumienie tej
sytuacji i podjęcie decyzji w sprawie jej rozwiązania

-

Metoda przypadku polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę
uczestników opisu konkretnego zdarzenia, najlepiej
przedstawionego im na piśmie (wyczulenie uczestników na
możliwość istnienia wielu rozwiązań alternatywnych,
zaangażowanie się w sytuację poprzez świadomość ciągłej oceny
kolegów, możliwość zmiany poglądów pod wpływem innych
uczestników)

MIKRONAUCZANIE

Wymaga posiadania sprawnego układu
telewizyjnego, składającego się z kamery,
monitora i magnetowidu. Jego istota polega na
podzieleniu konkretnej jednostki metodycznej
zajęć na trzy krótkie. Pierwszy to nagranie
problemu na taśmę wideo, drugi to
zaznajomienie się z treścią nagrania a trzeci to
dokonywanie analiz.
Jest to dobra metoda twórczego uczenia się
złożonych czynności praktycznych, szczególnie
spopularyzowana w kształceniu kandydatów na
nauczycieli

.

GŁÓWNE STRATEGIE EDUKACJI
DOROŁYCH

a)

strategia klasowo-lekcyjna: Podstawę tej strategii
stanowi bezpośrednie nauczanie zbiorowe, podział
uczniów na klasy a czasu nauczania na jednogodzinne
(zazwyczaj 45-minutowe) tzw. Lekcje oraz sprawdzenie
postępów uczniów i promowanie ich z klasy do klasy.
Uczniowie przechodzą stopniowo, w miarę swoich
postępów w nauce, do klas coraz wyższych i wreszcie
uzyskują świadectwo ukończenia szkoły.

W kształceniu dorosłych strategia ta znajduje

zastosowanie przede wszystkim w różnego rodzaju
szkołach dla pracujących (szkoły podstawowe, licea
ogólnokształcące, technika, szkoły zawodowe)

•

b) strategia kursów dokształcających: zaliczane niekiedy do
strategii klasowo-lekcyjnej kursy dokształcające o naocznym
bądź zaocznym charakterze, są jednak dość szczególną i
odmienną formą kształcenia, dokształcania i doskonalenia
zawodowego o bardzo różnym czasie trwania – od kilku dni czy
tygodni do roku, bardzo rzadko do kilku lat.

Rozróżnia się różne kursy różnych kategorii w zależności od

kierunku kształcenia, poziomu i celu kursu, a także w
zależności od tego, kto jest ich organizatorem.

-organizowane są kursy państwowe różnych stopni, np. prawa

jazdy, czy też kursy kwalifikacyjne umożliwiające osiągnięcie
określonego stopnia specjalizacji zawodowej, (np.
nauczycielki), których pomyślne ukończenie jest dla uczestnika
podstawą do ubiegania się o określony awans służbowy

Można wymienić kursy: przysposobienia zawodowego,

doskonalenia zawodowego, kursy kwalifikacyjne,
politechniczne oraz kursy na potrzeby własne i dla
osobistych zainteresowań ich uczestników.

Kursy (szczególnie kursy zawodowe i na potrzeby

własne) stanowią jedną z głównych form kształcenia
ustawicznego dorosłych, zarówno w jej formalnym jak i
nieformalnym nurcie. Obejmują one problematykę
bardzo szeroką (od języków obcych i obsługi
komputerów do kursów gotowania czy kroju i szycia) i
ogromną, ciągle liczoną w milionach osób rocznie,
rzeszę uczestników.

•

c) strategia kształcenia zdalnego:
kształcenie zdalne- jest to kształcenie kierowana z dala, pośrednio,
przez nauczyciela i za pomocą takich środków jak korespondencja,
podręczniki, poradniki, emisje radiowe i telewizyjne, filmy, płyty,
telefony, itp.
Ta strategia kształcenia, ze względu na szerokie możliwości cieszy się
obecnie wielkim zainteresowaniem, czego przejawem są także próby
konstruowania specjalnych podstaw teoretycznych uczenia się na
odległość.
W ramach tej strategii uczeń posiada maksimum swobody, a jego
bezpośredni kontakt z nauczycielem jest rzadki. Kierownicza rola
nauczyciela dotyczy tu przede wszystkim celów, treści i warunków
przebiegu procesu dydaktycznego oraz jego form organizacyjnych.
Najczęstszą formą kontaktu jest tu konsultacja, nie zawsze „twarzą w
twarz”, ale również poprzez telefony, listy, sieci radiowe i telewizyjne.

Strategia kształcenia zdalnego obejmuje

kształcenie korespondencyjne oraz kształcenie
poprzez środki masowego przekazu.
Kształcenie korespondencyjne to
najwcześniejsza z form tej strategii. Nauczyciel
i uczeń kontaktują się w tym wypadku drogą
korespondencyjną – pocztową. Uczelnia
korespondencyjna dostarcza uczniowi
specjalne testy, podaje pisemne wskazówki,
kontroluje jego postępy poprawiając i
oceniając nadesłane przez niego prace
pisemne.

d) strategie kół oświatowych: Zasadniczą formą organizacyjną

występującą w tej strategii jest koło lub zespół. Uczestników łączy
jakiś wspólny cel oświatowo-wychowawczy lub cel społeczny. Cel ten
jest realizowany poprzez studiowanie, kształcenie się lub przez inną
czynność, wymagającą od uczestników grupy wspólnej pracy
umysłowej. Członkowie grupy stykają się ze sobą bezpośrednio, a
nie na drodze korespondencyjnej. Dobierają się oni świadomie i
indywidualnie pod kątem widzenia uznanego celu.
Koło takie jest grupą zorganizowaną, a więc posiada: wybranego
przez siebie przewodniczącego, lub osobę czuwającą nad
regularnością prac, a także wspierający tę osobę; wybrany również
w podobny sposób zespół ( zarząd, aktyw, prezydium ); a także plan
i podział pracy.

Przykładowe koła:
a)ze względu na treść: koła literackie,
historyczne, geograficzne, przyrodnicze,
astronomiczne, myśliwskie, wędkarskie,
b)ze względu na metodę pracy: koła
wspólnego czytania, koła referatowe,
dyskusyjne, samokształceniowe

e) strategia kształcenia za pomocą żywego słowa: ma charakter

kształcenia swobodnego i nieformalnego, w trakcie którego
nie sprawdza się umiejętności i wiadomości nabywanych przez
słuchaczy, nie przeprowadza się żadnych egzaminów, a w
konsekwencji nie wydaje się też świadectw, które by uczniom
lub słuchaczom nadawały jakieś konkretne uprawnienia.
Drugą cechą tej strategii jest bezpośredniość oddziaływania
nauczyciela na słuchaczy. Zasadniczym środkiem tego
oddziaływania jest słowo lub jak często się mówi „żywe
słowo”, w przeciwieństwie do słowa pisanego.
Trzecia cecha to swoboda w układaniu przez organizatorów
konkretnego programu działania i możliwość dostosowywania
go do aktualnych lub ujawniających się w toku pracy
zainteresowań słuchaczy.

f) strategia kształcenia za pomocą słowa
drukowanego: występuje tu najbardziej luźny
związek pomiędzy podmiotem a przedmiotem
oddziaływania, którym jest książka lub
czasopismo o wybranej tematyce. Bezpośrednio z
autorem tej książki, czy też artykułu w
czasopiśmie uczeń-czytelnik spotyka się tylko
wyjątkowo, a normalnie obcuje tylko z jego
dziełem.
Podstawowe instytucje oświatowe, które wspierają
tę strategię, to biblioteki, czytelnie i kluby.

g) strategia doradcza: istotą tej strategii jest
udzielanie przez specjalistę z danej dziedziny,
fachowej porady osobom tej porady
oczekującym. Doradztwo tego rodzaju
funkcjonować może praktycznie w każdej z
tych dziedzin działalności zawodowej, w której
są osoby takiej pomocy oczekujące.
Obecnie w Polsce rozwija się silnie doradztwo
rolnicze, a także doradztwo na terenie zakładu
pracy, doradztwo edukacyjne oraz tzw.
Doradztwo pracy, wspomagające osoby
poszukujące zatrudnienia

BIBLIOGRAFIA:

•

Kruszewski Z. P., Półturzycki J., Wesołowska E.A
. (red.), Kształcenie ustawiczne - idee i doświa
dczenia, Płock 2003

•

Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, 
Warszawa 1996, rozdz.13